تالاپبەك تىنىسبەك ۇلى. كەمەردەگى كەمەڭگەرمەن كەزدەسۋ (مۇحتار ماعاۋين تۋرالى ەسسە)
استانا. KAZINFORM - تاڭنان جەتكەن سۋىق حابار ەسەڭگىرەتىپ جىبەردى. ءسال ەسىمدى جيناپ الەم جەلىنى پاراقتاسام، ارىسىن جوقتاعان اعايىن شۋلاپ جاتىر ەكەن. قاڭتاردا جەتكەن بۇل قايعى مەنى عانا ەمەس اۋ، تۇتاس الاش بالاسىن كۇڭىرەنتكەنى انىق.
ەدىگە اعا جىبەرگەن قىسقا حابارلاندىرۋدى كوڭىلىم قۇلازىپ، كوزىم جاساۋراپ قايتا-قايتا وقي بەرەمىن. سەنبەۋگە بولمايدى، ءبىراق كوڭىل قيمايدى.
«ارىستان اكەم فانيدەن باقيعا اتتانىپ كەتتى، ا ق ش-تىڭ مەريلەند شتاتىنداعى ۇيىندە، بالا-شاعاسىنىڭ ورتاسىندا، 2025 -جىلعى قاڭتاردىڭ 9-ى، جەرگىلىكتى ۋاقىت بويىنشا ساعات 19:55-تە (قازاقستان ۋاقىتى بويىنشا قاڭتاردىڭ 10-ى، ساعات تاڭعى 5:55)».
- و، ءتاڭىرى، ءبىر اي بۇرىن عانا سويلەسكەندە جاپ-جاقسى ءجۇر ەدى عوي، - دەيمىن ءوز-ءوزىمدى جۇبىتىپ.
وسىدان تۋرا 50 كۇن بۇرىن، انىعى 20-قاراشا كەشكى 21.00 دە ەدىگەدەن تەلەفون كەلدى. ۇيدە بالا-شاعاممەن ۋلاپ-شۋلاپ وتىرعانمىن. تەلەفوندى اسىعىس الدىم. قىسقا اماندىقتان كەيىن، «اتا سەنىمەن سويلەسەم دەيدى. بىلەسىڭ قۇلاعى جاقسى ەستىمەيدى، ءسوزىن بولمەي تىڭداي بەرەسىڭ عوي» - دەدى كارى باققان قىر-سىرىنا قانىق قاعىلەز ۇل. ءبىر جاعى قۋانىپ، ءبىر جاعى تولقىپ تىڭداپ تۇرمىن. امان-ساۋلىقتان كەيىن اتا ۇزاق سويلەدى. كەمەردەگى ەلەسى كوز الدىما كەلىپ، مەيىرىمگە تولى ىستىق لەپ سەزىلىپ تۇر. بىلتىر قىستا باۋىرلارىمدى ەرتىپ بارىپ امانداسىپ قايتقانىما رازىلىعىن ءبىلدىرىپ، باتاسىن بەردى. قوجابەرگەن باتىر تۋرالى كىتابىمدى وقىعانىن، كوپ جايمەن قانىققانىن ايتىپ، ءجانابىل اقساقال تۋرالى سۇرادى.
- ءجانابىل شەتەلدەگى اعايىننىڭ ايبارى عوي، امان بولسىن، - دەدى. ەل، جەر وزدەرىڭدىكى، ەڭسەلەرىڭدى تۇسىرمەڭدەر. ەشكىمنەن قورقپا، ەشتەڭەدەن تايسالما. العان بەتىڭنەن قايتپا، العا قويعان ماقساتىڭا جەت، - دەپ شابىتتاندىرا سويلەدى. دەنساۋلىعىم سىر بەرىپ سىرقاتتانىپ قالىپ ءجۇرمىن، بىرەر كۇندە اۋرۋحاناعا جاتامىن، حابارلاسا الماي قالسام امان بولىڭدار، سۇراعان جۇرتقا دۇعاي سالەم ايت، - دەدى. مەندە ءۇنىم دىرىلدەپ، قيماي قوشتاستىم. ىشىمنەن سويلەي بەرسە ەكەن دەپ تىلەپ تۇرمىن. ەدىگە اعامەن از-كەم شۇيىركەلەسىپ، اپانىڭ، جەڭگەيدىڭ جايىن سۇراپ، اتانىڭ نەمەرەسى توقايتەمىر «دوسىم» تۋرالى ايتىستىق.
مەن قۋانىپ اينالامداعى ءوزى اتىن اتاپ سالەم ايتقان اعا-باۋىرلارىما حابارلاسىپ، ولاردى دا ءبىر جەلپىنتىپ تاستادىم.
ارادا 10 كۇن وتكەندە كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، ەل اعاسى ءجانابىل سىماعۇل ۇلى اقساقال ۇرىمجىدە قايتىس بولدى. مەن اقساقال حاباردار بولسىن، - دەگەن ويمەن ەدىگەگە قىسقا حات جىبەردىم. اتا اۋرۋحانادا، جازۋعا جاعدايى كەلمەدى، اۋىزشا سالەمىن جەتكىزىپ، تۋىس-تۋعانىنا كوڭىل ايتسىن، - دەگەن كوڭىل لەبىزىن جەتكىزدى. جاكەڭ اقساقالعا الماتىدا اس بەرىلىپ، بالا-شاعاسىمەن بەت كورىسەتىن بولعاندىقتان سوعان باردىم ءارى ءدۇيىم ەلدىڭ الدىندا ا ق ش-تان جولدانعان كوڭىل ايتۋدى جەتكىزدىم، جينالعان جاماعات تا، مارقۇمنىڭ بالالارى دا رازى بولىپ قالدى.
بۇل قازاق رۋحانياتىنىڭ الداسپانى، كۇللى الاشتىڭ ءسوزى، كوك تۇرىكتىڭ كوزى، ءتىرى اۋليەنىڭ ءوزى كلاسسيك جازۋشى مۇحتار ماعاۋينمەن سوڭعى تىلدەسۋىم ەكەنىن ول كۇنى ويلاعان جوقپىن.
