ت م ۇ قازاقستانعا ەكونوميكانى دامىتىپ، شيكىزات بازاسى بولىپ قالۋدان قۇتىلۋعا جول اشادى - ساراپشى

استانادا 3-قاراشادا تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ (ت م ۇ) ونىنشى ءسامميتى وتەدى. ق ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى جانىنداعى سىرتقى ساياسي زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى تالداۋ جانە بولجامداۋ توبىنىڭ باسشىسى ءامىر باشبايەۆ Kazinfrom اگەنتتىگىنىڭ ساراپشىسىنا قازاقستان ءۇشىن بۇل ۇيىم قانداي ءرول وينايتىنى جونىندە ايتىپ بەردى.

- ءامىر قاربوز ۇلى، 3-قاراشادا استانادا تمۇ ونىنشى مەرەيتويلىق ءسامميتى وتەدى. قۇرىلعانىنا 14 جىل بولعان بۇل ۇيىم ورتالىق ازيا مەن قازاقستان ءۇشىن قانداي ءرول وينادى؟

- ت م ۇ- نىڭ تۇركى كەڭەسىنەن تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنا دەيىن ينستيتۋتسيونالدىق قالىپتاسۋى (2021 -جىلعى 12-قاراشادا ىستانبۇلدا وتكەن تۇركى تىلدەس ەلدەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ سامميتىندە تۇركى كەڭەسىنىڭ اتاۋى تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ۇيىمى بولىپ وزگەرتىلدى - رەد.)، ودان كەيىن «تۇركى الەمىنىڭ كوزقاراسى - 2040» سىندى ستراتەگيالىق قۇجاتتاردىڭ جانە ونى ىسكە اسىرۋدىڭ جول كارتالارىنىڭ قابىلدانۋى - بۇنىڭ ءبارى تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ قىزمەتىن ءارتاراپتاندىرۋعا كۇشتى سەرپىن بەردى.

بۇرىن بۇل ۇيىم وكىلدەرى وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلايتىن ديالوگ الاڭى عانا بولاتىن. 14 جىلدا جيناقتالعان سينەرگيا كۇشتى سەرپىن بەرىپ، قازىر ۇيىم قادام- قاداممەن دامىپ كەلەدى. مەرەيتويلىق ونىنشى سامميت قارساڭىندا ت م ۇ ساۋدا- ەكونوميكالىق ىقپالداستىققا مۇددەلى مەملەكەتتەردىڭ وداعىنا اينالىپ وتىر. بۇگىندە ت م ۇ قاتىسۋشى ەلدەردىڭ ىشكى تاۋار اينالىمى $27 ميلليارد جەتىپ جىعىلادى. بۇل - قوماقتى سان. 2021 -جىلى بۇل كورسەتكىش $21 ميلليارد كولەمىندە بولاتىن.

الەمدە حالىقارالىق قاتىناستار قۇبىلىپ تۇرعان كەزەڭدە ساۋدا- ەكونوميكالىق سالاعا ەكپىن ءتۇسىرۋ وزەكتى بولىپ وتىر. وسى ورايدا ەنەرگەتيكالىق فاكتور ماڭىزدى ءرول اتقارادى. وسى سالادا قۋاتتى ىقپالداستىق قالىپتاسىپ كەلەدى. ورتالىق ازيا ەلدەرى - قازاقستان، تۇرىكمەنستان، ازەربايجاندا ءىرى مۇناي جانە گاز قورلارى بار، ال ۇيىمنىڭ جەتەكشى ەلى تۇركيا ەۋروپا مەن تاياۋ شىعىس ايماعى ءۇشىن ەنەرگەتيكالىق حابقا اينالۋدى كوزدەيدى. سوندىقتان ۇيىم اياسىنداعى ىنتىماقتاستىق بەلسەندى ءجۇرىپ جاتىر.

سونداي- اق وسى ىقپالداستىق شەڭبەرىندە ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعىتى (ت ح ك ب) نەمەسە ورتا ءدالىزدىڭ ءمانى ەرەكشە.

ودان بولەك، قىتاي قىرعىزستان، وزبەكستان جانە تۇرىكمەنستان ارقىلى جاڭا بالاما باعىت سالماقشى. ازىرشە بۇل جوبا كۇيىندە. ەگەر وڭتۇستىك كاۆكازدا ناحچىۆان ارقىلى تۇركياعا تىكەلەي شىعۋعا بولاتىن زانگەزۋر ءدالىزى اشىلسا، ت م ۇ بارلىق قاتىسۋشىلارى ورتاق كولىك دالىزىنە قول جەتكىزە الادى. وسىلايشا ورتالىق ازيا مەن وڭتۇستىك كاۆكاز، وڭتۇستىك كاۆكاز بەن تۇركيا بايلانىسادى، ول جاقتان ەۋروپاعا تىكەلەي شىعۋعا مۇمكىندىك تۋادى. بۇنىڭ ءبارى ت م ۇ ەلدەرىنىڭ تاۋار اينالىمىن ەسەلەپ ارتتىرۋعا جول اشپاق.

