پەتيتسيا: ەل تۇرعىندارىن تولعاندىرعان باستى 4 ماسەلە
استانا. KAZINFORM - ەلىمىزدە پەتيتسيا ينستيتۋتىنىڭ قۇرىلعانىنا 1 جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى. وسى ارالىقتا ارنايى ازىرلەنگەن epetition.kz پورتالىندا ورنالاستىرىلعان 102 پەتيتسيانىڭ تەك تورتەۋى عانا ءوتىنىشتى قاراۋ ءۇشىن قاجەتتى ەل ازاماتتارىنىڭ قولىن جيناي العان ەكەن.
ءبىر قىزىعى TALAP قولدانبالى زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ Otinish.kz دەپ اتالاتىن جوباسى دا بار. وندا 80 پەتيتسيا ورنالاستىرىلعان. بۇل پورتال «قوعامدىق باقىلاۋ تۋرالى» زاڭ ءتىپتى ازىرلەنبەي تۇرىپ ىسكە قوسىلعان.
ەستە بولسا، 2021 -جىلدىڭ 15- قاڭتارىندا 7- شاقىرىلعان پارلامەنتتىڭ 1- سەسسياسىن اشقان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ونلاين پەتيتسيا ينستيتۋتىن زاڭ جۇزىندە راسىمدەۋ كەرەكتىگىن ايتقان بولاتىن. وسىدان كەيىن ناقتى جۇمىستار قولعا الىنىپ، وتكەن جىلدىڭ مامىرىندا ءماجىلىس «قوعامدىق باقىلاۋ تۋرالى» زاڭدى قابىلدادى. وسىلايشا، ازاماتتاردىڭ ەلدەگى قوعامدىق- ساياسي ومىرگە ەركىن ارالاسۋىنا تەڭ مۇمكىندىك بەرۋ جولىندا ناقتى قادام جاسالدى.
اكىمشىلىك- راسىمدىك كودەكستە پەتيتسيا بەرۋ جانە قاراۋدىڭ راسىمدەرى جەكە قوسىمشامەن رەتتەلگەن. رەسپۋبليكالىق باسقارۋ نىسانى، اكىمشىلىك- اۋماقتىق قۇرىلىم، شەكارالاردى وزگەرتۋ، سوت تورەلىگى، راقىمشىلىق، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك سياقتى ماسەلەلەر بويىنشا پەتيتسيا بەرۋ مۇمكىندىگى بولمايدى. تاقىرىپتار ءتىزىمى قابىلدانعان زاڭدا بەرىلگەن، وندا 17 تارماق بار.
ەل كولەمىندەگى اۋقىمدى ماسەلە بولسا، وندا پەتيتسيا شىعارۋ ءۇشىن كەم دەگەندە 50 مىڭ داۋىس جينالۋى كەرەك. وبلىستىق دەڭگەيدەگى پروبلەما بولسا، وندا سول ءوڭىر حالقىنىڭ 2 پايىز داۋىسى بولۋى ءتيىس. ال تەك وبلىس اكىمدىگىنە قاتىستى ماسەلە تۋىنداسا، ول جاعدايدا ءوڭىر تۇرعىندارىنىڭ 1 پايىز داۋىسى تالاپ ەتىلەدى. ۇكىمەت تاراپىنان قارالۋ ءۇشىن 50 مىڭنان استام قولداۋشى بولۋى كەرەك. پەتيتسيانى قاراۋ بارىسىندا مەملەكەتتىك ورگان ءبىرقاتار ءىس- شارا جۇرگىزەدى، جۇمىس توبىن قۇرادى. قوعامدىق تالقىلاۋ جۇرگىزەدى.
پەتيتسيانى تالقىلاۋعا شىعارۋعا داۋىس جەتپەگەن جاعدايدا، قۇزىرلى ورگاندار ول ماسەلەنى حالىقتىڭ ءوتىنىشى رەتىندە مىندەتتى تۇردە قاراپ، وعان ناقتى جاۋاپ بەرىلۋى قاجەت. پەتيتسيا ەلەكتروندى جانە قاعاز تۇرىندە قابىلدانادى. ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن اۋىلىندا ينتەرنەت بايلانىسى ناشار نە تىپتەن جوق. پەتيتسيانى تەك ەلەكتروندى تۇردە قابىلداسا، وندا ينتەرنەت جوق ەلدى مەكەن تۇرعىندارى وعان قاتىسا المايدى. سوندىقتان ولارعا قاعاز تۇرىندە ۇسىنۋعا رۇقسات بەرىلگەن.