«مىنا مەن - ايبىندى عۇن، ەرجۇرەك تۇرىك، كەمەڭگەر شىڭعىس حان، اسقاق التىن وردا، وعان جالعاس نۇر شۇعىلالى الاش اۋلەتى - بار عۇمىرى جارىققا ۇمتىلعان ارپالىس ۇستىندە وتكەن مۇحتار ماعاۋين - كوزىم جۇمىلعان مەزەتتە، بۇرناعى الاپات بابالارىم سياقتى، ولمەس، وشپەس، ماڭگىلىك ارۋاققا اينالام! ءيا». مۇحتار ماعاۋين، «كولمە-كول» تولىق شىعارمالار جيناعى، 26- توم.
ەدىگە قارالى حابارلاندىرۋىن وسىلاي تۇيىندەپ جىبەرگەن، بۇل اكە وسيەتى.
«شىندىعىندا جان - اللانىڭ اماناتى، جازۋ - ارۋاقتىڭ اماناتى. الماسا - مىندەت ارتقانى، جازباساڭ- قارىزعا باتقانىڭ» دەگەن قاتاڭ ۇستانىمداعى تۇتاس سانالى عۇمىرىن شىعارماشىلىققا ارناعان ۇلتتىڭ ۇلى پرەزيدەنتى، قازاق قارا ءسوزىنىڭ قارا نارى، كونە تۇركىلەردەن جالعاسقان ەرلىك رۋحىن جاڭعىرتقان كەمەڭگەر، جازۋشى، جىراۋلار ءداۋىرىنىڭ جوقشىسى بولعان الداسپان تاريحشى مۇحتار ماعاۋيننىڭ قازاق رۋحانياتىندا الار ورنى ەرەكشە.
وسى جاڭا جىل كۇنى دە ءوزىمنىڭ الەم جەلىدەگى پاراقشاما اتانىڭ ۇيىندە بىرگە تۇسكەن سۋرەتىمىزدى سالىپ، «2024 -جىلدىڭ قاڭتار تارتۋى وسى كەمەردەگى كەمەڭگەرمەن كەزدەسۋ بولدى. مەنسىز دە ماقتاۋلى تۇلعا، ءتىرى اڭىز ءتاڭىر جازسا 85 جاسقا ەر سالعالى وتىر. كۇللى الاشتىڭ ابىزىنىڭ وسى مەرەيتويىندا جۇزدسۋگە ءناسىپ ەتكەي» - دەگەن ەدىم. شىن نيەتىمدە سول، رۋحاني دايىندىعىمدا مول ەدى، اتتەڭ. ول كۇنگە جاراتۋشى جەتكىزبەدى، پەندە دە نە شارا؟ وكىنىشتەن وزەگىم ورتەنىپ، ءىشىم ۋداي اشىپ بارادى. باسىما كەلگەن ءبىر وي، شىنىمەن مۇحتار اۋليەنىڭ ۇلى دەنەسى ا ق ش- تا قالاما؟ الدە ۇكىمەت ءبىر امالىن جاساپ اكەلەمە؟ - دەگەن جاۋاپسىز سۇراق بولدى. بۇل مەنىڭ ەمەس اۋ، ۇلى جازۋشىنى وزىنە رۋحاني تىرەك كورەتىن تۇتاس جۇرتىنىڭ جۇرەگىندەگى ءۇن، قيماستىق سەزىم ەدى. دەگەنمەن، بۇل سۇراققا دا جازۋشى كوزى تىرىسىندە جاۋاپ بەرىپ، ۇلىنا اماناتتادى ەمەسپە. ول ەكى سويلەمەيدى، ۇلى دا اكە وسيەتىنە قيانات جاسامايدى. ءسوز ءتامام.
ەندى ابىز اقساقال، اڭىز جازۋشى تۋرالى ەستەلىكتەر عانا سويلەيدى. ءوزى ايتقانداي، ول ەندى توبەمىزدەن قاراپ باقىلاپ جۇرەر ءتاڭىر تەكتى ارۋاققا اينالدى. سونداي ءبىر جىلى جۇزدەسۋ مەنىڭ ومىرىمدە دە بولعان ەدى. بۇل كوپتەن كوڭىلىمدى كۇپتى قىلعان كەزدەسۋ ەدى، اقىرى ءناسىپ بولدى.
تانىمال جۋرناليس قارىنداسىمىز ايا ءومىرتاي قىزىنىڭ حالىق جازۋشىسى مۇحتار ماعاۋينمەن سۇحباتى الەم جەلى ارقىلى الەم قازاعىنىڭ قۇلاعىن ەلەڭدەتتى. قىزعانىشسىز ايتار بولساق، ۇيقىداعى قازاق قوعامىن اشىق كۇندە ءجاي تۇسكەندەي ءدۇر سىلكىندىردى. ونداعى ايتىلعان تاقىرىپتاردى اركىم ءوز ورەسىنشە ءوربىتىپ، توڭىرەككە تارقاتىپ جاتتى. سول ارقىلى ابروي جيناعىسى كەلەتىندەر دە، كورىلىم توپتاعىسى كەلەتىندەر دە ارمانسىز سىلتەدى...
وسىدان ون ءتورت جىل ىلگەرى وسى ۋاقىت، ياعني 4-اقپان كۇنى مۇقاڭا ارناپ «اعا» دەگەن ولەڭ جازعان ەكەنمىن. ول كەز جاڭىلماسام، جازۋشى شەتەلگە كوشىپ، تاعى دا قازاق رۋحاني الەمى ءوز الىنشە كۇڭكىلدەسىپ جاتقان كەز. سودان بەرى سۇيىكتى جازۋشىما دەگەن ساعىنىشىم ءبىر ءسات تولاستاعان ەمەس. وسىلايشا ءوز ويىمنىڭ الاساپىرانىمەن جۇرگەنىمدە مىناۋ ايا بەگىمنىڭ اڭگىمەسى ىشكى الاۋىمدى لاپ ەتكىزدى.
