تاەكۆوندو ونەرىنىڭ تارلانبوزى - مۇستافا وزتۇرىك دۇنيەگە كەلگەن كۇن
استانا. KAZINFORM - بۇگىن، شەتتە تۋىپ-وسكەن قازاقتاردىڭ جارىق جۇلدىزى، قازاق جانە تۇرىك تاەكۆوندوسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، تاەكۆوندودان قارا بەلبەۋ 6 دان يەگەرى، حالىقارالىق دارەجەدەگى جاتتىقتىرۋشى مۇستافا وزتۇرىك دۇنيەگە كەلگەن كۇن. مارقۇم ءتىرى بولعاندا بيىل 70 جاسقا تولار ەدى.
مۇستافا كابەن ۇلى ءابدىراحمان - 1954-جىلى 23-قاراشادا تۇركيانىڭ قايسارى/كايسەري قالاسىنا قاراستى كوجاجىلدا تۋىلعان. ول - 1930-جىلدارى قيىن-قىستاۋ كەزدە قىتايدىڭ التاي ايماعىنان كوشىپ، ءۇندىستان مەن پاكىستان ارقىلى تۇركياعا وتكەن قازاق دياسپوراسىنىڭ وكىلى. مۇستافا جاستايىنان وقۋ مەن ونەرگە قۇشتار بولىپ، دەنە ءبىتىمى جانە كۇش-قۋاتى كۇرەس سپورتتارىنا يكەمدى بولعان. 16 جاسىندا ىستامبۇل قالاسىنداعى مەكتەپتى اياقتاپ، ارنايى جولدامامەن تايۆانعا وقۋعا اتتانادى. بۇل الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن تالانتتى بالالاردى جيناپ وقىتاتىن ارنايى جوبا ەدى. 1975-1980-جىلدارى تايبەيدەگى حالىقارالىق ساياسات ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ، جۋرناليست ماماندىعى بويىنشا ديپلوم الادى. وسى ەلدە ءجۇرىپ كورەيدىڭ كونە سپورت ونەرى تاەكۆوندونى ۇيرەندى. شەبەرلىگىن 7-كىپقا (سارى-جاسىل بەلبەۋ) دەيىن جەتكىزەدى.
وقۋ بىتىرگەن سوڭ وزتۇرىك ميۋنحەندە اسكەريلەر مەن پوليتسەيلەرگە شىعىس جەكپە-جەگىنەن جاتتىقتىرۋشى بولىپ جۇمىسقا تۇرادى. كەيىن گەرمانيانىڭ كەلن، ميۋنحەن جانە تۇركيانىڭ ستامبۇل قالالارىندا ءوزىنىڭ تاەكۆوندو مەكتەبىن اشقان. 1980-جىلداردىڭ باسىندا مۇستافا وزتۇرىك تاربيەلەگەن، تۇرىك شاكىرتتەرى الەمدىك جارىستاردا جۇلدە الا باستايدى.
1990-جىلى مۇستافا وزتۇرىك قازاقستاننىڭ بيلىك وكىلدەرىنىڭ شاقىرتۋىمەن تاريحي اتاجۇرتىنا العاش كەلەدى. سول جىلى كۇزدە وزتۇرىك قازاق جاستارىن تاەكۆوندوعا تاربيەلەۋ ءۇشىن قازاقستانعا ءبىرجولا قونىس اۋدارىپ، 1991-جىلى قازاقستان تاەكۆوندو فەدەراتسياسىن قۇرادى.
مۇستافا قازاق ەلىنە العاش كەلىپ جۇرگەن كەزىندەگى ءبىر سۇحباتىندا ىشكى جان دۇنيەسىن اقتارىپ ايتادى.
