تۇركياداعى قازاق جاستارىن سوڭىنان ەرتكەن جانىمحان
استانا. KAZINFORM - قازىر بىزدەگى باستى پروبلەما - ءتىل ەمەس، قازاقتاردىڭ ءبىر- بىرىنەن الىستاپ كەتۋى. ولاردى كەزىندەگىدەي اتا- اجەلەرى سەكىلدى ءبىر شاڭىراقتىڭ استىنا بىرىكتىرۋ ءىسى بارىنەن بيىك تۇر.
«مەن - ەسكىنىڭ سوڭى ەدىم، سەن - جاڭانىڭ باسى ەدىڭ...» دەيدى اباي ءابدىراحمانعا ارناعان ولەڭىندە. ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزدى دە جاڭانىڭ باسى دەۋگە بولادى. جانىمحان جانالتاي تۇركيا قازاقتارىنىڭ قازاقتىقتان الشاقتاپ بارا جاتقان 3-4-بۋىنىنىڭ بەتىن قازاقستانعا بۇرۋعا بارىن سالىپ ءجۇر. قازاقستان مەن تۇركياداعى قاۋىمدى جاقىنداستىرۋدى ميسسياسى ەتىپ العان جانىمحانعا حابارلاسىپ، اڭگىمەسىن جازىپ العان ەدىك.
قازاق ەكەنىمدى 100 پايىز سەزىندىم
مەن ىستامبۇلدا قازاق كوپ شوعىرلانعان ەكى اۋداننىڭ ءبىرى - گۇنەشليدە تۋىپ-ءوستىم. 15 جاسقا تولعاندا انگلياعا كوشىپ، وندا مەكتەپ، كوللەدجدى ءتامامدادىم. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ 2-كۋرسىندا وقىپ جۇرگەنىمدە جەكە سەبەپتەرمەن قازاقستانعا كوشىپ كەلدىم. ءسويتىپ، الماتىعا 2000 -جىلى قونىس اۋدارعان اتا-انام مەن ءىنىمنىڭ قاسىنا كوشىپ بارىپ، ونداعى قازاقستان- امەريكان ۋنيۆەرسيتەتىندە IT- ينجەنەر ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الدىم. وقۋ بىتىرگەن بويدا سامۇرىق-قازىنا حولدينگىنە جۇمىسقا تۇرىپ، وندا 9 جىلداي ەڭبەك ەتتىم.
سول ارالىقتا شاڭىراق كوتەردىم. زايىبىم - شۆەتسيا قازاعى. ول دا مەن سەكىلدى قازاقستانعا ءبىلىم قۋىپ كەلىپ، قاز ۇ ۋ-دىڭ حالىقارالىق قاتىناستار فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. 2014 -جىلى تۇڭعىشىم دۇنيەگە كەلگەن سوڭ، اكە-شەشەم العاشقى نەمەرەسىنىڭ قىزىعىن كورسىن دەپ الماتىعا ءبىر جىل تۇراقتايىن دەدىم. الايدا ءبىر جىلعا جەتپەي بۇرىنعى ارىپتەستەرىم ەلورداعا جۇمىسقا شاقىردى. سول ۋاقىتتا استانا حالىقارالىق قارجى ورتالىعى اشىلعالى جاتقان-تىن. مەن سوندا IT ءبولىمىن باسقاردىم. ودان سوڭ ەكى بالام ءومىر ەسىگىن اشتى. استانادا جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىمدە بالالارىمنىڭ بىرەۋىنەن اۋتيزم سيندرومى انىقتالدى. قازاقستان، تۇركيا، ەۋروپانىڭ بىرنەشە ەلىنەن ەم-دوم ىزدەپ، الەككە تۇستىك. اقىر اياعىندا بالاعا قولايلى جاعدايدى تۇركيادان تاپتىق.
ءسويتىپ، امال جوقتىقتان بالا-شاعامدى تۇركياعا كوشىردىم. وندا ارنايى مەكتەپكە باراتىن ەرەكشە بالام وقۋىن اياقتاعان سوڭ قايتا ەلگە كوشىرىپ اكەلەمىن. دەسە دە، وسى ارالىقتا قازاقستانمەن بايلانىسىمدى ۇزبەدىم. ويتكەنى اتاجۇرتتىڭ توپىراعىن ءبىر رەت باسساڭ، بولعانى، ءبارىبىر، وسىندا اڭسارىڭ اۋىپ تۇرادى. قيىردا تۇرىپ، 80-90 جاسقا كەلسەڭ دە، ءتۇبى اتا قونىسىڭا قايتقىڭ كەلىپ، تۋعان توپىراقتى ءبىر يىسكەۋ ارمانعا اينالادى.
ءسويتىپ، جيعان-تەرگەن تاجىريبەمدى ەل يگىلىگىنە جۇمسايىن دەپ، استانادا قارجى ورتالىعىندا تانىسقان شەتەلدىك ماماندارمەن بىرلەسىپ، Ozara كونسالتينگ كومپانياسىن اشتىم. سوڭعى 6 جىلدا قارجى ورتالىعىنا كليەنتتەرىمىز ارقىلى تارتىلعان اكتيۆ مولشەرى 500 ميلليون دوللاردان اسادى. سوندىقتان ءوز الدىما بولەك كاسىپ اشىپ السام دا، قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ وتىرعان جايىم بار.