سونىمەن، ءسوز باسىندا پەتيتسيا جاريالاناتىن 2 پورتالدىڭ بار ەكەندىگىن اتاپ وتتىك. ءبىرىنشىسى - «ە- پەتيتسيالار» اقپاراتتىق جۇيەسى. ونى «ۇلتتىق اقپاراتتىق تەحنولوگيالار» اكسيونەرلىك قوعامى ازىرلەگەن. دەمەك، پەتيتسيالاردى رەسمي قابىلدايتىن پورتال وسى دەگەن ءسوز. وسى پورتالدا ورنالاستىرىلعان 102 پەتيتسيانىڭ تەك تورتەۋى عانا ءوتىنىشتى قاراۋ ءۇشىن قاجەتتى 50 مىڭ قول جيناي العانىن ايتقان ەدىك. پەتيتسيالاردىڭ ىشىندە ءتىپتى 500 قول جيناي الماعاندارى دا كەزدەسەدى. ال شەكتى مانگە جەتكەن پەتيتسيالار مىنالار:
«ق ر- دا ل گ ب ت- نى اشىق جانە جاسىرىن ناسيحاتتاۋعا قارسىمىز!» (2024 -جىلدىڭ 29 -مامىرىندا جاريالانعان)؛
ۋاقىتتى كەرى ارتقا قايتارۋ (2024 -جىلدىڭ 22 -ساۋىرىندە جاريالانعان)؛
ق ر حالقى ۋتيلالىم مەن باستاپقى تىركەۋگە قارسى (2024 -جىلدىڭ 10- مامىرىندا جاريالانعان)؛
شەنەۋنىكتەرگە قۇمار ويىن ويناۋعا تىيىم سالۋ (2024 -جىلدىڭ 29 -مامىرىندا جاريالانعان).
ەل ازاماتتارى ل گ ب ت- نى جاسىرىن دا ناسيحاتتاۋعا قارسى
1- تامىزدا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ل گ ب ت- نى اشىق جانە جاسىرىن تۇردە ناسيحاتتاۋعا قارسىمىز!» پەتيتسياسى بويىنشا شەشىم جوباسىنا جاريا تالقىلاۋ ءوتتى. ناتيجەسىندە ۋاكىلەتتى ورگان «جاس وسپىرىمدەر مەن بالالاردى جىنىستىق قاتىناستاردى ناسيحاتتاۋ مەن كۋلت قىلۋدان قورعاۋ، الشاقتاتۋ» تالاپتارىنا قاتىستى پەتيتسيانى ءىشىنارا ماقۇلداۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. دەمەك، بالالار اۋديتورياسىنا سەكسۋالدى كونتەنت تاراتۋعا شەكتەۋلەر ەنگىزۋ قاجەتتىلىگى قاراستىرىلدى. مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى بۇل شەشىم الدىن الا جانە ەلدەگى نەگىزگى زاڭنىڭ ەرەجەلەرىنە، حالىقارالىق جانە ۇلتتىق نورماتيۆتىك قۇقىقتىق قۇجاتتاردىڭ تالاپتارىنا، وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياسات تۇجىرىمداماسىندا كورسەتىلگەن مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىنا سايكەس كەلەتىنىن اتاپ ءوتتى.
«سونىمەن قاتار، مينيسترلىكتىڭ شەشىمى «بالا قۇقىقتارى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا جانە كونۆەنتسياعا نەگىزدەلەدى. زاڭعا سايكەس مەملەكەتتىك ورگاندار، جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار بالانى الەۋمەتتىك ورتانىڭ، قانداي دا ءبىر اقپاراتتىڭ، ونىڭ دەنساۋلىعىنا، ادامگەرشىلىگىنە جانە رۋحاني دامۋىنا زيان كەلتىرەتىن ناسيحات پەن ۇگىتتىڭ كەرى اسەرىنەن قورعاۋعا مىندەتتى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ۆەدومستۆونىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنەن.
