تۇيەگە ارتىلعان 100 توننا مۇناي كاسپي تەڭىزىندەگى كەمەگە تيەلگەن
اتىراۋ. قازاقپارات - 1- قىركۇيەك مۇناي-گاز كەشەنى قىزمەتكەرلەرى كۇنى. بيىل قازاق جەرىنەن مۇناي وندىرىلگەنىنە 125 جىل تولدى. قازاقستان مۇنايىنىڭ العاشقى تامشىسى «قاراشۇڭگىل» كەن ورنىنان الىنعان.
«قاراشۇڭگىل» - اتىراۋ وبلىسىنىڭ جىلىوي اۋدانىندا ورنالاسقان كەن ورنى. تاريحي دەرەككە جۇگىنسەك، 1899 -جىلى جىلىوي اۋدانىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان قاراشۇڭگىلدەگى №7 ۇڭعىنىڭ 42 مەتر تەرەڭدىكتەن مۇناي بۇرقاعى اتقىلاعان. وتە تايىزدان تاۋلىگىنە 22-25 توننا قۇرايتىن «قارا التىن» الىنعان. سول جەردەن تورسىققا قۇيىلىپ، تۇيەگە ارتىلعان 100 توننا مۇناي كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىندا كۇتىپ تۇرعان تاسىمالداۋشى كەمەگە تيەلگەن.
ەلىمىزدەگى كەن ورىندارىندا قانشا مۇناي بار؟
قازىر ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە مۇناي ءوندىرىپ جاتقان 289 كەن ورنى بار. بۇل كەن ورىندارىنان الىناتىن مۇنايدىڭ قورى 4,38 ميلليارد تونناعا باعالانىپ وتىر. مۇناي قورىنىڭ باسىم بولىگى باتىس وڭىرلەردەگى كەن ورىندارىنىڭ قويناۋىندا جاتىر.
الەمدىك نارىقتا باررەلمەن باعالانعان قۇنى سان قۇبىلاتىن «قارا التىننىڭ» باسىم بولىگى اتىراۋ وبلىسىنىڭ اۋماعىنداعى كەن ورىندارىنان ءوندىرىلىپ كەلەدى. قازىر بۇل وڭىردەگى «تەڭىز»، «قاشاعان» سەكىلدى ءىرى كەن ورىندارى شەتەل ينۆەستورلارىمەن بىرگە يگەرىلىپ جاتىر. اتىراۋ وبلىسىنداعى وسىنداي جانە وزگە دە كەن ورىندارىنان وندىرىلەتىن 3,2 ميلليارد توننا «قارا التىن» قورى بار. بۇل - ەلىمىزدە وندىرىلۋگە ءتيىس مۇناي قورىنىڭ 73 پايىزى.
بۇدان كەيىنگى كومىرسۋتەكتى شيكىزاتتىڭ مول قورى مۇنايلى تۇبەك اتانعان ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى كەن ورىندارىندا بارلانعان. مۇنداعى مۇنايدىڭ قورى - 0,56 ميلليارد توننا. اقتوبە وبلىسىندا 0,36 ميلليارد، قىزىلوردا وڭىرىندە 0,12 ميلليارد توننا «قارا التىن» بار دەپ ەسەپتەلەدى. باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ كەن ورىندارىنان الىناتىن «قارا التىننىڭ» قورى - 0,09 ميلليارد توننا. ەلىمىزدىڭ وزگە وڭىرلەرىندەگى تابيعي بايلىقتىڭ ۇلەسى - 0,05 ميلليارد توننا.
«قازمۇنايگاز» ا ق باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ مالىمەتىنشە، بيىل 6 ايدا مۇناي جانە گاز كوندەنساتىن ءوندىرۋ كولەمى 1,1 پايىزعا ارتىپ، 11 ميلليون 989 مىڭ تونناعا جەتتى. الايدا «تەڭىز» كەن ورنىندا مۇناي ءوندىرۋ 3,7 پايىزعا ازايىپ، 2 ميلليون 872 مىڭ توننامەن شەكتەلگەن. بۇل - تاۋلىگىنە 126 مىڭ باررەل. اتالعان كەنىشتە ىلەسپە گاز ءوندىرۋ كولەمى 4,2 پايىزعا تومەندەپ، 1 ميلليارد 587 ميلليون تەكشە مەتر بولدى. كەن ورنىنداعى كورسەتكىشتەردىڭ تومەندەۋى وسى جىلدىڭ مامىر ايىندا شيكى گاز ايداۋ نىساندارىنداعى كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزۋگە بايلانىستى بولدى.
