تولەن ابدىك. قاتەلىكتەر

استانا. KAZINFORM - ماعان Whats App جەلىسى ارقىلى: «سىزدەن ءۇش سۇراق بويىنشا ۆيدەوروليكە سۇحبات الساق دەپ ەدىك. ءبىرىنشى سۇراق - «ادامزات قاتەلىگى»، ەكىنشى سۇراق - «ۇلتتىڭ قاتەلىگى»، ءۇشىنشى سۇراق - «ءوزىڭىزدىڭ قاتەلىگىڭىز» . مۇمكىندىگىڭىز بولا ما؟» - دەگەن ءوتىنىش ءتۇستى. ءوزىم اۋرىپ جۇرگەم، سۇحبات بەرۋگە، ەكرانعا شىعۋعا جاعدايىم جوق. ونىڭ ۇستىنە ءوتىنىش جاساعان جىگىتتىڭ تەلەفون ءنومىرىن دە جوعالتىپ الدىم. ءبىراق سۇراقتارى ۇناعان. كەيىن وسى سۇراقتارعا قاتىستى ويلارىمدى قاعازعا تۇسىرسەم قايتەدى دەگەن وي كەلدى. قولعا قالام الۋىمنىڭ سەبەبى وسى ەدى.

ادامزاتتىڭ قاتەلىگى

ادامزاتتىڭ قاتەلىگى ونىڭ تاريحىندا جاتىر. ول تاريحقا كوز جىبەرسەڭ، وڭكەي قاندى-قىرعىن سوعىس، كۇشتىنىڭ السىزگە زورلىعى، باسقىنشى تيرانداردىڭ جەڭىسى، وركەنيەتتىڭ جويىلۋى - وسىنىڭ ءبارى قاتەلىك.

اعىلشىن فيلوسوفى بەرتران راسسەلدىڭ: «ۆسەميرنايا يستوريا ەست سۋمما ۆسەگو توگو، چەگو موجنو بىلو يزبەجات»، - دەگەن ءسوزى بار. قازاقى ۇعىمعا سالساق، «ادامزات تاريحى - جاساماي- اق قويۋعا بولاتىن وكىنىشتى قاتەلىكتەردىڭ جيىنتىعى» دەگەن ءسوز.

راس، ادامزات بۇگىنگى اقىل-وي دارەجەسىنە مىڭداعان جىلدار بويىنا جەتىلۋ، تاجىريبە جيناقتاۋ، تاريحتان ساباق الۋ سەكىلدى ەۆوليۋتسيالىق دامۋدىڭ ناتيجەسىندە جەتتى. ال ەرتەرەكتە بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇرۋ، وزگەنىڭ دە مۇددەسىمەن ەسەپتەسۋ دەگەن ۇعىمدار جۇمىس ىستەمەدى. (راس، قازىر دە ونىڭ كەرەمەت جۇمىس ىستەپ تۇرعانى شامالى. ءبىراق ول - باسقا اڭگىمە). ول كەزدە قولدان كەلسە - باسىپ الۋ، تارتىپ الۋ، باعىندىرۋ، باعىنعىسى كەلمەسە - قىرىپ-جويۋ - وسىنىڭ ءبارى قالىپتى جاعداي ەدى. سول سەبەپتى نەگىزىنەن تاريحتى باسقىنشىلار جاسادى. ول ءۇشىن ولاردى ەشكىم كىنالاعان جوق. ولار ءوز ەلدەرىنىڭ ۇلى تۇلعاسىنا، كوسەمدەرىنە اينالدى. تيرانداردىڭ كۋلتى قالىپتاستى. بۇل ادامزاتتىڭ حايۋاناتتار زاڭىنان تىم الىستاپ كەتە قويماعانىنىڭ بەلگىسى ەدى. وعان ءدىن ارالىق جانە ءدىني موتيۆتەگى سوعىستاردى (76 جىلعا سوزىلعان كرەست جورىعى، تاعى باسقالاردى) قوسىڭىز.

