ولەڭمەن ءورىلىپ، كۇيمەن كومكەرىلگەن كەش: سەرىك ءابىل ۇلىنىڭ ءتورت كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى
استانا. KAZINFORM - استانادا بەلگىلى اقىن، ديكتور سەرىك ءابىل ۇلىنىڭ ءتورت كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى.
ءىس-شاراعا بەلگىلى كۇيشى سەكەن تۇرىسبەك، اقىن عالىم جايلىباي، قازاقستان جازۋشىلار وداعى استانا قالالىق فيليالىنىڭ ءتوراعاسى باۋىرجان باباجان ۇلى، ءانشى ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرلەرى قۇرمانبەك ءالىمعازى مەن ريزا قايىرباي قىزى جانە ءانشى، كومپوزيتور حالىق ريزابەك قاتارلى ونەر يەلەرى قاتىسىپ، قوڭىر كەشتى ولەڭمەن ءورىپ، كۇيمەن كومكەرىپ، انمەن ارلەدى.
ايتا كەتەيىك، بۇگىن تۇساۋى كەسىلىپ وتىرعان «شۇعىلالى ونەر، شۋاقتى ءومىر» اتتى كىتابى قىتاي قازاقتارىنان شىققان 40 تان اسا تانىمال تۇلعانىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان وچەرك، ەسسەلەر توپتاستىرىلعان. ال، «كۇمىس تيەك» قازاقتىڭ 25 تانىمال كۇيىنە ارنالعان ولەڭدەر جيناعى. سونداي-اق، «قۇلا قۇلىن» جيناعى بالالارعا ارناپ جازىلعان. «ءبىر ساعات» كىتابىنا اۆتوردىڭ ومىردەن تۇيگەن ويلارى مەن ەستەلىكتەرى توپتاستىرىلعان.
«25 كۇيگە پوەما جازۋ دەگەن بۇرىن-سوڭدى بولماعان ەڭبەك. كۇيدى تۇسىنە بىلمەگەن، تەرەڭىنە بويلاي بىلمەگەن ادام بۇلاي جازا المايدى. وزىڭە دارىعان ۇلىلىققا داۋا جوق. سەنىڭ بويىڭدا ونەردىڭ ءبارى بار. ونەرىڭ ورلەي بەرسىن، اللا كۇش- قۋات بەرسىن»، - دەپ اق تىلەگىن ارنادى داۋلەسكەر كۇيشى سەكەن تۇرىسبەك.
«كۇمىس تيەك» جىر جيناعىنا حالقىمىزدىڭ ەسىمىمەن ەگىز اتالاتىن قاسيەتتى قارا دومبىرادان كۇمبىرلەگەن 25 كۇيگە ارنالعان پوەما، تولعاۋلار توپتاستىرىلعان، اۆتوردىڭ كوڭىل كوكجيەگىنەن كورىنەتىن، كوركەم ويلار، شىرايلى شىمىر ۇيقاستار، ەرەكشە ەرشىمدى، كوكەيگە ۇيالار كوركەمسوز شەبەرلىگى وقىرمان قيالىن قاناعاتتاندىرماي قويمايدى.
قازاق كۇيلەرىنىڭ ماڭگىلىككە ۇلاسقان جۇمباق سيقىرلى الەمىن تەرەڭ تامىردان تولعاپ، ءار كۇيدىڭ سۇلۋلىعى مەن شەكسىز كوكجيەگىن كينولەنتاسىنداي كوز الدىڭنان ءبىر-بىرلەپ وتكىزەدى. كىتاپ جىرسۇيەر، كۇيسۇيەر وقىرمانعا ارنالعان.
وسى كىتاپتىڭ العى ءسوزىن جازعان ق ر جازۋشىلار وداعىنىڭ باسقارما ءتوراعاسى مەرەكە قۇلكەنوۆ بۇل ەڭبەكتىڭ - قازاق كۇي ونەرى تاقىربىندا جازىلعان، كۇي قاسيەتىن ولەڭ تىلىندە سويلەتكەن، ءورىسى كەڭ، ورەسى بيىك تىڭ تۋىندى ەكەندىگىن ايتادى.