بۇگىندە جۇمىس، وتباسىنىڭ قامىمەن ەكى ەلگە ءجيى قاتىنايمىن. العاشىندا تۇركيادا مەن قازاقستاندا سەزىنگەن قازاقيلىقتىڭ ءيىسى جوق ەكەنىن بايقادىم. راسىندا، تۇركيادا قازاقى قالپىمىزدى كەلەسى بۋىنعا جەتكىزەتىن ەشكىم قالعان جوق. 70 جىل بۇرىن وسى جەردەن پانا تاپقان ۇلكەندەرىمىزدىڭ كوبى دۇنيە سالعان. ولاردىڭ بالالارى جولدا پاكىستاندا نەمەسە تۇركيادا تۋعان. ال ءبىزدىڭ قاتارلاستارىمىز، ياعني ءۇشىنشى بۋىننىڭ تۇگەلى شەتەلدە دۇنيەگە كەلگەن.
تۇركياعا كەلىپ، كەتىپ جۇرگەنىمدە قازاقيلىقتىڭ قايماعىن سول بۋىندار اراسىنا جەتپەي قالعانىنا ءىشىم اشىدى. مۇنى مەنەن وزگەسى بايقاي دا المايتىن ەدى. سەبەبى مەن قازاقيلىقتىڭ قاينارىن، قازاقتىڭ ەرەكشەلىگىن، قازاقتىڭ بولمىسىن قازاقستاندا كوردىم.
قازاقستاندا ءجۇرىپ، قازاق ەكەنىمدى 100 پايىز سەزىندىم. تۇركيادا بالا كۇنىمىزدە اينالامىز قازاقستان دەگەن ەلدەن، قازاق دەگەن ۇلتتان بەيحابار بولدى. مەكتەپتە كوبى مەنى جاپون، قىتايعا تەڭەپ، تۇيرەپ وتەتىن. قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن الا قويماعان ول ۋاقىتتا ءبىز ءوزىمىزدى «تۇركىستاننانبىز» دەپ ايتاتىن ەدىك.
سوسىن قازاقستان ەگەمەن ەل اتانعان سوڭ، «ءبىز - قازاقپىز!» دەپ ايتۋدى شىعاردىق. دەسە دە، ول ءسوزدىڭ بايىبىنا جەتە تۇسىنبەدىك، رۋحىمىز بيىكتەمەدى. مەن بۇعان ەشكىمدى كىنالامايمىن. سەبەبى تاعدىر تالكەگىمەن تۇركياعا كوشكەن اتالارىمىز ول كەزدە تۇرىك ءتىلىن، ءدىلىن بىلمەگەن. بوتەن جەردە جانىن باعىپ، ءناپاقا تاۋىپ، ءۇيلى بولىپ، ۇرپاقتارىن بۇگىنگە دەيىن امان-ەسەن جەتكىزگەن ولارعا «نەگە قازاقيلىقتى ۇيرەتپەدىڭ؟» دەي المايمىز. قازىردىڭ وزىندە كوز اشقالى جوقشىلىق، سوعىس كورگەن ءبىر قاۋىم ەلدى ەۋروپانىڭ ورتاسىنا قالدىرىپ كەتسەڭ، ولار الدىمەن ءوز وتباسىلارىنا يە بولۋدى ماقسات ەتەدى. سوندىقتان ۇلكەندەرگە كىنا تاعۋدان اۋلاقپىن.
بىزدەگى باستى پروبلەما - ءتىل ەمەس
بالامنىڭ دياگنوزى بولماعاندا تۇركياعا بارماۋشى دا ەدىم. مەن تاعدىرعا سەنەمىن. مەنى سول جاققا جەتەلەپ اپارعان تاعدىر دەپ سانايمىن. ويتكەنى ونداعى جاعدايدى كورگەن كەزدە قازاقيلىققا جول اشاتىن مۇمكىندىكتى، جاستارعا جول كورسەتىپ، ءجون سىلتەيتىن جاعداي جاساۋدى ءوزىمنىڭ ازاماتتىق بورىشىم ەكەنىن سەزدىم. سوندىقتان وندا بىرگە وسكەن ازاماتتارمەن بىرىگىپ، Kazakkent Altay Derneği دەگەن اتپەن قاۋىمداستىق اشتىق.
بۇگىندە Kazakder دەگەن قىسقاشا اتاۋىن برەندكە اينالدىردىق. قازىر تۇركيادا ءوسىپ جاتقان بىزدەن كەيىنگى ءتورتىنشى بۋىنعا «قازاق» دەسەڭ، ەش رەاكتسيا تانىتپايدى. بالالاردى قويىڭىز، 30 جاستان اسقانداردىڭ كوبى دە ەلەڭ ەتپەيدى. مەن بىردە ولاردى سوزگە تارتىپ، «نەگە قازاقشا ۇيرەنبەيسىڭدەر؟» دەپ اقىرىن سۇرادىم.
ولار «قازاقشا بىزگە نە ءۇشىن كەرەك؟ مەن تۇركيادا تۇرامىن عوي. تۇرىك ءتىلىن بىلسەم بولعانى. قازاقستان ماعان ەشقانداي مۇمكىندىك بەرىپ وتىرعان جوق» دەيدى. بىلاي قاراساڭ، ولاردىڭ بۇل ايتقانى دۇرىس-اق. 2000 -جىلدارى كوشى-قون باعدارلاماسى بويىنشا تۇركيادان جۇزدەگەن وتباسى اتاجۇرتقا كوشكەن-ءتىن. وكىنىشتىسى سول، ولاردىڭ 95 پايىزى قايتىپ كەلدى.