«سىزدەر ەل ىشىندە جۇرسىزدەر. سودان دا شىعار قازاقستاندى ءبىز قۇساپ ساعىنبايسىزدار. ال بىزدەر شەتەلدە ءجۇرمىز. كەيدە ويلايسىڭ، وسى بارلىعىنىڭ ەلى، جەرى بار سوندا مەنىڭ ەلىم قايدا دەپ… شەتەلدە جۇرگەن قازاقتار سانىمىز از. جوعالىپ كەتۋىمىز مۇمكىن. سوندىقتان ءبىزدىڭ اقساقالدارىمىز قازاقتىڭ ادەت- عۇرپىن، ءتىلىن، ءدىنىن ۇمىتپاسىن دەپ ۇيدە قازاقشا سويلەگەن. بۇل بىزگە دە اسەر ەتتى. قازاقتىڭ عالامات تاريحى بولعان. سول تاريحىمىزدى ۇمىتپاۋ ءۇشىن اقساقالدار بىزگە شىققان تەگىمىزدى، رۋىمىزدى قۇلاعىمىزعا قۇيىپ، ءاردايىم ايتقىزىپ وتىردى. مىسالى، ورتا ءجۇزدىڭ ىشىندە نايمان، نايماننىڭ ىشىندە بايجىگىت، ونىڭ ىشىندە مامبەت دەيدى. اكەلەرىمىز بىزگە وسىنى ۇيرەتتى. ءبىراق ءبىز ءبارىمىز قازاقپىز»، - دەيدى سپورتشى.
سونداي-اق ول وسى سۇحباتىندا ءوزىنىڭ جۇرەگىنە اۋىر وي سالىپ، كوڭىلىنە كىربەڭ تۇسىرگەن ءتىل، ءدىن ماسەلەسى تۋرالى ءوز ويىن ورتاعا سالادى.
«ەلگە كەلگەن ۋاقىتتىڭ ىشىندە كوپتەگەن جەردى ارالادىم، باۋىرلارىمىزبەن كەزدەستىم. سويتسەم كوپتەگەن باۋىرلارىم ءتىل بىلمەيدى ەكەن. ءبىز ءتىل بىلمەيمىز دەپ جۇرسەك، قازاقستانعا كەلىپ ءتىل ۇيرەنەمىز دەپ جۇرسەك وسى جەردەگى قازاقتاردىڭ وزدەرى تىلدەن ايىرىلىپ قالىپتى. ەندەشە ءبىز كىمنەن ۇيرەنەمىز؟ ءتىل وتە كۇشتى نارسە. ءتىل جوعالسا، ەل جوعالادى. ءدىن دە سونداي. ءدىنىمىزدى جوعالتىپ، قۇدايىمىزدى تانىماساق، مۇسىلماندىقتىڭ شارتتارىن ۇمىتساق ءبىز وندا اكەمىزدى دە، شەشەمىزدى دە سىيلامايمىز. ءداستۇر ۇمىتىلسا، وسى ءداستۇردى بىزگە جەتكىزگەن بابالار دا ۇمىتىلادى. ءتىل، ءدىن جانە ءداستۇرىمىز ءبىر بولۋى كەرەك. بىزدەن كەيىن دە ۇرپاق قالادى. ولاردا كىنا جوق»، — دەگەن ەدى كەزىندە ەلىنىڭ ەرتەڭىنە الاڭداعان مۇستافا وزتۇرىك.
1992-جىلى قازاقستان حالىقارالىق تاەكۆوندو فەدەراتسياسىنىڭ (WTA) مۇشەسى بولادى. وسى جىلى مۇستافا وزتۇرىك قازاقستان ازاماتتىعىن الادى. ونىڭ شاكىرتتەرى العاش رەت 1992-جىلى تۇركياداعى حالىقارالىق جارىسقا بارىپ، ەكى التىنمەن ورالادى.
مۇستافا وزتۇرىك العاش رەت قازاقستان تۋىن ۇستاپ، كوماندا باستاپ بارعانداعى اسەرى تۋرالى ايتقان سۇحباتى ەل اراسىندا كەڭ تارالىپ، ىستىق ىقىلاسىنا بولەنگەن ەدى.
