ترامپ ەردوعاندى ۋكراينا-رەسەي كەلىسسوزىنە اراعايىن ەتە الا ما

استانا. قازاقپارات – 5-مامىردا ا ق ش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعانمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ، الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا ۋكراينادا بەيبىتشىلىك ورناتۋ پروتسەسىندە بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋدى اسىعا كۇتەتىنىن جازدى.

كەيىنگى كەزدە ا ق ش تارابى ۋكراينادان گورى رەسەيگە قاراتا كوپ سىن ايتا باستادى. مىسالى، 7-مامىردا ا ق ش ۆيتسە-پرەزيدەنتى دجەي دي ۆەنس رەسەي بەيبىت كەلىسسوزدەردە «كوپ تالاپ ەتىپ ءجۇر» دەپ مالىمدەدى. وسىعان بايلانىستى رەسمي ۆاشينگتون تۇركيانى اراعايىندىققا تارتپاقشى دەگەن نۇسقالار ايتىلا باستادى.

الايدا ترامپ پەن ەردوعان اڭگىمەسىنىڭ باستى تاقىرىبى ۋكراينا ەمەس، تاياۋ شىعىستىڭ توڭىرەگىندەگى ماسەلەلەر بولۋى دا مۇمكىن. مىسالى، ا ق ش- قا تۇركيانىڭ سيريا مەن يراكتاعى ۇستانىمىن ءبىلۋ ماڭىزدى. تۇركيا ءۇشىن گازا سەكتورىنداعى جاعداي اسا ماڭىزدى.

سوندىقتان ەكى اراداعى اڭگىمە جالعىز ۋكراينامەن شەكتەلمەگەنى انىق. ءبىراق الەم نازارىن ا ق ش پرەزيدەنتىنىڭ اراداعى اڭگىمەنىڭ ۋكراينامەن بايلانىستى جاعىن تىلگە تيەك ەتكەنى اۋدارتىپ وتىر.

ەردوعان ءۇشىن ترامپپەن تىلدەسۋدىڭ ىشكى ماڭىزى دا بار. ىستامبۇل مەرى ەكرەم يماموگلۋ قاماۋعا الىنعاننان كەيىن تۇركيا باسشىسىنىڭ ەل ىشىندەگى ابىرويى ءبىراز شايقالدى دەپ ەسەپتەيتىن ساراپشىلار بار. وسىنداي كەزەڭدە ەردوعانعا سىرتقى ساياساتتا ءتيىمدى ارەكەت ەتە الاتىنىن تاعى ءبىر مارتە پاش ەتىپ، تۇركيالىقتاردىڭ كوز الدىندا بەدەلىن بەكەمدەي ءتۇسۋ ماڭىزدى. مۇنى بىلەتىن ا ق ش باسشىسى دا تۇركيالىق ارىپتەسىنە ۋكراينا-رەسەي كەلىسسوزىنە ارالاسۋىن سۇراۋى مۇمكىن.

ترامپ كەلىسسوز كەزىندە ۆلاديمير پۋتينگە ىقپال ەتۋدىڭ ءتۇرلى امالىن قاراستىرىپ جاتىر دەپ باعامداۋ قيسىنعا سيادى. ويتكەنى رەسەي باستاپقى تالاپتارىنان باس تارتقىسى كەلمەيدى. ماسكەۋ پۋتين ترامپپەن كوزبە-كوز سويلەسىپ، كەلىسسوزدىڭ ءتۇيىنىن قويسا دەپ ويلايدى.

ال ترامپ قانشا جەردەن ارەكەتىن بولجاپ بىلمەيتىن ساياساتكەر رەتىندە سيپاتتالىپ جۇرگەنىمەن كەلىسسوزدىڭ نەگىزگى شارتتارىن پۋتينمەن كەزدەسۋگە دەيىن ناقتىلاپ العاندى قالايدى. ال ول ءۇشىن رەسەيدى ەۋروپا مەن ۋكراينانىڭ دا كوڭىلىن كونشىتەتىندەي شارتتارعا كوندىرۋ قاجەت.