الماتىدان كاسىپكەر عالىمبەك ورالحان ۇلى باۋىرىم كەلگەن ەدى. سونىڭ جەبەۋىمەن استاناداعى قارىنداستارىما ءبىر شاۋگىم ءشاي بەرسەم دەگەن ويمەن ايا ءومىرتاي قىزى، مايگۇل سۇلتان قىزى، جۇلدىز جۇماقان قىزى، نازگۇل نازار قاتارلى جۋرناليس قارىنداستارىمدى داستارقانعا شاقىردىم. ۋادەلى ۋاقىتتا شۇرقىراسىپ جينالىپ الىپ، بۇرقىراتىپ اڭگىمەنى سوقتىق اۋ دەيسىڭ. اڭگىمە اۋانى كوبىندە اقساقالدىڭ لەپەستەرىنە، ايانىڭ كورگەن، بىلگەندەرىنە اۋىپ وتىردى. سونىڭ الدىندا عانا عالىمبەك ەكەۋىمىز اقساقالعان ەرۋلىك اپارىپ، سالەم بەرىپ قايتۋ تۋرالى كەلىسكەمىز. ايادان بارلىق جايدى بىلگەسىن، ەلشىلىككە ءوزىن سالىپ، اۋلەتتىڭ جاي-كۇيىن ۇعىسىپ الدىق تا، اينالسوقتاپ جۇرە بەرۋدى ءجون كورمەي ات-ابزەلىمىزدى ازىرلەپ، جول قامىنا كىرىستىك.
«ەلدە بولسا دا مىنگىزەتىن ءبىر اتىمىز عوي»، دەگەن بايلاممەن بارماعىنان بال تامعان تانىمال قاساپشى، رەسپۋبليكالىق «بەسبارماق» جوباسىنىڭ جەڭىمپازى ساياحات ءاسىمحان ۇلى اعاما تالداتىپ ءبىر تۋ بيەنى سويدىرىپ، سەكسەۋىلدىڭ تۇتىنىمەن ىستاتىپ، الاتاۋدىڭ سامالىنا كەپتىرتىپ دايىن بولعان سوڭ، 2024 -جىلى 20 -قاڭتار كۇنى تاڭدا الماتى اۋەجايىنان جازۋشى- جۋرناليس مەيىرجان اۋەلحان ۇلى، اقىن جاقسىلىق قازىمۇرات ۇلى، كاسىپكەر-باسپاگەر عالىمبەك ورالقان ۇلى قاتارلى ىنىلەرىمدى ەرتىپ، ءتورت قۇبىلامدى تۇگەندەپ الىپ انتالياعا اتتاندىم.
اعاعا بارام دەگەن الاكوڭىلگە، توقىم قاعۋ قوسىلىپ تاڭ اتقانشا كوز ىلمەستەن اۋەجايعا تارتتىق. كوتەرگەنىمىز ءبىر جىلقىنىڭ ەتى. اۋەجايداعىلار اڭ-تاڭ. ايتەۋ شۋلاتىپ ءجۇرىپ وتكىزدىك، ونىڭ قىزىعى مەن شىجىعىن مەيىرجان مەن عالىمبەك كوردى. ءبىر ەسىمدى جيسام تۇرىك اۋە كەمەسىنىڭ ىشىندە جاقسىلىقتى ولەڭ وقۋعا قولقالاپ تۇر ەكەنمىن. وسى جولى اسپاننان بولدى ما، ماستاردان بولدى ما بىلمەيمىن، تۇرىك اۋە كەمەسى ءۇش ساعات كەشىگىپ ۇشتى..
انتالياعا توتە رەيس بولماعان سوڭ ستانبۋل ارقىلى ۇشقامىز. الەمدەگى ەڭ ۇلكەن اۋەجايلاردىڭ ءبىرى ءبىز قونعاندا اق نوسەر قۇيىپ تۇردى. جولداستارىممەن بىرگە اۋەجايعا كىرىپ، انتالياعا شىعار دالىزگە قاراي اياڭداپ كەلەمىز. جان-جاعىمىز تولعان تۇرىك، شۋ-شۋ ەتەدى. كەنەت جولاۋشىلارعا باعىت كورسەتىپ، باعدار نۇسقاپ تۇرعان جاس جىگىتكە كوزىم ءتۇستى. كوزىنەن ءوزىمدى كورگەندەي كوڭىلىم اۋىپ قارايلاي قالدىم دا، - اناۋ جىگىت قازاق قوي، - دەدىم باۋىرلارىما نۇسقاپ. 70 ميلليون تۇرىكتىڭ ىشىنەن قازاقتى قايتىپ تانىپ تۇر، - دەگەندەي ولار باسىندا سەنبەدى.
جانىنا بارىپ:
- اسسالاۋماعاليكوم باۋىرىم!- دەدىم الگى جاسقا.
- ۋاعاليكومسالام! - دەدى ىلتيپاتپەن كۇلە قاراپ.
- قازاقسىڭ عوي؟ - دەدىم توتەسىنەن سەنىمدىلىكپەن. كوزىم دە، كوڭىلىم دە الداماعان ەكەن.
- ءيا، اعا، قازاقپىن، ەسىمىم ماقمۇت، - دەيدى الگى قانداسىم جىميىپ.
- بىزدە قازاقپىز، قازاقستاننان كەلدىك، - دەپ شۇرقىراي امانداسىپ، جالپىلداپ جاتىرمىز ومەشەگىمىز ءۇزىلىپ. قازاق بولعانىن بۇگىن سەزىنگەندەي ماقمۇت قايتالاي قۇشاقتاسا امانداسىپ زارىعىن باسىپ جاتىر. اتالارى التايدان كوشىپ كەلكەن از اعايىننىڭ ارتىنداعى جوعالىپ بارا جاتقان جۇرناقتارىنىڭ بىرىمەن وسىلاي الەمنىڭ ەڭ ۇلكەن اۋەجايىندا ۇشىراستىق.
- ءاي تاكە، مىناۋىڭىز ءوتتى ەندى. شىنىمەن تاڭ قالدىق، - دەپ جاقسىلىق ارقامنان قاعىپ قويادى.
- انە ايتتىم عوي، تاكەڭ بىردەن تانيدى. وتكەندە پاريجدەگى قالىڭ توپتىڭ ىشىنەن ءبىر قازاقتى وسىلاي تانىپ العان، - دەپ عالىمبەك ەيفەل مۇناراسىنداعى ءبىر جايدى ەسكە سالدى...