وسى پەتيتسياعا بايلانىستى مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالايەۆا دا ارنايى ۇندەۋ جاسادى. ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، وسى ۋاقىتقا دەيىن ىستەلگەن جۇمىس پەتيتسيا بويىنشا تۇپكىلىكتى شەشىم قابىلداۋعا جەتكىلىكسىز. زەرتتەۋلەر مەن تالقىلاۋلار قازىرگى ۋاقىتتا بۇل باعىتتاعى اۋقىمدى جۇمىستاردى جالعاستىرىپ، ماسەلەنى جان-جاقتى زەردەلەپ، ونى رەتتەۋدىڭ ناقتى تەتىكتەرىن ازىرلەۋ كەرەكتىگىن كورسەتتى. بۇل ۋاقىتتى قاجەت ەتەدى.
«مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ ۇستانىمى كامەلەتكە تولماعانداردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ جانە قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ تۇرعىسىنان، بالالارعا جىنىستىق قول سۇعۋعا قارسى قىلمىستاردىڭ ءوسۋى اياسىندا جاسوسپىرىمدەر مەن بالالاردى جىنىستىق قاتىناستاردى وتباسىنىڭ ىشىندە ءداستۇرلى ەمەس قاتىناستاردى ناسيحاتتاۋ مەن كۋلت جاساۋدان قورعاۋ تالابى وزەكتى ءارى قاجەت. بالالارىمىزدىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىز ورتادا ءوسىپ، دامۋى اسا ماڭىزدى. ءبىزدىڭ ۇرپاق الدىنداعى پارىزىمىز ولارعا دۇرىس رۋحاني، ادامگەرشىلىك باعىت- باعدار بەرىپ، ءداستۇرلى وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى بويىنا ءسىڭىرۋ. سونداي- اق، ۇلتتىق مادەني مۇرانى ۇستانۋعا، گەنەتيكالىق كودتى ساقتاۋعا جاعداي جاساۋ وتە وزەكتى»، - دەيدى ا. بالايەۆا.
ۋاقىت كەرى قايتارىلمايدى
ساۋدا جانە ينتەگراتسيا ءمينيسترى ارمان شاققالييەۆتىڭ ايتۋىنشا، «ۋاقىتتى كەرى قايتارۋ» پەتيتسياسى بويىنشا جۇمىس توبى ۇسىنىلعان بارلىق دەرەكتەر مەن دالەلدەمەلەردى، عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن ۇسىنىمداردى زەردەلەي وتىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىرقاتار ءوڭىرىن ءبىر ساعاتقا كەرى اۋىستىرۋ تابيعي كۇن تسيكلدەرىنە سايكەس كەلەتىنىن جانە عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن ۇسىنىمدارعا نەگىزدەلگەنىن راستاعان. «UTC + 5» ۋاقىت بەلدەۋى قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىنىڭ كوپ بولىگىندە تابيعي تسيكلگە بارىنشا جاقىن ستاندارتتى ۋاقىت بەلدەۋى سانالادى.
«ستاندارتتى ۋاقىت بەلدەۋىنىڭ وڭ اسەرى تۋرالى نەگىزدەلگەن حالىقارالىق عىلىمي زەرتتەۋلەردى جانە ۋاقىتتىڭ اۋىسۋى حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنا كەرى اسەر ەتكەنىن راستايتىن دەرەكتەردىڭ بولماۋى نەگىزىندە ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى پەتيتسيانى قاناعاتتاندىرۋدان باس تارتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى»، - دەگەن ەدى مينيستر.
ارمان شاققاليەۆ دەنساۋلىق ساقتاۋ، وقۋ-اعارتۋ، عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىكتەرى «UTC + 5» ۋاقىت بەلدەۋىنىڭ حالىق دەنساۋلىعىنا قالاي اسەر ەتەتىنىن ءۇش جىل بويى زەرتتەۋدى ۇسىنعانىن ەسكە سالادى.