2030 -جىلعا قاراي جىلىنا 6,7 ميلليارد تەكشە مەتر گاز وندىرىلەدى
ەلىمىزدە مۇنايمەن بىرگە وندىرىلەتىن ىلەسپە گازدىڭ قورى دا مول. گازدىڭ 85 پايىزدان استامى باتىس وڭىردەگى ءۇش كەن ورنىندا وندىرىلەدى. كەن ورنىنىڭ ەكەۋى اتىراۋ، بىرەۋى باتىس قازاقستان وبلىسىندا ورنالاسقان.
ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ اقپاراتىنا سۇيەنسەك، «گاز جانە گازبەن جابدىقتاۋ تۋرالى» زاڭعا سايكەس «QazaqGaz» ۇ ك ا ق- مەن بىرگە 2030 -جىلعا دەيىن گازدىڭ بولجامدى بالانسى قالىپتاستىرىلعان. گاز ءوندىرۋدىڭ 85 پايىزدان استامىن «تەڭىز» (27)، «قاراشىعاناق» (38) جانە «قاشاعان» (20 پايىز) جوبالارى قامتاماسىز ەتەدى. ماسەلەن، بىلتىر گاز ءوندىرىسى 59,063 ميلليارد تەكشە مەتر بولدى. ونىڭ ىشىندە «تەڭىز» كەن ورنىنان 16,009 ميلليارد تەكشە مەتر، «قاراشىعاناقتان» - 22,385 ميلليارد تەكشە مەتر، «قاشاعاننان» - 11,856 ميلليارد تەكشە مەتر، باسقا كەن ورىندارىنان 8,813 ميلليارد تەكشە مەتر گاز وندىرىلگەن.
بيىل كەن ورنىندارىنان گاز ءوندىرۋ كولەمىن 60,456 ميلليارد تەكشە مەترگە ءوسىرۋ جوسپارلانعان. جىل سوڭىنا دەيىنگى تاۋارلى گاز ءوندىرۋ جوسپارى - 28,054 ميلليارد تەكشە مەتر. گازدىڭ بولجامدى بالانسىنا سايكەس اعىمداعى ىشكى تۇتىنۋ 20,9 ميلليارد تەكشە مەتر بولادى.
وتاندىق كەن ورىندارىنداعى تابيعي گاز ءوندىرۋ كولەمى 2030 -جىلعا قاراي كۇرت ارتۋى مۇمكىن. وسىعان بايلانىستى «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسى گاز ستراتەگياسىن ازىرلەپ جاتىر. جاڭا ستراتەگيادا «تەڭىز»، «قاراشىعاناق» جانە «قاشاعان» كەن ورىندارىن يگەرۋدى ەسەپكە الماعاندا، 2030 -جىلعا قاراي تابيعي گاز ءوندىرىسىن جىلىنا 6,7 ميلليارد تەكشە مەترگە دەيىن ارتتىرۋ قاراستىرىلعان.
«بىلتىر جاڭادان ءۇش كەن ورنى ونەركاسىپتىك پايدالانۋعا بەرىلدى. بۇل - وڭتۇستىك اقساي، شىعىس ورىكتاۋ، روجكوۆ كەن ورىندارى. «قازمۇنايگاز» كومپانياسى الداعى 3-4 جىلدا ورتالىق ورىكتاۋ كەن ورنىندا ءوندىرۋ جۇمىستارىن باستاۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل دەگەنىمىز - جىلىنا شامامەن 1 ميلليارد تەكشە مەتر گاز. ال 2027 -جىلى باتىس پرورۆا جانە قالامقاس كەن ورىندارى پايدالانۋعا بەرىلەدى. بولجامعا سايكەس گاز ءوندىرۋ كولەمى جىلىنا 1,1 ميلليارد تەكشە مەترگە دەيىن جەتەدى. حالىقارالىق كومپانيالارمەن بىرگە پەرسپەكتيۆالى 12 گەولوگيالىق بارلاۋ جوباسى، سونداي- اق قولدانىستاعى كەن ورىندارىن جەتە بارلاۋ جۇمىستارى پىسىقتالىپ جاتىر»، - دەپ حابارلادى كومپانيانىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى.
