تۇركياعا بەتاشاردى «الىپ بارعان» قازاق
استانا. قازاقپارات - الەۋمەتتىك جەلىدەن تۇركياداعى بەلسەندى قازاق جاستارىنىڭ مەرەكە سايىن توپ بولىپ دومبىرا تارتىپ وتىرعان ءساتى تاسپالانعان ۆيدەونى ءجيى كوزىمىز شالادى. ولاردىڭ اراسىنان حۋسەين ەرتۇعۇرىلدى دومبىرا تارتۋدىڭ حاس شەبەرى ەكەنىن بىردەن بايقايسىڭ. تۇركىستاندا ءبىلىمىن ۇشتاعان حۋسەين كەيىنگى ەكى جىلدا سەكسەنگە جۋىق ەتنيكالىق قازاقتى دومبىرا تارتۋعا ۇيرەتكەن. ونىمەن قوسا، تۇركيا قازاقتارىنىڭ تويلارىندا بەتاشار ايتۋدى «سانگە» اينالدىرعان. ەتنيكالىق قازاقتارمەن قوسا، وزگە ۇلت وكىلدەرىنە ۇلتتىق اسپابىمىزدىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتىپ جۇرگەن حۋسەينگە حابارلاسىپ، اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.
- قازىر كوپ قازاقستاندىقتىڭ تۇركياعا بارىپ، ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە ۇمتىلاتىنى امبەگە ايان. ال ءسىز كەرىسىنشە تۇركيادان تۇركىستانعا ءبىلىم قۋىپ كەلىپ، وندا بەس جىل تۇراقتاپسىز. «ءوز تەگىمدى تانيىن، ءتول تاريحىمدى بىلەيىن» دەگەن ماقسات پا بۇل؟
- ءدال سولاي. ىستانبۇلدا تۋىپ-وسسەم دە، كىشكەنە كۇنىمنەن قازاقستاندى كورۋدى ارماندادىم. وعان قوسا، قازاق ءتىلىن ۇيرەنگىم كەلدى. تاريحىن تانۋدى ماقسات ەتتىم. سوندىقتان ىستانبۇلداعى مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ اتامەكەندە جوعارى ءبىلىم العىم كەلدى. تۇركيادا تەك تۇركىستانداعى قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق- تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ديپلومىن قابىلدايدى. ءسويتىپ، 2012 -جىلى سوندا وقۋعا ءتۇستىم. ءبىر جاعىنان قاتتى قۋاندىم. تۇركىستان سەكىلدى كيەلى جەرگە، تاريحي مەكەنگە تابانىم ءتيدى. الدىمەن الماتىدا ەمتيحان تاپسىرىپ، ءبىر-ەكى اي دايىندىق كۋرسىنا دايىندالدىم. سوسىن ءبىر جىل تۇركىستاندا ۋنيۆەرسيتەتتە دايىندىق كۋرسىنان ءوتىپ، كەلەسى جىلى وقۋعا قابىلداندىم. جالپى ايتسام، اتاجۇرتتا باس-اياعى بەس جىل ءبىلىم الدىم. ول ۋاقىتتا كوپ نارسەنى بايىبىنا جەتىپ تۇسىنبەسەم دە، تاريحي وتانعا جالعىز بولسام دا بارامىن دەپ شەشتىم. سەسكەنبەدىم.
«وسىنداي مۇمكىندىك تۋىپ تۇر. مەن اتامەكەنگە بارامىن. قالاي قارايسىزدار؟ » دەپ اتا- انامنىڭ الدىنان ءوتتىم. ول كىسىلەر «جالعىز بارما، بالام. ءبىر وزىڭە قيىن بولادى» دەپ ۋايىمىن جاسىرمادى. ءبىراق الماتىدا تۋىس اعامىزدىڭ تۇراتىنى ول كىسىلەردىڭ كوڭىلىنە مەدەۋ بولدى. دەسە دە مەن ءوز ەلىمە، اتاجۇرتىما بارا جاتقان سوڭ، مۇنىڭ جامان جاعىن ەش ويعا المادىم. دەگەنمەن اتا- انام ۋايىمداۋمەن بولدى. الگى تۋىس اعام دايىندىق كۋرسىندا وقىپ جۇرگەنىمدە باقيلىق بولدى. ۇيدەگىلەر «تۇركياعا قايتا عوي. ول جاقتا وقىما، قاۋىپتى بولۋى مۇمكىن. جالعىز قالدىڭ» دەپ اينىتقىسى كەلدى. «ولسەم، تۇركيادا دا ولەمىن عوي. ولسەم، قازاقستاندا دا ولەمىن» دەپ اتا-انامدى كوندىرىپ، اتامەكەندە وقۋىمدى جالعاستىردىم. قازاقستانعا العاش تابانىم ءتيىپ، قالا ءىشىن ارالاعانداعى اسەردى ەش ۇمىتپايمىن. العاش اۆتوبۋسقا وتىرعانىمدا ءىشى قازاققا، وزىمە ۇقسايتىندارعا تولى ەكەنىن كورىپ قاتتى تاڭعالعانمىن. تۇركيادا ارالاس ۇلتتار تۇرادى عوي. ال اتاجۇرتتا اۆتوبۋستا كەلە جاتىپ جان-جاعىمنىڭ تۇگەلى قازاق ەكەنىن مارقايىپ، ماساتتانعان ءساتىم ءالى ەسىمدە.
