وعاش كورىنەتىن ونەرتابىستار

استانا. قازاقپارات - ادامزاتتىڭ دامۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسقان ونەرتابىستاردى بىردەن اتاۋعا بولادى: دوڭگەلەك، جارىق الۋ، مەتالل وڭدەۋدەن باستاپ، قازىرگى زامانعى اقپاراتتىق تەحنولوگيالارعا دەيىن. كوپتەگەن ونەرتاپقىشتاردىڭ ەسىمى تاريحتا قالعان.

سونىڭ ىشىندە ءبىر باسىندا 1000 نان اسا پاتەنتى بار توماس ەديسوندى ەرەكشە اتاۋعا بولادى.

ادام قيالى وتە جۇيرىك بولعاندىقتان، ونەرتابۋ الەمىندە كۇن سايىن جاڭا يدەيالار مەن دۇنيەلەر تۋىنداپ جاتادى. ولاردىڭ ىشىندە ادامزات ومىرىنە وتە قاجەتتى، عىلىم مەن تەحنيكانى العا جىلجىتاتىندارى دا، ەشقانداي كادەگە جاراماي، تەك كۇلكى تۋدىراتىندارى دا بار.

ءتىپتى كەيبىرەۋلەر وزدەرىنىڭ جاڭا ونەرتابىسىنىڭ ەزۋگە كۇلكى ۇيىرەتىنىنە قاراماستان، ارنايى پاتەنت تە العان. قانشا دەگەنمەن، وعان وي ەڭبەگى مەن التىن ۋاقىت سارپ ەتىلدى عوي. وعاش جاڭالىق اشۋمەن اينالىساتىندار بۇگىندە دە بار.

اسىرەسە، ەۋروپالىقتار مەن جاپوندىقتان كۇندەلىكتى ومىرگە ارنالعان قىزىقتى قۇرىلعىلاردى شىعارعاندى ۇناتادى.

قازىرگى كەزدە عىلىمدا ۇلكەن جاڭالىق اشقاندا بەرىلەتىن نوبەل سىيلىعىمەن قاتار، ۋاقىتىن تەككە وتكىزگەندەر ءۇشىن شنوبەل سىيلىعى ۇسىنىلاتىنى بەلگىلى.

شنوبەلدى العان «ونەرتاپقىشتاردىڭ» قاتارى از بولعان جوق. ودان بولەك، , «The Times» گازەتى ەڭ قاجەتسىز قۇرىلعىلاردىڭ ءتىزىمىن جاريالاپ، جىل سايىن «قوقىس سىيلىعى» دا تاعايىندادى. اسىرەسە، XIX-XX عاسىردا قاجەتكە جاراماي قالاتىن زاتتار كوپتەپ جاسالعان.

ماسەلەن، سوناۋ 1882 - جىلدارى N 256265 پاتەنت العان «ۇيقىدان وياتقىش» قۇرىلعىسى. بۇل ەرەكشە وياتقىش كىشكەنتاي گىرتاستارىمەن جابدىقتالعان. ولار كەرەك كەزىندە ۇيىقتاپ جاتقان ادامنىڭ باسىنا ءتۇسىپ، وياتادى.

بۇل قۇرىلعى اۆتورلارىنىڭ پايىمداۋىنشا، كىشكەنتاي گىرتاستارى ادامدى وياتقانىمەن، تۇسكەن كەزىندە ادامعا ەشقانداي اۋىرلىق سەزىمىن تۋدىرمايدى. دەسە دە، باسىڭا گىرتاستارىن قۇلاتقانشا، وزدىگىڭنەن ويانعان ابزال بولار...

سول زامانداعى بۇدان دا قىزىق تاعى ءبىر «ونەرتابىس» - بۇركىت نەمەسە قاراقۇستىڭ تۇمسىعىمەن اۋاعا كوتەرىلەتىن اەروستات. اۆتورلاردىڭ ويى بويىنشا، ءبىرىنشى اتالمىش قۇستاردى ۇستاپ الىپ، ونى اۋە شارىنىڭ كۇمبەزىنە بايلاۋ قاجەت.

سودان كەيىن قۇستىڭ تۇمسىعىن قالاعان جاعىڭىزعا بۇرىپ جىبەرىپ، اۋە شارىنىڭ ىشىندە وتىرىپ اينالانى تاماشالاڭىز...

الايدا اۆتورلار قۇستار دىڭ اۋىر جۇكتى كوتەرىپ، قالاعان جاعىڭىزعا ۇشۋى بىلاي تۇرسىن، كەز كەلگەن ادام ولاردى ۇستاي المايتىنىن ەسكەرمەگەن سەكىلدى... ءوز ونەرتابىستارىنان قانداي ءۇمىت كۇتكەنىن كىم ءبىلسىن، دەگەنمەن 1987 - جىلى N 863087 پاتەنتى العان كورىنەدى...