ماسەلەن، وڭتۇستىك اقساي كەن ورنىندا يگەرۋگە بولاتىن گاز قورى 1,7 ميلليارد تەكشە مەتر بولدى. مۇندا جىلىنا 100 ميلليون تەكشە مەتر گاز وندىرىلەدى. بىلتىرعى ساۋىردەن بەرى بۇل كەن ورنىندا ونەركاسىپتىك گاز ءوندىرۋ جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. ءساۋىر-جەلتوقسان ايلارىندا 36,512 ميلليون تەكشە مەتر، بيىلعى قاڭتار- مامىر ارالىعىندا 33,674 ميلليون تەكشە مەتر گاز وندىرىلگەن.
اقتوبە وبلىسىنىڭ مۇعالجار اۋدانىنداعى شىعىس ورىكتاۋ كەن ورنى 2015 -جىلى اشىلعان. مۇندا وندىرىلەتىن مۇناي قورى - 4,7 ميلليون توننا. ال مۇنايدا ەرىگەن گاز قورى - 2,5 ميلليارد تەكشە مەتر. بيىل اتالعان كەن ورنىنان 46 ميلليون تەكشە مەتر گاز ءوندىرۋ كوزدەلگەن. الايدا، ماماندار بۇل كەن ورنىنداعى شيكىزاتتىڭ قۇرامىندا كۇكىرتسۋتەكتىڭ كوپ مولشەردە ەكەنىن العا تارتىپ وتىر. بۇل شامامەن 3,5 پايىز جانە ودان دا كوپ. سوعان بايلانىستى اتالعان كەنىش كومىرسۋتەكتەردى ءوندىرۋ بويىنشا كۇردەلى جوبالاردىڭ ساناتىنا كىرەدى.
تاعى ءبىر گاز قورى مول كەن ورنىنا روجكوۆ اتاۋى بەرىلگەن. ونداعى يگەرىلەتىن بولجامدى گاز قورى - 26,9 ميلليارد تەكشە مەتر. كەن ورنىنان جىلىنا 1 ميلليارد تەكشە مەتر گاز ءوندىرۋ جوسپارلانعان. بيىل 346 ميلليون تەكشە مەتر گاز وندىرىلمەك. سونداي-اق، اناباي كەن ورنىنان بىلتىر 6,847 ميلليون تەكشە مەتر گاز الىنعان. جىل سوڭىنا دەيىن 28,5 ميلليون تەكشە مەتر كوگىلدىر وتىن ءوندىرۋ كوزدەلىپ وتىر.
«قارا التىن» ءوندىرىسىنىڭ ءبىر بۋىنى - قۇبىرمەن تاسىمالداۋ. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العانعا دەيىن قازاق مۇنايى اتىراۋ - سامارا باعىتىمەن عانا تاسىمالدانعان ەدى. قازىر وندىرىلگەن «قارا التىندى» تۇتىنۋشىعا جەتكىزەتىن بىرنەشە باعىت بار. سونىڭ ءبىرى - «تەڭىز» كەن ورنىنىڭ كومىرسۋتەكتى شيكىزاتىن قارا تەڭىز جاعالاۋىنا دەيىن تاسىمالدايتىن «تەڭىز- نوۆوروسسيسك» قۇبىرى. وعان جەتەكشىلىك ەتىپ وتىرعان «كاسپي قۇبىر كونسورسيۋمى» ا ق باس ديرەكتورى نيكولاي گورباننىڭ مالىمەتىنشە، بىلتىر قازاقستاننىڭ اۋماعىنان 56 ميلليون 51 مىڭ 967 توننا مۇناي تاسىمالدانعان.