ستامبۋل اۋەجايىنىڭ باس اياعى ات شاپتىرىم، قايدان كەلىپ، قايدا تۇرعانىڭ بەلگىسىز. ءبىز دە ءسۇيتىپ ابدىراپ تۇرىپ الگى قازاققا جولىعىپ قالعامىز عوي. ماقمۇتتىڭ نۇسقاۋىمەن انتالياعا ۇشار باعىتتى تاپتىق. ول ارتىمىزدان قيماي قاراپ ۇزاق تۇردى...
انتالياعا باعىت العان اۋە كەمەسى دە ءبىر جارىم ساعاتتاي كەشىكتى. الاڭ كوڭىلمەن الىپ ۇشىپ الدىڭعى قاتارعا بارىپ العامىز، تاعاتسىزدانا كۇتىپ تۇرمىز، قۇدى ۇشاققا الدىمەن كىرسەك اعاعا الدىمەن جەتەردەيمىز. كەشىگىپ اۋەگە كوتەرىلگەن ۇشاق ساعات جارىم ۋاقىتتا انتاليا اسپانىنا جەتكەنىن حابارلادى، تەرەزەدەن تىمتىنە قاراپ، تامسانىپ كەلەمىز. توڭىرەگى تەڭىزبەن قورشالعان تۇركى دالاسىنىڭ ءار قويناۋى قاسيەتتى قۇندىلىقتارىمەن ەرەكشە. ۇشاق قونار شاققا دايىندالىپ جەرگە قۇلديلاي باستاعان شاقتان باستاپ قاراپ كەلەمىن، اينالا تولعان جىلى جاي، ەگىس القابى. جارتى ساعاتتان استام ۇشىپ ءوتتى. تۇتاس انتاليا دالاسىن جىلىجاي وراپ تۇرعانداي سەزىلدى. نەدەگەن تەحنولوگيا؟ نەدەگەن ەڭبەك؟ باستىسى ءتاڭىردىڭ تۇركىگە بەرگەن تارتۋى دا شىعار. جەردىڭ كليمات قولايلىلىعىن ۇتىمدى پايدالانا ءبىلۋدىڭ ءوزى دە وسىلارعا ءتان ارتىقشىلىق بولار. ءبىزدىڭ استانادا بولسا باياعىدا جەلگە ۇشىپ كەتەسىڭ اۋ دەيمىن ىشىمنەن. وڭتۇستىك وبلىستاردا حالىقتىڭ ەبى بولعانمەن بازاردىڭ كوزى جوق، ەككەنى ەڭبەگىن وتەمەي، ءشىرىپ جاتقانى تاعى بار. مەملەكەت تاراپىنان جۇيەلى بىرىزدىلىككە تۇسپەي وڭالمايتىن كاسىپ اۋ دەيمىن تاعى دا قولدى ءبىر سىلتەپ...
الماتىدان سالعان سالەمدەمەمىزدى كۇتىپ الاتىن دا ءسات كەلدى. كەدەندىك ايماقتان كەدەرگىسىز ءوتىپ، بار بەتجۇزدىگىمىزدىڭ بۇلىنبەي ءبۇتىن جەتۋىن كۇتىپ تاعاتسىزدانىپ تۇرمىز. جانىمداعى ىنىلەرىمنىڭ ءبارى دە شەتەل كورىپ، جول ءجۇرىپ جۇرگەن جوسىن بىلەتىن جىگىتتەر. جاقسىلىق ءۇش ايلاپ، مەيىرجان ءبىر ايلاپ بۇل دالانى تۇتاس شارلاپ كادىمگى جولباسشىعا اينالعاندىقتان كوپ قيىندىق تۋىندامادى. ۇشەۋىمىزگە تيەسەلى توعاناعىمىز تولىق كەلىپ، مەيىرجاننىڭ شەمودانى كەشىكتى، كۇتتىك، كەلمەدى. باگاج باقىلايتىن ورتالىعىنا بارعان ەدىك ءبىز سەكىلدى سۋمكا جوعالتقاندار، شەمودانى بۇلىنگەندەر كەزەكتە ەكەن، ءبىراز كۇتىپ جايىمىزدى ۇعىندىردىق. سۇيتسەك بىزدىكى ستانبۋلعا ايالداپ قالعان ەكەن، كەلەسى رەيسپەن الدىرتىپ بەرەتىن بولىپ تەلەفون، مەكەن جايىمىزدى الىپ قالدى. قاراپ تۇرسام شەمودانى سىنعاندارعا جاڭا شەمودان بەرىپ جاتتى. مەيىرجانعا ، - الاڭداما، جاڭا شەمودان بەرەدى ەكەن، - دەپ قويدىم.
- شەموداندى قويىڭىزشى، 25 ك گ ءسۇرىنى ايتساڭىزشى، - دەيدى جىمىيىپ. بۇيىرسا كەلىپ قالار دەگەن سەنىممەن كەمەرگە تارتۋعا تاعاتسىزداندىق. بىرنەشە كۇن ارى-بەرى جۇرۋگە قولايلى بولۋ ءۇشىن ءبىر اۋىزدان كەلىسىپ، جەكە ماشينا جالداپ الىپ، قالانىڭ ورتاسىنان تاماقجاي تاۋىپ، جۇرەك جالعاپ الدىق تا اقساقالدىڭ اۋىلىنا تارتىپ كەتتىك. كۇن ۇياسىنا باتقان كەز. تىزگىندە مەيىرجان. جاقسىلىق ەكەۋى وسى ءوڭىردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن تانىستىرىپ كەلەدى. اۋەدەن كورگەندە الاقانداي بولعان انتاليانىڭ شەتىنە ازەر ىلىندىك. سان تاراپقا اعىلعان كولىكتەر، ايقاسقان كوپىرلەر، تۇنگى شامى جارقىراعان كونە شاھارعا كورىك بەرىپ اق تۇر.
