توگو ەلى مەن ونىڭ پرەزيدەنتى جايلى نە بىلەمىز
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ شاقىرۋىمەن توگو رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى فور ەسسوزيمنا گناسسينگبە استاناعا العاش رەت رەسمي ساپارمەن كەلدى. وسى ورايدا Kazinform ءتىلشىسى بۇل ەلدىڭ تاريحىنا، پرەزيدەنتىنە قاتىستى عالامتورداعى دەرەكتەرگە كوز جۇگىرتكەن ەدى.
باتىس افريكادا ورنالاسقان توگونىڭ رەسمي اتاۋى - توگولەز رەسپۋبليكاسى. ەل باتىسىندا گانامەن، شىعىسىندا بەنينمەن، سولتۇستىگىندە بۋركينا- فاسومەن شەكتەسەدى. ال وڭتۇستىگى گۆينەي شىعاناعى جاعالاۋىنىڭ ازداعان بولىگىن الىپ جاتىر. ءدال سول جەردە مەملەكەت استاناسى - لومە قالاسى ورنالاسقان. رەسمي ءتىلى - فرانسۋز ءتىلى.
2020 -جىلعى مالىمەتتەردە 8,6 ميلليون تۇرعىنى بارى ايتىلادى. جىلدىق ءوسىمى - 27 پايىز. ەرلەردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 58, ايەلدەردىكى - 62 جاس. سونىمەن قاتار ەرلەرىنىڭ 75 پايىزى، ال ايەلدەردىڭ 47 پايىزى ساۋاتتى. حالقىنىڭ قۇرامىنا كەلەر بولساق، شامامەن 45 تايپا بار. ەڭ ىرىلەرى - ەۆە جانە كابرە تايپالارى. تۇرعىندارىنىڭ 51 پايىزى بايىرعى عۇرىپتى ۇستانسا، 29 پايىزى - حريستياندار، شامامەن 20 پايىزى - مۇسىلماندار.
توگونىڭ جەر كولەمى قازاقستانمەن سالىستىرعاندا شاعىن. ماسەلەن، ەلىمىزدىڭ اۋماعى 2,724,900 شارشى شاقىرىم بولسا، وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە قاراي 579 شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتقان، ەندى جەرلەرى 160 شاقىرىمعا جەتەتىن توگونىڭ اۋماعى 56785 شارشى شاقىرىم عانا. ەل اۋماعىندا اليۋميني، گرافيت، تەمىر، التىن، اكتاس، ءمارمار، فوسفات، ۋران، حروم سىندى پايدالى قازبالار بار. دەگەنمەن اگرارلىق ەل سانالادى. جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ 47 پايىزىن ءدال وسى سالا قۇراپ وتىر. ەكسپورتقا ماقتا، كوفە، كاكاو، فوسفات شىعارادى. 2017 -جىلعى دەرەكتەرگە سايكەس جالپى ىشكى ءونىمى 4767 ميلليارد دوللار بولعان.
توگو كونستيتۋتسياسى 1992 -جىلدىڭ 27-قىركۇيەگىندە رەفەرەندۋم بارىسىندا قابىلدانعان. ودان كەيىن 2002 جانە 2005 -جىلدارى تۇزەتۋ ەنگىزىلگەن. مەملەكەت باسشىسى - رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى. ول داۋىس بەرۋ ارقىلى 5 جىلعا سايلانادى.
زاڭ شىعارۋشى ورگانى - ۇلتتىق جينالىس. ءبىر پارتيالى پارلامەنتى 81 دەپۋتاتتان تۇرادى. ولار دا جالپىحالىقتىق تىكەلەي سايلاۋ كەزىندە 5 جىلعا سايلانادى. رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ پارلامەنتتى تاراتىپ جىبەرۋ قۇقىعى بار.