1492 -جىلى قاندىقول حريستوفور كولۋمب امەريكانى اشىپ، سونىڭ ناتيجەسىندە ادامزات تاريحىندا تاعى ءبىر قىرعىن سوعىستىڭ، تۇتاس ءبىر كونتينەنتتىڭ حالىقتارىنا جاسالعان گەنوتسيت ءداۋىرى باستالدى. ەڭ سۇمدىعى وسى قىلمىستى بۇكىل ەۋروپا تۇرعىندارىنىڭ قولداۋى بولدى.

بۇگىندە جۇرتتىڭ كوبىنە ۇندىستەر مادەنيەت پەن كاسىپتىڭ نە ەكەنىن بىلمەگەن، دامىماعان، ءوزىن- ءوزى قورعاي الماعان، جارتىلاي تاعى ادامدار سەكىلدى ەلەستەۋى مۇمكىن. ونداي تايپالاردىڭ بولعانى دا راس. ءبىراق امەريكا كونتينەنتى، شىن مانىندە، وركەنيەتتىڭ مەكەنى بولعانى ايدان انىق. وعان كۋا - ينكا، مايا، اتستەك يمپەريالارى. ينكالاردا ەگىن شارۋاشىلىعى سىرتىندا قالا مادەنيەتى، سۋ قۇبىرلارى، باسقا دا تىرشىلىككە قاجەتتى جاعدايلاردىڭ ءبارى جاسالعان قالالار بولعان.

ال مايانىڭ مادەنيەتى ءوز زامانىندا جوعارعى دەڭگەيدەگى وركەنيەت دەپ الدەقاشان مويىندالعان. وندا ارحيتەكتۋرا، سكۋلپتۋرا، جازۋ، ماتەماتيكا عىلىمى جاقسى دامىدى. اسىرەسە مايا كالەندارى وسى كۇنگە دەيىن ءوزىنىڭ قۇپياسىمەن عالىمداردى تاڭعالدىرۋدا.

بۇلاردىڭ بارىنەن بۇرىنىراق دامىعان ولمەكتەر ەدى. ولمەكتەر ءبىزدىڭ داۋىرىمىزدەن بۇرىنعى ەكى مىڭجىلدىقتىڭ اياق كەزىندە جازۋ ونەرىن پايدالاندى. بۇل جازۋدى مايالار مەن اتستەكتەر ودان ءارى دامىتتى.

ناسكالار جەر سۋلاندىراتىن كانالدار سالدى. ايتا بەرسە، اڭگىمە كوپ. ونىڭ بارىنە توقتالىپ جاتۋ مۇمكىن ەمەس. نەگىزگى تاقىرىبىمىزعا كوشەيىك.

كولۋمب كەلگەنگە دەيىنگى امەريكا حالىقتارىنىڭ جالپى سانى تۋرالى ماعۇلماتتار ءار ءتۇرلى. كونسەرۆاتورلىق كوزقاراستاعىلار 55 ميلليونداي دەسە، كوپ عالىمدار 70-85 ميلليون شاماسىندا دەيدى.

جاپپاي قىرىپ جويۋدىڭ اقىرىندا، ەكى عاسىر وتكەننەن كەيىن، ياعني 1800 -جىلدارى سول حالىقتان 600000، ال 1890 -جىلدارى 250000-اق ادام قالدى. امەريكانىڭ بايىرعى حالقىنا جاسالعان گەنوتسيدتىڭ ماسشتابى مىنەكي، وسىنداي.