وسى جىلدىڭ 19- شىلدەسىندە ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس ءمينيسترى قانات شارلاپايەۆ ۋتيلالىم مەن العاشقى تىركەۋگە قارسى پەتيتسيا تالاپتارىن قاناعاتتاندىرمايتىنىن ءمالىم ەتتى.
«ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس مينيسترلىگى، باسقا دا مەملەكەتتىك ورگاندار مەن قوعام بەلسەندىلەرى ارنايى جۇمىس توبىن قۇرىپ، ۋتيلالىم مەن العاشقى تىركەۋگە قاتىستى پەتيتسيانى قاراستىردى. اشىق قوعامدىق تالقىلاۋ ناتيجەسىندە، پەتيتسيا تالاپتارىن قاناعاتتاندىرۋدان باس تارتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى»، - دەگەن ەدى مينيستر.
«جاسىل دامۋ» اق مالىمەتىنە سايكەس 2022-2023 -جىلدارى جينالعان ۋتيلالىمنىڭ جالپى سوماسى 447,3 ميلليارد تەڭگەگە جەتتى. ونىڭ ىشىندە كولىك قۇرالدارى مەن اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسى ءۇشىن 426,49 ميلليارد تەڭگە تولەندى، بۇل - جالپى ۋتيلالىمنىڭ 95 پايىزى. قالعان 20,8 ميلليارد تەڭگە - تاۋارلار مەن قاپتاما ءۇشىن الىنعان تولەم. سونداي- اق، تولەمدەردىڭ جارتىسىنا جۋىعى (201,86 ميلليارد تەڭگە) كولىك قۇرالدارىن يمپورتتاۋشىلاردان تۇسكەن. وتكەن ايدا ۇكىمەت وتىرىسىنان كەيىن ۇيىمداستىرىلعان بريفينگتە ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس ءمينيسترى قانات شارلاپايەۆ رەسەيدە ۋتيلالىم مولشەرىنىڭ قىمباتتاۋى قازاقستانداعى نارىققا قالاي اسەر ەتەتىنىن ايتقان ەدى.
«كورشى ەلدەردىڭ ۋتيلالىم ماسەلەسىندە قانداي ءتاسىل قولداناتىنىن نازار اۋدارىپ كورىڭىزدەرشى. ولار ۋتيلالىمدى الىپ تاستاۋدى قويىپ، قۇنىن كوتەرىپ جاتىر. قىرعىز رەسپۋبليكاسى Chevrolet Cobalt جانە Onix وندىرەتىن جەلىنى ىسكە قوسقان ەكەن. ەندى ولار دا ۋتيلالىم ەنگىزبەكشى. بۇل جەردە ءتۇسىنۋ كەرەك، قازاقستان ۋتيلالىم مەن العاشقى تىركەۋ مولشەرى بويىنشا ماڭايىمىزداعى كورشى ەلدەردەن قالىپ قويدىق»، - دەگەن ەدى مينيستر.
راسىندا دا رەسەي 2024 -جىلدىڭ 1-قازانىنان باستاپ ۋتيلالىم مولشەرلەمەسىن كوتەرگەلى وتىر. ماسەلەن:
قازىر ىشتەن جاناتىن قوزعالتقىش كولەمى 1 ليترلىك كولىكتەرگە ۋتيلالىم سوماسى - 81200 رۋبل (ۇلتتىق بانكتىڭ بۇگىنگى رەسمي باعامىندا 1 رۋبل 5,27 تەڭگە بولعاندا 427924 تەڭگە) بولسا، 1- قازاننان 150200 رۋبلگە (791554 تەڭگە)؛
كولەمى 2 ليترگە دەيىنگى كولىكتەرگە 300600 رۋبلدەن (1584162 تەڭگە) 556200 رۋبلگە (2931174 تەڭگە)؛
كولەمى 3 ليترگە دەيىنگى كولىكتەرگە 844800 رۋبلدەن (4452096 تەڭگە) 1562800 رۋبلگە (8235956 تەڭگە)؛
كولەمى 3,5 ليترگە دەيىنگى كولىكتەرگە 970000 رۋبلدەن (5111900 تەڭگە) 1794600 (9457542 تەڭگە) رۋبلگە؛
كولەمى 3,5 ليتردەن اساتىن كولىكتەرگە 1235000 رۋبلدەن (6508450 تەڭگە) 2285200 رۋبلگە (12043004 تەڭگە)؛
ەلەكتروموبيلدەر مەن گيبريد كولىكتەرگە 32600 رۋبلدەن (171802 تەڭگە) 2025 -جىلدان باستاپ 667400 رۋبلگە (3517198 تەڭگە) قىمباتتايدى.