وعان سەبەپ - تۇركيا قازاقتارىنىڭ ەشبىرى كيريلل ءالىپبيىن، ورىس ءتىلىن بىلمەيدى. ول كەزدە قازاقستان بۇگىنگىدەي دامىماعان. اينالا ورىسشا شۇلدىرلەگەندەرگە تولى، قۇجاتتىڭ تۇگەلى ورىسشا. ءبىراز قيىندىققا تاپ بولعان ولار تۇركياعا قايتۋعا ءماجبۇر بولدى. الايدا قازىر قازاقستان - كوش ىلگەرى دامىعان ەل، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسى بيىك. وسىنداي كەرەمەت كەزدە ارامىزدان بىرەۋ ىتقىپ شىعىپ، جاستاردىڭ بەتىن بەرى بۇرۋعا ءتيىس قوي. سول ماقساتتى كوزدەگەن ءبىز جالىنداپ تۇرعان جاستاردىڭ باسىن ءبىر شاڭىراق استىنا جيناعىمىز كەلدى. تۇركيادا ءبىرىنشى بۋىن باسقاراتىن بىرنەشە قوعام بار. الايدا جاستاردىڭ ول جاققا جاقىنداعىسى جوق. ونداي بولسا، ولاردى سوڭىمىزدان ءبىز ەرتىپ جۇرەيىك دەپ ىسكە بەل شەشە كىرىستىك.
وسى كۇنگە دەيىن قازاقستاننان كەلگەن كوپشىلىك ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدى جەتە تۇسىنبەي، «قازاق ءتىلىن بىلمەسەڭدەر، وزدەرىڭدى قالاي قازاقپىن دەپ اتايسىزدار؟» دەپ دۇرسە قويادى. ولار مەن سەكىلدى ەكى جاقتىڭ جاعدايىن تەڭدەي بىلسە، ولاي ايتپاس ەدى. تۇركيا قازاقتارىنىڭ تۇگەلىنە ءاپ-ساتتە قازاقشا ۇيرەتەتىن سيقىرلى باتىرما جوق. قازىرگىدەي ءتۇرلى حوببي كوزدى اربايتىن زاماندا ولاردى ۇركىتىپ الماۋىمىز قاجەت.
ءبىز بۇل ماسەلەنىڭ ءتۇپ تامىرىنا بويلاپ، بارلىق ماسەلەنى تىزبەكتەپ، ۇزاق مەرزىمگە جالعاساتىن ستراتەگيا ويلاستىردىق. الدىمەن ەكى جىل ءوز كۇشىمىزبەن، ەشكىمنەن كومەك سۇراماي جۇمىس ىستەپ، ءۇشىنشى بۋىن قازاقتار تۇركيادا قوعام قۇرا الاتىنىن، قازاقتىڭ يگىلىگى ءۇشىن كوپ شارۋا اتقارا الاتىنىن دالەلدەۋىمىز كەرەك. ءسويتىپ، الدىمەن بالالار مەن جاستار، ايەلدەردىڭ باسىن بىرىكتىرۋدى قولعا الدىق.
ءبىراق ولارعا «سەندەر - قازاقسىڭدار. تەز ارادا قازاقشا سويلەڭدەر» دەگەن تالاپ قويمايمىز. ويتكەنى قازىر بىزدەگى باستى پروبلەما - ءتىل ەمەس، قازاقتاردىڭ ءبىر-بىرىنەن الىستاپ كەتۋى. ولاردى كەزىندەگىدەي اتا-اجەلەرى سەكىلدى ءبىر شاڭىراقتىڭ استىنا بىرىكتىرۋ ءىسى بارىنەن بيىك تۇر. اتالارىمىز بۇرىنىراقتا ءبىر-ءبىرىن جاقىن تارتقانداي قازىر بايلانىس جوق. بۇگىنگىنىڭ جاستارى ءبىر-بىرىمەن كەزدەسپەيدى. ءبىر-ءبىرىن ىزدەمەيدى. ونى قالاي تۇزەتەمىز؟ وتىرىپ الىپ، اقىل ايتقاننان تۇك شىقپايدى. الدىمەن ولارعا بىرلىكتىڭ قانداي بولاتىنىن كورسەتۋىمىز كەرەك.
ءسويتىپ، الدىمەن بالالار مەن جاستارعا ارنالعان يۆەنت وتكىزە باستادىق. كەلگەندەردىڭ تۇگەلى دەرلىك قالىڭ قازاقتىڭ اراسىندا جۇرگەندەرىنە ءدان ريزا.
مەنىڭ بالام «اكە، ءبىز سەكىلدى ادام كوپ ەكەن عوي!» دەپ، ەكى ەزۋىن جيا الماي ءجۇردى. اتا-انالار بىزگە بالاسىن سەنىپ تاپسىرادى. ءبىراق ولار بالاسىن جالعىز جىبەرمەي، ەرە كەلەتىنى انىق. ءسويتىپ جۇرگەندە اتا- انالار دا بىرىگەدى. 8-ناۋرىز مەرەكەسى تۇركيادا، ەۋروپادا تويلانبايدى. مەن بۇل مەرەكەنىڭ اۋقىمىن قازاقستانعا كەلگەندە بايقاپ، ريزا بولدىم. سوندىقتان ءبىز دە ايەلدەر قاۋىمىنا سىيلىق بەرىپ، داستارقان جايىپ، قۇتتىقتاۋدى داستۇرگە اينالدىردىق. مۇنداي ساتتەردە بالالاردىڭ بىرلىك-بەرەكەسىن كورگەن ۇلكەندەردىڭ ويى وزگەردى. بۇرىن «بارماڭدار. وندا نە ىستەيسىڭدەر؟» دەگەندەر قازىر «بار، كومەكتەس، قالما» دەيتىن بولدى.