- تۇركىستانداعى ۋنيۆەرسيتەتتە ينجەنەر ماماندىعىن مەڭگەرسەڭىز دە، دومبىرامەن ءان شىرقاپ، ءتۇرلى سايىستا جۇلدەگەر اتانىپسىز. دومبىرانى بۇرىننان شەرتە الاتىن با ەدىڭىز الدە تۇركىستانعا كەلىپ ۇيرەندىڭىز بە؟
- مەن اتامەكەنگە كەلمەي تۇرىپ تا دومبىرا تارتىپ جۇرگەنمىن. بالا كۇنىمىزدە تۇركيادا قازىرگىدەي دومبىرا تارتۋعا باۋليتىن مامان بولعان جوق. ءارى YouTube-قا بەينەساباقتار جۇكتەلمەگەن كەز. ۇيدە اكەم دومبىرانى كوپ تىڭدايتىن. سول قوڭىر ءۇن سانامىزعا جازىلىپ قالسا كەرەك. بالا كۇننەن ىڭىلداپ تارتىپ وتىرىپ، ءوز بەتىمشە ۇيرەنىپ الدىم. ەڭ العاش نۇرعيسا تىلەندييەۆ اتامىزدىڭ «اتا تولعاۋى» كۇيىن ۇيرەندىم. بىرتە-بىرتە رەپەرتۋارىم مولايا ءتۇستى. ەسەيە كەلە دومبىرانى شەرتىپ قانا قويماي، ءان ايتقىم كەلدى. الايدا قازاقشا بىلمەيتىنمىن. قازاقستانعا قازاقشا «قالايسىڭ؟ جاقسى» دەگەن سوزدەن باسقا دىم بىلمەي كەلگەنمىن. دەگەنمەن تۇركىستاندا ەكى-ءۇش ايدىڭ ىشىندە انا ءتىلىمدى تەز ۇيرەنىپ الدىم. قازاق ءتىلىن ۇيرەنگەن سوڭ بارلىق ونەرىم شىقتى عوي (كۇلىپ).
كەيىن ۋنيۆەرسيتەت ىشىندە وتەتىن ونەر سايىستارىنان قالمايتىن بولدىم. بەرتىن كەلە وقۋ ورداسىنىڭ اتىنان ءتۇرلى جارىسقا قاتىسا باستادىم. ول ۋاقىتتا جىل سايىن شەتەل قازاقتارىنىڭ ونەر فەستيۆالى وتەتىن. مەن سوندا ىرىكتەلىپ، استاناداعى ۇلكەن كونسەرتتە ەكى مارتە جۇلدەگەر اتاندىم. ءتىلدى تەز ۇيرەنۋىمە، ونەرگە بۇرىنعىدان بەتەر جاقىن بولۋىما وزبەكستان، قىتاي، موڭعوليادان كەلگەن قازاقتاردىڭ كوپ ۇلەسى ءتيدى. ولار ءاندى كەرەمەت شىرقايتىن. كونسەرۆاتوريادا وقيتىندارمەن دە دوس بولدىم. ولاردىڭ اندەرىن العاش ەستىگەندە جۇرەگىم سەلت ەتە قالاتىن. سوسىن ءسوزىن جاتتاپ، مەن دە ولارمەن قوسىلىپ ايتاتىن بولدىم.
- تۇركياعا كانيكۋلعا بارىپ ءجۇرىپ، ونداعى بالالاردى دومبىرا تارتۋعا ۇيرەتىپسىز. كەيىن ءوز ۇيىڭىزدەن ۇيىرمە اشىپ، ۇلتتىق اسپابىمىزدى قايتسەم ۇيرەنەمىن دەپ جۇرگەن جاستاردىڭ باسىن قوسىپسىز.
