سيريا قاقتىعىسى: باشار اساد كىم جانە بيلىككە قالاي كەلدى
استانا. KAZINFORM - بۇگىن سيريا پرەزيدەنتى باشار اساد ۇكىمەتكە قارسى كۇشتەردىڭ شابۋىلىنان كەيىن داماسك قالاسىنان بەلگىسىز باعىتقا ۇشىپ كەتتى. Kazinform ءتىلشىسى باشار اسادتىڭ تاياۋ شىعىستىڭ ەڭ كۇردەلى جانە قاقتىعىسقا تولى ەلدەرىنىڭ ءبىرىن قالاي باسقارعانىن شولىپ كوردى.
باشار اساد 1965 -جىلى 11-قىركۇيەكتە سيريانىڭ داماسك قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول اكەسى حافەز اسادتىڭ بەس بالاسىنىڭ ءۇشىنشىسى ەدى. حافەز اساد سيريانىڭ اۋە كۇشتەرى مەن اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس كۇشتەرىن باسقارعان بريگادالىق گەنەرال بولدى جانە 1971 -جىلدان 2000 -جىلعا دەيىن ەل پرەزيدەنتى قىزمەتىن اتقارعان.
باشار اساد داماسكىدەگى بەدەلدى «حۋرريا» اراب-فرانسۋز ليتسەيىندە ورتا ءبىلىم الىپ، 14 جاسىندا اراب سوتسياليستىك جاڭعىرۋ پارتياسىنىڭ («بااس» ) جاستار قاناتىنا قوسىلدى. ليتسەيدەن كەيىن اسكەردە قىزمەت ەتتى.
1988 -جىلى باشار داماسك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مەديتسينا فاكۋلتەتىن وفتالمولوگيا ماماندىعى بويىنشا ۇزدىك اياقتاپ، دارىگەر اتاندى. كەيىن داماسك ماڭىنداعى «تيشرين» اسكەري گوسپيتالىندە جۇمىس ىستەدى. 1992 -جىلى ۇلى بريتانيادا لوندون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اۋليە ماريا كلينيكاسىندا وفتالمولوگيا بويىنشا تاعىلىمدامادان ءوتتى.
باشار اساد تۋعان اعاسى باسيل اسادتىڭ قازاسىنان كەيىن عانا ساياساتقا ارالاستى. 1994 -جىلى اۆتوكولىك اپاتىنان قازا تاپقان باسيل اساد سيريا پرەزيدەنتى حافەز اسادتىڭ مۇراگەرى رەتىندە دايىندالىپ جۇرگەن ەدى. وسى وقيعادان كەيىن باشار لوندونداعى وقۋىن تاستاپ، سيرياعا ورالۋعا ءماجبۇر بولدى. سول جىلى ول حومس قالاسىنداعى اسكەري اكادەمياعا ءتۇسىپ، رەسپۋبليكالىق گۆارديا ديۆيزياسىندا قىزمەت اتقاردى.
1995 -جىلى باشار تانك باتالونىن باسقاردى. اسكەري قىزمەتپەن قاتار ازاماتتاردىڭ شاعىمدارى مەن وتىنىشتەرىن قاراۋ بيۋروسىن باسقاردى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس ناۋقانىن جۇرگىزدى. 1997 -جىلى رەسپۋبليكالىق گۆارديانىڭ قولباسشىسى، ال 1999 -جىلى پرەزيدەنت كەڭەسشىسى بولىپ تاعايىندالدى. باشار اساد ەلدىڭ ساياسي ومىرىنە بەلسەندى قاتىسىپ، سيريانىڭ ليۆانمەن قارىم- قاتىناسىن باقىلاۋ تاپسىرىلدى. ول بىرنەشە اراب ەلدەرىنە رەسمي ساپارلار جاسادى.
2000 -جىلى ماۋسىم ايىندا حافەز اسادتىڭ كەنەتتەن قايتىس بولۋى باشار اسادقا ەلدىڭ جوعارعى مەملەكەتتىك لاۋازىمىنا ۇمىتكەر بولۋعا مۇمكىندىك بەردى. ونىڭ بيلىككە كەلۋى ءۇشىن حالىق كەڭەسى (پارلامەنت) كونستيتۋتسياعا تۇزەتۋلەر ەنگىزىپ، پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەردىڭ جاسىن 40-تان 34-كە دەيىن تومەندەتتى.
2000 -جىلى 10- شىلدەدە اسادتىڭ كانديداتۋراسى پرەزيدەنتتىككە جالعىز ۇمىتكەر رەتىندە بۇكىل حالىقتىق رەفەرەندۋمدا ماقۇلداندى. ول ءۇشىن سايلاۋشىلاردىڭ %97- ى داۋىس بەردى. 2000 -جىلى 17- شىلدەدە ول 7 جىلدىق مەرزىمگە پرەزيدەنت قىزمەتىنە كىرىستى. ال 2007 -جىلى 27- مامىردا – رەفەرەندۋمدا %97,6 سايلاۋشىنىڭ قولداۋىمەن ەكىنشى مەرزىمگە قايتا سايلاندى.
