تاريفتىڭ وزگەرۋى، سۋدى ۇنەمدەۋ، زاماناۋي كادر: جاڭا سۋ كودەكسىنەن نە كۇتەمىز

استانا. KAZINFORM - سۋ كودەكسىنىڭ وزگەرتىلەتىن نۇسقاسى ءماجىلىستىڭ قاراۋىنا ەنگىزىلدى. بۇعان دەيىن جاڭا قۇجاتقا قاتىستى سەنات جانە ءماجىلىس قابىرعاسىندا ءبىرقاتار جيىن ءوتىپ، قىزۋ تالقىلاندى.

سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگى ازىرلەگەن سۋ كودەكسىنىڭ باستى ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟ اگەنتتىك ءتىلشىسىنىڭ شولۋىندا تولىعىراق.

قولدا بار سۋ قورىن قالاي ۇنەمدەيمىز؟

ەلىمىزدەگى سۋ قورىنىڭ 65 پايىزى اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا جۇمسالادى. ماسەلەن، 2020-2022-جىلدارى ورتاشا العاندا 14,2 تەكشە شاقىرىم سۋ پايدالانىلدى. ونىڭ 77 پايىزى سۋارمالى ەگىنشىلىككە، ياعني 1,9 ميلليون گەكتار اۋماققا، ال قالعانى 3,6 تەكشە شاقىرىم سۋ جايىلىمدار، شابىن شوپتەر، تاعى سول سياقتى سالاعا ءبولىندى.

فەرمەرلەردى سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن قولدانۋعا ىنتالاندىرۋ ءۇشىن اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ سۋارۋ جۇيەلەرىن قۇرۋعا، تامشىلاتىپ جانە جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ جابدىقتارىن ساتىپ الۋعا جۇمسالاتىن شىعىستاردى سۋبسيديالاۋ ۇلەسىن 50 پايىزدان 80 پايىزعا دەيىن ۇلعايتۋ جونىندەگى جۇمىستار باستالدى. بۇل شارا 2030-جىلعا قاراي سۋدى ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن قولدانا وتىرىپ، سۋارمالى جەرلەردى 1,3 ميلليون گەكتارعا نەمەسە 50 پايىزعا دەيىن جەتكىزۋگە ىقپال ەتەدى. سونىمەن قاتار سۋ شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ باعالاۋى بويىنشا شامامەن 2,1 تەكشە شاقىرىم سۋدى ۇنەمدەۋگە جانە ونىمدىلىكتى 1,5-2 ەسە ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

اتالعان ءىس- شارالاردى ىسكە اسىرۋ 2030-جىلعا قاراي 10 تەكشە شاقىرىمعا دەيىن سۋ جيناۋعا، ۇنەمدەۋگە جانە سۋارمالى جەرلەردىڭ جاڭا الاڭدارىن 2,5 ميلليون گەكتارعا دەيىن جەتكىزۋگە جاعداي جاسايدى.

سارقىندى سۋلاردى تازارتۋ تەحنولوگياسىن بەلگىلەنگەن نورماعا سايكەس قولدانا وتىرىپ، كارىز قۇبىرلارىن تازارتۋ، وبەكتىلەردى جاڭعىرتۋ جانە جاڭا وبەكتىلەردى سالۋ اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ونەركاسىپ سەكتورلارىندا تازارتىلعان سارقىندى سۋلاردىڭ الەۋەتىن بارىنشا پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

سارقىندى سۋلاردى تازارتىپ، قايتا پايدالانۋدىڭ الەمدىك تاجىريبەسىن ەنگىزۋدە ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس، سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا، ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىكتەرى جانە ولاردىڭ ۆەدومستۆولىق باعىنىستى ۇيىمدارى اراسىندا كەلىسىلگەن ءىس-قيمىلداردى ازىرلەۋ ورىندى.

بيزنەس وبەكتىلەرىنە جاۋاپكەرشىلىك كۇشەيەدى

جاڭا سۋ كودەكسىن ازىرلەۋ بارىسىندا سۋدى تۇتىنۋدى ۇنەمدەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، ىنتالاندىرۋ شارالارى قاراستىرىلدى. كودەكستە سۋ پايدالانۋشىلاردىڭ جالپى مىندەتتەرى تۋرالى نورمالار جازىلعان. مىسالى، سۋدى تازارتىپ، قايتا پايدالاناتىن تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ قاجەتتىلىگىنەن باسقا، سۋدى پايدالانۋشىلار جالپى اينالىم جانە قايتا پايدالانۋ سۋ كولەمى بويىنشا اقپارات بەرۋگە مىندەتتى.

