تاەكۆوندو تارلانى

تانىمال سپورتشى، قازاقستاندا تاەكۆوندو مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى مۇستافا وزتۇرىك ۇلتجاندى، دارىندى جانە قازاق دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن ءبىرتۋار ازامات ەدى.

 ول 1954 -جىلى قاراشا ايىنىڭ 24-  كۇنى تۇركيانىڭ كايسەري قالاسىنا قاراستى مۇساحودجالى اتتى شاعىن اۋىلدا دۇنيە ەسىگىن اشتى. بيىل ارىس ازاماتتىڭ تۋعانىنا 70 جىل تولدى. «كوزدەن كەتسە، كوڭىلدەن بولادى وزگە» دەپ بۇرىنعىلار ايتپاقشى، تاەكۆوندو تارلانى ەسكەرۋسىز قالماسىن دەگەن نيەتپەن ماقالا جازىپ وتىرمىز.

«مۇستافاعا وجەتتىك پەن قايسارلىق اتالارىنان دارىعان. ۇلكەن اتاسى تولەباي سويلەسە تىلگە شەشەن، ەگەسسە ەسەسىن جىبەرمەيتىن ەرەكشە ادام ەكەن. سونىمەن قاتار قىتاي ءتىلىن بىلەتىن زەرەكتىگى تاعى بار. ءبىز ەكەۋمىز جاسىمىزدان بىرگە وستىك جانە جاقىن اعايىن ادامدار ەدىك. مۇستافا جاستايىنان وقۋ مەن ونەرگە تالپىندى. ونىڭ بويىندا ءبىر ماقساتقا جەتسەم، قاتارىمنان قالماسام دەگەن وجەت سەنىم بار- تىن. سوندىقتان كۇشتى بولۋدى بالا كەزىنەن ارماندادى. سپورتقا وتە جاقىن ءجۇردى. سونداي- اق ونىڭ بولمىسى كۇرەس بولسىن، بارلىق سپورت تۇرىنە يكەمدى ەدى» ، دەپ ەسكە الىپتى مارقۇمنىڭ بالا كۇنگى دوسى، قازىر تۇركياداعى ميمار سينان كوركەم ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ءابدىۋاقاپ قارا ەستەلىگىندە («قازاق سپورتى» گازەتى، 2015 ج. № 12-13) .

ال ءبىزدىڭ نازارىمىزعا ىلىككەن دەرەكتە مۇستافانىڭ ناعاشى اتاسى قازىرگى شىڭجان- التاي ولكەسى: باركول، موري، اقساي وڭىرىنە اتى ايگىلى قايىسباي ءيىس ۇلى دەگەن ايگىلى بالۋان ەكەن. ياعني مۇستافانىڭ اكەسى كابەن اعامىزدىڭ جارى رازيە اپامىز - وسى قايىسباي بالۋاننىڭ قىزى. وسى قايساكەڭ اتامىز 19 جاسىندا جارىسقا ءتۇسىپ باركول- موريدىڭ «اقتاس» جايلاۋىندا ۇيعىردىڭ اتاقتى بالۋانى ناسىردى جىعىپ اتاعى شىقسا، ودان كەيىن التاي- قوبدانىڭ قازاق- قالماق قاتىسقان ءدۇبىرلى تويىندا ويراتتىڭ ەرەن كۇش يەسى دونعارا بالۋاندى جەڭىپ، زامانىندا تەڭدەسسىز كۇش يەسى اتانعان ەكەن. كونەكوز قاريالار مۇستافانى وسى ناعاشى اتاسىنا تارتقان دەيدى.

