ول ەسەپتى سۋپەركومپيۋتەردەن 13000 ەسە جىلدام شەشتى

استانا. قازاقپارات - جاڭاشا ەسەپتەۋلەر ءداۋىرى ءالى ورنىعا قويعان جوق. ءبىراق ول كۇننەن-كۇنگە جاقىنداپ كەلەدى. ەڭ قۋاتتى سۋپەركومپيۋتەر 3,2 جىلدا ورىندايتىن ەسەپتەۋدى كۆانتتىق پروتسەسسور 2 ساعاتتا ورىنداعان.

بۇل تۋرالى Aikyn.kz باسىلىمى كۆانتتىق كومپيۋتەردىڭ ارتىقشىلىقتارىن zmescience.com ماتەريالىنا سۇيەنىپ تالدايدى.

«بۇگىن ءبىز العاش رەت كۆانتتىق كومپيۋتەردىڭ الگوريتمدى ءساتتى ورىنداي العانىن دالەلدەيتىن زەرتتەۋ ناتيجەسىن جاريالايمىز»، - دەپ جازادى Google ءوز بلوگىندا. بۇل تاريحتا ءبىرىنشى رەت كۆانتتىق كومپيۋتەردىڭ ارتىقشىلىعىن ايقىن كورسەتكەن وقيعا بولۋى مۇمكىن. زەرتتەۋگە سايكەس، ەڭ قۋاتتى سۋپەركومپيۋتەر شامامەن 3,2 جىلدا ورىندايتىن ەسەپتەۋدى كۆانتتىق پروتسەسسور نەبارى 2,1 ساعاتتا ورىنداعان.

عالامدى ءبىرتۇتاس كۆانتتىق كومپيۋتەر رەتىندە قاراستىرۋعا بولادى. بولشەكتەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋى، حيميالىق بايلانىستار، جارىقتىڭ ءاربىر جىپىلىقتاۋى - بۇلاردىڭ ءبارى اقپاراتتىڭ جاڭارتىلۋى رەتىندە جۇرەتىن الىپ ەسەپتەۋ ۇدەرىسى. ارينە، بارلىق فيزيكتەر بۇل كوزقاراسپەن كەلىسەدى دەپ ايتۋ قيىن. ءبىراق مۇنداي ءتۇسىندىرۋدى قولدايتىن عالىمدار بار.

باستى ماسەلە - كەز كەلگەن شىنايى قۇبىلىستى كۆانتتىق پروتسەستەر دەڭگەيىندە مودەلدەۋدىڭ اسا كۇردەلىلىگى. كۇندەلىكتى ومىردەگى اقۋىزداردىڭ بۇكتەلۋى، ماتەريالداردىڭ قاسيەتتەرى سياقتى قۇبىلىستار سونشالىق كۇردەلى بولعاندىقتان، كۆانتتىق اقپارات شاتاسىپ، باقىلاۋدان شىعىپ كەتەدى.

بۇل قۇبىلىس اقپاراتتىق scrambling (ارالاستىرۋ) دەپ اتالادى جانە كۆانتتىق ەرگوديكالىق جۇيەلەرمەن تىعىز بايلانىستى. ەگەر ءبىر تامشى قىزىل بوياۋدى بلەندەرگە تامىزساڭىز، ونىڭ ءپىشىنى مەن ورنى تۋرالى اقپارات ءبىر ساتتە جوعالىپ، بىركەلكى قىزعىلت ماسساعا اينالادى. ءدال سول سياقتى، اقپارات كۆانتتىق جۇيەدە ارالاسىپ كەتكەندە، كادىمگى ولشەۋ قۇرالدارى تەرەڭدە جاتقان پروتسەستەردى كورە المايدى.

كۆانتتىق كومپيۋتەرلەر 5-10 جىل ىشىندە كوممەرتسيالىق قولدانىسقا بەرىلەدى.

ال ەگەر وسى پروتسەستى كەرى باعىتتا اينالدىرساق شە؟ ياعني، بلەندەردى كەرى قوسىپ، سول قىزىل تامشىنى قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە بولا ما؟

وسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ - كۆانتتىق كومپيۋتەرلەردىڭ نەگىزگى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى. ماسەلە ەسەپتەۋدى عانا تەز ورىنداۋدا ەمەس، ماسەلە مۇلدەم جاڭا تيپتەگى ەسەپتەۋلەردى ورىنداۋعا مۇمكىندىك بەرۋدە. شىنايىلىقتى كۆانتتىق دەڭگەيدە تىكەلەي مودەلدەۋگە جاقىنداتۋدا.

Google Quantum AI مەن ونىڭ سەرىكتەستەرى Nature جۋرنالىندا جاريالاعان زەرتتەۋدە ءدال وسى يدەيانى ىسكە اسىردى. زەرتتەۋشىلەر Willow دەپ اتالاتىن اسا كۇردەلى اسقىن وتكىزگىش كۆانتتىق پروتسەسسوردى قولدانىپ، كۆانتتىق ەحو (quantum echo) دەپ اتالاتىن پروتوكولدى جۇزەگە اسىردى. بۇل ءادىس كۆانتتىق ەرگوديكانىڭ «قايتا تارقاتىلۋىنا»، ياعني حاوستىڭ ارتىنداعى جاسىرىن قۇرىلىمدى كورۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

Google بىلاي دەپ جازادى: «بۇل مۇحيت تۇبىندە جوعالعان كەمەنى ىزدەۋمەن تەڭ. ادەتتە سونار تەك كومەسكى سيلۋەت كورسەتەدى. ال ءبىز كەمە اتاۋى جازىلعان تاقتايشانى دا وقي الاتىنداي دالدىككە جەتتىك».

