تازى مەن توبەتتىڭ ەجەلگى ساپاسىن قالاي جاڭعىرتامىز
پاۆلودار. KAZINFORM - تازى مەن توبەت - قازاقتىڭ بايىرعى ءيت تۇقىمى، ۇلتتىق ماقتانىش، حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق قازىناسى. وسى ءبىر مادەني- تاريحي قۇندىلىعىمىز سوڭعى جارتى عاسىردا مۇلدە سيرەپ، قازىرگى ۋاقىتتا جويىلۋدىڭ از-اق الدىندا تۇر. مەملەكەت تاراپىنان ارنايى زاڭ قابىلدانىپ، قازاق يتتەرىنىڭ گەنەتيكالىق بەيىنىن جاساۋعا، گەنوفوندىن كوبەيتۋگە جول اشىلعانىمەن، جاۋاپتى ۇيىمدار تاراپىنان جۇيەلى قادامدار بايقالماي وتىر.
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە قازاقى ءيت تۇقىمدارىن ساقتاۋ جانە ءوسىمىن مولايتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭى قابىلدانعالى ءبىر جارىم جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى. قازاق حالقىنىڭ تاريحىمەن استاسىپ جاتقان تازى مەن توبەت تۇقىمدارىنىڭ ناشارلاۋ ءۇردىسى سوڭعى جىلدارى كادىمگىدەي قاۋىپكە اينالعان. اسىل تەكتى جانۋارلار ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن وڭىرلەرىندە ءتىپتى جويىلىپ كەتۋ الدىندا تۇر.
بىلتىر شىلدەدەن باستاپ ەلىمىزدە قازاقى ءيت تۇقىمدارى ۇلتتىق ورتالىعى جۇمىس ىستەي باستاعان. بۇعان قوسا «قازاقستان كينولوگتەر وداعى» دا قازاقتىڭ قۇماي تازىسىن كوبەيتۋ مىندەتىن العان. الايدا ەلىمىزدىڭ كەيبىر ماماندارى قۇندىلىعىمىزدى ساقتاۋ باعىتىنداعى جۇمىستارعا قاراپ، قارىندارى اشاتىنىن ايتادى.
«قانسونار» رەسپۋبليكالىق قاۋىمداستىعىنىڭ باس ديرەكتورى مۇرات قابىلبەكوۆ ەلىمىزدەگى تازى مەن توبەتتىڭ تۇقىمدىق ساپاسىن ارتتىرىپ، ەجەلگى قاسيەتىن ساقتاپ قالۋ باعىتىنداعى جۇمىستار باعىتىنان جاڭىلىسقانىنا نازار اۋدارۋ كەرەگىن ايتادى. جانۋارلاردى كورمەلەردىڭ ەكسپوناتىنا، جاي ەرمەككە، ءسان-سالتاناتتى ساياتشىلىققا اينالدىرۋدى ماقسات ەتكەن ءتۇرلى ۇيىمدار كەرىسىنشە قازاق تازىسى مەن توبەتتىڭ سيقىن بۇزىپ بارا جاتىر دەپ ەسەپتەيدى.
- 2023 -جىلدىڭ قاڭتار ايىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ سەنات پەن ءماجىلىستىڭ قاراۋىنان وتكەن زاڭ جوباسىن قولداپ، ارنايى قۇجاتتى قابىلدادى. پرەزيدەنتىمىز ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزعا اسا جاناشىر ەكەنىن بايقاتىپ، ونى مەملەكەتتىك قورعاۋعا الاتىنىن جەتكىزدى. وكىنىشكە قاراي، ارادا ءبىر جارىم جىلدان استام ۋاقىت وتسە دە، جانۋارلاردىڭ تۇقىمدىق ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالاردا جۇيە جوق. وسى ۋاقىت ىشىندە قانداي ناتيجەلەر كورسەتە الدىق؟ مەملەكەت باسشىسىنا قانداي مالىمەتتەر دايىندالادى؟
اتا-بابامىز بىزگە اماناتتاپ كەتكەن تازى مەن توبەتتى كەلەشەك ۇرپاققا قانداي كۇيدە جەتكىزەمىز؟ ءوز گەنەتيكالىق قاسيەتىن قايتا جاڭعىرتقان اقىلدى يتتەردى مە، الدە كورمەلەردە ءسان ءۇشىن پايدالانىلىپ، بورسىقتىڭ تەرىسىن كورسە، تۇرا شاباتىن سالپاڭبايلاردى ما؟ قازاق تازىسى دەگەن اتقا لايىق جانۋارلاردى اڭ اۋلاۋسىز، پيتومنيككە قاماپ وسىرگەن مۇلدە دۇرىس ەمەس. بۇل باعىتتاعى جوبالاردى ءبىزدىڭ ۇيىم قولدامايدى، - دەيدى مۇرات قابىلبەكوۆ.