بۇل رەتتە سۋدى پايدالانۋعا رۇقسات قۇجاتتارى (ارنايى سۋ پايدالانۋعا رۇقسات) اينالىمدى جانە قايتالاما سۋمەن جابدىقتاۋعا كەزەڭ- كەزەڭىمەن (5 جىلدان اسپاۋى كەرەك) كوشۋ جونىندەگى جوسپار بولعان كەزدە عانا بەرىلەدى.

وتپەلى ەرەجەلەردە وسى جوسپارلار جاڭا سۋ كودەكسى قولدانىسقا ەنگىزىلگەن كۇننەن باستاپ 2 جىلدان كەشىكتىرىلمەي ازىرلەنۋى ءتيىس دەگەن شارت كوزدەلگەن.

اعىندى سۋلاردى پايدالانۋعا قاتىستى - قولدانىستاعى سۋ كودەكسىندە ولاردى بەلگىلەنگەن ەكولوگيالىق جانە سانيتاريالىق- ەپيدەميولوگيالىق تالاپتارعا سايكەس سۋارۋ ءۇشىن عانا پايدالانۋ قاراستىرىلعان. ال جاڭا سۋ كودەكسىنىڭ جوباسىندا تازارتىلعان سارقىندى سۋلاردى پايدالانۋ نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى رەتىندە كوزدەلگەن. وسىلايشا، تازارتىلعان سارقىندى سۋلاردى قايتا پايدالانۋ سۋ قورىن ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرە وتىرىپ، ونى پايدالانۋشىلاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرادى.

ترانسشەكارالىق سۋ رەسۋرستارى ماسەلەسى قالاي شەشىلەدى؟

مينيسترلىك كورشىلەس ەلدەر اراسىنداعى ترانسشەكارالىق وزەندەر بويىنشا ىنتىماقتاستىقتى قولدانىستاعى ۇكىمەتارالىق كەلىسىمدەر نەگىزىندە جۇزەگە اسىرادى.

كەلىسىمدەرگە سايكەس ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ سۋ رەسۋرستارىن پايدالانۋ جانە قورعاۋ جونىندەگى بىرلەسكەن كوميسسيالار مەن جۇمىس توپتارىنىڭ وتىرىستارى ءوتىپ جاتىر. ونىڭ اياسىندا ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرى قارالىپ، ورتاق شەشىم قابىلدانادى.

ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ سۋىن پايدالانۋ، ونىڭ قورىنا بايلانىستى جانە ول ماسەلەنى بىرلەسكەن كوميسسيالار كەلىسە وتىرىپ شەشەدى.

اۋىز سۋعا جاڭا تاريف ەنگىزىلەدى

سۋدى ۇنەمدەپ تۇتىنۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ - مينيسترلىكتىڭ العا قويعان باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى. سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگى بۇل ماسەلەدە الدىڭعى قاتارلى ەلدەردىڭ تاجىريبەسىن نازارعا الىپتى. جاڭا سۋ كودەكسىندە كاسىپورىنداردىڭ سۋدى ۇنەمدەۋىنە، تازارتۋىنا جانە قايتا پايدالانۋىنا ەرەكشە ءمان بەرىلمەك.

سونىمەن قاتار جاڭا سۋ كودەكسىندە ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىعىمەن اۋىز سۋعا جان باسىنا شاققانداعى تۇتىنۋ كولەمى بويىنشا سارالانعان تاريف ەنگىزۋ تەتىگى قارالعان.

