ەسىمدە ەرەك ءبىر سىر بار
استانا. KAZINFORM – جۋىردا تاكسيگە تولەم جاساۋ ءۇشىن جۇرگىزۋشىنىڭ ءنومىرىن kaspi قوسىمشاسىندا تەرىپ ەدىم، ەسىمى شىقتى. ەسىمى - فانتازيا.
اتا-اناسىنىڭ ات قويۋداعى فانتازياسى نە دەگەن كەرەمەت، ءيا؟ مۇنداي ەسىمدى بۇرىن-سوڭدى ەستىمەگەننەن شىعار، بىردەن كىم قويعانىن، ماعىناسىن سۇرادىم. اتاسى قولىنان بال تامعان شەبەر بولىپ، ءتۇرلى دۇنيەلەردى ءوز يدەياسىنان شىعارىپ جاساعان ەكەن.
«اتامنىڭ قۇرمەتىنە مەنى اكەم فانتازيا دەپ اتاعان»، - دەدى جۇرگىزۋشى. قازىر ەل ەستىمەگەن ەرەكشە ەسىمدەردى ارقالاپ جۇرگەن جاندار جەتەرلىك. ولاردىڭ كوبى اتاۋلى كۇندەر بولعاندا نەمەسە بەلگىلى ءبىر وقيعاعا، نانىمدارعا بايلانىستى قويىلعان.
حالىق اراسىندا بالاعا قويىلعان ەسىمدەر بولاشاقتا ومىرىنە اسەرىن تيگىزەدى دەگەن نانىم بۇرىننان بار. ومىرگە كەلگەن سابيگە ازان شاقىرىپ، ات قويۋعا حالقىمىز ەرەكشە ءمان بەرگەن. باتىرلاردىڭ، ەلگە داڭقتى تۇلعالاردىڭ ەسىمىن قويىپ، سول كىسىلەردەي بولۋىن قالاعان. قازىر ەسىم قويۋدا شەكارا جوق. ءبىراق قانداي ات قويىلسا دا، بالانىڭ تاعدىرىنا ىقپالىن تيگىزەدى دەيدى ەتنوگرافتار.
«بالاعا ەسىم بەرۋ نارەستەنى بالانى بەسىككە سالاتىن كۇنى جاسالادى. بالانىڭ اتىن حالىق ىشىندە بەدەلى بار، ءبىلىمدى، ەل مويىندايتىن، سوزىندە تۇراتىن ادامدار ارنايى شاقىرىلىپ قويعان. قازاقتا ات قويۋدىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى دە بار. نارەستەگە ات قايتالانباي قويىلۋعا ءتيىس. سونىمەن قاتار ماعىنالى جانە قۇلاققا دا جاعىمدى ەستىلۋى كەرەك. سەبەبى بالانىڭ اتى كەلەشەكتە مىنەزىنە اسەر ەتەدى. وسە كەلە، ەسىمىنىڭ ماعىناسى ساناسىنا سىڭەدى دە، ول ادام مىنەزىنىڭ قالىپتاسۋىنا، ءوسىپ- جەتىلۋىنە ىقپالىن تيگىزبەي قويمايدى. ات قويعان ادامنىڭ ىشكى مادەنيەتى، تاربيەسى، ونىڭ ينتەللەكتىسى كورىنەدى. سوندىقتان ات قويۋ دەگەننىڭ ءوزى - ۇلكەن ونەر. حالقىمىز ات قويۋعا بۇرىننان بەرى اسا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراعان»، - دەيدى ەتنوگراف عالىم شاعدار ۇلى.
بالاعا بەيبەرەكەت ات قويا بەرۋگە بولمايتىن ءداستۇردى باسقا حالىقتار دا العا تارتادى. جاقىندا سكانديناۆيا تۇبەگىندەگى فينليانديادا بالاعا ەسىم قويۋدا قاتاڭ تالاپ ساقتالۋى كەرەك ەكەنى تۋرالى ەرەجە قابىلداندى.