ونىڭ سوزىنشە، قانى تازا قازاق تازىسى اڭنىڭ ءيىسىن الماسا بەتىمەن شابا جونەلمەيدى. سوڭعى جىلدارى ءجيى ۇيىمداستىرىلاتىن «شىرعا سالۋ» سايىسىندا اڭنىڭ قۇر تەرىسىن سۇيرەتىپ، سوڭىنان تازى جۇگىرتىپ قويعانداردىڭ قىلىعىنا تاڭ قالماسقا شاراڭ جوق. ال قۇر سۇيرەتىلگەن اڭ تەرىسى اقىرىندا تازىنىڭ گەنەتيكالىق ساپاسىن جويىپ تىنۋى مۇمكىن. بۇعان قوسا يتتەر توبەلەسىنە قازاق توبەتتەرىن تىقپالاۋ ءۇردىسى ەتەك الىپ بارادى. جالپى قازاق توبەتى - جۋاس يت. ادامعا تيىسپەيدى، مالعا ساق. الايدا ودان جاۋىنگەرلىك ءيت جاساۋ ءتىپتى ويعا سىيمايدى.
مۇرات قيزات ۇلى اڭگىمەسىن ودان ءارى جالعاي ءتۇستى.
- «قانسونار» قاۋىمداستىعى ۇلتىمىزدىڭ جەتى قازىناسىنىڭ ءبىرى سانالاتىن قازاقى ءيت تۇقىمدارىن قالپىنا كەلتىرۋ جانە ساقتاۋ ماسەلەسىنە 10 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى باستاماشى بولىپ، تۇراقتى اينالىسىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ تاجىريبەلى مۇشەلەرىمىزدىڭ بارلىعى، سونداي-اق تازى مەن توبەت وسىرەتىن ازاماتتار بۇل جانۋارلاردى اڭشىلىق پەن مال كۇزەتىنەن ايىرماۋ كەرەك ەكەنىن جاقسى ۇعىنىپ وتىر. كەيدە ەل ىشىندە ورىستە جۇرگەن مالعا قاسقىر مەن ءشيبورى شاۋىپ، قىرىپ كەتكەنى تۋرالى اقپاراتتى ەستىپ، ءبىلىپ جاتامىز. بۇل ءبىزدىڭ مال وسىرۋشىلەردە قازاق توبەتىنىڭ وتە ازدىعىن بىلدىرسە كەرەك. سەبەبى، ناعىز توبەت جۇرگەن جەرىندە ءتۇز تاعىسىنا مال الدىرمايدى. ال ونىڭ بۇل قاسيەتى تەك قانمەن عانا كەلمەيدى، كۇشىك كەزىنەن سوعان باۋلىنعانى دا مول اسەر ەتەدى. تازى مەن توبەتتى پيتومنيكتە قاماپ ۇستاپ، سانىن كوبەيتەمىز دەسەك، ول - قۇر دالباسا. سوندىقتان ولاردى ەركىندىكتە ءوسىرىپ قانا قاسيەتىن ارتتىرۋ مۇمكىن بولماق، - دەيدى ول.
قاۋىمداستىق بۇعان دەيىن ەلىمىز بويىنشا 200 تازىنىڭ د ن ق-سىن تەكسەرىپ، ولاردىڭ ساپالىق قاسيەتىن كوتەرۋدىڭ بىرنەشە باعىتىن بەلگىلەپ قويعان. مۇنداي جۇمىس ەندى توبەتكە بايلانىستى دا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. بۇل زەرتتەۋلەر يتتەردىڭ سەلەكتسيالىق ىرىكتەلۋىنە، تۇقىمدىق ساپاسى بويىنشا العا وزعاندارىن كوبەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. تازى مەن توبەتتى گەنەتيكاسى بويىنشا ىرىكتەپ الۋ ءبىر ماسەلە، ال ولاردىڭ ەجەلگى جۇمىس ساپالارىن، ينتەللەكتۋالدىق ەرەكشەلىكتەرىن ساقتاپ قالۋ ودان دا وزەكتى، ياعني تازىنىڭ اڭشىلىقتاعى ەرەكشە ينستينكتىك قاسيەتتەرىن، ال توبەتتىڭ مال قورعاۋعا اسا ساقتىقپەن قاراپ، يەسىنە ادالدىق تانىتۋى، جىرتقىشتاردى جولاتپاۋى، تاعىسىن- تاعى قاسيەتتەرىن جوعالتپاۋىنا لايىقتى جاناشىرلىق كەرەك. قۇماي تازىلار جارتاستاعى پەتروگليفتەردە بەينەلەنگەنى تەكتەن تەك ەمەس.
