تۇركىلەردىڭ ءومىرى مەن قاۋىپسىزدىگىندە قۇرىلتاي ۇلكەن ءرول اتقارعان - ناعاشىبەك الدان
استانا. KAZINFORM - مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ توراعالىعىمەن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءۇشىنشى وتىرىسى اتىراۋدا وتەتىنى حابارلاندى. قۇرىلتاي بۇعان دەيىن ۇلىتاۋدا جانە تۇركىستاندا وتكەن، ەلدىڭ كوكەيىندەگى وزەكتى ماسەلەلەر ورتاعا سالىنعان. جاسالعان ءبىرقاتار قورىتىندى تۇجىرىم كەلە- كەلە ءىس جۇزىنە اسىپ تا جاتىر.
Kazinform اگەنتتىگىنىڭ باس رەداكتورى ناعاشىبەك الداننىڭ ايتۋىنشا، ۇلتتىق قۇرىلتاي - حالىقتى ورتاق ماقساتقا ۇيىستىراتىن قۇرىلىم ءارى تۇركىلەردىڭ ءومىرى مەن قاۋىپسىزدىگىندە ۇلكەن ءرول اتقارعان.
جالپى، ۇلتتىق قۇرىلتاي - حالىقتى ورتاق ماقساتقا ۇيىستىراتىن قۇرىلىم. پرەزيدەنت مۇنى قوعامدىق ديالوگتى نىعايتا ءتۇسۋ ءۇشىن جاسالاتىن، ۇلتتىڭ بولاشاعىنا ىقپال ەتەتىن ەلدىك ماسەلەلەر تالقىلاناتىن قادام دەگەن. قۇرىلتايلار سانامىزدىڭ، قۇندىلىقتارىمىزدىڭ جاڭارۋىنا قىزمەت ەتۋى ءتيىس.
«قازىر قۇرىلتاي ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ كۇن ءتارتىبىن قالىپتاستىراتىنداي ماڭىزدى الاڭعا اينالدى. مىسالى، بۇرىنعى قۇرىلتايلاردان كەيىن عىلىمعا، رۋحانياتقا، مادەنيەتكە، كينو وندىرىسىنە، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ الداعى باعىتتارىنا ايرىقشا وزگەرىستەر ەنگىزۋى تۋراسىنداعى ۇسىنىستار وسى كۇنى ىسكە اسىپ جاتىر. مىسالى، پرەزيدەنت جانىنان جاڭادان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى قۇرىلدى، عىلىم جانە تەحنولوگيالىق ساياساتتى دامىتۋ كەڭەسى پايدا بولدى. بۇدان باسقا دا يگى باستامالار قولعا الىنىپ جاتىر. ۇلتتىق قۇرىلتاي - قازاقتىڭ ەجەلدەن بار ءداستۇرلى جيىنى. ونىڭ وسى كۇنى جاڭعىرتىلۋىنىڭ ەلىمىزگە پايداسى شاشەتەكتەن ەكەنى تۇسىنىكتى. پرەزيدەنتتىڭ قاۋلىسىمەن ۇلتتىق قۇرىلتاي 2022 -جىلدىڭ 14-ماۋسىمىندا قۇرىلدى. ول - پرەزيدەنت جانىنداعى كونسۋلتاتيۆتىك- كەڭەسشى ورگان. ۇلتتىق قۇرىلتاي قىزمەتىنىڭ نەگىزگى ماقساتى قوعامدىق بىرىگۋدى ودان ءارى دامىتۋ جونىندەگى يدەيالار مەن قادامداردى تۇجىرىمداۋ. ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءتوراعاسى - پرەزيدەنتتىڭ ءوزى. ونىڭ ەكى ورىنباسارى جانە ءبىر حاتشىسى بار. ال قۇرىلتايدىڭ قۇرامى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرىنەن، ساياسي پارتيالار مەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ وكىلدەرىنەن، بيزنەسمەندەردەن، ساراپشىلاردان، ءار وڭىردەگى جانە استاناداعى قوعامدىق كەڭەستەردىڭ وكىلدەرىنەن جاساقتالادى. قۇرامى وزگەرىپ تۇرۋى مۇمكىن»، - دەيدى Kazinform اگەنتتىگىنىڭ باس رەداكتورى.
ناعاشىبەك الدان ەرتەدە قۇرىلتاي حاندار مەن باتىرلاردىڭ، بيلەر مەن ابىز اقساقالداردىڭ رەسمي كەڭەسى بولعانىنا توقتالدى. بۇل جيىن قۇرالۋ، جينالۋ، تۇگەلدەنۋ دەگەن ماعىنامەن بايلانىستى. تۇركىلەردىڭ ءومىرى مەن قاۋىپسىزدىگىندە قۇرىلتاي ۇلكەن ءرول اتقارعان. قۇرىلتايدىڭ تاريحى ارعى داۋىرلەرگە كەتكەنىمەن، شىڭعىس حان زامانىنان بەرگى كەزەڭدە ناقتى كورىنىس تاپتى.