ىستامبۇلدا 187 بيلبوردتا كوك تۋىمىزدى كورسەتتىك
ءبىزدىڭ بىرلىگىمىز قازاق كوشىنىڭ تۇركياعا قونىستانعانىنا 70 جىل تولعانىنا ورايلاستىرعان مەرەكەدە ءبىلىندى. 1 ميلليون تۇرعىنى بار گۇنەشلي مەن 500 مىڭ ادام تۇراتىن زەيتۇنبۇرنى اۋداندارىنداعى 187 بيلبوردقا كوش تاريحى باياندالاتىن روليك قويدىرتىپ، سوڭىندا قازاقستاننىڭ تۋىن كورسەتتىك. تۋدى كورگەن ءاربىر قازاق ەلەڭ ەتپەي قويمايتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. قالا سىرتىنداعى ورمانداعى الاڭقايدا 2 مىڭعا جۋىق قازاقتىڭ باسىن قوستىق. ارنايى اۆتوبۋس جالدادىق. تاماق، كەرەك-جاراقتىڭ تۇگەلىن ءوزىمىز تاسىدىق. تۇرىك اعايىنداردىڭ، اسىرەسە، اكىمدەردىڭ كومەگى كوپ ءتيدى. 20 ميلليون تۇرعىنى بار ىستامبۇلدا از قازاقتىڭ شاڭى دا شىقپايدى. ال ءبىراق وسىلاي باس قوسساق، ءبىر قاۋىم ەل، ءبىر-بىرىمىزگە باۋىر ەكەنىمىز ايقىن بىلىنەدى. مۇنداي كەزدە كوپ ادام ارتىندا قالىڭ جۇرت بار ەكەنىن سەزىپ، كەۋدەسىن كوتەرىپ جۇرەدى. ءبىز وسىلايشا حالىقتى سەندىردىك. كوپشىلىككە قازاق بىرىكسە، نە ىستەي الاتىنىن دالەلدەدىك. وسى بىرلىگىمىزدى اجىراتىپ الماس ءۇشىن تاعى نە ىستەسەك ەكەن دەپ ويلاندىق.
جاستارعا «سەندەرگە ويىن قىزىق پا، الدە دومبىرا، قازاق ءتىلى، قولونەر ۇيىرمەلەرى مە؟ جالپى، نەگە قىزىعاسىڭدار؟» دەپ سۇراعانىمىزدا كوبى اعىنان جارىلىپ، دومبىرا ۇيرەنگىسى كەلەتىنىن ايتتى.
فۋتبول، باسكەتبول ويناۋدى قالايتىن بولار دەپ ويلاعان مەن ولاردىڭ بۇل تاڭداۋىنا تاڭعالدىم. «قازاق ناعىز قازاق ەمەس، ناعىز قازاق - دومبىرا» دەگەن قاناتتى ءسوزدىڭ جاي ءسوز ەمەس ەكەنىن سول كەزدە ءتۇسىندىم. ولاردىڭ بۇل تىلەگىن ىسكە اسىرۋعا قۋانا-قۋانا كەلىستىك. الايدا مەن ولارعا مىناداي ءبىر شارت قويدىم.
«جارايدى، دومبىرا كۋرسىن اشامىز. مۇعالىم، ورىن تابامىز. الايدا دومبىرا ۇيرەنۋگە كەلگەن ءار بالا قازاق ءتىلى ساباعىنا قاتىسۋعا ءتيىس. ايتپەسە، دومبىرا ساباعىنا كىرە المايدى» دەگەن تالاپ قويدىم. ءسويتىپ، سەنبىدە ساعات ەكىدە قازاق ءتىلى، ال ۇشكە تامان دومبىرا ساباعىن بەلگىلەدىك. گۇنەشلي اۋدانىنىڭ اكىمدىگى ساباق وتكىزەتىن ورىن تاۋىپ بەردى. وسى رەتتە «وتانداستار قورىنىڭ» بۇرىنعى باسشىسى ابزال ساپاربەك ۇلى كومەك قولىن سوزدى.
اپتاسىنا 2 رەت دومبىرا ساباعىن وتكىزۋگە كەلىسكەن بىلىكتى مامان، تۇركىستانداعى ياساۋي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى، تالاي جارىستىڭ جۇلدەگەرى بولعان تۇركيا قازاعى حۋسەينگە ەڭبەكاقىسى قور تاراپىنان تولەنەتىن بولدى. العاشقى ساباقتا بالالاردىڭ اسەرىن بايقاعىم كەلىپ، ساباقتارىنا قاتىستىم. قاراسام، 35-40-تاي ادام وتىر، تيىسىنشە دومبىرا جەتىسپەيدى.
كەزەك-كەزەك شەرتىپ وتىرعان ولار دومبىرانى قايدان تەز ۇيرەنسىن؟ ءارى كوبىنىڭ دومبىراسى جارامسىز. 13 جاستاعى ءبىر بالانىڭ سىنىق دومبىراسىن سكوتچتاپ الىپ كەلگەنىنە قاراپ، قايران قالدىم.
«بارلىعىڭا دومبىرا تاۋىپ بەرەمىز. قام جەمەڭدەر! ازىرشە وسىلاي ۇيرەنە تۇرىڭدار! ساباققا كەلە بەرىڭدەر!» دەپ ۋادە بەردىم. ءبىر ايدان سوڭ ءوز جۇمىسى بويىنشا ىستامبۇلعا كەلگەن «ءتىل- قازىنا» ورتالىعىنىڭ باس ديرەكتورى ماقپال جۇمابايمەن تانىسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. ول ءبىزدىڭ كەڭسەگە كەلىپ، قوعامنىڭ تىنىس- تىرشىلىگىمەن تانىسقان كەزدە بالالاردىڭ سىنىق دومبىرامەن ساباققا كەلگەنىن كورىپ، اقىرىندا ەسەپ اشىپ، قارجى جيناۋ تۋرالى باستاما كوتەردى.