ءوز باسىم مۇنى ادامزاتتىڭ ەڭ ۇلكەن قاتەلىگى دەپ بىلەمىن. وسى تراگەديانىڭ باسىندا تۇرعان كولۋمبتى وسى كۇنگە دەيىن ۇلىقتاپ كوككە كوتەرىپ وتىرعان ەۋروپا، امەريكا ەلدەرىنىڭ (ەڭ وكىنىشتىسى، دەموكراتيالىق جۇيەگە تۇعىر بولىپ وتىرعان وركەنيەتتى ەلدەردىڭ) بۇل ۇستانىمدارىن ەكىنشى قاتەلىك دەپ مويىنداعان ءجون شىعار.

امەريكانىڭ ۇلى جازۋشىسى مارك تۆەننىڭ: «امەريكانى اشقانى جاقسى-اق، ءبىراق كولۋمب ونى تابا الماي ءوتىپ كەتكەندە ءتىپتى جاقسى بولاتىن ەدى»، - دەگەن ءسوزى - ءازىل دە بولسا، ءادىل ءسوز.

جەر بەتىندەگى ۇلكەن تراگەديالاردىڭ ەڭ سوڭعىسى: ءبىرىنشى جانە ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستار. ەكەۋى دە ⅩⅩ عاسىردا بولدى. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا اسكەرى بار، بەيبىت تۇرعىندارى بار 17 ميلليونداي ادام قازا بولسا، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا 70 ميلليون ادام ءولدى دەگەن دەرەك بار.

وسىدان كەيىن ادامزات ويلانعانداي بولدى. ءوز قاتەلىكتەرىن مويىنداپ، بۇلاي ءومىر سۇرۋگە بولمايدى ەكەن، ورتاق قۇندىلىقتاردى ساقتاي وتىرىپ، بەلگىلى ءبىر كەلىسىمدى زاڭدارمەن ءومىر سۇرەيىك دەگەن ۇسىنىس ورتاعا ءتۇستى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى، ەۋرووداق (ە س)، ەۋروپاداعى قاۋىپسىزىك پەن ىنتىماقتاستىق ۇيىمى، ناتو، تاعى باسقا حالىقارالىق ۇيىمدار قۇرىلدى. جەر بەتىندەگى مەملەكەتارالىق قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىققا الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ ىقپالى جۇرە باستادى. ەڭ باستىسى، مەملەكەتتىڭ ۇلكەن- كىشىسى ولشەم ەمەس، ءبارى تەڭ حاقىلى دەگەن حالىقارالىق نورما بارشاعا ورتاق جانە مىندەتتى ەدى.

الايدا بۇل ۇيىمدار دا ەلارالىق ءار ءتۇرلى قاقتىعىستاردى توقتاتا المادى. ويتكەنى بۇرىن وزگە ەلدەردى تابانعا سالىپ، زورلىق جاساپ ۇيرەنگەن زور مەملەكەتتەر كورشى شاعىن ەلدەردىڭ وزىمەن تەڭ حاقىلى بولعانىن قالامادى. ولار الەمدى ءوز بيلىكتەرىن جۇرگىزەتىن زونالارعا ءبولۋدى ۇسىندى، ياعني ەڭ ۇلكەن ەكى الپاۋىت ەل كەلىسۋگە ءتيىستى: «مىنا جاق - مەنىكى، انا جاق - سەنىكى، ءوز جاعىڭا نە ىستەسەڭ دە ءوز ەركىڭ، تەك مەنىڭ جاعىما تيىسپە». ال سول زونالارداعى كىشكەنتاي ەلدەردىڭ ءوزى نە ويلايدى ول ەسەپ ەمەس.

حالىقارالىق نورمالاردى مويىنداعىسى كەلمەيتىندەر - اتاپ ايتساق، يمپەريالىق سانادان قول ۇزبەگەن رەسەي، قىتاي سەكىلدى الىپ ەلدەر مەن سولاردىڭ ىقپالىنداعى مەملەكەتتەر جانە ءوز ەلىن جەكە دارا بيلەپ- توستەگىسى كەلەتىن ديكتاتورلار.