جيىندار دارەجەسىنە قاراي كىشى قۇرىلتاي جانە ۇلى قۇرىلتاي بولىپ بولىنگەن.
قۇرىلتايعا حاندىقتىڭ بيلىك وكىلدەرى قاتىسقان. حان سايلاۋ ءراسىمى دە قۇرىلتايدا وتكىزىلگەن.
اسكەري ىستەر، قىزمەتكە تاعايىنداۋ، كەلىسىمشارتتار جاساۋ، ىشكى-سىرتقى وزەكتى ماسەلەلەر قۇرىلتايدا كۇن تارتىبىنە قويىلىپ، شەشىلىپ وتىرعان.
تاققا حان ۇسىنۋ، حانعا كەڭەس بەرۋ، لاۋازىمداردى كەزدەيسوق الدەكىمنىڭ يەلەنىپ كەتۋىنەن ساقتاندىرۋ، حان بيلىگىنىڭ زاڭدىق نەگىزدەمەسىن بەكىتۋ سىندى ماسەلەلەر قارالعان. وسىنىڭ ءبارى قۇرىلتايدىڭ ماڭىزىن ارتتىرعان. تۇركى مەملەكەتتەرىڭنىڭ ىشىندە اسىرەسە قازاق ەلىنە قۇرىلتاي جيىندارى كوبىرەك ءتان بولدى.
«كوپتەگەن قۇرىلتاي جيىندارىنىڭ ىشىندە ەكەۋىن حالىق ايرىقشا ەستە ساقتادى. 1710 -جىلى جوڭعارعا قارسى كۇرەسكە شىعۋ ءۇشىن ءۇش ءجۇزدىڭ قاراقۇم قۇرىلتايى شاقىرىلعان ەدى. ول ارال تەڭىزىنىڭ سولتۇستىگىندەگى قاراقۇم القابىندا ءوتتى. سودان كەيىنگى 1726 -جىلعى ورداباسى قۇرىلتايى دا ەرەكشە ماڭىزعا يە. ول كەزدە قازاقتىڭ ءۇش ءجۇزىنىڭ وكىلدەرى وسى كۇنگى تۇركىستان وبلىسىنداعى ورداباسى تاۋىندا تاريحي باس قوستى. بۇل XVIII عاسىردىڭ باسىندا قازاق جەرىنە باسا-كوكتەي كىرىپ، بەيبىت ەلدى قىرىپ-جويىپ، قاسىرەتتى «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما» اپاتىنا دۋشار ەتكەن جوڭعار باسقىنشىلىعىنا قارسى كۇرەس ۇيىمداستىرۋعا ارنالعان حالىق قۇرىلتاي ەدى. ال كەيىنگى كەزەڭدە ورىنبورداعى قۇرىلتايدا الاش پارتياسى قۇرىلعان ەدى. سول ورىنبوردا وتكەن تاعى ءبىر قۇرىلتايدا الاش اۆتونومياسى جاريالانعان ەكەن. تاريحى تەرەڭ قۇرىلتاي ءداستۇرى قازىرگى كەزدە دە جالعاسىن تاۋىپ جاتىر. قازاقتاردىڭ دۇنيەجۇزىلىك قۇرىلتايىنىڭ العاشقى وتىرىسى 1992 -جىلى الماتىدا ءوتتى. قۇرىلتايعا الىس جانە جاقىن شەت مەملەكەتتەردەن، سونىڭ ىشىندە تۇركيا، گەرمانيا، فرانسيا، نورۆەگيا، موڭعوليا، قىتاي، اۆستريا جانە باسقا 33 ەلدەردەن 800 دەن استام وكىل قاتىستى. سودان بەرى ەلىمىزدە شەتەلدەگى قانداستاردىڭ باسىن قوسقان وسىنداي بىرنەشە جيىن ءوتتى. وسى كۇنگە دەيىن الەم قازاقتارى گەرمانيا، تۇركيا، موڭعوليا ەلدەرىندە جينالدى. ستامبۇلداعى كىشى قۇرىلتاي جۇمىسىنا تۇركيا جانە ەۋروپاداعى قازاق دياسپوراسىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى. ال ەندى تۇركى حالىقتارىنا ورتاق قۇرىلتاي دا ۇيىمداستىرىلىپ تۇرادى. ماجارستاندا تۇركى حالىقتارىنىڭ ۇلكەن قۇرىلتايى ءوتتى»، - دەيدى ول.