«اتالعان قۇبىر جەلىسىمەن مۇنايدىڭ ەڭ ۇلكەن كولەمى قازاقستان اۋماعىنان جەتكىزىلدى. ماسەلەن، اتىراۋ وبلىسىنداعى «تەڭىز» كەن ورنىنان 27 ميلليون 463 مىڭ 81 توننا، «قاشاعان» كەن ورنىنان 17 ميلليون 897 مىڭ 972 توننا مۇناي تاسىمالداندى. ال، باتىس قازاقستان وبلىسىندا ورنالاسقان «قاراشىعاناقتان» تاسىمالدانعان مۇناي كولەمى - 9 ميلليون 619 مىڭ 452 توننا»، - دەيدى نيكولاي گوربان.
ونىڭ مالىمەتىنشە، «تەڭىز- نوۆوروسسييسك» مۇناي قۇبىرىمەن 2001 -جىلدان 2024 -جىلعى 1 -قاڭتارعا دەيىن الەمدىك نارىققا 888 ميلليون 76 مىڭ 899 توننا مۇناي ەكسپورتتالعان. ەندى اتالعان قۇبىرمەن قازاقستاننىڭ كەن ورىندارىنان جىلىنا 72,5 ميلليون توننا مۇناي تاسىمالداۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلىپ وتىر. رەسەي اۋماعى ارقىلى وتەتىن قۇبىرمەن جىلىنا 83 ميلليون توننا قازاقستاندىق كومىرسۋتەكتى شيكىزاتتى تاسىمالداۋعا دايىندىق جاسالعان. كونسورتسيۋمنىڭ قۇبىرىمەن بيىلعى قاڭتار- شىلدە ارالىعىندا «تەڭىز» كەن ورنىنان شامامەن 16 ميلليون توننا مۇناي تاسىمالدانعان. كومىرسۋتەكتى شيكىزات تانكەرلەرگە تيەلىپ، تۇتىنۋشىعا جونەلتىلگەن.
ال، 1997 -جىلى قۇرىلعان «قازترانسويل» ا ق- نىڭ قۇبىرمەن تاسىمالداعان «قارا التىنى» 1 ميلليارد 128 ميلليون توننا بولىپ وتىر. بۇل - 27 جىلداعى كورسەتكىش. وسى كەزەڭدە كومپانيا جۇك اينالىمىنىڭ جالپى كولەمى 825 ميلليارد توننادان استام شاقىرىمدى قۇرادى. ەل اۋماعىندا 2347 شاقىرىم ۋچاسكەلەر مەن ماگيسترالدىق مۇناي قۇبىرلارى سالىنىپ، كەيبىر بولىگى اۋىستىرىلعان. وسى جىلدارى كومپانيا تولەگەن سالىق 500 ميلليارد تەڭگەدەن اسقان.
قازىر «قازترانسويل» ا ق ۇزىندىعى 5,4 مىڭ شاقىرىم ماگيسترالدىق مۇناي قۇبىرىنىڭ ءارتاراپتاندىرىلعان جەلىسىنە يەلىك ەتەدى. كومپانيا شيكىزاتتى قازاقستاندىق مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىنا جانە ەكسپورتقا 5 باعىت بويىنشا تاسىمالدايدى. بۇل - اتىراۋ -سامارا، قازاقستان - قىتاي، اقتاۋ پورتى ارقىلى تانكەرلەرگە مۇناي قۇيۋ، «كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمى» ا ق جۇيەسىنە اۋىستىرىپ تيەۋ جانە تەمىرجول سيستەرنالارىنا قۇيۋ.
«كەيىنگى 27 جىلدا ماگيسترالدىق مۇناي قۇبىرىنىڭ ۇلتتىق وپەراتورى ەلىمىزدە وندىرىلگەن ءونىمنىڭ شامامەن 40، وتاندىق مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىنا جەتكىزىلەتىن شيكىزاتتىڭ 90 پايىزىن تاسىمالدادى. قۇرىلعان كۇننەن بەرى قۇبىر جۇيەلەرى ارقىلى شيكىزات تاسىمالداۋ كولەمى ەكى ەسە ءوستى. 1997 -جىلى شامامەن 23 ميلليون توننا مۇناي تاسىمالداعان بولسا، قازىر بۇل كورسەتكىش 44 ميلليون توننادان اسىپ ءتۇستى. بيىلعى 6 ايدا «قارا التىن» تاسىمالداۋ مەن مۇناي ونىمدەرىن اۋىستىرىپ تيەۋدىڭ شوعىرلاندىرىلعان كولەمى 23 ميلليون 218 مىڭ توننا بولدى. بۇل - بىلتىرعى كورسەتكىشتەن 1 ميلليون 86 مىڭ تونناعا نەمەسە 5 پايىزعا كوپ»، - دەپ حابارلادى كومپانيانىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى.