ايتا كەتەرلىگى، ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرىندە ءتالىمباقتاردى كوبەيتۋ، ءورتتى ەرتە انىقتاۋ جۇيەلەرىن ۋتيلالىم ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرۋ جوسپارلانىپ وتىر.
شەنەۋنىكتەردىڭ اراسىندا لۋدوماندار بولماۋى ءتيىس
ءتورتىنشى پەتيتسيا ەلىمىزدىڭ تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگىنە باعىتتالعان بولاتىن. مەملەكەتتىك ورگاننىڭ پەتيتسيا اۆتورىنا قايتارعان جاۋابىندا ۇسىنىس تولىعىمەن قولداۋ تابىلعانى ايتىلعان.
«مەملەكەتتىك، بيۋدجەت، اسكەري قىزمەتشىلەرگە، ۇ ق ك، ۇ ق ك جانە باسقا دا كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ قىزمەتكەرلەرىنە قۇمار ويىن ويناۋعا تولىعىمەن جانە مۇلتىكسىز تىيىم ەنگىزۋ قاجەت. بۇل ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر ايتۋدى جاقسى كورەتىن «جەمقورلىق تاۋەكەلدەردى تومەندەتەدى. شەنەۋنىكتەرىمىز ءالى دە بولسا حالىقارالىق تاجىريبەگە سىلتەمە جاساعاندى جاقسى كورەدى. ايتالىق، فيليپپين، موڭعوليا سىندى ەلدەردە مۇنداي تىيىم قازىردىڭ وزىندە قولدانادى. ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەردىڭ اراسىندا لۋدوماندار بولماۋى ءتيىس»، - دەلىنگەن مينيسترلىك جاۋابىندا.
ايتا كەتەرلىگى، وسى جىلدىڭ 8 -شىلدەسىندە مەملەكەت باسشىسى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ويىن بيزنەسى، لوتەرەيا قىزمەتى، دەنساۋلىق ساقتاۋ، مەملەكەتتىك ەڭبەك ينسپەكسياسى، مەملەكەتتىك باقىلاۋ جانە ارتىق زاڭنامالىق رەگلامەنتتەۋدى بولعىزباۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويدى. اتالعان قۇجاتقا سايكەس، قۇمار ويىندارعا/ءباس تىگۋگە قاتىسۋىنا تىيىم سالىناتىن ادامدار ساناتىنىڭ ءتىزىمى كەڭەيتىلدى. ەندى ولاردىڭ قاتارىنا بورىشكەرلەردىڭ ءبىرىڭعاي تىزىلىمىندە تۇرعان تۇلعالار (اتقارۋشىلىق ءىس جۇرگىزۋ بويىنشا بورىشكەرلەر تۋرالى مالىمەتتەردى قامتيتىن ەلەكتروندىق دەرەكتەر بانكى) قوسىلدى.
سونىمەن قاتار سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى شەكتەۋ ەنگىزۋ ارقىلى جاۋاپتى مەملەكەتتىك لاۋازىمدى اتقاراتىن، مەملەكەتتىك فۋنكتسيالاردى ورىنداۋعا ۋاكىلەتتىك بەرىلگەن ادامداردىڭ، ولارعا تەڭەستىرىلگەن ادامداردىڭ قۇمار ويىندارعا/ءباس تىگۋگە قاتىسۋىنا شەكتەۋ قويىلادى. بۇدان بىلاي مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر، اسكەري قىزمەتشىلەر، ارنايى جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، بيۋدجەتتىك ۇيىمداردىڭ باسشىلارى قۇمار ويىندارعا/ءباس تىگۋگە قاتىسا المايدى. بۇل شەكتەۋدى ساقتاماعانى ءۇشىن ولاردى جۇمىستان شىعارۋ شاراسى قاراستىرىلعان.
اۆتور
مارلان جيەمباي