پرەزيدەنت ۇلتتىق قۇرىلتاي جۇمىسىنىڭ نەگىزگى سەگىز باعىتىن اتاعان. ولار - مەملەكەتتىك نىشانداردى جەتىلدىرۋ، ۇلتىمىزدىڭ تاريحي سانا-سەزىمىن جاڭعىرتۋ، مادەني مۇرانى جان-جاقتى دارىپتەۋ، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ تاربيەسى، اقپاراتتىق ساياساتتىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ مەن كرەاتيۆتى يندۋستريانى دامىتۋ، مەملەكەتتىك ساياساتتاعى تالداۋ مەن ساراپتاما جاساۋ قىزمەتى، شەكارالاس ايماقتاردى دامىتۋ، مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ جۇمىسى. وسى ءار باعىتتىڭ ىزىمەن وزەكتى ماسەلەلەر شەشىمىن تاۋىپ جاتادى، تالاي نارسە رەتتەلەدى.
مىسالى، الەۋمەتتىك زەرتتەۋلەر جۇرگىزەتىن مەكەمەلەرگە قىرۋار قارجى بولىنەدى. ءبىراق جۇمىس جۇيەلى ەمەس، سوندىقتان ناتيجەسى كۇماندى بولىپ شىعادى، ءبىرىن-ءبىرى قايتالايدى. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستانعا ساراپتاۋ- تالداۋ قىزمەتىن ءتيىمدى جۇرگىزەتىن مىقتى ورتالىقتار جەلىسى قاجەت.
«بۇل قۇرىلىمدار ساپالى ءارى سۇرانىسقا يە ينتەللەكتۋالدى ءونىم ۇسىنۋى ءتيىس. كەزىندە پرەزيدەنت جەر، شەكارالىق ايماقتار جايلى دا ويىن اشىق ايتقان. جەرىمىز شەتەلدىكتەرگە ساتىلىپ جاتىر» دەگەن ءسوز ارا-تۇرا ايتىلىپ جاتادى. بۇل - جالعان اقپارات. ەلىمىزدە جەرگە قاتىستى تۇبەگەيلى شەشىم الدەقاشان قابىلدانعان. ول شەشىم زاڭمەن ءبىرجولا بەكىتىلگەن. ءتۇرلى داقپىرتقا سەنىپ، جۇرتتى دۇرلىكتىرەتىن جالعان اقپارات تاراتۋدى دوعارۋ كەرەك. ءبىز بابالار اماناتىنا ءاردايىم ادال بولامىز. شەتەلدىكتەرگە قازاقتىڭ ءبىر قارىس جەرىن دە، ءبىر ۋىس توپىراعىن دا بەرمەيمىز. ونى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتايمىز. شەكارا ماڭىنداعى ەلدى مەكەندەردىڭ احۋالى جەرىمىزدىڭ تۇتاستىعىنا جانە ەلىمىزدىڭ اماندىعىنا تىكەلەي ىقپال ەتەدى. شىن مانىندە، بۇل - ستراتەگيالىق ماڭىزى بار ماسەلە. وكىنىشكە قاراي، شەكارا شەتىندەگى كەيبىر ەلدى مەكەندە حالىق سانى كۇرت ازايىپ كەتتى. بۇعان ءبىر كەزدەگى اۋدانداردى بىرىكتىرۋ جونىندەگى شەشىمدەر دە ىقپال ەتكەنى ءسوزسىز»، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
ايتا بەرسەك، ۇلتتىق قۇرىلتايدا تالاي وڭدى شەشىمدەر قابىلداندى. مىسالى، قاتون-قاراعاي، مارقاكول جانە ماقانشى اۋداندارى قالپىنا كەلتىرىلەدى. پرەزيدەنت مينيسترلەر مەن اكىمدەردەن ەكى قاسيەتتى تالاپ ەتەدى. ولار - كاسىبيلىك جانە وتانشىلدىق. «ولاردىڭ پرەزيدەنتتىڭ جەكە باسىنا ادالدىعى مەن ءۇشىن ماڭىزدى ەمەس. مەملەكەت باسشىسىن ماداقتاۋدان گورى جۇمىستى ادال اتقارىپ، حالىقتىڭ الدىندا ابىرويلى بولۋ الدەقايدا ماڭىزدى» ، - دەگەن مەملەكەت باسشىسى. قىسقاسى، ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ جاعدايى وسىنداي. بۇگىن اتىراۋداعى سارايشىق جەرىندە باستالعان ۇلتتىق قۇرىلتايدان ۇلتىمىز ءۇشىن ۇتىمدى شەشىمدەر كۇتەمىز»، - دەپ ءسوزىن قورىتىندىلادى ناعاشىبەك الدان.
