تاراز قالاسى: وتكەن عاسىر مەن قازىرگى كورىنىس
Kazinform اگەنتتىگى «تاريحي فوتو» ايدارىن ۇسىنادى. مۇندا رەداكسيا ءتىلشىسى تاراز قالاسىنىڭ بىرنەشە عاسىردان بەرگى ساۋلەتى قالاي دامىعانىنا توقتالادى.
جامبىل وبلىسى - قويناۋىنا وتكەن ءداۋىردىڭ سان الۋان سىرى مەن بۇيىمدارىن ساقتاعان رەسپۋبليكانىڭ كيەلى وڭىرلەرىنىڭ ءبىرى. تاراز ساۋلەتىندە وتكەن عاسىر مەن بۇگىنگى زامان ۇندەسىپ، كونە قالانىڭ قايتالانباس كەلبەتى جاسالعان.
بۇرىن تاراز وزەنگە شىعاتىن راديال-اينالما جوسپارى بار ءىرى قالا بولعان.
ورتا عاسىرلاردا قالا كوركى X- XII عاسىرلارداعى قاراحانيدتەردىڭ استاناسى رەتىندە ساياحاتشىلاردى تاڭداي قاقتىردى. ۇلى جىبەك جولى بويىندا ورنالاسقان قالانىڭ كوركىنە تامسانعان ساياحاتشىلاردىڭ جازبالارى ءالى كۇنگە دەيىن ساقتالعان.
قازىرگى كۇنى تاراز ناعىز تاريحي قورىققا اينالدى.
قالانىڭ تاريحي يادروسىندا ورتالىق بازار بولعان، قازىر ول جەردە ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. سونداي-اق مۇندا «كونە تاراز» تاريحي كەشەنى ورنالاسقان.
قالانىڭ تاريحي يادروسىنا قوقان كەزەڭىندەگى نىساندار، اۋليەاتانىڭ «ورىس» داۋىرىندەگى قۇرىلىستارى دا كىرەدى.
قالانىڭ باستى ماقتانىشى - كونە تاراز قالاشىعى. ءبىراق ونىڭ جوڭعار اسكەرىنەن تاس-تالقانى شىقتى.
قازىرگى كۇنى مۇندا مۋزەي جۇمىس ىستەيدى. ول جەردەن قالانى قازۋ كەزىندە تابىلعان، تۇرعىندارىنىڭ ءومىرى مەن تۇرمىسىنان حابار بەرەتىن مىڭداعان ەكسپوناتتى كورۋگە بولادى.
ورتا عاسىرلاردا تاراز ۇلكەن مادەني-ەكونوميكالىق وازيس ورتالىعىنا اينالىپ، ونىڭ قۇرامىنا ونداعان ءىرى جانە شاعىن قالا، اۋىل، جەكە ءۇي-جاي مەن بەكىنىس كىردى. تارازدىڭ التىن اينالماسىنىڭ قۇرامىندا 30 عا جۋىق قالا بولاتىن. ولاردىڭ قاتارىندا - دجۋۆيكات، وححۋم، تۋيەاكەنت، شەلدجي، اتلاح جانە باسقالارى بار. قازىرگى ولاردىڭ كوبى ءدوڭ بولىپ قالدى.
ارحەولوگيالىق، تاريحي جانە بيبليوگرافيالىق دەرەكتەر بويىنشا، ورتا عاسىرداعى قالا VII-X عاسىرلاردا اۋەلدە قازىرگى «كونە تاراز» ارحەولوگيالىق كەشەنى اۋماعىندا ورنالاسىپ، بەكتۇرعانوۆا كوشەسىنەن ارى اسپاعان.
ول كەزدەرى وسى شەكارادان اسقان جەردىڭ ءبارى ساۋدا كەرۋەندەرى وتەتىن، جاۋ قولى ءجيى شابۋىل جاسايتىن بەتەگەلى دالا بولاتىن.
كەيىنىرەك قالا باتىسقا قاراي، قازىرگى تولە بي داڭعىلى بويىنا كەڭەيە باستادى. قىتايدان ەۋروپاعا باراتىن جانە قايتاتىن ۇلى جىبەك جولى كەرۋەندەرىنىڭ ءبارى وسى ارتەريا ارقىلى وتەتىن.