ءسويتىپ، ساپالى دومبىرا ىزدەستىرۋگە كىرىستىك. الماتىدا دومبىرا ىزدەپ جۇرگەنىمدە تۇركياداعى قازاق جاستارىنىڭ ءبىرى حابارلاسىپ، وڭتۇستىك استانامىزدا مىقتى ءبىر شەبەر تۇراتىنىن ايتتى. ايتقان مەكەنجايىنا ىزدەپ بارسام، الگى شەبەر تۇركيادا تۋىپ-وسكەن قازاق ءومىر كايانىڭ شاكىرتى بولىپ شىقتى. ءومىر اعا تاۋەلسىزدىك العان سوڭ اتاجۇرتىنا قونىس اۋدارىپ، دومبىرا جاساۋ ىسىمەن اينالىسقان. مىنا جىگىتتى جانىنا شاقىرىپ الىپ، بار بىلگەنىن ۇيرەتسە كەرەك. كەيىن ول كىسى دۇنيە سالدى.
مىنا قىزىقتى قاراڭىزشى، تۇركيا قازاعىنان ءتالىم العان شەبەر تۇركيا قازاقتارىنا دومبىرا ازىرلەپ بەردى. بۇل تاعدىر ەمەي نەمەنە؟! ءارى ول قۇنى 120 مىڭ تۇراتىن دومبىرانى جارتى باعاسىنا ساتتى. ءاۋ باستا 40 دومبىرا قاجەت دەپ ەدىك، بىزگە 80 ساپالى دومبىرا جەتكىزىلدى. ىستامبۇلداعى كونسۋلدىق دا بىرنەشەۋىنە اقشا بولگەن. مەن الگى بالانىڭ سكوتچ جاپسىرىلعان دومبىراسىن كورمەگەندە، قورجىنىمىزدا مۇنىڭ بىردە-بىرەۋى بولماس ەدى. ويتكەنى ادەپكىدە اربىرىندە دومبىرا بار شىعار دەپ ويلادىم. الايدا الگى بالانىڭ جارامسىز اسپاپتى دىڭعىرلاتىپ تارتىپ وتىرعانىن كورگەن كەزدە نامىستاندىم.
ويلاپ قاراڭىزشى، قازاقستانعا تابانى تيمەگەن جاس ءوسپىرىم ساباققا سىنىق دومبىراسىن سۇيرەتىپ ءجۇر. مۇنداي بالاعا جاعداي جاساماساق، قولداۋ كورسەتپەسەك، ازاماتتىعىمىزعا سىن عوي. كەزىندە توزىعى جەتكەن دومبىرامەن كەلگەن بالالار بۇگىندە جەكە وركەستر جاساقتاپ الدى. وسىندا وتەتىن ءتۇرلى يۆەنتتە ونەر كورسەتەدى. ءوزىمىز دە ءتۇرلى ءىس-شاراعا باستاماشى بولامىز. تۇركيانىڭ، قازاقستاننىڭ ۇلتتىق مەرەكەلەرىن اتاپ وتەمىز. بۇرىن ءبىز ءبىر جىلدا 10 يۆەنت جاسايتىن بولساق، قازىر مۇنىڭ ەكى ەسەسىن ۇيىمداستىرامىز. سەبەبى كوپشىلىك «تاعى نە ىستەيىك؟ باسقا نە بار؟» دەپ سۇراپ وتىر. ءبىز بۇعان دەر كەزىندە ارەكەت ەتپەسەك، ولاردىڭ اسقان قىزىعۋشىلىعىن جوعالتىپ الامىز.
سول ارالىقتا اشىلعان قازاق ءتىلى كۋرسىنا العاشىندا 27 بالا قاتىسقان-تىن. الايدا كەلىسىلگەن مۇعالىممەن جۇمىس جالعاستىرۋدىڭ رەتى كەلمەي قالدى. ءتىل ۇيرەنەمىن دەۋشىلەردىڭ ىنتا- جىگەرىن كوتەرەيىك دەپ، ءتۇرلى يدەيانى ورتاعا سالدىق. سونىڭ ىشىندە قازاق ءتىلىن ۇزدىك وقىعان 10 بالانى «وتانداستار قورى» بۋرابايدا ۇيىمداستىراتىن جازعى لاگەرگە جىبەرمەك ويىمىز بار.
ەڭ كوپ گۋمانيتارلىق كومەك جيناعان - ءبىزدىڭ قوعام
وكىنىشتىسى سول، ەلىمىزدە دياسپورا ستراتەگياسى دۇرىس جولعا قويىلماعان. ماسەلەن، شەتەلدە دياسپوراسى كوپ ەلدىڭ اربىرىندە بۇل ستراتەگيا جاقسى دامىعان. ءبىزدىڭ ەلگە دە مۇنى ىلگەرىلەتۋ قاجەت. قازىر جاستارمەن، جاڭا بۋىنمەن تىعىز جۇمىس ىستەۋ كەرەك. سەبەبى جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمدەي، دياسپورانىڭ العاشقى بۋىنى وزگەشە ويلايدى، ال سوڭعى بۋىن باسقا باعىتقا بەت الىپ بارادى. مەملەكەت مۇنى شىنداپ قولعا السا، بۇگىندە جولى، ويى توعىسپايتىن نەشە بۋىندى قۇتقارىپ قالار ەدى. الايدا قازىر بۇعان باس بۇرىپ قاراپ وتىرعان ەشكىم جوق.