قىتاي وتە ساق مەملەكەت، وزگە ەلدىڭ اۋماعىن وزىنىكى ەتىپ، جۇرتشىلىق اراسىندا، وقۋ- ءبىلىم جۇيەسىندە يمپەريالىق ناسيحات جۇرگىزىپ جاتسا دا، رەسمي تۇردە ەشتەڭە بىلدىرمەيدى. ال رەسەي حالىقارالىق زاڭدار مەن كەلىسىمشارتتاردى بۇزىپ اشىق تەكەتىرەسكە كەتتى. كرەمل ناسيحاتشىلارى: «ۋكراينانىڭ شارۋاسىن بىتىرگەننەن كەيىن، سەندەرمەن اينالىسامىز»، - دەپ قازاقستانعا اشىق سەس كورسەتىپ قويادى.

جەر بەتىندەگى سوعىس ءورتى ازىرگە تولاستار ەمەس. الايدا بۇل قاقتىعىس - كەيبىر ساراپشىلار ايتقانداي، وركەنيەت قاقتىعىسى ەمەس، جۇيەلەر قاقتىعىسى.

الەمدەگى ساياسي جۇيەلەردى شارتتى تۇردە ەكىگە بولۋگە بولادى: ءبىرى - دەموكراتيالىق، ەكىنشىسى - دەموكراتيالىق ەمەس جۇيە. دەموكراتيالىق جۇيەدە حالىق بيلىككە ارالاسا الادى (ءادىل سايلاۋ، پارلامەنت، ت. ب. جولدارمەن)، دەموكراتيالىق ەمەس جۇيەدە حالىق ەشتەڭە شەشپەيدى، ماسەلەنى ديكتاتورلار شەشەدى. ديكتاتورلارعا دەموكراتيا ءتيىمسىز. ولار قولدارىن بايلايتىن زاڭداردى وزگەرتىپ، كونستيتۋتسيانى جوندەۋگە قۇمار كەلەدى.

دەموكراتيا - جەر بەتىندەگى حالىقتاردىڭ بەيبىت ءومىر ءسۇرۋىنىڭ شەشۋشى فاكتورى. ادامزاتتىڭ دەموكراتيالىق نەگىزدە، ورتاق قۇندىلىقتار اياسىندا بىرىگۋى شاعىن ۇلتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە دە كەپىل بولار ەدى. وعان ەۋرووداققا بىرىككەن 27 مەملەكەتتىڭ تاعدىرى كۋا.

ەندى ادامزاتتىڭ بۇگىنگى ومىرگە قاتىستى قاتەلىگى قانداي دەگەن سۇراق تۋىندايدى. زامانىمىزدىڭ ايگىلى عالىمدارى ايتىپ جۇرگەن الەمدىك دەڭگەيدەگى ءۇش پروبلەما بار. ونىڭ ءبىرىنشىسى - ەكولوگيا، ەكىنشىسى - يادرولىق قارۋلاردىڭ قاتەرى، ءۇشىنشىسى - جاساندى ينتەللەكت. سوڭعى ەكەۋىنىڭ زاردابىن ءالى تارتا قويعان جوقپىز. سوندىقتان ولاردى ازىرگە ادامزاتتىڭ قاتەلىگىنە جاتقىزۋ قيىن. ال ەكولوگيا ماسەلەسى - بۇگىنگى تاڭداعى اۋىر پروبلەما. اۋانىڭ بۇزىلۋى، جەردىڭ توزۋى، كليماتتىڭ جىلىنۋى، ودان تۋىندايتىن اپاتتاردىڭ قاتەرى - وسىنىڭ ءبارى ادامداردىڭ ءوندىرىس جولىنداعى اشكوزدىگى مەن تويىمسىزدىعىنىڭ ناتيجەسى ەكەنى بەلگىلى. بۇدان قۇتقارۋ ءبىر مەملەكەتتىڭ قولىنان كەلەتىن شارۋا ەمەس. ول ءۇشىن بۇكىل ادامزات بىرىگۋى كەرەك. ازىرگە ادامزات بىرىگە الماي وتىر. تابيعات- اناعا جاسالعان قيانات - ادامزاتتىڭ قاتەلىگى.