ونىڭ بيلىگىنىڭ العاشقى كەزەڭى ءبىرقاتار رەفورمالارمەن ەستە قالدى. ەلدە تاۋەلسىز گازەتتەر شىعا باستادى، جەكە ۋنيۆەرسيتەتتەر اشىلدى، جەكە بانكتەر مەن قور نارىعى قۇرىلدى. الايدا، كونسەرۆاتيۆتى ساياسي توپتاردىڭ ىقپالىمەن اساد اۆتوريتارلىق رەجيمدى ودان ءارى جۇمسارتۋعا باتىلى بارمادى. اسىرەسە 2011 -جىلى باستالعان سيرياداعى ازاماتتىق سوعىس كەزىندە ونىڭ بيلىگى قاتاڭ سىنعا الىندى.
پرەزيدەنت لاۋازىمىندا باشار اساد يزرايل مەن سيريا قاقتىعىسىنا قاتىستى اكەسىنىڭ قاتاڭ ساياساتىن جالعاستىردى. ول بىرنەشە رەت سيرياعا 1967 -جىلى يزرايل باسىپ العان گولان جوتالارىنىڭ قايتارىلۋىن تالاپ ەتتى. 2005 -جىلى ناۋرىزدا حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ قىسىمىمەن ب. اساد سيريا اسكەرىن ليۆاننان شىعارۋعا كەلىستى. بۇل اسكەر 1975-1990 -جىلدارداعى ليۆان ازاماتتىق سوعىسى كەزىندە 1976 -جىلعى ساۋىردە كىرگىزىلگەن بولاتىن.
Al Jazeera تەلەكومپانياسىنىڭ حابارلاۋىنشا، باشار اساد بيلىككە كەلگەن سوڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى رەفورمالار تۋرالى ۋادەلەرىنە قاراماستان، كوپ نارسە وزگەرگەن جوق. 2006 -جىلى سيريا ديسسيدەنتتەرگە قاتىستى ساياحاتقا شىعۋ تىيىمدارىن كەڭەيتتى، كوپتەگەن ادامداردىڭ ەلدەن كەتۋىنە تىيىم سالىندى. 2007 -جىلى جانە 2011 -جىلى Facebook سياقتى الەۋمەتتىك جەلىلەر بلوكتالدى. ادام قۇقىقتارى ۇيىمدارى باشار ءال-اسادتىڭ ساياسي قارسىلاستارىنىڭ ۇنەمى ازاپتالىپ، قامالىپ، جوعالىپ، ولتىرىلگەنىن حابارلادى.
Human Rights Watch مالىمەتىنشە، 2009 -جىلى سيرياداعى ادام قۇقىقتارى جاعدايى الەمدەگى ەڭ ناشار جاعدايلاردىڭ ءبىرى بولدى جانە ول «ودان ءارى ناشارلاعان».
اساد بيلىگى كەزىندە سيريانىڭ نەگىزگى قارسىلاستارى ا ق ش پەن يزرايل بولىپ قالدى.2001 -جىلعى 11 -قىركۇيەكتەگى وقيعالاردان كەيىن ۆاشينگتوننىڭ كوزقاراسى وزگەردى، ءبىراق 2003 -جىلى يراكتاعى سوعىستىڭ باستالۋىمەن ا ق ش سيريانى قايتادان قاقتىعىسقا ارالاستى جانە تەرروريستەردى قولدادى دەپ ايىپتادى. 2004 -جىلى مامىردا كىشى دجوردج بۋش سيرياعا ەكونوميكالىق سانكسيالار سالدى.
2011 -جىلى سيريادا ازاماتتىق سوعىس باستالدى، ۇكىمەتكە قارسى نارازىلىقتار باشار اسادتىڭ پرەزيدەنتتىكتەن كەتۋىن تالاپ ەتكەن قارۋلى وپپوزيتسيالىق توپتار مەن ۇكىمەت اسكەرى اراسىنداعى قاقتىعىسقا ۇلاستى. وسىنداي جاعدايدا 2012 -جىلعى اقپاندا كوپ پارتيالىق جۇيەنى بەكىتكەن جاڭا كونستيتۋتسيا قابىلداندى. 2014 -جىلعى 3 -ماۋسىمدا ەل تاريحىنداعى العاشقى بالامالى سايلاۋدا باشار اساد %-88 داۋىس جيناپ، ءۇشىنشى رەت پرەزيدەنت بولدى (جاڭا كونستيتۋتسياعا سايكەس، بۇل ونىڭ ءبىرىنشى مەرزىمى بولىپ ەسەپتەلەدى. ا ق ش جانە ە و ەلدەرى بۇل سايلاۋدى زاڭسىز جانە دەموكراتياعا قايشى دەپ تانىدى).
2021 -جىلى ەلدەگى اسكەري ءىس-قيمىلدار مەن وقشاۋلانۋعا قاراماستان باشار اساد سيريا پرەزيدەنتى بولىپ قايتا سايلاندى، بۇل جاعداي جالعاسىپ جاتقان قاقتىعىس پەن باتىس ەلدەرىنىڭ ايىپتاۋلارىمەن ءوتتى. اساد جەتى جىلدىق مەرزىمگە - 2028 -جىلعا دەيىن قايتا سايلاندى. وعان سايلاۋشىلاردىڭ %95,1- ى داۋىس بەردى.
باشار اساد 2001 -جىلدان بەرى حومس قالاسىنان شىققان ىقپالدى سۋننيتتىك وتباسىنىڭ وكىلى اسما ءال-احراسپەن ۇيلەنگەن. ال اسادتىڭ ءوزى الاۆيت مۇسىلمان بولىپ تابىلادى. ونىڭ ءۇش بالاسى بار - ەكى ۇل جانە قىز.
ايجان سەرىكجان قىزى
اۆتور