جالپى تازىمەن اڭ اۋلاۋدىڭ قازاق دالاسىندا اسا تانىمال ەكەنى جايلى العاشقى مالىمەتتەر XVIII عاسىردا جيھانگەزدەر مەن زەرتتەۋشىلەردىڭ، سونىڭ ىشىندە پ. پاللاس، ي. فالۆ، ي. گەورگي جازبالارىندا باياندالادى. ال ⅩⅨ عاسىردا پ. ماچيەۆاريانوۆ، م. بوگدانوۆ، ل. سابانەيەۆ، يا. پولفەروۆتىڭ جازبالارىندا دا ۇشىراسادى. قازاقتار تازىمەن قويان، جابايى شوشقا، تۇلكى، ەلىك، قاسقىر، كيىك اۋلاعان. اڭشىلىققا كوبىنە جالعىز يتپەن شىعاتىندىقتان تازىنىڭ كوزى وتە قىراعى ءارى ءوزى ۇشقىر بولۋى ءتيىس. بۇعان قوسا تابيعاتىنان ءيىسشىل بولىپ جاراتىلاتىنى ول بار. قاسقىر اۋلاۋ ءۇشىن بىرنەشە تازى مەن بۇركىتتى پايدالاناتىنى ايتىلادى. قازاقتار اراسىندا تازى اسا باعالانعانى سونشا، كەيدە ونىڭ قۇنى بىرنەشە جىلقىعا تەڭ بولعان. ال تازى تۇقىمىنىڭ العاشقى ستاندارتى 1925 -جىلى قابىلدانىپ، 1932 -جىلى باسپا سوزدە جاريالانعان ەكەن.
قازاق جەرىندە كەڭ تارالعان تازى يتتەردىڭ كەڭەس وكىمەتى جىلدارىندا سانىنىڭ كۇرت كەمۋىنە الاڭداعان عالىم ا. سلۋدسكيي دابىل قاعىپ، ولاردى قورعاۋعا الۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتكەن ەدى. الايدا كەڭەس وكىمەتى كەزىندەگى وتارلاۋشىلىق ساياسات جەرگىلىكتى جەردەگى ەلدىڭ بەت- بەينەسى مەن جەردىڭ ەكولوگياسىنا عانا زاردابىن تيگىزىپ قويعان جوق، ءتىپتى توبەت پەن تازىنىڭ تۇقىمىنا دا سالقىنىن تيگىزدى. ءسويتىپ كەڭەس وكىمەتى جىلدارى ونىڭ سانى ازايىپ، ال تۇقىمدىق قابىلەتى ازىپ كەتتى. قازاق تازىسىنىڭ زامانعا ساي ستاندارتتارىن تەك 2007 -جىلى قازاقستان كينولوگتەرى وداعى قابىلداعان. سودان بەرى ول بىرنەشە مارتە جەتىلدىرىلدى.
وسى ورايدا وتكەن جىلدىڭ شىلدەسىندە قۇرىلىپ، ىسكە كىرىسكەن قازاقى ءيت تۇقىمدارى ۇلتتىق ورتالىعىنا حابارلاسىپ كوردىك. ۇيىم باسشىسىنىڭ ورىنباسارى جاقىپ ەسپولايەۆ قازىرگى ۋاقىتتا ورتالىق ماماندارى نەگىزىنەن ەل بويىنشا تازى جانە توبەتتىڭ كورمەلەرىن وتكىزىپ، ۇزدىك تۇقىمدارىن ىرىكتەۋ ۇستىندە ەكەنىن باياندادى. ايتۋىنشا، وتاندىق ءيت ماماندارىنىڭ الدىندا تۇرعان نەگىزگى ماسەلە - قازاقتىڭ تازىسى مەن توبەتىن الەمدىك دەڭگەيدە مويىنداتىپ، حالىقارالىق كينولوگيا فەدەراتسياسىنا تىركەۋ (FCI). FCI - كينولوگيا مەن تازا تۇقىمدى ءيت ءوسىرۋدى دامىتۋ جانە قورعاۋ ماقساتىندا قۇرىلعان حالىقارالىق كينولوگيا فەدەراتسيالارىنىڭ قاۋىمداستىعى. بەلگيانىڭ تيۋەن (Thuin) قالاسىندا ورنالاسقان. وعان 100-گە جۋىق مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق كينولوگيا ۇيىمدارى، ونىڭ ىشىندە قازاقستان كينولوگتەر وداعى (ق ك و) كىرەدى.