قالا سىرتىمەن تاۋ جاعالاپ تارتىپ كەلەمىز، توڭىرەك قاراڭعى، اندا-ساندا سونادايدان جەرورتا تەڭىزىنىڭ ايدىنىندا تەربەلگەن كەمەلەردىڭ جىلتىلداعان جارىقتار كورىنەدى. ءبىر ساعاتقا وتەر-وتپەس ۋاقىتتا كەمەرگە دە ىلىندىك. تاۋ بوكتەرىندەگى شاعىن قالاشىقتى كورگەندە، كورمەگەندە ارماندا. كۇنى بۇرىن بەلگىلەپ العان بارار جەرىمىز بولعاندىقتان اداسپاي تاپتىق. ءبىزدىڭ الدىمىزدا ساياحات اعا جولداستارىمەن وسى وڭىرگە كۇل توگىپ اتتانعان. سول قوناق ۇيگە بىزدە كەلىپ جايعاستىق. قارسىدا ءجۇز مەتىرگە جەتەر-جەتپەس جەردە اقساقالدىڭ ءۇيى مەنمۇندالايى. كوتەرگەن ەتىمىزدى ءبولىپ، جارىپ قوناقۇيدىڭ مۇزداتقىشتارىنا سالىپ، وزىمىزدە جايلاپ جايعاسا قالدىق. ءارقايسىمىز ءوز ويىمىزبەن الەكپىز، اسىرەسە جاقسىلىقتىڭ تولقىنىسى ەرەكشە. تاڭدا تالاسا تۇردىق، تۇردىق تا اقساقالدىڭ اۋلاسىنا كوز سالدىق. اق ءمارمارلى، كوك كۇمبەزدى حان سارايىنداي وردانىڭ اۋلاسى تىپ-تىنىش. كۇن جەكسەنبى، ءالى تۇرماعان ەكەن دەپ شەشتىك. جاقىن ماڭنان ناۋبايحانا تاۋىپ تاڭعى اسىمىزدى اۋجال جاساپ الدىقتا، جاياۋ قالانى ءبىر اينالىپ شىقتىق. بىزدەن بۇرىن تۇرىك كورگەن ەكەۋى اناۋ جاقسى، مىناۋ جاقسىمەن ۇستەلدى ءتۇرلى-ءتۇستى نان، كۇلشەلەرگە تولتىرىپ قويعان ەكەن، عالىمبەك ەكەۋمىز تامسانىپ وتىرىپ تۇرىكتىڭ قارا شايىمەن ءسىمىرىپ الدىق. وسىندا جارتى ساعاتتاي وتىرعان بولۋىمىز مۇمكىن، باسىندا ەكىدەن-ۇشتەن كەلىپ جاتقان الارماندار ەندى كەزەككە تۇرا باستادى. اينالاسى 40 شارشى مەتىرگە جەتپەس ناۋبايحانادا ۇلكەندى-كىشىلى بەس-التى جۇمىسشى جۇگىرىپ ءجۇر. الدى اقباس اتا، ارتى بوز بالا دەگەندەي. سوعان قاراعاندا ۇرپاق جالعاپ كەلە جاتقان اۋلەتتىڭ اتا كاسىبى بولار. ءبىزدىڭ جۇرتقادا ءوزى جايلى، ءوزى تازا، ءوزى ءدامدى، باعاسى لايىقتى، قىسى-جازى تۇراقتى وسىنداي بەرەكەلى كاسىپ ءناسىپ بولسا يگى ەدى.
تاۋدىڭ تاڭعى ساۋمال اۋاسى جانىڭدى راحاتتاندىرادى. قالا تىپ-تىنىش، بىزدەن باسقا جۇرگىنشىسى جوقتاي ماڭعاز سەزىلەدى.
ۇلكەن كىسى كەشتەۋ ويانار، - دەگەن كونە جورامالمەن ساعات 11 گە تاياۋ جازۋشىنىڭ ۇيىنە بارۋعا قامداندىق. كوڭىلىمىز قوبالجىپ اۋدەم جەر سونشا الىستاپ كەتتى. جاقسىلىق ەكەۋمىز جاياۋ تارتتىق، ەكەۋى ماشينانى ىڭعايلاپ ەسىك الدىنا ورنالاستىردى.
اق ءمارمارلى، كوك كۇمبەزدى حان سارايىنداي «التىن ورداداي» اۋلاسىنا يمەنە اياق باستىق. تەمىر تورمەن قورشاعان اۋلادان توڭىرەگى تۇگەل كورىنگەن ءۇيدىڭ كۇنگە قاراعان تەرەزەسىنەن، كوڭىل ەكرانىمىزدا اۋليەدەي سۇلباسى ساقتالعان اڭىز ادامىمىز كەيىپكەرلەرىمەن تىلدەسكەندەي، اسىعىن الشىسىنان ءيىرىپ جانتايىپ جاتىر ەكەن. بىزگە ءمالىم قاسقا باس، قياق مۇرت كوزىڭە وتتاي باسىلادى.
ءۇي ەسىگى ءىلۋلى ەكەن، قاعىپ دىبىس بەردىك. اۋلا سىرتىنا كەلسە جوتكىرىنىپ دابىس بەرەتىن باياعىنىڭ شالدارىنشا كەڭىردەگىمىزدى كەنەگەنمەن، ءۇنىمىز وزىمىزگە عانا ەستىلەدى، تولقىپ تۇرمىز. سالدەن كەيىن ىشتەن «قازىر اشامىن» دەگەن باقىت اپانىڭ داۋسىن جازباي تانىدىق.
- اينالايىن امانسىڭدارما؟ جاقسى جەتتىڭدەر مە؟ - دەپ ءبارىمىزدى كەزەك-كەزەك ماڭدايىمىزداي سۇيگەن اپادان امان-ساۋلىق سۇراسىپ ىشكە كىردىك. باعاناعى اۋلادان تەرەزەسى كورىنگەن بولمەدەن ءبىزدى قارسى الا شىققان ابىزىمىزعا قاراي انتالاي جۇگىردىك. ەمەن-جارقىن قۇشاقتاسا امانداسىپ ماۋقىمىزدى باسىپ، ۇستەل باسىنا جايعاستىق.
ءبىز اتامەن وڭاشا وتىردىق. باقىت اپا كەلىنىمەن بىرگە بايەك بولىپ داستارحان ازىرلەپ جاتىر. ءبىراز جىلدار ازاتتىق راديوسىن باسقارعان ۇلى ەدىگە اعامەن دە وسى جولى تانىستىق. مەن ىشىندەگى ۇلكەنى، جول باستاۋشى بولعاندىقتان ءوز جايىمنان باستاپ، جول سەرىكتەرىمدى جەكە-جەكە تانىستىرىپ، ارنايى ىزدەپ، امانداسىپ كەلگەنىمىزدى ايتىپ، ارقالاپ اكەلگەن ازعانتاي سالەم-ساۋقىتىمىزدى تابىس ەتتىك. اتا دا، بالا-شاعاسى دا شىنايى قۋانىپ قالدى.