توگو ەلىنىڭ تاريحىنا قاتىستى ەجەلگى دەرەكتەر كومەسكى. مەملەكەت اتاۋىنىڭ شىعۋ توركىنىنە قاتىستى دا ءبىرقاتار جورامال بار. ولاردىڭ بىرىنە سايكەس، توگو ءسوزى ەۆە تىلىندە «ءمۇيىستىڭ ار جاعىنداعى جەر» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
XV عاسىردىڭ ورتاسىندا افريكاعا تابان تىرەگەن پورتۋگالدىقتار قۇل ساۋداسىن جانداندىرعان. ودان كەيىن گەرمانيانىڭ، كەيىننەن ۇلى بريتانيا مەن فرانسيانىڭ قولاستىنا وتكەن. 1956 -جىلدىڭ 28-قازانىندا رەفەرەندۋمنان كەيىن توگو فرانسيا قۇرامىنداعى اۆتونومدى رەسپۋبليكا مارتەبەسىن رەسمي تۇردە الادى. ال 1958 -جىلدىڭ اقپانىندا فرانسيا توگوعا رەسپۋبليكا مارتەبەسىن بەرەدى. ءبىراق قورعانىس، سىرتقى بايلانىس جانە قارجى ماسەلەلەرىن باقىلاۋدى وزىندە قالدىردى.
1960 -جىلدىڭ 27-ساۋىرىندە توگو تاۋەلسىزدىگىن جاريا ەتتى. ال ءبىر جىلدان كەيىن رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ سايلاۋى ءوتىپ، وندا سيلۆانۋس وليمپيو حالىقتىڭ 99 پايىزىن داۋىسىن جينادى.
1963 -جىلدىڭ 13-قاڭتارىندا ەلدە اسكەري توڭكەرىس جاسالىپ، سيلۆانۋس وليمپيو مەرت بولدى. وسىدان كەيىن توتەنشە جاعداي جاريالانىپ، اسكەريلەر بيلىكتى نيكولاس گرۋنيتسكي باسقارعان ۋاقىتشا ۇكىمەتكە بەردى. سول جىلدىڭ مامىرىندا گرۋنيتسكي رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى بولىپ سايلاندى.
ال 1967 -جىلى، تاعى دا 13-قاڭتاردا قايتادان اسكەري توڭكەرىس بولىپ، بيلىككە گناسسينگبە ەيادەما كەلدى. ول ەلدى ومىردەن وزعانىنشا، ياعني 2005 -جىلدىڭ 5-اقپانىنا دەيىن 38 جىل باسقاردى. ەيادەما قايتىس بولعاننان كەيىن پرەزيدەنت مىندەتىن اتقارۋ ۇلتتىق جينالىس ءتوراعاسى فامبارە ۋاتتارە ناتچابەگە تابىستالۋى ءتيىس ەدى. الايدا ول ءدال سول ۋاقىتتا بەنيندە جۇرگەن. سوندىقتان اسكەريلەر بيلىكتى ەيادەمانىڭ ۇلى فور ەسسوزيمنا گناسسينگبەگە تابىستايدى.
فور ەسسوزيمنا گناسسينگبەگە 1964 -جىلى 6-ماۋسىمدا دۇنيەگە كەلگەن. فرانسيانىڭ سوربوننا ۋنيۆەرسيتەتىندە قارجى مەنەدجمەنتى ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم العان. ا ق ش-تىڭ دجوردج ۆاشينگتون ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىمىن جەتىلدىرگەن.
ءبىرقاتار حالىقارالىق ۇيىمدا تاعلىمدامادان وتكەن. 1998 -جىلى توگوعا ورالعان. 2002 -جىلدان ۇلتتىق جينالىس مۇشەسى، ال 2003 -جىلدان تەلەكوممۋنيكاتسيا ءمينيسترى قىزمەتىن اتقارعان. اكەسى ومىردەن وزعاننان كەيىن بيلىككە كەلگەن ول 4 مارتە پرەزيدەنت لاۋازىمىنا قايتا سايلانعان. سوڭعى سايلاۋ 2020 -جىلى ءوتتى. سول ساياسي دودادا سايلاۋشىلاردىڭ 70 پايىزدان استام داۋىسىن جيناپ، ءبىرىنشى كەزەڭدە-اق كەزەكتى ايقىن جەڭىسكە جەتەدى.
اۆتور
مارلان جيەمباي