- جۋىقتا استانادا قازاقستانداعى سۇرىپتالعان تازىلاردىڭ كورمەسىن ۇيىمداستىردىق. ولاردىڭ ءبىرازى قازاقستان كينولوگتەرى وداعىنىڭ ەسەبىندە تۇرسا، ەندى ءبىر بولىگى بالقاش، قاراعاندى، پاۆلودار جانە ت. ب. وڭىرلەردەن جاڭادان اكەلىنىپتى. ساراپشى مامان ناتاليا دروۆوسەكوۆا بۇل يتتەردىڭ بارلىعىن تەكسەرىپ، ساراپتاما جاسادى. ولارعا اتاتەكتەرىنىڭ تازالىعىنا قاتىستى انىقتاما بەردى. جانۋارلاردىڭ قايسىسىنىڭ ۇرپاعىن جالعاستىرۋ ماڭىزدى، قايسىسى ەرەكشە، سولاردى انىقتادى. ونىڭ الدىندا حالىقارالىق كينولوگيا فەدەراتسياسى وكىلدەرى قاتىسقان كورمەگە دە 100 ءيت قاتىسىپ، وسىلايشا سۇرىپتالعان، - دەيدى ورتالىق وكىلى.
ورتالىقتىڭ ماماندارى عالىمدارمەن، ساراپشىلارمەن، ءيت وسىرۋشىلەرمەن تىزە قوسا وتىرىپ، قازاقتىڭ تازىسىن حالىقارالىق كينولوگيا فەدەراتسياسىنا تىركەۋ بويىنشا جۇمىستاردى اياقتاپ قالعان. ال توبەتتى تىركەۋ ءسال كەشىگۋى مۇمكىن. بىلتىر ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى تازى مەن توبەتتىڭ ستاندارتتارىن بەكىتتى. ول بويىنشا ناعىز قازاق تازىسىنىڭ ولشەمدەرى 24 تارماق بويىنشا ناقتى كورسەتىلگەن. تازىنىڭ تۇرقى، بويى، ءجۇنىنىڭ ءتۇسى، كوزى مەن قۇلاعى، بۇلشىقەتتەرى مەن سۇيەگى، تۇمسىعى مەن ءتىسى، موينى، اياقتارىنىڭ سيپاتى، تاعىسىن تاعى قاسيەتتەرى ۇعىنىقتى جازىلعان.
ماسەلەن، ەركەگىنىڭ شوقتىعى 60-70 سانتيمەتر، ۇرعاشىسىنىكى 55-65 سانتيمەتر كەلەدى. جارعاق قۇلاق، تاقىر ءجۇن - قازاق تازىسىن وزگەلەردەن ەرەكشەلەپ تۇراتىن قاسيەتتەر. ۇلتتىق ورتالىقتىڭ ماماندارى تازىنى سىرت پىشىنىنە قاراپ، ستاندارتتارعا ساي كەلۋىن باقىلاي الادى. ءبىراق تازىنىڭ ەجەلگى قاسيەتتەرىن قايتا ورالتۋ - عىلىمنىڭ ماسەلەسى بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى جاقىپ يماحان ۇلى. سەبەبى، گەنەتيكالىق قاسيەتتەرىن تەك عالىمدار عانا ساقتاپ، جەتىلدىرە الادى. ونىڭ ۇستىنە، قانى قانشالىقتى تازا ساقتالعانىنا قاتىستى جاۋاپتى ماماندار د ن ق ساراپتاماسىن وتكىزىپ بارىپ قانا بەرە الاتىنى دا شىن.