اتالمىش ەرەجە تالاپتارى بويىنشا بالاعا كەي ەسىمدەردى قويۋعا تىيىم سالىندى، ىشىندە يسۋس نەمەسە ۆولان سەكىلدى دىنگە قاتىسى بار كەيىپكەرلەر نە بولماسا پايعامبارلاردىڭ، سونداي-اق قانداي دا ءبىر زاتتىڭ نەمەسە بۇيىمنىڭ اتاۋىن بالاعا تاڭۋعا، سونىمەن قاتار ادامدى قورلاۋى مۇمكىن، بالانىڭ بولاشاعىنا زيانىن تيگىزۋى مۇمكىن اتتاردى قويۋعا تىيىم سالىنعان. بۇدان بولەك، ادامنىڭ اتى-جونىنە قاتىستى زاڭ بويىنشا ۇل بالالاردى ايەلگە ءتان ەسىممەن اتاۋعا نەمەسە قىزداردى ەرلەرگە ءتان ەسىمدەرمەن اتاۋعا تىيىم سالىنادى ەكەن. ال ءبىزدىڭ ەلدە تىيىم سالىنعان ەسىمدەر ءتىزىمى جوق ەكەن.
پاۆلودار قالاسىنىڭ تۇرعىنى سۇزگە ءوزىنىڭ اتىن اجەسى قويعانىن ايتتى. اتىن العاش ەستىگەندەر تۇسىنبەي، قايتا-قايتا سۇرايدى- مىس. ايتۋىنشا، سۇزگە - ورىستارعا قارسى سوعىسقان قازاق باتىرىنىڭ ەسىمى. ءبىر قىزىعى، ول ءوزىنىڭ قىزدارىنا تەك گۇلدەردىڭ اتىن قويىپتى: راۋشان، قىزعالداق، جاۋقازىن، جۇپار. «بۇل وتباسىمىزدىڭ - سيمۆولى»، - دەدى تۇرعىن. قازاقتا ىرىم وتە كوپ. اسىرەسە، بالاعا ىرىمداپ ات قويۋ اتا-اناسىنىڭ نيەتىن ءبىلدىرىپ-اق تۇرادى. اتىن ىرىمداپ قويىلعان بولىمسىز ءوز ەسىمىنەن ىڭعايسىزدانبايتىنىن ايتتى.
«اتا-انام شاڭىراق كوتەرگەننەن كەيىن، بەس نارەستەسى دە 3-4 ايدان كەيىن شەتىنەپ كەتىپ جۇرگەن. بۇل جاعداي اكە-شەشەمە وتە اۋىر تيگەن. انامنىڭ ايتۋىنشا، ناعاشى اجەم تاعى دا بالا دۇنيەگە اكەلۋىن حالقىمىزدىڭ ىرىمدارىنا سۇيەنە وتىرىپ، بالانى امان الىپ قالۋدىڭ ءجون-جورالعىسىن جاسايتىنىن ايتقان. سولاي مەن دۇنيەگە كەلگەندە 95 جاسقا كەلگەن اجەيگە قۇلاعىما ازان شاقىرىپ، ات قويۋىن وتىنگەن. ول كىسى ماعان «بولىمسىز» دەپ ات قويىپتى. بۇل - نارەستە بولماعان كەزدە قۇلاققا تۇرپىدەي ەستىلەتىن ەسىم قوياتىن ىرىم. ەس بىلگەن كەزدە ءوز اتىمنان ىڭعايسىزدانىپ ءجۇردىم. دوستارىم مازاق ەتكەننەن اتا-اناما رەنجىگەن كەزدەرىم بولدى. كەيىن وسىنداي ىرىم بويىنشا قويىلعانىن تۇسىنگەن سوڭ، رەنىشىم باسىلعان»، - دەدى ول.
تاعى ءبىر قىزىعى، ەر مەن ايەل ادامعا بىردەي ەسىمدەر قويىلادى. ارداق، بايان، باقىت سياقتى تاعى ءبىرقاتار ەسىمدەردى اتاۋعا بولادى. ءبىراق نازىم اعاي تۋرالى كوپ ادام بىلمەيتىن شىعار.