ۇلتتىڭ قاتەلىگى

قازاقتىڭ ەڭ ءبىرىنشى قاتەلىگى - ونىڭ كوشپەندى ءومىر سالتىنان وتىرىقشى تىرشىلىككە اۋىسا الماعانىندا، سونىڭ كەسىرىنەن عىلىم-بىلىمگە، زاماناۋي وركەنيەتكە قولى جەتپەگەنىندە. بۇل - قازاقتىڭ عانا ەمەس، بۇكىل كوشپەندى ەلدەردىڭ قاسىرەتى.

دامۋ دەگەن - زاماننىڭ اۋىسۋى. كوشپەندى ءومىر سالتىنىڭ دا دۇرىلدەگەن كەزى بولدى. ءبىراق عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ زامانى كەلدى. وعان وتىرىقشى بولماي قول جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. كوشىپ- قونىپ ءجۇرىپ جوعارى وقۋ ورىندارىن، عىلىمي لابوروتوريالاردى، وبسەرۆاتوريالاردى سالا المايسىڭ، ۇلكەن تەحنيكانى جاساي المايسىڭ. راس، موڭعول شاپقىنشىلىعىنا دەيىن تۇرىكتەردىڭ ۇلكەن وركەنيەتى بولدى جانە ونى ودان ءارى دامىتۋعا دا مۇمكىندىگى بار ەدى. ول - حورەزم وركەنيەتى.

حورەزم - ەجەلدەن تۇركى- پارسى ەلدەرىنىڭ مەكەنى.

ەسكى جۇرتى قازىرگى قاراقالپاقستاننىڭ بيرۋني اۋدانىندا جاتقان توپىراققالا (تۇرىك ءسوزى ەكەنىنە ەشكىمنىڭ كۇمانى بولماس) 3-4-عاسىرلاردا كونە حورەزمنىڭ استاناسى بولعان. ايگىلى عالىم ءابۋ رايحان ءال-بيرۋني: «ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى XIII عاسىردا حورەزمنىڭ كونە تۇرعىندارى - تۇرىكتەر ەدى»، - دەيدى. ال 1097-1221 -جىلدارعى حورەزمشاحتار مەملەكەتى تۇركى پاتشالىعى دەپ اتالادى. ونىڭ ەڭ سوڭعى شاحى مۇحاممەد II - وعىز، اناسى تەركەن- حاتۋن - مونعولداردان جەڭىلىپ ۆەنگرياعا اۋعان قىپشاق حانى قوتانننىڭ تۋىسقانى. حورەزمشاحتاردىڭ نەگىزگى اسكەري تىرەگى قاڭلىلار مەن قىپشاقتار ەدى. حورەزم مادەنيەتى الەمدىك دەڭگەيدەگى كونە دە وزىق وركەنيەتتەردىڭ ءبىرى بولىپ ەسەپتەلەدى. ارحەولوگتار ونداعى قويقىرىلعان قالا دا ءبىزدىڭ داۋىرىمىزدەن بۇرىنعى IV- III عاسىرلاردا وبسەرۆاتوريا سالىنعانىن انىقتادى.

تۇرىك حالقى كوبەيىپ، تۇرىك اۋلەتى بيلەگەن زاماندا حورەزم ۇلى عالىمداردىڭ وتانى بولدى. تەك الەمدىك عىلىمنىڭ دامۋىنا ىقپال جاساعان اسا ءىرى عالىمداردى اتاساق، ەڭ الدىمەن ءابۋ ناسىر ءالفارابيدى ايتا الامىز. ول وتىراردا، بۇحارادا، سامارقاندتا ءبىلىم الىپ، جۇمىس ىستەگەن. ەندەشە، حورەزم مادەنيەتىنىڭ تۇلەگى. ودان كەيىن مۋحامماد يبن مۋسا ءال-حورەزمي، ءابۋ رايحان ءال-بيرۋني، ونىڭ ۇستازى ءابۋ ناسىر يبن يراك، ءابۋ ءالي يبن سينا (اۆيتسەننا)، ماحمۋد يبن ومار ءال-چاگميني وسىلاي كەتە بەرەدى.