- ءبىزدىڭ ۇيىم ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنىڭ «وحوتزووپروم» مەكەمەسىنىڭ قۇرىلىمدىق بولىمشەسى ەكەنىن ايتىپ وتەيىن. قازىرگى ۋاقىتتا جامبىل وبلىسى كوكسۋ اۋدانى اينابۇلاق كەنتىندە قازاق تازىسى مەن توبەتىنىڭ تۇقىمىن ساقتاپ، كوبەيتۋگە ارنالعان ارنايى پيتومنيك سالىنىپ جاتىر. وندا 200 ءيت (100 تازى، 100 توبەت) اسىراۋعا بولاتىن پاۆيلوندار بوي كوتەرەدى. ءار پاۆيلونعا شامامەن 20 ءيت ورنالاسۋى كەرەك. عيماراتتاردىڭ ءىشى حالىقارالىق تالاپقا ساي، جەلدەتكىشى، اۋا باقىلاعىشى بولادى. بيىل 5 پاۆيلوننىڭ قۇرىلىسى اياقتالىپ، 60 تازى مەن 40 توبەت ورنالاسۋى كەرەك. مۇندا قىزمەتكەرلەرگە ارنالعان جاتاقحانا مەن اسحانا، اكىمشىلىك ءۇيى سالىندى. ال ورتالىقتىڭ وزىندە ۆەتەرينارلىق كلينيكا، كۇشىكتەۋگە ارنالعان پاۆيلون، كينولوگيالىق جاتتىقتىراتىن الاڭ ورنالاسادى، - دەيدى ج. ەسپولايەۆ.
پيتومنيككە ورنالاستىرىلاتىن يتتەر زوولوگ ماماندار تۇزەتىن اسىل تۇقىمدى قازاق تازىلارىنىڭ تىزىمىنە سايكەس الىنادى.
قازاق تازىسىنىڭ قاسيەتىن جەتىلدىرىپ، ونىڭ بىرنەشە بۋىنىن سۇرىپتاپ ءوسىرىپ كەلە جاتقان ەنتۋزياست ازاماتتار بۇگىندە سيرەك تە بولسا بار. سونىڭ ءبىرى - اقمولالىق ءيت ءوسىرۋشى، قازاق تازىسى جونىندەگى حالىقارالىق قايىرىمدىلىق قورىنىڭ ءتوراعاسى ۆلاديمير كالاشنيكوۆ. ۆلاديمير نيكولايەۆيچ تازا قاندى قازاق تازىسىن قالاي كوبەيتىپ، قاسيەتىن ساقتاپ قالۋدىڭ جولدارى تۋرالى وي ءبولىستى.
- 2012 -جىلدان بەرى قازاق تازىسىن وسىرۋمەن شۇعىلدانامىن. ەلىمىز بويىنشا ەڭ مىقتى ءارى تازا قاندى قۇماي تازىلار مەنىڭ پيتومنيگىمدە بار ەكەنىن ماقتانىشپەن ايتا الامىن. سوڭعى 12 -جىلدا مەن بۇعان بار ەڭبەگىمدى، قاراجاتىمدى جۇمسادىم. اقبوكەن جانە بوكەنبەك اتتى تازى يتتەرىنىڭ اتالىق ىزىنەن جالپى سانى 240 تازى ءوسىرىپ شىعاردىم. ولاردى اقمولا، پاۆلودار، قاراعاندى وڭىرلەرىندەگى اڭشىلارعا تاراتىپ، قۇندىلىعىمىزدىڭ ساقتالىپ قالۋىنا تۇرتكى بولدىم.
بۇل ىسكە جالپى سوماسى 350 مىڭ ا ق ش دوللارىن جۇمسادىم دەسەم، سەنەر مە ەدىڭىز؟.. مەن ەنتۋزياست جانمىن، سەبەبى قازاق تازىسىنداي العىر، كونبىس، ينتەللەكتى جوعارى ءيت الەمدە جوق. وعان تالاي مارتە كۋا بولدىم. قانداي اڭ الماسىن، يتتەرىم وزگە تۇقىمداعى يتتەر سياقتى ونى جۇلمالامايدى. يەسى جەتكەنشە موينىنان، دەنەسىنەن تىستەپ ۇستاپ تۇراتىنى - بۇل يتكە ەرەكشە بىتكەن قاسيەت. يىسكە تۇسكەننەن باستاپ اڭدى ۇستاعانعا دەيىن مازاسى كەتەدى.