«ەر ادامنىڭ دا جىلايتىن كەزى بولادى. ءبىرىنشى ەلىنە دەگەن ساعىنىشن دا، ەلىن ىزدەگەندە جىلايدى. ەكىنشىسى تۋىس-تۋعان ولىمىندە جىلايدى. مەنىڭ ءبىر جىلاعان كەزىم، قازاقستان كومانداسىن قۇرىپ، حالىقارلىق جارىسقا قازاقستان اتىمەن شىققان كەزدە، جارىس بولاتىن جەردە ءبىزدىڭ كوك بايراعىمىز جەلبىرەپ تۇردى. قانشاما مەملەكەتتەر تۋىنىڭ اراسىنان قازاقتىڭ تۋىن كورگەندە تولقىپ ەرىكسىز جىلادىم. «وسىنداي كۇندى قۇدايىم كورسەتتى، مەنىڭ تۋىم دا جەلبىرەدى» دەپ قاتتى تەبىرەندىم»، - دەيدى سپورتشى.
مۇستافا وزتۇرىكتىڭ وسى ءبىر-ەكى اۋىز سوزىنەن-اق، ۇلتىمىزعا دەگەن، قازاق ەلىنە دەگەن شىنايى جاناشىر جۇرەگى كورىنىپ تۇرعانداي.
1995-جىلى مۇستافا وزتۇرىك جاتتىقتىرعان قازاقستاندىق سپورتشىلار اسكەريلەر اراسىنداعى تاەكۆوندودان الەم چەمپيوناتىندا وڭتۇستىككورەيالىقتاردى عانا العا جىبەرىپ، كوماندالىق ەسەپتە ەكىنشى ورىن الادى.
وكىنىشكە قاراي، جاسىنداي جارىق ەتكەن تالانتتى سپورتشى، ەلىن، جەرىن ەرەكشە سۇيگەن قازاقتىڭ كەڭ جۇرەكتى ازاماتى 1995-جىلدىڭ 15-ناۋرىز كۇنى الماتى قالاسىندا بەلگىسىز جاعدايدا قايتىس بولادى. قارىنداسى فەرۋحاننىڭ جانە تۋىستارىنىڭ شەشىمىمەن مۇستافا وزتۇرىك ىستانبۇلداعى قازاقتار كوپتەپ تۇراتىن گۇنەشلى اۋدانىنداعى زيراتقا ءوزىنىڭ اكەسىنىڭ جانىنا جەرلەنەدى. اناسى ءرازيا ب ا ق- قا بەرگەن سۇقباتىندا: «جۇرتتىڭ ءبىرازى «مۇستافانىڭ سۇيەگىن تۇركيادا جەرلەۋگە حاليفا التاي سەبەپكەر بولدى» دەپ جۇرگەن كورىنەدى. شىندىعىندا، ولاي ەمەس. كەرىسىنشە، «وسىندا قالدىرايىق» دەپ اقىل قوسقان العاشقى ادام ەدى. ءبىراق، مۇستافانىڭ قارىنداسى، مەنىڭ قىزىم فەرۋحان قارسى بولدى. «اعام اكەمنىڭ قاسىندا جاتسىن. جۇما سايىن بارىپ، قۇران وقىپ تۇرامىز» دەدى ول. ول كەزدە مەنىڭ بالەن دەپ ايتۋعا شامام جوق ەدى» دەگەن بولاتىن.
مۇستافا وزتۇرىكتىڭ اكەسى تۇركيا قازاقتارى اراسىندا كابەن اتالىپ كەتكەن، ازان شاقىرىپ قويعان شىن ەسىمى ءابدىراحمان تولەباي ۇلى. ول - كەزىندە تۇركيا اۋعان قازاقتاردىڭ كوشىن باستاعان جەتەكشىلەردىڭ ءبىرى بولعان. قابەن تۇركيا جەرىنە كەلگەسىن ءوزىنىڭ اعا ءوزىنىڭ جاۋىرىنى جەر يىسكەمەيتىن شەبەرلىگىمەن كوزگە تۇسەدى. تۇرىك باۋىرلاردىڭ كابەن اعاعا دەگەن سىيلاستىقتارى ارتىپ، وزتۇرىك اتاپ كەتكەن.
مۇستافانىڭ ناعاشى اتاسى قازىرگى شىڭجان-التاي ولكەسى، باركول، موري، اقساي وڭىرىنە اتى ايگىلى قايىسباي ءيىس ۇلى دەگەن بالۋان ەكەن. «جىگىتتىڭ جاقسىسى ناعاشىدان»، دەيتىن كونەكوز قاريالار مۇستافانى وسى ناعاشى اتاسىنا تارتقان دەيدى.