- ءيا. كانيكۋلعا بارعاندا توي-تومالاقتارعا ءجيى شىعاتىنمىن. جاسى مەنەن كىشى ءبىر-ەكى دوسىم «دومبىرا شەرتۋدى بىزگە دە ۇيرەتسەڭشى» دەپ قولقا سالدى. سوسىن ولاردى ۇيىمە شاقىردىم. كەيىن ولارمەن بىرگە ون، سودان سوڭ ون بەس، اقىرىندا جيىرماعا جۋىق جاس ەرىپ كەلەتىندى شىعاردى. ەكى جىل بويى ولارعا ۇيىمدە تەگىن ساباق بەرىپ، ءبارىن نولدەن باستاپ ۇيرەتتىم. ولار قازىر دومبىرانى جاقسى شەرتە الادى.
- وقۋ ءبىتىرىپ، تۇركياعا قايتقان سوڭ دا تويلارعا شىعىپ تۇردىڭىز با؟
- ءيا. مۇندا كەلگەن سوڭ ۇيلەنۋ تويلاردا بەتاشار ايتۋدى قولعا الدىم. نەگىزى، بەتاشاردى كانيكۋل كەزىندە جاقىن ءبىر تۋىسىمنىڭ تويىندا ايتقانمىن. مۇنى جىلى قابىلداعان كوپشىلىك كەيىن مەنى تويلارعا بەتاشار ايتۋعا ءجيى شاقىرا باستادى.
- بايقاۋىمشا، تۇركياداعى قازاقتار ۇيلەنۋ تويدى كوبىنە تۇرىك داستۇرىنە ساي وتكىزەدى. سىزدەر جاقتا بەتاشار بۇرىننان وتكىزىلەتىن بە ەدى؟ الدە مۇنى ءسىز «سانگە» اينالدىردىڭىز با؟
- ءبىز جاقتا بەتاشار ارا-تۇرا وتكىزىلەتىن. الايدا قارابايىر، جاتتاندى سوزدەرمەن قايىرا سالاتىن. «كەلىن كەلدى، كەلىنجان» دەگەننەن ارى اسپايدى. كەلىنگە قاراتا ايتىلاتىن ءسوز جوق. ال مەن ءدال قازاقستانداعىداي وتكىزىپ، كەلىنگە سالەم سالعىزىپ، اسەرلى قىلۋعا بار ونەرىمدى ورتاعا سالامىن. العاش رەت ناعىز بەتاشاردىڭ قالاي وتكىزىلەتىنىن تۇركىستاندا ءبىر دوسىمنىڭ ۇيلەنۋ تويىنان كورگەن بولاتىنمىن. قاتتى ۇناپ قالدى. تۇركياعا ورالعان سوڭ، تۋرا سولاي ىستەگىم كەلدى. جارتى ءماتىنىن ءوزىم جازامىن، جارتىسىن اندەردەن، تەرمەلەردەن كىرىكتىرەمىن. مىسالى، اقتامبەردى جىراۋدىڭ تەرمەسىندەگى «قالىڭ مالى ارزان دەپ جامان ايەل الماڭىز» دەگەن جەرىن قوستىم. جۋىردا تەك ءوز سوزىمە جازىلعان بەتاشار ءانىن ورىنداماقپىن.
- ناعىز بەتاشاردى تاماشالاعان جۇرتشىلىق العاشىندا تاڭعالعان شىعار؟
- ءيا، كوبى شوك بولدى (كۇلىپ). تويدا وتىرعاندار «بۇل جىگىت قازاقستاننان كەلدى مە؟ قاي جەردىڭ قازاعى ەكەن؟» دەپ سۇراعاندار دا بولدى. كەيىن مەنى تانىپ-بىلگەندە تاڭعالىسىن جاسىرمادى. مەن قازىر ماماندىعىم بويىنشا HP Türkiye كومپانياسىندا جۇمىس ىستەيمىن. الايدا بوس ۋاقىتىمدى ونەرگە، وزگەلەردى ونەرگە باۋلۋعا ارنايمىن. بەتاشار ءانىن باسقالارعا دا ۇيرەتكەنمىن. دومبىرانى جاقسى شەرتكەنىمەن ولاردىڭ قازاقشاسى جوق. ال اكسەنتپەن ايتۋعا ۇيالادى.