تۇركى ءتىلى عىلىمعا ەنە باستادى. ءال-بيرۋني ءوزىنىڭ ەڭبەكتەرىندە اي اتتارىن، ەمدىك شوپتەردىڭ (فارماكولوگيا) اتتارىن تۇرىك تىلىندە كەلتىرەدى. سونىمەن حورەزم مادەنيەتىنىڭ سوڭعى ءداۋىرىن تۇرىك وركەنيەتى دەپ ايتا الامىز. ارينە، وعان كونە پارسى مادەنيەتى، پارسى ءتىلى جەتەكشىلىك ەتكەنى بەلگىلى. بۇل ارادا مادەنيەتتىڭ قوساقتاسىپ داميتىن ەرەكشەلىگىن اتاپ وتكەن ءجون.

گرەك مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا ەگيپەت مادەنيەتى ىقپال ەتكەنىن، ريم مادەنيەتىنە گرەك مادەنيەتىنىڭ اسەرىن، ال ريم مادەنيەتى ەۋروپا مادەنيەتىن جاساعانىن تاريحتان بىلەمىز. ەۋروپا عىلىمىنا لاتىن ءتىلى ۇزاق ۋاقىت ۇستەمدىك ەتتى. 17-18-عاسىرداردا ءومىر سۇرگەن ي. نيۋتون عىلىمي ەڭبەكتەرىن لاتىن تىلىندە جازعان. ءبىراق ونىڭ ەڭبەكتەرى ريم مادەنيەتىنىڭ ەمەس، اعىلشىن مادەنيەتىنىڭ مۇراسى بولىپ تابىلادى.

سول سياقتى تۇركىلىك حورەزم عالىمدارىنىڭ ەڭبەكتەرى پارسى تىلىندە جازىلعانمەن تۇرىك وركەنيەتىنىڭ مۇراسى دەپ ايتا الامىز.

وسىنداي تۇركىلىك سيپاتى قانات جايا باستاعان عاجايىپ وركەنيەتتى موڭعول شاپقىنشىلىعى جويىپ جىبەردى. تۇركى مادەنيەتى بىرنەشە عاسىرعا كەيىن شەگىندى.

ەكىنشى قاتەلىك

تاۋكەحاننان كەيىن قازاق ەلى ۇشكە ءبولىندى. ءار ءجۇزدىڭ ءوز حانى بولدى. ولار ەشكىمگە تىكەلەي باعىنعان جوق. جاۋگەرشىلىك كەزدە باس قوسۋى مۇمكىن، ءبىراق اكىمشىلىك تۇرعىسىندا ءبىر-بىرىنەن تاۋەلسىز. وسىلايشا ۇساقتالىپ، ءبىرتۇتاس مەملەكەتتىڭ بولماۋى قازاق حاندىعىن السىرەتىپ، كورشى مەملەكەتتەردىڭ قازاق جەرىنە كوز الارتۋىن كۇشەيتتى.