اكەسى تۇركيا قازاقتارى اراسىندا كابەن اتالىپ كەتكەن، ازان شاقىرىپ قويعان شىن ەسىمى ءابدىراحمان تولەباي ۇلى دا وسال ادام ەمەس. ول - كەزىندە تۇركيا اۋعان قازاقتاردىڭ كوشىن باستاعان جەتەكشىلەردىڭ ءبىرى بولعان ادام. ونىڭ سىرتىندا، جارىسقا ءتۇسىپ اتاعى شىقپاسا دا، بالۋاندىعى باسىم جانە دومبىرا شەرتىپ، ءان سالاتىن ونەرپاز ەكەن. اناسى رازيە دە جاس كەزىندە اسقان سۇلۋ جانە ءانشى كىسى بولعان كورىنەدى.

«قازاقتىڭ «تەكتىدەن تەكتى تۋادى، اتا جولىن قۋادى» دەگەنى تەگىن ايتىلماعان» ، دەيدى بىلەتىندەر. مۇستافا وزتۇرىك اكەسى كابەن 1980 -جىلى دۇنيەدەن وتكەندە جانى كۇيزەلە وتىرىپ ءوزى ءسوزىن جازىپ، «جۇلدىزداردى تىلەيسىڭ بە؟ » اتتى ءان شىعاردى. بۇل ءان ۋاقىت وتە كەلە تۇركيا قازاقتارىنىڭ سۇيىكتى اندەرىنىڭ بىرىنە اينالدى. بۇل ءاندى تانىمال مۋزىكا مامانى، ديريجەر نۇرلان بەكەنوۆ نوتاعا ءتۇسىرىپ، بەلگىلى ءانشى نۇراي تانابايەۆتىڭ ورىنداۋىندا جالپاق جۇرتقا جاريالاعانى بار.

* * *

مۇستافا وزتۇرىك ىستانبۇلدا ورتا مەكتەپتەن سوڭ، تايۆانداعى ەكسپەريمەنتالدى ۋنيۆەرسيتەتتى جانە سول ەلدەگى حالىقارالىق قاتىناستار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن قوسا بىتىرەدى. وسى ەلدە ءجۇرىپ كورەيالىق كونە سپورت ونەرى تاەكۆوندونى ۇيرەندى. ول جەردە تاەكۆوندو سپورتىنان ۇزدىك مارتەبە 6 دان دارەجەسىن يەلەندى. سونىمەن قاتار حالىقارالىق جاتتىقتىرۋشى ماماندىعىن دا الدى.

وقۋىن اياقتاپ تۇركياعا ورالعان سوڭ، ىستانبۇل قالاسىندا ءوزىنىڭ العاشقى تاەكۆوندو مەكتەبىن اشادى. وسى مەكتەپتەن شىققان ءبىرسىپىرا شاكىرتى كۇنى بۇگىن تۇركيا سپورتىنىڭ ءار سالاسىندا جوعارى قىزمەتتەردە ءجۇر. 1987 -جىلى مۇستافا گەرمانيانىڭ ميۋنحەنگە قونىس اۋداردى. كەلەسى جىلى (1988) وسى قالادا تاەكۆوندو مەكتەبىن اشادى.

«قاتەلەسپەسەم، 1989 -جىلى قازاقستاننان ءبىر توپ ادام گەرمانياعا ساپارلاپ باردى. ولار: ي. تاسماعامبەتوۆ، س. ءابدىراحمانوۆ، ت. جامانقۇلوۆ، د. جولجاقسىنوۆ، ت. تەمەنوۆ، ت. ب. بۇلار وسى ساپاردا مۇستافامەن تانىسادى. شىنىن ايتقاندا، وزتۇرىكتىڭ قازاقستانعا ات باسىن بۇرۋىنا سەبەپكەر بولعان دا وسى ادامدار. ءسويتىپ، مۇستافا 1990 -جىلدىڭ باسىندا ات باسىن اتامەكەنگە بۇردى. وسى جىلدىڭ قازان ايىندا ميۋنحەندەگى تاەكۆوندو مەكتەبىنىڭ شاكىرتتەرىن ەلىمىزگە الىپ كەلدى»، دەيدى دوسى ءا. قارا.