گەرمانيانىڭ كەلن قالاسىندا تۇراتىن مۇستافا وزتۇرىكتىڭ سىرلاس دوسى عاني ماكين سپورتشىنى ساعىنىشپەن ەسكە الىپ، ءوز ەستەلىكتەرىمەن ءبولىستى.
«مۇستافا شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ جارىق جۇلدىزى ەدى. مەن مۇستافا مەن بىرگە ءوستىم. ول تاەكۆوندو مەن كارەتە ونەرى بويىنشا جاتتىقتىم. ەكەمىز جاقىن دوس بولدىق. مۇستافا سىرتتا ءجۇرىپ، اكەسىنىڭ قايتىس بولعانىن كورە الماي قالعان ەدى. ءالى ەسىمدە ءبىر كۇنى كەشتە ەكەمىز اڭگىمەلەسىپ وتىردىق. ول ماعان اكەسىن ايتىپ، كوزىنە جاس الىپ ءوزىنىڭ جازعان ولەڭىن كورسەتتى. مەن ونىڭ جۇرەگىن جارىپ شىققان سوزدەرىن دومبىراعا سالىپ، اۋەن جازدىم. بۇل ءان كەيىن «جۇلدىزداردى تىلەيسىڭ بە» دەگەن اتپەن ەل اراسىنا تارادى. ول قازاقستاندا تاەكۆوندو مەكتەبىن اشتى. سول كەزدە ماعان حابارلاسىپ، قازاق ەلىنە كەلىپ كارەتە مەكتەبىن اشساڭ دەپ ءوتىنىش ايتتى. مەن وتباسىلىق جاعدايىممەن بارا المايتىنىمدى ايتقان ەدىم، ماعان وكپەلەدى. 6 اي بويى سويلەسپەي قويعان ەدى. كەيىن قۇربان ايت كەزىندە تۇركياعا كەلىپ، وسىندا جولىقتىق داستارحان باسىندا اڭگىمەلەستىك. مەن قازاقستانعا بارىپ، كارەتە مەكتەبىن قۇراتىن بولدىم. ول كىسى قازاقستانعا ۇشىپ كەتتى. مەندە قۇجاتتارىمدى جيناپ كوشۋگە رەتتەلىپ جاتقانمىن. ءبىر اپتادان كەيىن مۇستافانىڭ الماتىدا قازا تاپقانى تۋرالى قارالى حابار الدىق. جۇرەگىم قان جىلادى، مەنىڭ قازاقستانعا كەلۋ جوسپارىمدا سول كۇنى توقتادى»، - دەيدى عاني ماكين.
جارىق ەتىپ سونگەن از عانا عۇمىرىندا ۇلتقا، ەلگە قىزمەت ەتۋدىڭ ەرەن ۇلگىسىن كورسەتىپ كەتكەن مۇستافا وزتۇرىكتى قازاق حالقى ەشقاشان جادىنان شىعارعان جوق. 2000-جىلى الماتى قالاسىندا سپورتشىنىڭ اتىنا كوشە بەرىلىپ، ەسكەرتكىش بەلگى قويىلدى. 2004-جىلى تاەكۆوندو شەبەرىنىڭ 50 جاسقا تولعان مەرەيتويى قارساڭىندا الماتى وبلىسى تالعار اۋدانى بەساعاش اۋىلىندا ەسكەرتكىشى اشىلدى. 2014-جىلى بولسا قازاقستاننىڭ ەلورداسى استانا جانە مادەني استاناسى الماتى قالاسىندا مۇستافا وزتۇرىكتىڭ 60 جىلدىعى جانە قازاقستان-تۇركيا دوستىعى بىرگە تويلاندى. بۇگىنگە دەيىن ول تۋرالى بىرنەشە دەرەكتى فيلم دە ءتۇسىرىلدى. حالقىمىز قاپيادا كوز جازىپ قالعان باتىردىڭ ەسىمى ەل جۇرەگىندە ماڭگى ساقتالادى.
اۆتور ريزابەك نۇسىپبەك ۇلى