جامبىلدىق ارحيۆتەردە 1864 -جىلى پودپولكوۆنيك لەرحەنىڭ وسى وڭىردەن ءوتىپ بارا جاتىپ، تابيعاتىنا تامسانعان ەستەلىك جازبالارى ساقتالعان جانە سول كەزدىڭ وزىندە قالا ارقىلى كوپتەگەن ساۋدا كەرۋەندەرى وتەتىنىڭ ايقىن دالەلى بولىپ تۇر. لەرحە مىرزا «تابيعاتى عاجاپ، كليماتى جايلى، جەرى باي، ديقانشىلاردىڭ ەڭبەگى اقتالىپ، مول ءونىم بەرەدى. تازا تاۋ سۋى مەن ءمولدىر بۇلاقپەن سۋارىلاتىن شالعىندى جەرلەرى تاماشا. قالا قۇرىلىمدارىنىڭ بىردەي كورىنىسىن قالا مەن ونىڭ ماڭىنداعى باقتار اسەمدەپ تۇر. اپتاپ ىستىقتا پانالاۋعا تاماشا ورىن» دەپ جازعان.
قازىر ول جەرلەردە ىقشاماۋداندار، «بالاساعۇن» ورتالىق كونسەرت زالى، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى، ساياباقتار، سونداي-اق قالانىڭ ءسانىن كەلتىرىپ تۇرعان - «ھيباتۋللا تارازي» ورتالىق مەشىتى مەن ۋسپەنيا بوجيەي ماتەري پراۆوسلاۆ شىركەۋى ورنالاسقان.
قازىرگى تاراز وسى جەردە ەلۋ-ءجۇز جىل بۇرىن بولعان تارازدان ايتارلىقتاي ەرەكشە.
وتكەن ءجۇز جىلدىق باسىندا مۇندا ءبىر عانا كوشە - قازىرگى تولە ءبي داڭعىلى بولاتىن. كەيىنگى ءجۇز جىلدا قالانىڭ بارلىق باعىتى قارقىندى دامىپ، جاڭا تۇرعىن الابى مەن شاعىناۋداندار پايدا بولدى.
تاۋەلسىزدىك جىلدارى كونە جانە قاشاندا جاس تاراز قالاسىنىڭ ساۋلەتى تاڭعالارلىقتاي وزگەردى.
وبلىس ورتالىعىنىڭ باتىس بولىگىندە «استانا» (12-شى) جانە «بايتەرەك» (13-شى) دەگەن سيمۆوليكالىق اتاۋلارعا يە كوپقاباتتى ىقشاماۋداندار پايدا بولدى. قالاعا زاماناۋي كورىك بەرەتىن 14-شى جانە 15-شى ىقشاماۋدان سالىنىپ جاتىر.
ديزاينى جاعىنان ەرەكشە اللەيالار، ساياباق، كورنەكتى مەكەندەر، دەمالىس ورىندارى پايدا بولدى. قالادا «جەڭىس ساياباعىنان شىعاتىن العاشقى جاعالاۋ سالىندى. كونە ساياباقتار جاڭارىپ، «كونە تاراز»، «تەكتۇرماس» جاڭا تاريحي كەشەندەرى، جاڭا جاعالاۋ پايدا بولدى. اربات-3 جاياۋ جۇرگىنشىلەر اۋماعى «كونە تاراز» بەن قاراحان كەسەنەسىن جالعايدى. «قاراسۋ» تۇرعىن ءۇي الابىندا سپورتتىق الاڭقاي مەن جۇگىرۋگە ارنالعان جولدارى بار دەنساۋلىق ساياباعى اشىلدى.
زاماناۋي قالا اۋماعى جامبىل وبلىسىنىڭ %0,7 ىن الىپ جاتىر. مۇندا وڭىردەگى تۇرعىندار سانىنىڭ 33,6 پايىزى تۇرادى. 2025 -جىلعا دەيىن قابىلدانعان تاراز قالاسىنىڭ باس جوسپارى بويىنشا قالا ماڭىنداعى التى مىڭ گەكتار جەر قالاعا قوسىلادى. سولتۇستىك-باتىس باعىتتا كەڭەيتۋ، سونىمەن قاتار تالاس وزەنىنىڭ جاعالاۋ بولىگىن قوسىپ، رەكرەاتسيالىق ايماق جاساۋ كوزدەلىپ وتىر.
جەرگىلىكتى بيلىك قالا ساۋلەتىن ءبىرىڭعاي ەتۋ، عيماراتتار، ايالدامالار، شاعىن ساۋلەت ۇلگىلەرى مەن ساۋدا پاۆيلوندارىن ءبىر ۇلگىگە كەلتىرۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتىر. ماقساتى - تاراز بەن ونىڭ ماڭىن قوناقتار ءۇشىن كورنەكى ەتۋ. تۋريستەر قالاعا كىرگەننەن-اق تاراز - وتكەن مەن قازىرگى ءداستۇردى بىرىكتىرەتىن، تاريحقا تولى زاماناۋي قالا ەكەنىن سەزۋى كەرەك.
اۆتور
بالنۇر قوجاگەلدى