- سەندەردى كەشە كەشكە كەلەدى دەپ كۇتكەم، - دەدى اتا جۇزىمىزگە مەيىرلەنە ءبىر قاراپ شىعىپ.
- اتالارىڭ تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ، قوناق كەلەدى، دەپ بىزگە دە مازا بەرمەي كۇتىپ وتىردى، - دەپ اپا دا قوستاپ قويادى. ەدىگە اعا كوپ سويلەمەدى، سۇراقتارىمىزعا عانا جاۋاپ بەرىپ سىرتتاي باقىلاپ وتىردى.
- ءبىر ورىندا ۇزاق وتىرعاندىقتان تىزە باستىرماي قالادى ەكەن، ونىڭ ۇستىنە ءبىر تۇماۋ جابىسىپ مازامدى الىپ ءجۇر، الدىڭعى كەلگەندەرمەن جاقسى سويلەسە المادىم، قازىر ءتاۋىرمىن، ءبىراز اڭگىمەگە جارايمىن، اسىقپاڭدار، - دەيدى اتامىز قيماس سەزىمىن ءبىلدىرىپ. ءبىز بىرگە كۇلەمىز، سۇيتەمىز دە، - تىڭ ەكەنسىز، ءالى تالاي شىعارمالار كۇتەمىز، - دەيمىز جان-جاقتان جاۋتاڭداي قاراسىپ، ەر تۇلعالى، ءور رۋحتى قايسار قالامگەردىڭ اسقاق تۇلعاسىن الاسارتقىمىز كەلمەگەندەي.
كوپ ۇزاماي داستارحان باسىنا جايعاستىق. شىنىمەن تاڭنان دايىندالعان ەكەن، ورتاعا ارنايى اسىلعان ەت كەلدى. باعاناعى باستالعان اڭگىمەنى داستارحان باسىندا ارى قاراي جالعادىق. اتا توقتار ەمەس، ءوزىنىڭ تالاي جىلعى كانىگى تاقىرىبىن تارماق-تارماعىمەن تولعايدى. ءبىز وزىمىزگە قىزىق شىعارمالارىنىڭ وقيعالارى تۋرالى، كەيىپكەرلەرى تۋرالى، جازىلۋ تاريحى تۋرالى سۇرايمىز. اتا مۇدىرمەيدى، قاي جەرىنەن سۇراساڭ سول جەرىنەن جالعاستىرادى. اراسىندا قازاقستاننىڭ تىنىس-تىرشىلىگى، قوعامدىق جاعدايى تۋرالى اڭگىمەلەي كەلە ءوزىنىڭ قۇرداستارى، زامانداستارى تۋرالى وي وربىتەدى. ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ، كلاسسيك جازۋشى ءابىش كەكىلبايەۆ ۇشەۋىمىز تۋرالى «ءۇش قۇرداس» دەگەن ەرتەگى جازعام، - دەپ ايتىپ ءبىر كۇلدىرىپ قويادى.
- ويعا العان شارۋلارىم بار، الدا ءبىراز ماقالالار جوسپارلاپ وتىرمىن، شەتەلدەگى قانداستار تۋرالى دا ارنايى توقتالامىن. ايتپاقشى، قىتايداعى قازاقتار اراسىندا «شاراپات»، «جولاۋشى» دەگەن باعدارلامالار بولۋشى ەدى عوي، قازىر بارما؟ ونى دا قۇرتتى ما؟ - دەيدى سۇڭعىلا قالامگەر توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنان حابار الىپ وتىرعانىن مەڭزەپ.
- قۇرتتى! ءبارىن قۇرتتى!- ءبىز جاۋاپتى قىسقا عانا قايىرامىز.
ەسىلدەرتىمىز اتانى تىڭداۋ.
ءبىز اپارعان سالەم-ساۋقىتىمىزدان بولەك اتاعا ارناپ اقىن ومارعازى ايتان ۇلىنىڭ «تىرنالار»، جاقسىلىق ءساميت ۇلىنىڭ «قاھارلى التاي»، عالىمبەك ەلۋباي ۇلىنىڭ «ءجۇز جەتىنشى كوكتەم» جانە ءوزىم قۇراستىرىپ شىعارعان «اق تۋلى قوجابەرگەن باتىر» كىتاپتارىن الا بارعانبىز. جاقسىلىق بۇدان بۇرىن جازۋشى تۋرالى ماقالالار جاريالانعان «جاس الاش» گازەتىنىڭ بىرەر سانىن الۋدى دا ۇمىتپاعان ەكەن، سولاردى تابىستادىق. قارت قالامگەر ءار كىتاپتى قولىنا ۇستاپ، جەكە-جەكە اۋدارىپ، توڭكەرىپ قاراپ شىقتى.
- قوجابەرگەن باتىر تۋرالى ءبىراز مالىمەتىم بار، ماقالامدا ارنايى توقتالعانمىن. ومارعازى وتە تەرەڭ ادام عوي. تانيمىن، بىرگە بولعانمىن. جاقسىلىقتا ۇلكەن دايىندىقپەن كەلگەن، شىعارماشىلىق مۇمكىندىگى مول تالانتتى جازۋشى ەدى. «سەرگەلدەڭ» دەگەن رومانىنىڭ ءبىرىنشى كىتابىن تۇتاسىمەن «جۇلدىز» جۋرنالىندا باستىرىپ جاريالاعانمىن. كەيىننەن حابارلاسا المادىق، تۇرمىس جاعدايى جار بەرمەگەن بولار. كىتاپتارىڭا راحىمەت، اسىقپاي وقيمىن عوي، - دەپ ۇستەلىنىڭ ورتاسىنا قاراي ىسىرىپ قويعان ەدى، ەدىگە اعا قولىنا الىپ، تۋرا اكەسىنىڭ جولىمەن اۋدارىپ، توڭكەرىپ ءبىر-ءبىر شولىپ شىعىپ، ىشكى ۇيدەگى جازۋشىنىڭ كىتاپتارىنىڭ قورىنا قوستى.