تاعى دا قايتالاپ ايتامىن، مەن ەكى جاقتىڭ مۇمكىندىگىن كورگەن قازاق رەتىندە ەكى ارانى جالعاۋ ءۇشىن جۇگىرىپ ءجۇرمىن. الايدا مەن ءبىر- اق اداممىن. كۇشىم جەتپەيدى. دەگەنمەن قازىر قاتارىمىزدى كوبەيتۋگە مۇمكىندىك تۋىپ تۇر. الگى ستراتەگيا ىسكە اسىرىلسا، دىتتەگەنىمىز تەزىرەك ىسكە اسار ەدى. قازىر جۇمىس كۇندەرى بىردەڭە ۇيىمداستىراتىن بولساق، 100-دەن استام ازامات جۇگىرىپ كەلەدى. ال دەمالىس كۇندەرى وتەتىن يۆەنتتەرگە ءتىپتى 400-گە جۋىق ادام كومەكتەسەدى.
بايقاپ وتىرعانىڭىزداي، ءبىز بىرىكسەك، كۇش بولامىز! بىرلىگىمىز جاراسىپ، كوپ شارۋا اتقارعانىمىزدى الەم جۇرتشىلىعى ءبىلىپ وتىر. باستىسى، تۇركياداعى شەندىلەردىڭ نازارىندامىز. مىسالى، گۇنەشلي اۋدانىندا 1 200 ۇكىمەتتىك ەمەس قوعام جۇمىس ىستەيدى ەكەن. بىلتىر تۇركيادا جەر سىلكىنىسى بولعاندا ەڭ كوپ گۋمانيتارلىق كومەك جيناعان ءبىزدىڭ قوعام بولىپ شىقتى. مۇنى ءبىز بىلگەن جوقپىز. بىزگە اكىمدىك وكىلدەرى اۋىزاشار كەزىندە العىسىن ايتىپ، ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. وسى ارالىقتا تۇركيانىڭ ب ا ق-ىنا كوپ سۇحبات بەردىك. وزدەرى دە قازاقتاردىڭ كومەكتەسىپ جاتقانى تۋرالى تالاي جازدى. قازاقستاننىڭ تۋىن بۇكىل تۇركياعا تانىتتىق. مۇنداعى ماقسات - جەكەلەي ءوزىمىزدى ەمەس، قازاقتىڭ ءبىر شاڭىراق استىنا بىرىككەنىن كورسەتۋ.
قازىر جاستاردى سپورت ارقىلى بىرىكتىرۋگە كۇش سالىپ جاتىرمىز. بىزدىكىلەرگە كۇنى كەشە اياقتالعان كوشپەندىلەر ويىندارىندا كوپشىلىك نازارى اۋعان ۇلتتىق ويىندارىمىزدى بىردەن ويناتا المايسىڭ. دەگەنمەن ءبىز ولاردى ءتول ويىندارىمىزعا قالاي تارتۋ كەرەك ەكەنىن جاقسى بىلەمىز. جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمدەي، «سەن نەگە ول ويىندى بىلمەيسىڭ؟ ۇيرەن» دەپ ايتا سالاتىنداي شارۋا ەمەس.
بۇل - ۇزاقمەرزىمدى قاجەت ەتەتىن پروتسەسس. جاستار ول ويىندارعا قىزىققان كۇننىڭ وزىندە دە تۇركيانىڭ ۇلتتىق قۇراماسىنا كىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس.
سول سەبەپتەن مەن جۋىردا قازاقستان ۇلتتىق فەدەراتسياسىنىڭ باسشىلىعىمەن كەزدەسىپ، كوكەيىمدە جۇرگەن ۇسىنىستارىمدى ايتقان ەدىم. ولار ماعان تۇركيادا ۇلتتىق فەدەراتسياسىنىڭ وكىلى مارتەبەسىن بەردى. ۇلتتىق ويىنداردى وندا دامىتۋ ءىسىن ەندى قولعا الماقپىز. دەگەنمەن ونداعى قازاق جاستارىنىڭ اراسىندا سپورت دەسە، ىشەر اسىن جەرگە قوياتىندار جەتەرلىك. بىلتىر سول مىقتىلاردىڭ باسىن قوسۋ ءۇشىن Kazakspor اۋەسقوي كلۋبىن قۇرعان بولاتىنبىز. قازىرگى ماقساتتاردىڭ ءبىرى - سول كلۋبقا كىرەتىن ەكى كوماندانى دامىتۋ. قىزدار ۆولەيبولدان، ال ۇلدار باسكەتبولدان شەبەرلىك بايقاسادى. ۆولەيبولدان تاجىريبەسى مول، كاسىپقوي كوماندانى جاتتىقتىراتىن قازاق قىزى زەينەپ باپكەر بولامىن دەپ ىقىلاس تانىتىپ وتىرسا، اكىمدىكتىڭ سپورت كلۋبىندا ەڭبەك ەتەتىن ونىڭ تۋعان اعاسى حاليل باسكەتبولدان بار بىلگەنىمدى ۇيرەتەمىن دەپ وتىر. دەمەۋشى تاۋىپ، قارجى جاعىن رەتتەسەك، وسى ەكى كلۋبتى تۇركيانىڭ ءۇشىنشى ليگاسىنا شىعارماق ويىمىز بار.