«كۇمبىرلەپ تۇرعان كۇيدىڭ ورىندالۋ شەبەرلىگىن، كۇيشىنىڭ ىشەك قاعىسىن، پەرنە باسىسىن ەرەكشە سيپاتتاپ، جىر بەسىگىندە تۇسىندىرەدى. اسىرەسە، قازاق كۇيىنىڭ دارابوزى، كۇي كيەسى دارىعان سەكەن تۇرىسبەك ۇلىنىڭ كۇيلەرىنە ارنالعان جىر شۋماقتارىندا، كۇيشىنىڭ ىشەك قاعۋ، پەرنە باسۋ، ىرعاقتاردى قۇلپىرتا قۇبىلتۋ، دىبىس تولقىندارىن تولقىتا تۇرلەندىرىپ، تىڭدارمان قۇلاعىنا جەتكىزۋ شەبەرلىگىن ولەڭ سوزبەن بيىك دەڭگەيدە، شۇلەن سىرعا وراپ، ويناقى ويمەن سۋ توگىلمەس مايدا جورعاداي مايماڭ قاققىزىپ جەتكىزەدى. كۇيدىڭ نازىك دىبىس ىرعاعىنداعى تولعاقتى تولعانىستى ءدوپ باسىپ ۇستاپ، ءدال بەينەلەپ، ونى ۇلى ۇعىمعا ۇيالاتادى. بۇل اقىندىق الىم، شەگاراسىز شەبەرلىك دەۋگە بولادى.
سەرىك ءابىل ۇلى جازعان جىر جولدارى كۇيدىڭ ۇنىمەن بىرگە ءورىلىپ، وقىرمان مەن كۇي ورتاسىنداعى التىن كوپىر ىسپەتتەس. كۇي تابيعاتىنداعى شەكسىزدىكتى، وي تۇڭعيىعىنداعى مولدىرلىكتى، جۇمباق الەمىندەگى عاجاپ دىبىستاردى سوزبەن سۋرەتكە اينالدىرىپ وقىرماندى قاپىسىز سۋسىنداتادى. كۇن ساۋلەسى تۇسپەگەن قاراڭعىلىققا ءتىل ساۋلەسىن تۇسىرەدى. كۇي ۇقپاعان قۇلاققا كۇي قۇپياسىن ءتىل قۇدىرەتىمەن ۇقتىرادى. مىنە، دىبىس، ىرعاق، اۋەن، ءدىرىل، تولقىننان تۋاتىن سازدى كۇي ونەرىن جىرمەن جەتكىزۋ، سۋرەتپەن بەينەگە اينالدىرىپ ءتۇسىندىرۋ سەرىك ءابىل ۇلىنىڭ ولەڭ ونەرىنىڭ مايەگى مەن ءمانى دەپ تانۋ قاجەت»، - دەپ جازادى مەرەكە ابدەش ۇلى.
سەرىك ءابىل ۇلىنىڭ بۇل جىر جيناعىن قازاق حالقىنىڭ رۋحاني مادەنيەتىنە، داستۇرىنە جانە ءومىر سالتىن ولەڭمەن ورگەن پوەتيكالىق تىڭ تۋىندى دەپ باعالاعان ءجون بولار.
اقىن ۇلتتىق ونەردى دارىپتەپ قانا قويماي، ونى بولاشاق ۇرپاققا امانات ەتەدى. جاستارعا ۇلتتىق ونەردى ساقتاپ، رۋحاني بيىكتىككە ۇمتىلۋدى ناسيحاتتايدى. ولەڭدەگى «ەرلەرگە ەلىم دەگەن سەنگەنسىڭدەر، سەتەرلەر ەل ەرتەڭى سەندەرسىڭدەر» جولدارى جاستاردى پاتريوتتىق رۋحقا شاقىرىپ، ولارعا ەلدىڭ بولاشاعى رەتىندە زور سەنىم ارتادى.
اۆتوردىڭ كىتاپتارىن تالداعان، اقىن، جازۋشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى سۇراعان راحمەت ۇلى جاۋھار تۋىندىنىڭ ادام جانىن تەربەيتىن ەرەكشە تۇستارىنا توقتالادى.