- قازاقستان ت م ۇ- دا قانداي ءرول اتقارادى؟

- قازاقستان ت م ۇ اياسىندا مادەني- گۋمانيتارلىق، ءبىلىم بەرۋ سىندى ىنتىماقتاستىقتىڭ بارلىق سالالارىندا ءداستۇرلى تۇردە بەلسەندى ءرول اتقارادى. ءبىلىم سالاسىنا كەلەر بولساق، مۇندا ەلىمىزدىڭ ءرولى ايرىقشا - تۇركى اكادەمياسىندا تۇركى ەلدەرىنە ورتاق ءالىپبي جاساۋ جۇمىسى جالعاسۋدا. سونىمەن بىرگە ورتاق تاريح، گەوگرافيا جانە ادەبيەت وقۋلىقتارى ازىرلەنىپ جاتىر. وسىنىڭ ارقاسىندا كەلەشەك ۇرپاقتارىمىز «ءبىر تىلدە» سويلەسە الادى. بۇل تۇركى حالىقتارىنىڭ جاقىنداسۋىنىڭ ماڭىزدى فاكتورى بولماق.

قازاقستاننىڭ ۇيىمداعى ءرولى جايلى اڭگىمەنى جالعاستىرا بەرسەك، 2023 -جىلعى اقپاندا تۇركيادا بولعان جويقىن ءزىلزالا تۇركى ەلدەرىنىڭ ىنتىماعىن ءىس جۇزىندە كورسەتەتىن سىندارلى ءسات بولدى. قازاقستان العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تۇرىك حالقىنا گۋمانيتارلىق كومەك جىبەردى.

الايدا، جوعارىدا اتاپ وتكەنىمدەي قازىر ىنتىماقتاستىق تەك مادەني- گۋمانيتارلىق قاتىناستارعا نەگىزدەلمەيدى، ساۋدا- ەكونوميكالىق ىقپالداستىق تەز قارقىنمەن دامىپ كەلەدى. بۇعان قازاقستاننىڭ قوسىپ وتىرعان ۇلەسى دە بار.

- ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزشە، مەرەيتويلىق سامميتتە قانداي ماسەلەلەر تالقىلانۋى مۇمكىن؟

- بىرىنشىدەن، مەرەيتويلىق سامميت بولعاندىقتان قول جەتكەن ناتيجەلەردىڭ قورىتىندىسى شىعارىلۋى كەرەك، سونداي- اق ۇيىمدى بۇدان ءارى دامىتۋ شارالارى تالقىلانادى. ماسەلەن، قازىر «تۇركى الەمىنىڭ كوزقاراسى - 2040» اياسىندا جۇك كولىكتەرىن شەكتەۋسىز جۇرگىزۋ ماسەلەسى قارالىپ جاتىر.

جۋىردا بولعان قاسىرەت دەمەكشى (تۇركيادا بولعان جويقىن جەر سىلكىنىسى - رەد.)، الداعى سامميتتە قارالۋى ءتيىس قۇجاتتاردىڭ ءبىرى – ت م ۇ اياسىندا ازاماتتىق قورعاۋ تەتىگىن قۇرۋ. ونىڭ ىشىندە توتەنشە جاعدايلار كەزىندە جەدەل ارەكەت ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن نورماتيۆتىك- قۇقىقتىق نەگىزدەمەلەردى قابىلداۋ دا بار. سوڭعى جىلدارى، وكىنىشكە قاراي، كليماتتىڭ وزگەرۋىنە دە بايلانىستى ونداي وقيعالار سانى كوبەيىپ كەلەدى.

- ۇيىمنىڭ بولاشاعى قانداي بولادى دەپ ويلايسىز؟

- قول قويىلعان قۇجاتتارعا قاراساق، 2040 -جىلعا قاراي ت م ۇ ەكونوميكالىق جاعىنان مىقتى ءارى دامىعان ۇيىمعا اينالۋى ءتيىس. ول كەزەڭگە دەيىن تاۋار، قىزمەت، كاپيتال جانە جۇمىس كۇشىنىڭ ەركىن قوزعالىسى سىندى ت م ۇ قىزمەتىنىڭ 4 باستى قاعيداتى ىسكە قوسىلۋى ءۇشىن بارلىق نورماتيۆتىك- قۇقىقتىق نەگىزدەمەلەر قۇرىلىپ ءبىتۋى كەرەك. بۇل، بىرىنشىدەن، مۇشە ەلدەردىڭ ەكونوميكاسىن كوتەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ەكىنشىدەن، تەحنولوگيالىق قاتىناستار الەمىندە شيكىزات بازاسى بولىپ قالماۋعا جول اشادى.

تاعى ءبىر ماسەلەگە توقتالعىم كەلەدى. ماجارستان قازىر ت م ۇ- دا باقىلاۋشى ەل مارتەبەسىنە يە. وسى ەلدىڭ بۇگىنگى باسشىلىعى «تۇركى الەمىنىڭ اجىراماس بولىگىمىز» دەگەن ۇستانىم ءبىلدىرىپ ءجۇر ءارى ماجار ەلىن تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى ءۇشىن «ەۋروپاعا تەرەزە» رەتىندە قاراستىرۋعا بولادى. ەۋرووداق مۇشەسىنىڭ ت م ۇ باقىلاۋشى ەلى بولۋى - جاقسى فاكتور. ورتالىق ازيا ەلدەرى، ازەربايجان جانە تۇركيامەن بىرلەسىپ، باقىلاۋشى ەل ماجارستاننىڭ كومەگىمەن بولاشاقتا مۇشە ەلدەردىڭ ەكونوميكالىق، قارجى، كولىك، ينۆەستيتسيالىق الەۋەتىن بىرىكتىرەتىن ت م ۇ- نى وڭىرلىك ورتالىققا اينالدىرۋ ءۇشىن جاقسى سينەرگياعا جول اشىپ وتىر.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

اۆتور

باقىتجان سەرىك ۇلى