- قازىر تويلارعا ءجيى شىعىپ تۇراسىز با؟
- ءيا، دەمالىس كۇندەرى شىعىپ تۇرامىن. جەكە رەكوردىم - ءبىر كۇندە ءتورت تويعا باردىم. ءبىر كۇندە ءتورت جەرگە بارىپ ونەر كورسەتۋ وڭاي شارۋا ەمەس. دەگەنمەن شاقىرعان جەردەن قالماۋعا تىرىسامىن. كەيدە ءبىر تويعا عانا بارىپ ۇلگەرەسىڭ. بىزدە جازدىگۇنى تويلار كوبىنە كەمەدە وتكىزىلەدى. سول مەزگىلدە كەمەدە بەتاشار ايتۋعا شاقىراتىندار قاتارى كوبەيەدى. ءبىراق كەمەگە ءبىر مىنگەن سوڭ شىعا الماي قالاسىڭ. تەڭىزدىڭ ورتاسىندا وتەتىندىكتەن، سوندا تۇنگە دەيىن «قامالىپ» قالاسىڭ.
- ىستانبۇلدا بەلسەندى قازاق جاستارىنىڭ باسىن بىرىكتىرگەن Kazakder ۇيىمىنىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن دومبىرا كۋرسىن وتكىزەتىنىڭىزدەن حاباردارمىز. بىلگەنىمىزدەي، باسىندا ۇيىرمەگە كوپتەپ كەلگەن جاستارعا دومبىرا جەتپەگەن ەكەن...
- ەكى جىل بۇرىن ول ۇيىمنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى جانىمحان اعا حابارلاسىپ، ىستانبۇلدا دومبىرا ۇيىرمەسىن اشقالى جاتقانىن ايتىپ، ساباق بەرۋىمدى ءوتىندى. مەن باسىندا ويلانامىن دەدىم. ول كىسى ء«وزىڭ ساباق بەر، بولماسا باسقا مامان تاۋىپ بەر» دەپ قولقالادى. مەن باسقا مامان ىزدەپ كورگەن ەدىم، الايدا ىستانبۇلدا دومبىرانىڭ قىر-سىرىن بىلەتىن مامان جوقتىڭ قاسى. ويلانا كەلە، دومبىرا ۇيرەنەمىن دەۋشىلەرگە ءوزىم ساباق بەرگەنىم دۇرىس بولار دەپ شەشتىم. باستاپقىدا ۇيىرمەگە 15-20 ادام كەلىپ ءجۇردى. كەيىن ولاردىڭ سانى 40-قا جەتتى. قازىر WhatsApp توبىمىزدا 85-كە جۋىق ادام بار. سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى ەكى ساعاتتاي ساباق وتكىزەمىن. كەيدە ءۇش ساعاتقا جالعاسادى. دەڭگەيىنە قاراي توپ-توپقا ءبولىپ وقىتامىن. ءسىز ايتقانداي، باسىندا كوپ قىزىق بولدى. ۇيرەنەمىن دەپ كەلگەندەردىڭ كوبىندە دومبىرا بولمادى. قالاي ۇيرەتەمىن دەپ باسىم قاتتى. دومبىراسىن ارقالاپ كەلگەندەردىڭ اسپابى دا وڭىپ تۇرعان جوق. بىرىنىكى مۇلدە سىنىق، ەكىنشىسى سكوتچ جابىستىرىپ العان.
ءۇش-تورتەۋى الىپ كەلگەن دومبىرانىڭ ساپاسى ناشار بولسا دا، ۇيرەتۋگە جاراپ تۇردى. ءسويتىپ، بەس توپقا ءبولىپ، ءار توپقا ءبىر دومبىرادان تاراتىپ بەرەمىن. الدىمەن بىرەۋىنە ءبىر قاعىستى ۇيرەتەمىن، ول مادەني زالدىڭ شەتىندە وتىرعان قالعان تورتەۋىنە كورسەتەدى. العاشقى 3-4 ايدا بۇلاي ۇيرەتۋ قيىن بولدى. بەس ادام ءبىر دومبىرامەن ۇيرەنگەننەن كوپ نارسە ۇعا قويمايدى عوي. كەيىن جانىمحان اعالار دەمەۋشى تاۋىپ، ەلدەن 35 دومبىرا الدىرتتى.