«سەرىكتىڭ سەرى تاعدىرى تەك وسى دومبىرامەن ۇندەس! كىتاپتاعى داۋلەسكەر كۇيشىلەرگە ارنالعان توپتاۋ جىرلار جەكە ءبىر شىرقاۋى بار تولعام نەمەسە وزگەشەلىگىن ورىمدەگەن سونىلى كومپوزيتسيا (compositi) سىقىلدى. سەكەن تۇرىسبەكتىڭ «اق جاۋىن»، «كوڭىل تولقىنى» ىشكى اۋەزىمەن كۇي قۇدىرەتىنە وتە سايكەس! ماعاۋيا قامزيننىڭ «جايلاۋى» حاس اقىننىڭ جاس عۇمىرىنىڭ وتكەن شاعىنداعى ءتور جايلاۋدىڭ سۇلدەسى ءور التايدىڭ ءبۇتىن مۇنارلى جارتى كارتيناسى! نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ «ءالقيسساسى» «ءان مەن كۇيدىڭ اۋەنى اۋەلى الديدە، ءالدي سارىن ساقتالادى ءار كۇيدە...». بۇل اقىن جانىنىڭ اسا نازىكتىگىن بەلگىلەيتىن - «بەي نوتا»! دينانىڭ «بۇلبۇلىنا: «...بۇلبۇل - قىز، بۇلبۇل داۋىس، ءبىر شىراق جىلتىرايدى ءبىر مۇناردان...»
دەپ ءبىر سيقىرلى تۇسپال بەرەدى. اقىن جۇرەگى بۇل جەردە مۇلدە وزگە مانگە، كوزى پەرىۋەي سۇلۋلىققا ءتۇسىپ تۇرعانداي. «مومبەكوۆتىڭ مونولوگىنا» ارنالعان ولەڭ جانە پسيحولوگيالىق جاعى وتە نازىك!
«...سالتانات، جىلاي بەردىڭ-اۋ، اناڭدى سۇراي بەردىڭ-اۋ. قۋراعان قۇشاعىما، سولقىلداپ قۇلاي بەردىڭ-اۋ...»!
بۇلاردى پوەزيادا قوس بوياۋلى ديپتيح (diptych) دەپ اتايدى. حوش!
سەرىكتىڭ «ورەلى كەر»، «جارلىنىڭ جالعىز اتىمىن» دەگەن تاماشا ولەڭدەرى بار. سونىڭ جالعاسى «قۇنان بايگە» پوەماسى» جاڭا جازىپ جۇرگەن تالاپكەرلەر ءۇشىن سوزبەن سالىنعان كەستەلى سۋرەتتەر ءارى بۇرىشتاي اقىل! قازاق مەكتەپتەرىنىڭ كىتاپ سورەسىندە تۇرۋعا لايىق جاقسى ەڭبەككە نيەت ەتىپ، اق جول تىلەكپەن شاشۋ شاشامىز!»،- دەيدى سۇراعان راحمەت ۇلى.
اتالعان ءىس-شارانىڭ وتۋىنە بەلگىلى كاسىپكەر ازاماتتار قولداۋ ءبىلدىردى. سونداي-اق سەرىك ءابىل ۇلىنىڭ اۋىلداس ءىنىسى، ەرتاي سامەت ۇلى كەش يەسىنە شاپان جاۋىپ، ات مىنگىزدى. استاناعا ارنايى جەتەلەپ كەلىپ، اقىنعا جيرەن تۇلپاردى سىيعا تارتقان ازاماتقا ەلدىڭ قوشامەتى ەرەكشە بولدى. اقىن اتقا ءمىنىپ تۇرىپ، «جارلىنىڭ جالعىز اتىمىن» دەگەن ولەڭىن شابىتتانا وقۋى كوپشىلىكتى ەرەكشە اسەرگە بولەدى.
ايتا كەتەيىك، سەرىك ءابىل ۇلى قىتايداعى قازاق راديوسىندا ۇزاق جىلدار قىزمەت ەتىپ، سول ەلدەگى قانداستاردىڭ مادەنيەتىنە ەلەۋلى ۇلەس قوسقان تۇلعانىڭ ءبىرى. ول قازاقتىڭ تاڭداۋلى 50 ءانىن قىتاي تىلىنە اۋدارتىپ، ۇلتىمىزدىڭ كەڭ تاراعان 500 كۇيى مەن 200 حالىق ءانىن تاسپاعا تۇسىرگەن، جيىرماعا جۋىق كىتاپتىڭ، 100 دەن استام ءان ءماتىنى مەن كوپتەگەن ءاننىڭ اۆتورى، راديو ەفيرىندە 30 عا تارتا رومان وقىعان تانىمال ديكتور، اقىن، ءانشى، سازگەر.
ريزابەك نۇسىپبەك ۇلى