جازۋشىنىڭ شىعارماشىلىق ۇستەلىندە ءوزىنىڭ جانسەرىگى كونەتوز ماشينكاسى تۇر. اناۋ 25 تومنىڭ قانشا پاراقتارى وسى ماشينكانىڭ تاسپاسىمەن ءورىلدى ەكەن دەشى.. ءتىل تاقتاسىن باسىپ قالساڭ جاڭا شىعارما كۇتكەندەي تاق-تاق ەتەدى. ول دا ۇلى مۇقاڭ سەكىلدى «التىن وردادان» قالجىراپ شىعىپ، تىنىعىپ وتىرعان سىڭايلى... انادايدا عۇمىرىنىڭ ءار مينۋتىن ولشەممەن پايدالانىپ، ومىرىندە وشپەس مۇرالار قالدىرعان جازۋشىنىڭ قول ساعاتى كەلەر كۇننىڭ جوسپارىن كۇتكەندەي تىق-تىق ەتەدى..
- سەندەردىڭ اتى-جوندەرىڭدى جازىپ الماسام ۇمىتىپ قالامىن، - دەپ اتا قاعاز-قالامىن الدىرىپ جەكە-جەكە قايتالاي تاپتىشتەي سۇراپ جازىپ الدى. نەدەگەن ۇقىپتى ادام دەسەڭشى.
عالىمبەك «الاساپىراندى»، مەيىرجان «جارماقتى»، جاقسىلىق «مەندى» ارقالاپ بارعان ەدى، اۆتورعا اق تىلەگىمەن قولتاڭباسىن قويدىرىپ الدى.
اتانىڭ بالالارىنىڭ، نەمەرەلەرىنىڭ ءبارىنىڭ اتتارى ءوزىنىڭ داڭىقتى كەيىپكەرلەرىنىڭ ەسىمدەرىنە قويىلعان ەكەن. «بولاشاقتا ءانشى، كومپوزيتور بولار» - دەپ توقايتەمىردى مەيىرلەنە قۇشاعىنا قىسىپ، تۇلىمىن سىيپاپ قويادى. بارىنەن دە توقايتەمىرگە اپارعان سىيلىعىم قاتتى ۇنادىما الدە مەنىڭ ءبىر كوڭىل اڭسارىمدى پەرىشتەسى سەزدىردىمە بىلمەيمىن بارعالى جانىمنان شىقپادى. «الدىمنان كەتپەيدى، اقىن بولاتىن سەكىلدى» - دەيمىن ازىلدەي، ەركىنسي سويلەپ. ونداعى سىيلىعىم ونەرتاپقىش عالىمبەك قىزىربەك ۇلى جاساپ شىعارعان سويلەيتىن كيگىز ءۇي ەدى. ونى توقاڭ ءبىز بارعاننان كەتەر-كەتكەنشە ساڭقىلداتىپ قوسىپ قويدى.
- شىنىمەن، باسقالارعا ءبۇيتىپ جولامايتىن، - دەپ قوستادى جەڭگەمىز. ەدىگەنىڭ جولداسى تۇركىمەن ۇلتىنىڭ ءبىر زيالىسىنىڭ قىزى ەكەن، ا ق ش- تا جەكە ناۋبايحانا كاسىبىمەن شۇعىلدانادى ەكەن. بۇل كاسىپ بىزدە قارقىندى قولعا الىنباعانىمەن دامىعان ەلدەردە ۇلكەن سۇرانىسقا يە كاسىپتىڭ ءبىرى عوي. باعاناعى كەمەردەگى شاعىن ناۋبايحانا دا ءبىز بارعاندا نان-توقاشقا تولىپ تۇرعان، ءبىز شاي ءىشىپ قايتقان جارتى ساعاتتىڭ اينالاسىندا توڭىرەكتىڭ ءبارى تاڭعى ىستىق توقاش قولتىقتاعان تۇرىكتەرگە تولىپ كەتتى عوي.
باقىت اپا اۋىق-اۋىق اتانىڭ جايىن سۇراپ، جەلبەگەي جامىلعان كۇرتەشەسىن اۋىستىرىپ بايەك. ۇلى جازۋشىنىڭ باقىتىنىڭ التىن قازىعى دا وسى ادال جارى بولار اۋ دەيمىن ىشىمنەن. «اتالارىڭ سەكسەننەن اسقاننان كەيىن ەپتەپ مەنى تىڭدايتىن بولدى» - دەپ قالجىڭداپ قويادى اراسىندا.
شىنىمەن مەن كورگەن اقىن-جازۋشىلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ باقىتتى ادامنىڭ ءبىرى وسى مۇحتار ماعاۋين. ءوزىنىڭ سەكسەننەن اسقانىنا قاراماستان اسىل جارىن الاقانىندا الديلەپ وتىرعان اپاعا تاڭ قالاسىڭ. ال ەندى ۇرپاقتارى دا شەتىنەن مىقتى. اسىرەسە اكەسىنە تارتىپ تۋعان، الەمنىڭ جەتى تىلىندە ەركىن جازىپ، سويلەپ تۇرعان ەدىگەسى ءبىر توبە. جازۋشىنىڭ ءار شىعارماسىن قاداعالاپ، ءوز قولىمەن 25 تومدىعىن دايىنداپ، باستىرتىپ وتىرعاندا سول. ۇزاق كۇنگە ايتىلعان اڭگىمەدە جازۋشىنىڭ كەز-كەلگەن شىعارماسىن جاتقا سوعىپ، جازۋشى كىممەن نە تۋرالى پىكىر الماسىپ، وي بولىسكەنىنە دەيىن جىپكە ءتىزىپ وتىر.
ءوزىنىڭ ىشكى ءدىڭى مىقتى، رۋحاني قازىناسى باي ۇلى جازۋشى وسىنداي ارقاتىرەك اۋلەتى سەنىمدى بولعاندىقتان دا ەشكىمدى بويىنا توعىتپايدى، ەشتەڭەدەن تايسالماي، الاڭسىز شىعارماشىلىقپەن اينالىستى. وزىنە، وتباسىنا سەندى. قۇرلىق اسىپ كەتسە دە ءار جازعانىن قازاق ەلى قالت جىبەرمەي وقىدى، شۋلادى، شۇرقىرادى. ول سونسىمەن دە ۇلى.