جاڭا دومبىرالاردى الىپ كەلگەن سوڭ، ءىسىمىز العا باستى. ءار ۇيرەنۋشىگە جەكە دومبىرا بەرىلدى ءارى ولارعا دومبىرانى اماناتتاپ، ۇيلەرىنە الىپ كەتۋگە رۇقسات بەردىك. سەبەبى ساباقتا ۇيرەنگەندى ۇيدە قايتالاماسا ءبارى بەكەر. راسىندا، جاڭا دومبىرالاردى قولدانعان سوڭ كوپ وقۋشى جاقسى ناتيجە كورسەتە باستادى. ارامىزدان ونەرلى قىز- جىگىتتەر «اتىپ» شىقتى. ءبىر وكىنىشتىسى، قازىر مەن ولارعا تەك كۇي ۇيرەتۋمەن شەكتەلىپ ءجۇرمىن. ءان ۇيرەنگىسى كەلەتىندەر بارشىلىق، الايدا ولار قازاقشا بىلمەگەن سوڭ ءان شىرقاۋدان تارتىنشاقتايدى. امبە ولار ءاندى اكسەنتپەن ايتۋعا ۇيالادى. دەسە دە، ولارعا ءان ايتۋدى ءبارىبىر ۇيرەتەمىن. بىلگەنى وزدەرىنە جاقسى. نەگىزى، بۇل ۇيىرمەنىڭ بەرەرى كوپ. اسىرەسە، اتا-انالار «بالالارىمىزعا جاقسى بولدى» دەپ قۋانادى.
- ۇيىرمەگە تەك جاستار عانا كەلە مە الدە؟
- باسىندا جاستارمەن ىلەسىپ، ۇلكەن كىسىلەر دە كەلىپ ءجۇردى. كەيىن كەيبىرەۋىنىڭ ۋاقىتى بولمادى، ال ەندى بىرەۋلەرى جاستارمەن بىرگە وتىرىپ ۇيرەنگەنگە ۇيالدى ما، بىلمەيمىن، ەكى- ءۇش ساباقتان سوڭ كەلمەي قويدى. ولار كوبىنە جاستاردىڭ اياق الىسىنا قاراپ ۇيالىڭقىرايتىن. قازىر ساباققا كەلىپ جۇرگەن وزگە ۇلتتار اراسىندا ورتا جاستاعىلار دا بار.
- ىستانبۇلدا دومبىرا ۇيرەنۋگە نيەتتى وزگە ۇلت وكىلدەرى دە بار ما؟
- ءيا، 40-45 جاستاعى ەكى قىرعىز ايەل دومبىرا تارتۋدى بىزدەن ۇيرەنىپ ءجۇر. ارامىزدا ۇيعىر جاس بالالار دا بار. سونىمەن قوسا، ءتورت تۇرىك قىز-جىگىتى بار.
- ولار ۇيىرمە تۋرالى وزگەلەردەن ەستىپ كەلە مە سوندا؟
- بىلە بىلسەڭىز، دومبىرا اسپابى تۇركيادا تانىمال. سايلاۋ كەزىندە Dombra ءانى اق پارتيانىڭ ۇرانى رەتىندە تانىلدى. كوبى انگە، سوسىن وسى اسپاپقا قىزىعا باستادى. وعان قوسا، قازىر تانىمالدىعى ارتىپ كەلە جاتقان Turan ەتنو-فولك ءانسامبلى مۇندا ءجيى كەلىپ كونسەرت قويادى. جانكۇيەرلەر ولاردىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشالارىنان كەرەمەت تۋىندىلاردى كوپ رەت تىڭداپ جۇرەدى. ونداعى دومبىرانىڭ قوڭىر ۇنىنە ەلىتىپ، ول اسپاپتا ويناعىسى كەلەدى. سوندىقتان تۇركيادا دومبىرانى ۇيرەنۋگە قىزىعاتىندار سانى كوپ.
مەن اتامەكەنىمە ونەر، ءبىلىم قۋالاپ بارعانىما وكىنبەيمىن. تاريحىمدى تاني ءتۇستىم، ءتول ءتىلىمدى ۇيرەندىم. ءارى بولاشاق جارىمدى كەزدەستىردىم. جارىم - قاراعاندىنىڭ قىزى. بۇگىندە ەكەۋىمىز ءبىر ۇل، ءبىر قىز تاربيەلەپ وتىرمىز. قىزىم مەنىمەن بىرگە دومبىرا ۇيىرمەسىنە بارىپ ءجۇر. ولار ءتىلىن، ءدىلىن، ۇلتتىق مادەنيەتىن جەتىك بىلەتىن ازامات بولىپ وسسە ەكەن دەيمىن.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان -
ءاليا تىلەۋجان قىزى
