ەتىستىكتەن «انايىلىق» تاپقاندار
استانا. قازاقپارات - مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسى بولا تۇرا ءالى كۇنگە تالقىدان تۇسپەگەن، باسىنان قيقۋ ارىلماعان قازاق ءتىلىنىڭ ەلىمىزدىڭ باسقا ايماقتارىنداعى جاي-كۇيىن جەتە بىلە قويمايمىن. ال ءبىزدىڭ قاراعاندى وبلىسىندا بۇل تۇرعىدا كەرى ۇدەرىس ءجۇرىپ جاتىر.
قاعاز جۇزىندە مەملەكەتتىك تىلگە 2010-جىلى كوشكەنىمەن، ءىس جۇزىندە ورىس ءتىلىنىڭ مىسى باسىپ تۇر. ولاي دەيتىنىم، قۇجاتتاردىڭ كوبى اۋەلى ورىس تىلىندە ازىرلەنىپ، سودان كەيىن قازاق تىلىنە اۋدارىلادى.
ءىرىلى-ۇساقتى جينالىس، وتىرىستاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ورىس تىلىندە وتەدى. وسىنداي جينالىستارعا قاتىسقان تانىس تا بەيتانىس باسشىلاردىڭ ءوزى «ارامىزدا بىردە-ءبىر ورىس (باسقا ۇلت وكىلى دەپ ءتۇسىنىڭىز) بولعان جوق، جينالىس باستان-اياق ورىس تىلىندە ءوتتى» دەپ قىنجىلىسپەن ايتادى.
سوڭعى كەزدە بريفينگ دەگەن سانگە اينالدى. بۇكىل باسقارمالار، اۋداندار مەن قالالار اكىمدىكتەرى تايلى-تاياعى قالماي اقپاراتتار، سلايدتار دايىندايدى. البەتتە، ورىس تىلىندە. باسىندا ارقانى كەڭگە سالىپ «قازاق تىلىندە قاجەت ەمەس» دەپ سوعادى.
القالى جيىن جاقىنداعان بەتتە «سروچنو قازاقشاعا اۋدارىڭدار» دەپ، وزدەرى ايتقانداي «اۆرالوم»، بىزدەرشە ايتقاندا «اتتىڭ جالى، تۇيەنىڭ قومىندا» سورى قايناعان سورلى اۋدارماشىلارعا سالماق سالادى. وسى سالا قۇلاش قۇجاتتاردى بىرنەشە توپ ادام اي بويى دايىنداسا، اۋدارماشىلارعا تاباندا اۋدار دەگەندەي سىڭاي تانىتادى. بۇرىن مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە اۋدارماشىلار قوس-قوستان بولۋشى ەدى، بۇگىندە ءبىر-بىردەن قالعان. كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي، ءلام دەپ ۇندەمەي، تۇرالاپ جىعىلارداي بولىپ اۋدارىپ شىعادى، ايتەۋىر.
...
ايتالىق، قاراعاندى وبلىسى اكىمى اپپاراتىنىڭ قۇجاتتامالىق قامتاماسىز ەتۋ ءبولىمىنىڭ قىزمەتشىلەرى بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ، ەتىستىك سوزدەردەن «انايىلىق» تاۋىپ الۋدى شىعارىپتى. بىلاي قاراساڭىز، ءتىپتى ءسوز قىلاتىن اڭگىمە ەمەس. «كۋريرۋيۋششي زامەستيتەل اكيما وبلاستي» دەگەن ءسوز تىركەسى قاي زاماننان «وبلىس اكىمىنىڭ جەتەكشىلىك ەتەتىن ورىنباسارى» دەپ اۋدارىلىپ كەلگەن. سايتان ءتۇرتتى مە، «ەتەتىن» دەگەن كومەكشى ەتىستىكتى انايى دەپ تاۋىپ، ونى «جاسايتىن» دەگەن كومەكشى ەتىستىكپەن اۋىستىرۋ كەرەك دەپ ۇيعارىپتى بۇلار.