باعانا اۋەجايدا كەشىگىپ قالعان شەمودانىمىزدى الۋعا ەدىگە اعانىڭ تەلەفون نومەرىن قالدىرعان ەدىك. ولار دا وسى كەزدە تەلەفون شالدى، زاتىمىزدىڭ كەلگەنىن حابارلادى. شىنىمەن دە مەيىرجان انتاليا اۋەجايىنان «سىيلىققا» جاڭا شەمودان الىپ اتتاناتىن بولدى.
ءبىز اڭگىمەنىڭ قىزىعىمەن ۇزاق وتىردىق. ءتۇس اۋىپ، كەش كىردى. نەگىزگى ماقساتىمىز اماندىق ءبىلىپ، اتانىڭ باتاسىن الىپ قايتۋ بولعاندىقتان كوپ اينالماسقا بەكىگەمىز. «جەڭگەلەرىڭ تەڭىزدىڭ بالىعىن ءپىسىرىپ قويدى» - دەگەن اپانىڭ لەبىزىمەن قايتا داستارقانعا جايعاستىق. شىنىمەن جەڭگەمىز قولىنان بال تامىپ تۇر ەكەن، ءدامدى تاعامدارمەن داستارحاندى جايناتىپ جىبەردى. اس ءىشىلىپ، داستارقان جينالار شاقتا:
- ال ەندى كوكە، «ۇشار قۇستىڭ قاناتى ىلگەرى» دەگەن، ءبىز قايتايىق، جۇزدەرىڭىزدى كورىپ قۋانىپ قالدىق، امان-ەسەن بولىڭىزدار، باتاڭىزدى بەرىڭىز، - دەپ جامىراسا قول جايدىق.
ءبارى قولىن جايدى. وسى ءسات كوڭىلىمنىڭ استاڭ-كەستەڭى شىقتى. ۇزاق كۇنگە قاسىمىزدا وتىرىپ ارعى-بەرگىنى قوتارىپ، تاريحتىڭ سان تاراپىنان اڭگىمە ايتقان ۇلى جازۋشى قالجىراپ، زاڭعار شىڭ شىنىمەن شوگىپ بارا جاتقانداي قۇلازىپ كەتتىم.
- جاراتۋشىعا شەك كەلتىرمەيمىن، سۇراعان جاسىمدى ارتىعىمەن بەردى. قۇداي تاعالا بۇگىن السا دا رازىمىن. ىزدەپ كەلگەندەرىڭە كوپ راحىمەت، ءوسىپ، وركەندەڭدەر. سۇراعان ەلگە دۇعاي-دۇعاي سالەم ايتىڭدار! ءتاڭىر جولدارىڭنان وڭعارسىن! ءاۋمين، - دەپ جانارى جاساۋىراي بەتىن سىيپادى.
ءبىز ارۋاقتى شاڭىراقتىڭ اۋلەتىمەن قيماي-قيماي قوشتاستىق. كۇن كەشكىرىپ كەلەدى، كەتكىمىز كەلمەيدى. اپامىز دا جول بىلەتىن جوسىندى ادام عوي. ءارقايسىمىزعا جەكە-جەكە سالەمدەمە دايىنداپ قويىپتى.
- كەلىنگە سالەم ايت، اتاڭنىڭ 25 جىل جازۋ ۇستەلىندە كيگەن شاپانى، يىعىڭا جامىلىپ ءجۇر، ىرىمداپ ادەيى سالدىم، - دەپ بەتىمنەن ءسۇيدى. قۇلازىپ تۇرعان كوڭىلىم قۋانىپ، قۋناپ قالدىم...
ءبىزدى ۇشاققا ەدىگە اعا جۇبايىمەن بىرگە شىعارىپ سالدى. توقايتەمىر مەنى جىبەرمەيدى، پەرىشتە قۇشاعىمەن قىسىپ-قىسىپ قويادى...
سول باياعى ۇلى ساعىنىشتان، ىنىلىك ىزەتتەن تۋعان ولەڭىمدى قايىرا وقىپ كوڭىل جۇبىتىپ وتىرمىن ەندى!
اعا
سالەم بەرە بارا الماي سىزگە بۇرىن،
ىزگە بۇگىن قارايدى ىزدەپ ۇلىڭ.
قىرانىم-اي، تەلىگەن قۇزعا ءومىرىن،
كىم جىبىتەر الىپتىڭ مۇز كوڭىلىن.
مەن كەلگەندە ءسىز كەتتىڭ، ىزدەتتىڭ شىن،
تەگىمىزدىڭ بىلەمىن ءبىر بەتتىسىن.
ورتەندىمە اعاتاي مۇڭ، كەككە ءىشىڭ،
اتاجۇرتتى الىستان سۇيمەكپىسىڭ؟
«بەس عاسىردان» اينالعان جىرى اڭىزعا،
«قوبىز سارىن» كەلەدى قۇلاعىما.
«قىپشاق ارۋ» كەتتىڭبە تۇراعىنا،
«جارماقتالعان» ۇلتىڭا جىلادىڭ با؟!
«شىڭعىسحان»، «شاھانشەرى» الىپ كوشىن،
باستادىڭ «قازاق تاريحى الىپپەسىن».
سەندەي-اق «شاكەرىمدى» دارىپتەسىن،
«سارى قازاق» سىباعاڭا دانىكپەسىن!!
كۇندەستەرىڭ كۇلەدى سەن كەتكەلى،
«كەسىك باس، ءتىرى تۇلىپ» كەلبەتتەرى.
اسپانىمدا «كوكمۇنار» سەلدەتپەدى،
ەڭبەكتەرىڭ جاتادى ەمدەپ مەنى.
اعا، نەگە ارتىڭا بۇرىلمادىڭ،
ەل بولماسىن وسىما ۇعىنعانىڭ؟
كەشەرسىڭ، تەز جەتەرسىڭ سىيىنعانىم،
ەل-جۇرتىڭا بىلەمىن سىيىڭ بارىن.
مەن ءۇشىن اسىلداسىڭ، جاسىنداسىڭ،
بىلەمىن ساعىنىشىم باسىلماسىن.
باعاڭدى بەرە الماسا عاسىرعا سىن،
الەمدىك الىپتاردىڭ باسىنداسىڭ.
مۇحتار اعا!
تالاپبەك تىنىسبەك ۇلى
2025-جىل. 11-قاڭتار