اقىرى وسىنداي ءساتتى اڭدىپ وتىرعان جوڭعارلار 1723 -جىلى جويقىن شابۋىل جاساپ، قازاق ەلىن «اقتابان شۇبىرىندىعا» اينالدىردى. بۇدان كەيىن قازاقتىڭ باسى قوسىلعان جوق. ءابىلحايىر حان كىشى ءجۇزدى ءبولىپ الىپ، بودان رەتىندە رەسەيگە قوسىپ، قازاق حاندىعىن ودان ءارى السىرەتتى. كەيىنىرەك ورتا ءجۇز بەن ۇلى ءجۇز دە جەكە-جەكە رەسەي بوداندىعىن قابىلدادى. ءبىر كەزدەگى تۇتاس مەملەكەتتىڭ ءۇش بولىگىن جەكە-جەكە قابىلداۋ رەسەيگە ءتيىمدى ەدى. جەكە بولىكتەردىڭ رەسەي سەكىلدى يمپەرياعا ۇلكەن تالاپ قويا المايتىنى بەلگىلى. ال قازاق ەلى ءبىر تۇتاس مەملەكەت كۇيىندە كەلىسىمشارتقا وتىرسا، اڭگىمەنىڭ باسقاشا سيپات الۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. قازاق حاندىعىنىڭ ءۇش حاندىققا ءبولىنۋى - ۇلتتىڭ قاتەلىگى.

ءۇشىنشى قاتەلىك

1991 جەلتوقسان ايىندا سوۆەت وداعى ىدىراپ، اياق استىنان دەربەس، تاۋەلسىز ەلگە اينالىپ، تاريحتا سيرەك كەزدەسەتىن باقىتقا قول جەتكىزدىك. ەندى وسى باقىتتان ايرىلىپ قالماي، ونى ءتيىمدى پايدالانۋ قازاققا سىن بولدى. ەڭ ءبىرىنشى مىندەت - تاۋەلسىز ەلىمىزدى بيلەيتىن باسشىنى تاڭداۋ. قازاق حالقىنىڭ تاڭداۋى تاۋەلسىزدىكتىڭ الدىندا عانا پرەزيدەنت بولىپ سايلانعان، بۇرىنعى سوۆەتتىك نومەنكلاتۋرانىڭ وكىلى ن. ءا. نازاربايەۆقا ءتۇستى.

شىندىعىندا، نازاربايەۆتى حالىق تا، زيالى قاۋىم دا قولدادى، ءۇمىت ارتتى. العاشقى پرەزيدەنت قولىن كونستيتۋتسياعا قويىپ، انت بەرىپ تۇرعاندا باقىتتى ءومىردىڭ ەسىگى اشىلعالى تۇرعانداي اسەردە بولعانىمىز راس. ءبىراق كونستيتۋتسيا زاڭدارىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا انت بەرگەن پرەزيدەنتىمىز كوپ ۇزاماي ساياسي ويىنداردى باستاپ تا كەتتى.

قولدان ۇيىمداستىرىپ جوعارعى كەڭەستى تاراتتى. العاشقى كونستيتۋتسيانى جوققا شىعارىپ، بار بيلىكتى ءوز قولىنا الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جاڭا كونستيتۋتسيا قابىلداتتى. ناتيجەسى 90 پايىزدان تومەن تۇسپەيتىن، تەك مەزگىلىنەن تىس اسىعىس وتكىزىلەتىن زاڭسىز پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ 30 جىلعا سوزىلعان سەرياسى باستالدى.

حالىقارالىق باقىلاۋشى ورگان وبسە ونىڭ ءبىر دە ءبىرىن مويىنداعان جوق. شەتەلدىك ساراپشىلار «نازاربايەۆ - ديكتاتور» دەگەن ءسوزدى اشىق ايتۋعا كىرىستى. حالىق قازىناسىنا قول سۇققان ۇرلىق- قارلىقتا ەسەپ جوق. قازاق جەرىنىڭ استى- ءۇستىنىڭ بايلىعى بيلىكتىڭ قۇپيا بولىسىنە ءتۇستى. ساراپشىلار «قازاقستان ءبىر ادامنىڭ مەنشىگىنە اينالدى» دەگەن ءسوزدى ايتا باستادى.