ارمەن قاراي جاستار ودان دا جوعارى ليگالارعا وزدەرى-اق جەتەتىنىنە سەنىمىم مول. بۇل - جاستاردى سپورتقا باۋلۋ عانا ەمەس، قازاقتاردى تاعى ءبىر ايگىلەي ءتۇسۋدىڭ امالى. تۇرىكتەر «قاي كلۋب ساپىندا ونەر كورسەتەسىڭ؟» دەپ سۇراعاندا، «Kazakspor-دا وينايمىن» دەپ جاۋاپ بەرۋدىڭ ءوزى ماقتانىش قوي! سوندىقتان قازىر تۇركيادا قازاقتىڭ ابىرويىن اسقاقتاتىن سول كلۋبتىڭ قامىمەن جۇگىرىپ ءجۇرمىز.
كەلسىن دە، قازاق ءتىلى مەن تاريحىن وقىتسىن
ىستامبۇلدا مەنشىگىمىزدە عيماراتىمىز جوق. دەگەنمەن الداعى ۋاقىتتا قازاقتىڭ مادەنيەت جانە عىلىم ورتالىعىنا اينالاتىن ءتورت قاباتتى عيمارات سالۋ ويىمىزدا بار. وسىنداعى ءبىر مەكتەپتىڭ قاسىندا 15 جىل بويى بوس تۇرعان 650 شارشى مەتردى قامتيتىن جەر بار. ول اۋماقتى ءبىلىم مينيسترلىگىنەن الۋ قيىننىڭ قيىنى. دەگەنمەن وتكەندە دۇنيەجۇزىلىك ەتنوسپورت كونفەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ءبىلال ەردوعانمەن كەزدەسۋدىڭ ءساتى تۇسكەندە وندا ورتالىق اشۋ تۋرالى يدەيامدى ورتاعا سالدىم. تۇركيا قازاقتارىنىڭ تاريحىنان حاباردار ءبىلال ەردوعان قولدايتىنىن ايتىپ جەتكىزدى.
ءبىز ول ءتورت قاباتتىڭ ءىشىن جاساقتاپ، جوسپار سىزىپ قويدىق. جەر قولدانىسقا بەرىلەتىن بولسا، عيماراتتى ءوز كۇشىمىزبەن سالامىز دەپ وتىرمىز. قازىر بىزدە ايەلدەر قاۋىمى جەكە ورىن سۇراپ وتىر. ولار ۇلتتىق كيىم كيىپ، اشەكەي-بۇيىمدار تاعىپ، «قاماجاي» بيلەيتىن ءبىر جەر بولسا دەيدى. سوندىقتان استىڭعى قاباتتى ولارعا بەرمەكپىز. ءارى سوندا اسىق اتۋدى ۇيرەتپەكپىز. سونداي-اق مۋزەي جاساماق ويىمىز بار.
قازاقستانداعى كوپشىلىك ءبىزدىڭ مۇندا كەلۋ تاريحىمىزدان بەيحابار. «بۇل قايدان شىققان قازاقتار ءوزى؟» دەپ تاڭعالادى. سوندىقتان بىرەۋدەن ەستىگەنشە، ءوز كوزىمەن كورسىن دەگەن ماقساتپەن تۇركيا قازاقتارىنىڭ تاريحىن باياندايتىن مۋزەي اشپاقپىز. بىزدە وندا قوياتىن، كوش كەزىندە تۇسىرىلگەن سۋرەت كوپ، اتا-اجەلەرىمىزدىڭ ءبىر عاسىر ساقتاعان كيىمدەرى دە جەتەرلىك.
سودان سوڭ قۇدايى تاماق وتكىزەتىن ارنايى ورىن ءبولىپ وتىرمىز. ءبىر ۇيگە 300-400 ادامدى سيعىزا المايسىڭ. تۇركيادا ونداي جەرلەر از. ال مۇندا وزدەرى تاماعىن ازىرلەپ الىپ كەلىپ، اس بەرە الادى. ەكىنشى قاباتتا قازاق ءتىلى مەن دومبىرا كۋرسى وتەتىن سىنىپتار بولادى. سوسىن مۇندا ارحيۆ جيناقتايمىز.
ەنشىمىزدە ەسكى كىتاپتار، قولمەن جازىلعان قۇران، ماڭىزدى قۇجاتتار بار. ونداي قۇندى دۇنيەلەردى مۋزەيدە ۇرلاپ كەتۋى مۇمكىن. ۇلتىمىزدىڭ تاريحىن زەرتتەپ جۇرگەن عالىمدار، تۇركولوگتار وسىندا كەلىپ، كوپ دەرەك تابا الادى. الەمنىڭ ءار بۇرىشىندا جۇرگەن قازاقتار دا ءبىزدىڭ تاريحىمىزدان حاباردار بولا الادى. ال ءتورتىنشى قاباتتى قازاقستاننان كەلەتىن مۇعالىمدەر مەن ماماندارعا ارناماقپىز.
ەلدەگى ماماندار «ىستامبۇلدان جاتاتىن جەر تاۋىپ بەرىڭدەر. ءبىز بىلگەنىمىزدى ايانىپ قالمايمىز» دەيدى. مىنە، سونداي جاناشىرلار ءۇشىن ارنايى ورىن بولادى. كەلسىن دە، قازاق ءتىلى مەن تاريحىن وقىتسىن. ونى ەستىگەن ۇلتتىق سپورت ماماندارى دا كەلەدى. ۇلتتىق ءبيىمىزدى دارىپتەپ جۇرگەندەر دە قالىس قالمايدى. وسىلايشا، ول جەر ۇلكەن مادەني وشاققا اينالارى ءسوزسىز. مەن ءبىر شاڭىراق استىنا جيناۋ ءۇشىن كەمى 500 اداممەن سويلەسۋىم كەرەك. ال وسىنداي ۇلكەن ورتالىق بولسا، كوپشىلىك ايتقىزباي- اق جۇگىرىپ كەلەتىنى انىق قوي.