قازاقتىڭ تازىسى ۇنەمى يەن دالادا، اڭشىلىقتا ءجۇرۋى كەرەك. ال اناۋ كورمەلەردە كورسەتىپ جۇرگەندەرىن كوردىم، ناعىز قۇماي ەمەس. 2014 -جىلدان باستاپ «قانسونار» ۇيىمىمەن بىرگە تازىنىڭ تۇقىمدىق قاسيەتىن ساقتاپ، كوبەيتۋدىڭ جولدارى تۋرالى باعدارلاما قۇردىم. ول جايىندا كىتابىم دا جارىق كوردى. مەنىڭشە، قازاقستان كينولوگتەر وداعى، دامىتۋمەن اينالىساتىن ۇلتتىق ورتالىقتار مۇلدە قاجەت ەمەس. ولاردىڭ قازىرگى ءىسى - مەملەكەتتەن بولىنەتىن قاراجاتتى قۇر بوسقا شاشۋ ەكەنىن بايقاپ وتىرمىز. تازىنى ەڭ اۋەلى تۇقىمنىڭ ەليتاسىن ءوسىرىپ وتىرعانداردان الۋ كەرەك. ودان سوڭ ءوسىرىپ، تاراتاتىن پيتومنيكتەرگە بەرۋ كەرەك. تازىلارعا ءاردايىم ەركىندىك قاجەت.
ءبىر ورىندا وتىرمايدى، ۇنەمى قوزعالىستا بولادى. كۇزەتشى رەتىندە ءتىپتى ءتيىمسىز، تابيعاتىنان ادامعا اگرەسسياسى جوق. بەيتانىس ادامدى كورگەندە تەك ساقتىق تانىتىپ، جانىنا جاقىندامايدى. تازىنىڭ كۇشىگى التى ايدان باستاپ اڭ اۋلاۋعا دايىندالا باستايدى. دەگەنمەن ولار ءوز بەتىنشە كوپ نارسەنى ۇيرەنەدى. ولار ساعاتىنا 80 كيلومەترمەن جۇگىرگەندە ءوز ولجاسىن جىبەرمەيدى. ناعىز تازى 3-5 شاقىرىمعا جۇگىرگەندە ساعاتىنا 60-65 كيلومەتر جىلدامدىقتان ءبىر اۋىتقىمايدى.
مۇنداي شابىسقا وزگە يتتەردىڭ ىلەسە المايتىنى ايقىن. ال قاسقىرعا سالۋ ماسەلەسىمەن اسا كەلىسە المايمىن. سەبەبى قاسقىردىڭ سالماعى 70 كەلى، سۇيەگى ءتورت ەسە ءىرى، ءبىر كۇندە 50-70 شاقىرىمدى ءجۇرىپ وتەتىن وتە ءتوزىمدى دالا تاعىسى عوي. سوندىقتان تازىنى تيىسىنشە قويان، قارساق، بورسىق، تۇلكى سياقتى ءوز تۇرقىنان كىشىرەك اڭدارعا سالعان ابدەن دۇرىس، - دەپ تاجىريبەسىمەن ءبولىستى ءيت ءوسىرۋشى.
بۇعان قوسا ول قازىرگى ۋاقىتتا اقمولا وڭىرىندە تۋريستىك ورتالىق قۇرىپ، قازاق مادەنيەتى مەن سالت- ءداستۇرىن ناسيحاتتايتىن ەتنواۋىل جاساۋدى ويعا الىپ وتىرعانىن ايتادى. جاس ۇرپاقتى جانۋارلارعا قامقورلىقپەن قاراۋدى ۇيرەتۋگە دە بارىن سالىپ ءجۇر. بالانى جاستايىنان ءيت اسىراۋعا ۇيرەتۋ، تاربيەلەۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
قازاقتا «ءيت - ءۇيدىڭ ىرىسى» دەگەن ءسوز بار. ءداستۇرلى ۇعىم بويىنشا ادام باسىنا قونعان قۇت پەن شاڭىراققا كەلگەن باق كوبىنەسە ءيت بەينەسىندە كەلەدى ەكەن. تازى مەن توبەتتىڭ ادام ىرىزدىعىنىڭ ساقشىسى، ساقتاۋشىسى ەكەندىگى حالقىمىزدىڭ اڭىز اڭگىمەلەرىندە ءجيى ايتىلادى. ەندەشە قولدا بار قۇندىلىعىمىزدى زامانعا ساي ساقتاپ، دامىتۋدىڭ ورايى كەلىپ تۇر. حايۋاننىڭ قازاق دالاسىندا ءومىر سۇرگەن كوشپەلىلەردەن قالعان جۇرناق ەكەنىن الەم مويىنداپ جاتسا، ول دا زور قۋانىش.
اۆتور
مۇرات اياعان