ال وتكەن عاسىردىڭ باسىندا ۇلى بريتانيالىق فريس بوديش ەسىمدى تۇرعىن ساقال مەن مۇرتقا ارنالعان قورعانىش قابىن پاتەنتتەگەن. اۆتوردىڭ يدەياسى بويىنشا، بۇل قاپ ادام سۇيىقتىق ىشكەن كەزدە، ساقال مەن مۇرتتى سۋلانۋدان ساقتاۋى كەرەك.

قاپ انتيسەپتيكالىق سۇيىقتىق سەبىلگەن قاراپايىم عانا قاعازدان جاسالعان. ونى سۋ ىشكەندە ىدىستىڭ شەتىنە كيگىزىپ قويۋعا بولادى. قاعازدان جاسالعاندىقتان، ونىڭ ەشقانداي پايداسى بولماي، ءوزى بىلجىراپ، ساقال-مۇرتتى دا «قورعاي الماي» قالادى...

كەيدە جىنىڭىز كەلىپ، ايعايلاپ، شىڭعىرىپ، جىلاپ العىڭىز كەلسە دە، اينالاڭىزداعىلاردان ىڭعايسىزداناسىز با؟ وندا 1989 - جىلى مويرا جانە فرەنك فايگون اتتى ەرلى-زايىپتىلار پاتەنتتەگەن اۋىزدى جاۋىپ تۇراتىن داۋىس باسەڭدەتكىشتى قولدانساڭىز بولادى. تۇبىنە دىبىس وتكىزبەيتىن پارولون تاستالعان قۇبىر تەكتەس جاسالعان بۇل قۇرىلعىنى اۋىزعا تاقاپ، ەشكىمگە كەدەرگى كەلتىرمەستەن، ىشتەگى جىنىڭىزدى شىعارىپ الساڭىز بولادى.

قانشا قيسىنسىز كورىنگەنىمەن، كەيبىر كەزدەردە وسىنداي قۇرىلعىنىڭ كەرەك بوپ جاتاتىنى دا بار...

اس ىشكەن كەزدە تاماقتى اساي بەرەسىز بە، الدە ۇزاق شايناپ، مىلجىڭداپ وتىرىپ الاسىز با؟ وندا استى تولىق شايناپ، جۇتاتىن كەزدى ءدال كورسەتەتىن تايمەرلى شانىشقىنى بايقاپ كورىڭىز.

1995 - جىلى ا ق ش-تا استى جۇتۋ ۋاقىتىن كورسەتەتىن شانىشقىعا ارنايى پاتەنت بەرىلگەن. نيكول ديۋباس پەن سپرينگفيلد سيۋزەن سىندى اسحانا قۇرالدارىن جاڭعىرتۋشى جىگىتتەر وسىنداي جاڭالىق اشقان. شانىشقىنىڭ سابىنا ورناتىلعان تايمەر اسقا قايتا-قايتا قول سوزا بەرمەس ءۇشىن، ۋاقىتىندا دابىل قاعىپ وتىرادى. وسىلايشا دارىگەرلەر ايتاتىنداي، استى 32 رەت شايناپ بارىپ جۇتۋعا مۇمكىندىك تۋادى...

ال بريتاندىق ونەرتاپقىش مايكل بەيلي وتىرارعا ورىن تاپپاي قينالاتىن جانداردى وسى قيىندىقتان قۇتقارۋدىڭ جولىن تاۋىپتى: ول - بەلگە بايلاپ جۇرە الاتىن كىشكەنتاي عانا جاستىقشا. بەلدىگىڭىزدى جاستىقتىڭ ىلمەكتەرىنىڭ اراسىنان وتكىزىپ الاسىز دا، كەرەك ۋاقىتىندا، قالاعان جەرگە وتىرا كەتەسىز...

قازىرگى تاڭدا جەر شارىنداعى ادامزاتتىڭ 60 پايىزى ارتىق سالماقتان زارداپ شەگەدى. وسىنى ەسكەرگەن كەيبىر ونەرتاپقىشتار ارىقتاۋعا ارنالعان اينا-تاباقتاردى شىعارعان. تاباقتىڭ جارتىسى اينا-اينەكتەن جاسالعاندىقتان، وعان از تاماق سالسا دا، تاباق تولىپ تۇرعانداي اسەر بەرەدى. بۇل تاباقتى شىعارۋشىلاردىڭ ويىنشا، ديەتا ۇستاپ جۇرگەن ادام قولايسىزدىقتى سەزىنبەس ءۇشىن، وسىنداي تاباقتان اس ءىشۋى كەرەك.