بيىلدان باستاپ ارالدى قۇتقارۋ قورىنا قازاقستان ءتوراعالىق ەتەدى

ارال تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك بولىگىن ساقتاپ قالۋ ماقساتىندا 2008-جىلى كوك-ارال بوگەتى سالىنعان، ول ءوز كەزەگىندە سىرداريا وزەنىنىڭ سۋ رەسۋرستارىن ءبولۋ بويىنشا قۇجاتقا سايكەس سۋ بەرۋدى قامتاماسىز ەتەدى. سونىمەن قاتار، سىرداريا وزەنى باسسەينىنىڭ شەكتەس مەملەكەتتەرىمەن سۋ قاتىناستارى «مەملەكەتارالىق كوزدەردىڭ سۋ رەسۋرستارىن پايدالانۋ مەن قورعاۋدى بىرلەسىپ باسقارۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى» قازاقستان، قىرعىزستان، تاجىكستان، تۇرىكمەنستان جانە وزبەكستان اراسىنداعى كەلىسىم نەگىزىندە رەتتەلگەن. وسى كەلىسىمنىڭ نورمالارىنا سايكەس سىرداريا وزەنى باسسەينىنىڭ سۋ رەسۋرستارىن كەشەندى پايدالانۋ جانە قورعاۋ ماقساتىندا مەملەكەتارالىق سۋ شارۋاشىلىعىن ۇيلەستىرۋ كوميسسياسى جۇمىس ىستەيدى.

2024-جىلدان باستاپ حالىقارالىق ارالدى قۇتقارۋ قورىنا ءتوراعالىق ەتۋ كەزەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ءوتتى. الداعى 3 جىل بويى ەلىمىز اتالعان ۇيىمدى باسقارادى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم- جومارت توقايەۆ 2026-جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن حالىقارالىق ارالدى قۇتقارۋ قورىنىڭ پرەزيدەنتى بولىپ سايلاندى.

اتالعان قور ارالدى قۇتقارۋ جانە ءوڭىردىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىن جاقسارتۋعا، سونداي- اق جالپى الەۋمەتتىك- ەكولوگيالىق پروبلەمالاردى شەشۋگە باعىتتالعان بىرلەسكەن مەملەكەتارالىق ەكولوگيالىق جانە عىلىمي- پراكتيكالىق باعدارلامالار مەن جوبالاردى ىسكە اسىرۋمەن اينالىسادى.

جىل سايىن سىرداريا وزەنى ارقىلى ارال تەڭىزىنە 3 تەن 5 تەكشە شاقىرىمعا دەيىن سۋ اعادى، بۇل سولتۇستىك ارال تەڭىزىنىڭ دەڭگەيىن 42 مەتر بەلگىسىندە تۇراقتى ۇستاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

سۋ سالاسى كادرلارى «بولاشاق» حالىقارالىق باعدارلاماسى اياسىندا دايارلانادى

بيىل ەلدەگى سۋ سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى 25 پايىزعا كوتەرىلدى، بۇل ءۇردىس جالعاسا بەرمەك.

بۇگىندە ەلىمىزدە 10 وقۋ ورنى سۋ سالاسى ماماندارىن دايارلايدى، وندا 2500 گە جۋىق ستۋدەنت وقىپ جاتىر.

ۆەدومستۆو سۋ سالاسىن مەڭگەرىپ جاتقان ستۋدەنتتەردىڭ مينيسترلىككە قاراستى ۇيىمداردا تاجىريبەدەن ءوتۋى ءۇشىن جوعارى وقۋ ورىندارىمەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمدارعا قول قويۋدى جوسپارلاپ وتىر. قاجەت بولعان جاعدايدا ۇيىم مەن ستۋدەنت اراسىندا شارت جاسالىپ، وندا وندىرىستىك پراكتيكادان ءوتۋدىڭ قارجىلىق شارتتارى جازىلماق. دەمەك، وندىرىستىك پراكتيكادان ءوتۋ كەزەڭىندە ستۋدەنت جالاقى الادى.

جاقىندا عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ءمينيسترى ساياسات نۇربەكپەن بىرگە سۋ رەسۋرستارى سالاسىندا كادرلاردى دايارلاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا بىرلەسكەن كەڭەس وتكەن. سوندا ءمالىم بولعانىنداي، سۋ سالاسىندا جاڭا ماماندىقتار ەنگىزىلىپ جاتىر، مىسالى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى «سۋ ديپلوماتياسى» اتتى جاڭا ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن ازىرلەدى.

سونىمەن قاتار «بولاشاق» حالىقارالىق باعدارلاماسىنا وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ، وندا «گيدروگەولوگيا» ، «سۋ رەسۋرستارى» جانە «سۋ قاۋىپسىزدىگى» سەكىلدى سۋ ماماندىقتارى قوسىلدى. بيىلدان باستاپ قازاقستاندىق ستۋدەنتتەر اتالعان ماماندىقتار بويىنشا شەتەلدە ءبىلىم الا باستايدى.