ۇلتتى ۇيىستىراتىن، سول ارقىلى ونىڭ قاۋىپسىزدىگىن نىعايتاتىن نەگىزگى قۇرال - مەملەكەتتىك ءتىلدى 30 جىلدىڭ ىشىندە تۇعىرىنا قوندىرۋعا بولاتىن ەدى.

بيلىكتىڭ جاساعان كەدەرگىسىنىڭ كەسىرىنەن ءتىل پروبلەماسى ءالى كۇنگە دەيىن تولىق شەشىلمەي كەلەدى. عىلىمدا بولاشاق جوق، عىلىم اكادەمياسى شاعىن عانا قوعامدىق ۇيىمعا اينالدى. ونىڭ ورنىنا ءدىننىڭ ىقپالى كۇشەيدى. قازاقتىڭ رۋعا، جۇزگە ءبولىنۋى از بولعانداي، ەندى ءدىني توپتارعا بولىنە باستادىق. سەكتالىق دىنشىلدەر تاراپىنان تەرروريستىك ارەكەتتەر ەتەك الدى. ۆاححابيزم ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە تاراپتى، ونىڭ مۇشەلەرى نامازعا جىعىلادى، ناماز وقىماعاندارىنا ەسكەرتۋ جاسالادى دەگەن حابار تارادى. دەموكراتيالىق پرينتسيپتەر اياققا تاپتالدى.

بىردە-ءبىر شىن وپپوزيتسيالىق پارتيا تىركەلگەن جوق. تەرروريستىك ارەكەتتىڭ قۇربانى بولعان وپپوزيتسيا باسشىلارىنىڭ (التىنبەك سارسەنبايەۆ، زامانبەك نۇرقادىلوۆ) ءولىمىنىڭ قۇپياسى ءالى كۇنگە اشىلماي كەلەدى.

ەندى وسىلارعا حالىق قىرىلعان جاڭاوزەن مەن قاڭتار وقيعاسىن قوسساڭىز، «ەلباسى» ءداۋىرىنىڭ تولىق كارتيناسى كوز الدىڭىزعا كەلەرى انىق. حالقى تيتىقتاپ كەدەيلەنگەن، پرەزيدەنتى شىلقىپ بايىعان، كوررۋپتسيا جايلاعان، ابدەن بىلىققان جاعىمپازدار ەلىنە اينالدىق.

بۇدان تۋاتىن ءبىر-اق قورىتىندى بار. ول تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن قازاق حالقىنىڭ پرەزيدەنتتىك ورىنعا نازاربايەۆتى تاڭداۋى - ۇلتتىڭ قاتەلىگى.

* * *

مىنانداي ادامزات، ۇلت تاعدىرىنا بايلانىستى ۇلكەن اڭگىمەدەن كەيىن «ءوزىڭىزدىڭ قاتەلىگىڭىز» اتتى سۇراق بويىنشا ءسوز قوزعاۋدى ءجون كورمەدىم. ءوز باسىم الدەبىر ازاماتتىق تۇرعىدا قاتەلىك جىبەرىپ الىپ، وكىنىپ جۇرەتىن ادامداردىڭ ساناتىنا جاتپايمىن. ءوزىمنىڭ دۇنيەتانىمىمنان، ومىرلىك ۇستانىمدارىمنان تايىپ كورگەن كۇنىم جوق. پرەزيدەنتتى ماقتاپ ءسوز سويلەپ، ماقالا جازىپ، ونىڭ قابىلداۋىندا بولۋعا ىنتىققان جان ەمەسپىن. ال جەكە باستىڭ وزىنە عانا قاتىستى قاتەلىكتەر اركىمدە بولۋى مۇمكىن. ءبىراق ول كىمگە كەرەك؟ ەشكىمگە كەرەگى جوق زاتتى اڭگىمە قىلۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ سوندىقتان العاشقى ەكى سۇراقتىڭ عانا توڭىرەگىندە ءوز پىكىرىمدى ورتاعا سالدىم.

تولەن ابدىك، جازۋشى، دراماتۋرگ