ماسكەۋگە بىرنەشە رەت بارعان ارنايى وكىل ستيۆ ۋيتكوففتىڭ قولىنان بۇل كەلمەگەن بولۋى ىقتيمال. كۇش-جىگەرى جەتكىلىكسىز بولۋى مۇمكىن. باسقاشا ايتساق ۆاشينگتون مەن ماسكەۋدى بايلانىستىراتىن تەلەفون «اقاۋمەن» جۇمىس ىستەپ تۇر. ءبىر جاعىنان ا ق ش سانكسيا ساياساتىن قايتا قاتاڭداتا الاتىنىن بايقاتىپ قويادى. پارلامەنتتەگى 100 سەناتوردىڭ 70 ءى رەسەي مۇنايىن ساتىپ الاتىن ەلدەرگە قارسى سانكسيالار جوسپارىن قولداپ داۋىس بەرۋگە دايىن.

ەردوعاندى پۋتينمەن كەلىسسوز جۇرگىزۋگە ابدەن ماشىقتانعان ساياساتكەر دەپ ەسەپتەيتىندەر بارشىلىق. مۇنداي پايىم يەلەرى ەكى اراداعى استىق ەكسپورتىنىڭ كەلىسىمىن، سيريا ماسەلەسىندەگى باسەكەلەستىكتى ءجيى مىسالعا كەلتىرەدى. ونىڭ ۇستىنە ەكى باسشى ءدا بىر ورتالىققا باعىنعان بيلىك يەسى بولىپ ەسەپتەلەدى. اقش پرەزيدەنتىنىڭ ەل باسقارۋ ءتاسىلى دە وسىعان ۇقساس بولعانىمەن ەلدەگى ينستيتۋتسيونالدىق جۇيە، سەناتتىڭ ىقپالى پارمەندى ەكەنى جانە راس.

سوندىقتان پۋتينمەن اراعايىندىقتا ۋيتكوفتان گورى ەردوعان ءتيىمدى بولۋى مۇمكىن دەگەن جورامالدىڭ قيسىنى بار. جالعىز كەدەرگى انكارانىڭ قىرىمدى رەسەيدىڭ ءبىر بولشەگى دەپ مويىندامايتىنىندا.

قالاي دەگەنمەن دە ترامپ رەسەيمەن اراعا كەلىسسوزگە ءۇشىنشى تاراپتان ادام سالعىسى كەلسە، ەردوعاننان ۇتىمدى نۇسقا جوق دەۋگە دە بولادى. ماسكەۋ تۇركيا اسكەرىن قاقتىعىستان بوساعان الاڭدا بىتىمگەرشى كونتينگەنت رەتىندە پايدالانۋ ۇسىنىسىن دا ەۋرووداق كونتينگەنتىنەن قاراعاندا وڭاي قابىلداۋى مۇمكىن. ويتكەنى تۇركيا دا NATO- نىڭ ماڭىزدىڭ ويىنشىسى بولعانىمەن، ەۋروپالىق وداقتىڭ مۇشەسى ەمەس. سوندىقتان NATO اياسىندا ەمەس، ءوزى جەتەكشىلىك ەتەتىن كواليتسيا ارقىلى دا بىتىمگەرلىكتى قامتاماسىز ەتە الادى.

ءبىراق تۇركيا ونداي قادامعا بارۋ ءۇشىن انكاراعا ءتيىمدى شارتتار بولۋ كەرەك. تۇركيانىڭ اينالاسىنداعى مۇددەسى سان قىرلى ەكەنىن ەسكەرسەك، ول شارتتار بىرنەشە تارماق پەن باعىتتى قامتۋى مۇمكىن. ارينە، ءالى 4 جىلعا جۋىق اق ءۇي قوجايىنى بولاتىن ترامپتىڭ كەرەگىنە جاراۋ قاي ەلدىڭ باسشىسى بولسا دا كوپتەگەن مۇمكىندىككە جولىن اشۋى مۇمكىن. بۇل جولى ەردوعان وعان كومەكتەسسە، كەلەسىدە بۇل ەردوعانعا قول ۇشىن سوزا الادى.