سوندا قالاي، بۇرىن «وبلىس اكىمدىگى قاۋلى ەتەدى»، «وبلىستىق ءماسليحات شەشىم ەتتى» دەپ جازىلىپ كەلىپ ەدى، ەندى بۇدان بىلاي «وبلىس اكىمدىگى قاۋلى جاسادى»، «وبلىستىق ءماسليحات شەشىم جاسادى» دەيمىز بە؟
قاشاننان قۇلاققا دا، كوزگە دە ۇيرەنشىكتى بولىپ كەتكەندەي، بۇرىنعىسىنشا: ەڭبەك ەتەدى، جۇمىس ىستەيدى، ماشينا جاسايدى، قىزمەت ەتەدى دەمەيمىز بە؟
«ەڭبەك جاسايدى» دەگەن ءسوز تىركەسىنەن نە ۇتامىز؟ ءتىپتى وسى اكىم اپپاراتىنىڭ وزدەرى قىزمەت ەتىپ وتىرعان قۇرىلىمدىق بولىمشەسىنىڭ اتاۋى «قۇجاتتامالىق قامتاماسىز ەتۋ ءبولىمى» عوي. ەندى وسى اتاۋدى وزگەرتىپ «قۇجاتتامالىق قامتاماسىز جاساۋ ءبولىمى» دەي مە؟
ءارى-بەرىدەن سوڭ جاسايدى ءسوزىنىڭ دە اۋىسپالى انايى ماعىناسى بار: «ءجۇرىس جاسايدى»، «ويناس جاسايدى»، «زينا جاسايدى» دەپ كەتە بەرەدى... سوندا بۇل كىسىلەر جۇمىستا، قىزمەت بابىندا وتىرعاندا، ولاردىڭ ويلارىنا ەتىستىكتىڭ وڭكەي ءبىر انايى ماعىنالارى كەلە مە؟
ءوزىم ءتىل مامانى بولعاندىقتان، وسى جەردە بۇرىنعى ارىپتەستەرىمە (14 جىل بىرگە قىزمەت اتقاردىم) قازاق تىلىنەن ليكبەز وتكىزۋىمە تۋرا كەلىپ تۇر. تىلدە قۇراندى ەتىستىكتەر دەپ اتالاتىن، ەسىم سوزدەرگە بەلگىلى كومەكشى ەتىستىكتەر تىركەسىپ، وعان قيمىل ماعىناسىن قوسۋ ارقىلى جاسالعان ەتىستىكتەر بار.
قۇراندى ەتىستىك جاسايتىن بەلگىلى كومەكشى ەتىستىكتەر كوپ ەمەس. اتاپ ايتقاندا، ولار مىنالار: ەت، قىل، بول، تارت، ات، سوق، بەر، ۇر. بۇلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءونىمدىسى - ەت كومەكشى ەتىستىگى. ول ارقىلى وتە كوپ قۇراندى ەتىستىكتەر جاسالعان: ەڭبەك ەت، اۋرە ەت، ەل ەت، ۇجىم ەت، قۇرال ەت، الدانىش ەت، جار ەت، بالا ەت، قورعانىش ەت، سۇيەۋ ەت، باعىنىشتى ەت، قۇربان ەت، ازات ەت، دۇشپان ەت، قاستىق ەت، جاقسىلىق ەت، ايقىن ەت، كەدەرگى ەت، قىڭق ەتكىزبە، زىرق ەتتى، سىر ەتتى، بۇرق-بۇرق ەتتى، بىلش ەتتى ت.ب.
جارايدى، وسى دا جەتەر. بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ، قازاقتىڭ ءار سوزىنەن انايىلىق ىزدەپ شالا بۇلىنبەيىك، اعايىن...
ءسابيت بەكسەيىت.
قاراعاندى.
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى. 2013