«انام توعىز قۇرساق كوتەرگەن. شاڭىراعىمىزدا قىز بالاسى جوق، سوندىقتان مەنەن كەيىن قىز بالا دۇنيەگە كەلسىن دەگەن نيەتپەن ماعان قىزدىڭ ەسىمىن قويىپتى. ەسىمىم وزىمە ۇنايدى، وزگەرتەتىن ويىم جوق. مەن مەكتەپتە ساباق بەرگەندىكتەن، مەنى ىزدەپ كەلەتىن وقۋشىلار نە اتا-انالار نازىم اپاي دەپ ىزدەپ كەلەتىن ەدى. نازىم جۇماعالي ۇلى ەمەس شىعار دەپ سەنبەيتىندەر دە كوپ بولعان. وزىمە كەپ تە «نازىم اپايدى كوردىڭىز بە؟» دەپ سۇراپ جاتادى،
«نازىم - مەن» دەسەم، كەيدە كۇلەدى ماعان قاراپ. بىرنەشە رەت قايتالاپ، ءتۇسىندىرىپ سەندىرۋگە تۋرا كەلەدى. الەمدەگى ەركەك نازىم جالعىز مەن شىعارمىن»، - دەيدى مۇعالىم.
الەمنىڭ ءار ەلىندە ات قويۋ ەسىمدەرى تۇرلىشە. مىسالى، قىتايدا بالا ەسىن بىلگەنشە وعان ات قويمايدى. تاڭداۋدى بالانىڭ ءوز ەركىنە قالدىرادى، وعان دەيىن بالانى اركىم وزىنشە اتايدى. ءبىراق سوڭعى كەزدەرى قىتايدا ەۋروپالىق ەسىمدەر دە سانگە اينالا باستاپتى. ال ورىس حالقىندا بالالاردى تۋىستارىنىڭ قۇرمەتىنە اۋليەلەردىڭ اتىمەن اتايتىن ءداستۇر كەزدەسەدى. كەيبىرى بالالارىنا ادەمى، ەۋروپالىقتاردا سانگە اينالعان ەسىمدەردى قويسا، جاپوندىقتار بالاسىنا تۋعان كۇنىنە، ايىنا، جىلىنا، مەزگىلىنە، جۇلدىز-جورامالىنا بايلانىستى ەسىم بەرگەن. سوڭعى بەس جىلدا كورشىلەس وزبەك ەلىندە بالاعا بەيبەرەكەت ەسىمدەر ءجيى قويىلعان ەكەن. ناقتىراق ايتساق، كوگىلدىر ەكراندا كورسەتىلىپ جۇرگەن ءۇندى، كارىس حالقىنىڭ كينولارىنداعى كەيىپكەرلەردىڭ ەسىمىن تۇرعىندار بالالارىنا قويا باستاعان. بۇل تۋرالى «حالق وۆوزي» گازەتىندە جازىلىپ، ءبىر جىلدا التى قىزعا ءۇندى تەلەحيكاياسىنداعى يشاني دەگەن كەيىپكەردىڭ ەسىمى بەرىلىپتى.
حالقىمىزدا «بالانىڭ اتىن ۇلىق قوي، كوتەرە السا، ۇلىق بولسىن» دەگەن اتالى ءسوز بار. ەندەشە بالاعا ەسىم بەرۋگە كەلگەندە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنگەنىمىز ءجون بولار. ادام ەسىمىنىڭ ەرتەڭ ەس جيىپ، ەتەك جيعان شاعىندا سول ادامنىڭ ومىرىنە ەلەۋلى ىقپال ەتەرىن ەستەن شىعارمايىق. ال ىرىمعا سۇيەنىپ قويىلعان اتتار مەن ۇلى تۇلعالارداي بولىپ ءوسسىن دەگەن نيەتپەن قويىلعان ەسىمدەردىڭ كوبەيۋى دە سوندىقتان.
سىمبات باۋىرجان قىزى
Aikyn گازەتى