كەيىنگى جىلدارى قازاق مۇنايىن تاسىمالدايتىن بالاما باعىتتار تاڭدالىپ وتىر. سونىڭ ءبىرى - «درۋجبا» قۇبىرىمەن گەرمانياداعى «شۆەدت» مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىنا مۇناي ەكسپورتتاۋ جوباسى. ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى ۇسىنعان اقپاراتقا سۇيەنسەك، بۇرناعى جىلى گەرمانيا ۇكىمەتى قازاقستانعا «РСК Raffinerie» مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىنا «درۋجبا» مۇناي قۇبىرىمەن قازاقستاندىق مۇنايدى جەتكىزۋ تۋرالى وتىنىشپەن جۇگىنگەن.
«وسىعان بايلانىستى قازاقستاندىق، گەرماندىق جانە رەسەيلىك تاراپتار اراسىنداعى «ترانسنەفت» جۇيەسى ارقىلى قازاقستاندىق مۇنايدى تاسىمالداۋ جونىندەگى ۋاعدالاستىق جاسالدى. تاراپتار ۋاعدالاستىقتىڭ شەڭبەرىندە گەرمانيانىڭ شۆەدت قالاسىنداعى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىنا جىلىنا 102 ميلليون تونناعا دەيىن مۇناي ەكسپورتتاۋدى ۇيعاردى. بىلتىر اقپاندا شۆەدت قالاسىنداعى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىنا قازاقستاندىق مۇنايدى جەتكىزۋ باستالدى. جىل اياعىندا گەرمانيا باعىتىنا 993 مىڭ توننا مۇناي تاسىمالداندى. بيىل اتالعان باعىتپەن جىلىنا 1,2 ميلليون توننا مۇناي تاسىمالداۋ ءۇشىن «قازترانسويل» مەن «ترانسنەفت» اراسىندا شارت جاسالدى. سونىڭ اياسىندا قاڭتار- مامىر ايلارىندا 520 مىڭ توننا شيكىزات جەتكىزىلدى»، - دەپ اقپارات بەردى مينيسترلىكتىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى.
قازاقستان مۇنايىن الەم نارىعىنا ەكسپورتتايتىن تاعى ءبىر ءتيىمدى جول - باكۋ - تبيليسي - دجەيحان باعىتى. ءدال وسى باعىتپەن مۇناي جەتكىزۋدى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن «قازمۇنايگاز «ۇ ك» ا ق مەن «SOCAR» كومپانياسى اراسىندا كەلىسىمگە قول قويىلعان. كەلىسىمگە سايكەس ازەربايجان ارقىلى ترانزيتتىڭ قوسىمشا مارشرۋتتارىن دامىتۋ شەڭبەرىندە باكۋ - تبيليسي - دجەيحان ارقىلى جىلىنا 1,5 ميلليون توننا كولەمىندە مۇناي تاسىمالداۋ جونىندەگى ۋاعدالاستىق قامتاماسىز ەتىلدى. سونىڭ قورىتىندىسىمەن مۇناي ايداۋ كولەمى شامامەن 1 ميلليون توننا بولدى.
ال، ازەربايجان ەلى قازاقستاندىق مۇنايدى قابىلداۋ كولەمىن جىلىنا 2,2 ميلليون تونناعا دەيىن ۇلعايتۋعا نيەت ءبىلدىرىپ وتىر. ورتاق مەموراندۋمدى ورىنداۋ شەڭبەرىندە «قازمۇنايگاز» بەن «SOCAR» كومپانياسىنىڭ جول كارتاسى ازىرلەنگەن. ونىڭ نەگىزگى ماقساتى - ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىمەن قازاقستاندىق مۇناي ترانزيتىنىڭ كولەمىن ۇلعايتۋ.
ەسكە سالا كەتەلىك، بۇدان بۇرىن قاشاعان مەن قاراشىعاناقتى ودان ءارى دامىتۋ ماسەلەسى تالقىلانعان ەدى.
اۆتور
جولداسبەك شوپەعۇل