مەنىڭ جولىمدى قازاقستانعا تۇسىرگەنىنە قۋانىشتىمىن
ماقتانبايمىن، دەگەنمەن 95 پايىزى قازاقستاندى بىردە-ءبىر رەت كورمەگەن جاستار وكشەمىزدى باسىپ، بىزدەن ۇلگى الىپ كەلە جاتىر. وسى ۋاقىتقا دەيىن سان جىلداردى بەكەرگە جوعالتتىق. سول كەزدە ۇلتتىق بولمىسىمىزدان اجىراپ قالعان ءۇشىنشى ۇرپاقتىڭ باسىن بەرى بۇرۋ ءۇشىن قىرۋار شارۋا ىستەلىندى. وسى ارالىقتا ءبىر-بىرىمىزبەن كوپ رەنجىستىك، تۇسىنىسە الماعان كەزدەر دە بولدى. الايدا سوڭىندا ءبارىبىر ءبىر-بىرىمىزگە تارتىلىپ تۇرامىز. ونداي كەزدە ولارعا «مەن سەنەن كەشىرىم سۇراماسام، سەن مەنىڭ الدىمنان وتپەسەڭ، كوزدەگەنىمىزگە جەتە المايمىز. ارامىزدان كەتپە. شىداپ باق! ەرتەڭ ارتىڭا قاراپ مارقاياسىڭ» دەپ شۇيىركەلەسەمىن. ۇلكەنى بىلاي تۇرسىن، 9-10 جاستاعى بالالارمەن دە تەڭدەي سويلەسەمىن.
ولار ءۇشىن كەڭسەگە PlayStation ورناتىپ قويدىق. كىم قازاق ءتىلى ساباعىنا قاتىسسا، سول تەگىن وينايدى. ال قاتىسپاسا، اقشا تولەيدى. قازىر جاستاردى ۋىستان شىعارىپ الۋ ءاپ-ساتتە-اق. باتىس مادەنيەتىنە ەلىكتەۋشى جاستاردى «ىلمەككە» ءبىر ءىلىپ الساق، ارى قاراي وزدەرى ءبىر-ءبىرىن تارتادى. بىردە بالالار «اعا، شارشامايسىز با؟» دەپ سۇرايدى. «قاراشى، باسىمدا اق شاش بار ما؟ جوق. مەن بۇل ىستەن شارشامايمىن، كەرىسىنشە ءلاززات الامىن. بۇل - مەنىڭ جەتكەنىم ەمەس، سەندەردىڭ جەتىستىكتەرىڭ. ەرتەڭ سەندەر دە وسىلاي جۇرۋلەرىڭ كەرەك» دەيمىن. ال قازىر ولار «بىلاي ىستەسەك قالاي بولادى؟» دەپ، ءوز ۇسىنىستارىن ورتاعا سالادى.
مەن - كەزىندە التاي گۋبەرناتورى، ۇرىمشىدە قۇرىلعان شىڭجاڭ ارالاس ولكەلىك ۇكىمەتىندە قارجى ءمينيسترى بولعان جانىمحاننىڭ(تىلەۋباي ۇلى) ۇرپاعىمىن. اتالارىمىز وسىدان 80 جىل بۇرىن شىڭجاڭنان پاكىستانعا تۇراقتاپ، سوسىن تۇركياعا ءبىرجولا كوشكەن. تۇركياعا دەيىن ەكى بالاسى امان-ەسەن جەتكەن. ءبىر ۇلى كاشەميردە دۇنيە سالعان. بۇگىندە ءۇش اتادان تاراعان ۇرپاق الەمنىڭ ءار بۇرىشىندا تۇرىپ جاتىر. ارىسى امەريكا، بەرىسى ەۋروپادا جۇمىس ىستەيدى. ال مەنىڭ، ءدال مەنىڭ جولىمدى قازاقستانعا تۇسىرگەنىنە سونداي قۋانىشتىمىن! مەن ءۇشىن، مەنىڭ بالالارىم ءۇشىن، بۇل - ۇلكەن باقىت. ءبىز وسى ەلدىڭ سۋىن ءىشىپ، تاماعىن جەپ، اۋاسىن جۇتىپ، تاپتىرماس بايلىعىن پايدالانىپ، كۇن كورىپ وتىرمىز. ازدى-كوپتى جەتىستىگىمىز دە جوق ەمەس.
مۇنىڭ بارىنە شەتتە ءجۇرىپ جەتكەنشە، اتاقونىستا كوپپەن بىرگە جەتكەننەن اسقان ارمان جوق! قازاقستاندا كورگەن-تۇيگەنىمدى، ۇيرەنگەنىمدى تۇركياداعى ءبىر قاۋىم ەلگە جەتكىزۋگە اسىق بولعاننان اسقان سەزىم جوق! سوندىقتان وسىلايشا ەكى ەل اراسىندا كوپىر بولا ءجۇرىپ، كەيىنگى ۇرپاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسىن دارالايتىن، بەرەكە-بىرلىگىن ارتتىرا تۇسەتىن كوپ ءىس تىندىرۋدان شارشامايمىن.
جازىپ العان
ءاليا تىلەۋجان قىزى
«تۇركىستان» گازەتى