جوعارىدا ايتىلعان وياتقىشتىڭ ءبىر ءتۇرى - مەترودا ۇيىقتاپ كەلە جاتقان ادامدارعا ارنالعان باس كيىم شىعارىلعان. قوعامدىق كولىكپەن قاتىنايتىن ادامداردىڭ كوپ ۋاقىتى جولعا كەتەدى. وسى كەزدە ۇيقى قىساتىنى تاعى بار. كەرەكتى ايالدامادان ءوتىپ كەتپەس ءۇشىن ارنايى باس كيىمدى كيىپ الساڭىز بولادى. بۇل باس كيىمنىڭ ارنايى بولىگىنە قاجەتتى ايالداما جازىلعان جازۋ سالىنادى، ءبىتتى. الاڭسىز ۇيىقتاي بەرۋگە بولادى.

امەريكالىق ونەرتاپقىش شىلىمقۇمارلارعا ارناپ ارنايى شلياپا شىعارىپتى. ونىڭ ەرەكشەلىگى - باس كيىمگە ورناتىلعان ۆەنتيلياتور ءتۇتىندى ءسىڭىرىپ، ىشىندە ورنالاسقان فيلتر ارقىلى شىعارادى. بۇل ءبىر جاعىنان تەمەكى ءتۇتىنىنىڭ قورشاعان ورتاعا كەلتىرەر زيانىن ازايتسا، ءبىر جاعىنان مۇرنىنا قۇرت تۇسكەن جانداردىڭ ادام كوپ جەردە دە ەزۋىنە شىلىم قىستىرىپ جۇرۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى ەكەن. ونەرتاپقىشتار تەك ادامزاتتىڭ عانا ەمەس، جان-جانۋار، قۇس تاردىڭ دا قامىن ويلاي جۇرەدى.

ماسەلەن، اعىلشىننىڭ ءبىر تۇرعىنى اۋىل شارۋاشىلىعىندا قولدانۋعا بولاتىن، بالاپاندارعا ارنالعان كوزىلدىرىك ويلاپ تاۋىپتى. ونىڭ ماقساتى - كىشكەنتاي بالاپانداردى ءبىر-ءبىرىنىڭ كوزىن شۇقىپ الۋدان ساقتاندىرۋ. دەسە دە، ونىڭ اۆتورى بۇل كوزىلدىرىكتى بالاپاندارعا قالاي كيدىرۋ كە رەكتىگىن ءتۇسىندىرۋدى ۇمىتىپ كەتكەن.

جان-جانۋار مەن يتتەرگە ار نالعان تاعى ءبىر دۇنيە - قۇلاق پروتەكتورى. ول تاماق ىشكەن كەز دە سالپاڭقۇلاققا تاماق قالدىقتارىنىڭ جابىسۋىنان قورعايدى. وسى قۇلاققاپتى يتىڭىزدىڭ قۇ لاعىنا كيگىزسەڭىز، ءاردايىم تازا جۇرەدى. بۇل دا پاتەنتتەلگەن «ونەرتابىس» بولىپ تابىلادى.

جاپوندىقتاردىڭ جاۋىن سۋىن جيناۋعا ارنالعان قولشاتىرىن قاي ماقساتتا قولدانۋ قاجەتتىگىن بىردەن ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى ءبىر قاراعان ادامعا سىنعان قولشاتىر سەكىلدى كورىنەدى. الايدا يدەيا اۆتورلارى ءوز جاڭالىقتارىنىڭ ساحارا تۇرعىندارى ءۇشىن وتە قاجەتتى بولاتىنىنا سەنىمدى. ويتكەنى وسى قولشاتىر ارقىلى ءشول دالادا التىننان دا قىمبات سۋدى جيناۋعا بولادى ەكەن.

ال جالعىزدىقتىڭ ازابىن تارتىپ جۇرگەندەر ءۇشىن بىرەۋلەر «جالعىزدارعا ارنالعان جاستىق» ويلاپ تاپقان. ول ادامنىڭ ءبىر جاق كەۋدەسى مەن «قۇشاقتاپ» جاتاتىن قول رەتىندە جاسالعان. كەرەكسىز زاتتاردىڭ قاتارىنا قوس قانمەن، جىلۋ مەن مەيىرىمگە مۇقتاج جاندار ءۇشىن ۇلكەن پسيحولوگيالىق كومەك بەرەدى.

ال الدا-جالدا تۇماۋراتىپ، مۇرنىڭىزدان سۋ توقتاماي جاتسا، سۋرەتتەگى قۇرىلعىنى پايدالانۋىڭىزعا بولادى. بەتورامال ىزدەپ اۋرە بولمايسىز. وسىلاردىڭ ىشىندە ەڭ كادەگە جاراۋى مۇمكىنى - ەڭبەكتەيتىن بالالارعا كيگىزەتىن ەدەن سۇرتكىش-كيىم. ونسىز دا بالا قولدى-اياققا تۇرمايدى ەمەس پە؟! ءبىر جاعى ەدەندى دە تازالاي جۇرەدى...

دايىنداعان ءۇمىتجان جاپار، «ايقىن»