قازاق ەلىنە ءوزىنىڭ ۇلكەن جۇرەگىن اكەلدى. سونىمەن قاتار قازاقستان مەن تۇركيا اراسىندا العاشقى رەسمي بايلانىس ورناتىلۋىنا مۇرىندىق بولدى. وسى جىلدارى وزتۇرىك جانە ونىڭ قاسىندا تۇركيانىڭ «حۇرريەت» جانە «تەرجۇمان» اتتى ەكى ۇلكەن گازەتىنىڭ تىلشىلەرى ەردوعان سالعىربويى مەن يرفان سەزەر ۇشەۋى پرەزيدەنتتىڭ قابىلداۋىندا بولدى.

بۇل رەسمي كەزدەسۋ تۇركيا ەلىندە ۇلكەن رەزونانس تۋدىرادى. ماقالانى وقىعان تۇركيا ەلىنىڭ باسشىسى تۇرعىت ءوزال ءوزىنىڭ قازاق ەلىنە بارۋعا اسا ىنتالى ەكەنىن ايتىپ، وقيعاعا قولداۋ بىلدىرەدى. ناتيجەسىندە، 1991 -جىلدىڭ 14- 15 ناۋرىز كۇندەرى تۇركيا پرەزيدەنتى تۇرعىت ءوزال ەلىمىزگە كەلەدى. كوپ كەشىكپەي 1991 -جىلدىڭ 25- 26 - قىركۇيەگىندە قازاقستان پرەزيدەنتى دە انادولىعا ساپارلايدى.

«مەن ءوزىم كۋا بولعان مىنا ءبىر وقيعانى ايتايىن، گەرمانيادا جۇرگەنىمدە تۇرعىت ءوزال تىكەلەي مۇستافاعا تەلەفون سوعىپ، تۇركيا - قازاقستان بايلانىستارىنا ۇلەس قوسقانى ءۇشىن العىسىن ءبىلدىردى»، دەيدى ءابدىۋاقاپ قارا مىرزا.

* * *

ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن مۇستافا الماتىعا كەلىپ، تاەكۆوندو مەكتەبىن اشتى. كوپتەگەن شاكىرت تاربيەلەدى. قازاقستان تاەكۆوندو فەدەراتسياسىنىڭ قۇرىلۋىن ۇيىمداستىرىپ، ءوزى سونىڭ العاشقى پرەزيدەنتى بولدى. ونىڭ كەزىندە قازاق تاەكۆوندوشىلارى حالىقارالىق جارىستاردان جەڭىسپەن ورالىپ ءجۇردى.

وكىنىشكە قاراي، وسىنداي تابىستار جالعاسىن تاپپادى. قازاقتىڭ ەسىل ازاماتى بەلگىسىز جاعدايدا 1995 -جىلى ناۋرىز ايىنىڭ 15-  كۇنى الماتى قالاسىندا قازاعا ۇشىراپ، دەنەسى ىستانبۇلداعى اكەسى جاتقان بەيىتكە جەرلەندى.

سودان بەرى 30 جىلعا جۋىق ۋاقىت ءوتتى. تۋعان جۇرتىنا ادامي قاسيەتتەرىمەن تانىمال بولعان مۇستافا وزتۇرىكتى حالقى ەشقاشان ۇمىتقان جوق. ونىڭ دالەلى: 2000 -جىلى الماتى قالاسىندا اتىنا كوشە بەرىلىپ، ەسكەرتكىش تاقتا قويىلدى. 2004 -جىلى 50 جاسقا تولعان مەرەيتويى قارساڭىندا الماتى وبلىسى تالعار اۋدانى بەساعاش اۋىلىندا ەسكەرتكىشى اشىلسا، 60  جىلدىق مەرەيتويى 2014 -جىلى استانا قالاسىندا اتالىپ ءوتتى. ەندى، مىنە، ازامات ەردىڭ 70 جىلدىق بەلەسى دە كەلىپ جەتتى.

 

بەكەن قايرات ۇلى

egemen.kz