كۆانتتىق كومپيۋتەرلەر تۋرالى سوڭعى 20 جىلدا ەڭ ءجيى ايتىلاتىن پىكىر: «ولار 5-10 جىل ىشىندە كەلەدى». ءيا، تولىققاندى كوممەرتسيالىق كۆانتتىق كومپيۋتەرلەر ءالى ساتىلىمدا جوق، ءبىراق سوڭعى جىلدارداعى جەتىستىكتەردى ەلەمەۋ - ادىلەتسىزدىك.

ولاردى قازىردىڭ وزىندە Google عانا ەمەس، بىرنەشە كومپانيا كۆانتتىق جۇيەلەردى پايدالانىپ وتىر. ولار زەرتتەۋ ءۇشىن قولجەتىمدى، ءبىراق ەڭ ۇلكەن ماسەلە - ماسشتابتاۋ. كۋبيت سانىن ارتتىرۋ، قاتەلىكتى تۇزەتۋ، جۇيەنى تۇراقتى ەتۋ.

Google جاساعان الگوريتم 65 كۋبيتتە ىسكە قوسىلدى، مۇنداعى ءبىر كۋبيت - كلاسسيكالىق ءبيتتىڭ كۆانتتىق بالاماسى. مۇنداي كولەمگە دەيىن ماسشتابتاۋ - اسا كۇردەلى مىندەت. كۋبيتتەر سۋپەرپوزيتسيا مەن شاتاسۋ (ەنتەنگلمەنت) سياقتى نازىك كۆانتتىق قاسيەتتەرگە سۇيەنەدى. تەمپەراتۋرانىڭ بولار-بولماس وزگەرۋى نەمەسە سىرتقى ىقپالدىڭ كەز كەلگەن ءتۇرى ەسەپتەۋ بارىسىندا اۋىر قاتەلىكتەرگە اكەلۋى مۇمكىن.

قازىر بۇكىل سالا «قاتەلىككە ءتوزىمدى» (fault-tolerant) كۆانتتىق كومپيۋتەر قۇرۋعا باعىتتالعان. بۇل - وزىندە پايدا بولعان قاتەلىكتەردى ولاردىڭ تارالۋىنان بۇرىن تۇزەتە الاتىن ماشينا. مۇنداي سەرپىلىسكە جەتۋ ءۇشىن نەگىزگى شارت - لوگيكالىق كۋبيت (logical qubit) جاساۋ.

لوگيكالىق كۋبيت - بۇل جەكە فيزيكالىق قۇرىلعى ەمەس. كەرىسىنشە، كوپتەگەن ء(تىپتى مىڭداعان) فيزيكالىق كۋبيتتەردىڭ كومەگىمەن كودتالعان سەنىمدى «ۆيرتۋالدى» كۋبيت. بۇل فيزيكالىق كۋبيتتەر ءبىرتۇتاس جۇيە رەتىندە جۇمىس ىستەپ، ءبىرىن-ءبىرى ۇنەمى باقىلاپ، قاتەلەردى تۇزەتىپ وتىرادى. ەڭ ماڭىزدىسى - بۇل تۇزەتۋ كۆانتتىق اقپاراتتى بۇزباي جۇزەگە اسۋى ءتيىس.

Google-دىڭ جۇرگىزگەن تاجىريبەسى شىنىمەن اسەرلى جانە قازىرگى جۇيەلەردىڭ مول الەۋەتىن كورسەتەدى. الايدا بۇل تاجىريبە ءبىزدى تولىقتاي قاتەلىككە ءتوزىمدى كۆانتتىق كومپيۋتەرگە ءالى جاقىنداتپايدى.

The Guardian باسىلىمىنا پىكىر بىلدىرگەن بىرنەشە ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، Google-دىڭ جەتىستىگى ماڭىزدى بولعانىمەن، بۇل كۆانتتىق كومپيۋتەرلەردىڭ جاقىن ارادا پراكتيكالىق شىندىققا اينالاتىنىن بىلدىرمەيدى. وعان ءالى بىرنەشە جىل قاجەت.

دەگەنمەن بولاشاقتا «پراكتيكالىق پايداسى بار» ەكسپەريمەنتتەر سانى ارتا تۇسەدى دەپ بولجانۋدا. شۋلى (قاتەلىككە بەيىم) كۆانتتىق پروتسەسسورلار عىلىمي-زەرتتەۋلەردە جەدەلدەتكىش، كومەكشى پروتسەسسور (coprocessor) نەمەسە كۆانتتىق سەنسور رەتىندە قولدانىلىپ، ءدارى جاساۋ، ماتەريالدار عىلىمى جانە فيزيكالىق مودەلدەۋ سياقتى كلاسسيكالىق كومپيۋتەرلەر شەشە المايتىن قۇندى مىندەتتەردى ورىنداۋعا كومەكتەسۋى مۇمكىن. Google ۆيتسە-پرەزيدەنتى بۇنداي پراكتيكالىق قولدانۋ 5 جىل ىشىندە بولۋى مۇمكىن دەپ بولجايدى.

كۆانتتىق ەسەپتەۋلەر ءداۋىرى ءالى تولىعىمەن باستالعان جوق، ءبىراق ول بۇرىنعىعا قاراعاندا ايتارلىقتاي جاقىن ءارى ناقتى بولا ءتۇستى.