سىڭعىر ءسوزدىڭ سۇلەيى
استانا. KAZINFORM - قازاق پوەزياسى باعزىدان قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن، داۋىرلەر مەن عاسىرلار وتىندە قارىشتاپ دامي تۇسكەن قۇدىرەتتى دە ومىرشەڭ پوەزيا ەكەنىنە ەشكىمنىڭ داۋى جوق. ىلكىدە تاسقا قاشالعان تاڭبالاردىڭ ءوزى - ءىنجۋ-مارجانداي كوركەم دۇنيەلەر قازاق پوەزياسىنىڭ قاينار باستاۋى.
حالىق اۋىز ادەبيەتىندەگى، ونىڭ ىشىندەگى باتىرلار جىرىنداعى ولەڭ ۇلگىلەرى دە قازاق پوەزياسىنىڭ كوتەرىلگەن زەڭگىر بيىگى. قانشا زامان وتسە دە زاڭعارىنان تۇسپەيتىن باتىرلار جىرىندا زاماناۋي ادەبيەتتىڭ جاڭا تالاپتارىنا، ءتۇرلى ادەبي اعىمنىڭ كاتەگوريالارىنا جاۋاپ بەرە الاتىن كوركەمدىك بار.
زامان ءوتىپ، عاسىرلار اۋىسقان سايىن ادەبيەتتىڭ دە وزگەرىپ وتىراتىنى، ولەڭ مازمۇنى مەن فورماسىنىڭ جاڭا سيپاتتا كورىنىس بەرەتىنى زاڭدى قۇبىلىس. قازاق پوەزيانىڭ ديناميكالىق دامۋ كەزەڭىندە ايرىقشا ورىن الاتىن ءداۋىر، ول - جىراۋلار ءداۋىرى. جىراۋلار جىرىنداعى وي ەركىندىگى، ءتىل ەركىندىگى تيىسىنشە جىر فورماسىن دا قۇلاشتاپ، كەڭىنەن كوسىلەتىن ەركىن فورماعا اينالدىردى. جىراۋلار پوەزياسىنان زاماناۋي ادەبيەتتەگى ءتۇرلى اعىمنىڭ ەلەمەنتتەرىن دە بايقاۋعا بولادى.
ال زار زامان وكىلدەرىنىڭ سەنتيمەنتاليستىك كورىنىسى قازاق پوەزياسىن تاعى ءبىر ساتىعا كوتەردى. سىنشىل رەاليزمدى اكەلگەن اباي جىرلارى قازاق ولەڭىنە ۇلكەن رەۆوليۋتسيا جاسادى. ابايدان كەيىنگى زاماندا دا پوەزيا ۇلكەن وزگەرىسكە ۇشىراپ، باتىس ادەبيەتىندەگى ادەبيەت ۇلگىلەرى قازاق توپىراعىنا دا جەتىپ، باتىستىق اعىمدار كورىنىس بەرە باستادى. اسىرەسە، ماعجان اكەلگەن سيمۆوليزم، ساكەن سەيفۋللين قالامىنان قۇلاشتاپ تۋعان سوم دۇنيەلەر ۇلتتىق بولمىستاعى ايشىقتى ويلاردى جاڭا سيپاتتا دامىتا ءتۇستى.
- كۇندەي كوركىڭ كوڭىلگە مەدەۋ بەكەم،
سىر ساندىعىن سەزىمنىڭ بەبەۋلەتەم.
سۇڭقار دەيدى ساكەندى سامعايتۇعىن،
سۇڭقار دەگەن ساكەنگە تەڭەۋ مە ەكەن؟!
اقبوز اتتى قۇلاتقان جالا- كەرمە،
ماگادانعا مولا ىزدەپ بارا بەرمە!
ساكەن دەگەن - حالقىمنىڭ رۋحى عوي،
رۋحتاردى كومبەيدى قارا جەرگە.
اققۋلاردىڭ ارمان بار ۇياسىندا،
ور، ابانىڭ زارلى ءان بار قياسىندا.
ماڭدايىنا سىيماپ ەڭ التى الاشتىڭ -
التى شۋماق ولەڭگە سىياسىڭ با؟! - دەپ اقىن عالىم جايلىباي ساكەن رۋحىنا ولەڭمەن كۇمبەز قويادى. وسى ولەڭ جولدارىنداعى ساكەن اقىننىڭ ءور بولمىسى، تار جول، تايعاق كەشۋدەگى الماعايىپ تاعدىرى «سىر ساندىقتىڭ» تۇبىندە جاتقان ەستەلىك پاراعى ىسپەتتى.
ساكەن سەيفۋللين - جاڭا ءداۋىردى ەرەكشە جىرلاعان جاڭاشىل اقىن. قازاق ادەبيەتىنە بۇرىن بولماعان وبرازدار مەن تەڭەۋلەر، ءسوز ورالىمدارىن اكەلگەن شىعارماشىلىعىمەن جاڭا باعىتتاعى ادەبي ءداستۇردىڭ نەگىزىن سالۋشى بولدى. وكىمەتتىڭ ماقتاۋشى ۇرانشىسىنا اينالماي، قوعامدىق ءومىردىڭ كولەڭكە جاقتارىن دا كۇيزەلە سۋرەتتەدى. «اۋىل بايعۇس، مىنەكي»، «كەلىنشەك ويى»، «اقساق كيىك»، «سىر ساندىق»، تاعى باسقا تاماشا جىرلارى مەن «اققۋدىڭ ايىرىلۋى» اتتى سيمۆوليكالىق كوركەم پوەماسى - سول كەزەڭنىڭ شىنايى كوركەم تۋىندىلارى.
«كوك تورعىن، كوكشەتاۋدى مۇنار باسقان.
كەربەز تاۋ كوككە بويلاپ بۇلتتان اسقان.
«وقجەتپەس» ەتەگىندە بەينە نايزا
ادامزات جاساعانداي قۇيعان تاستان.
تاۋ بۇركىت، كوك قارشىعا كوكتە قالقىپ،
شارىقتاپ شىڭىندا ويناپ شاڭقىلداسقان.
قىزىقتى كوكشەتاۋدىڭ ەرتەگىسى،
سىلەكەي اعىزادى سىرلى داستان» (وقجەتپەس، بۋراباي، جۇمباقتاس).
اقىن پوەزياسىندا سوزدەر سويلەيدى. جاراتىلىسىنا ساي مىنەز تانىتادى. بولمىسىنا بىتكەن بوياۋى، تابيعاتىنا ءتان ءۇنى دە بار. قاس اقىننىڭ قۇدىرەتتىلىگى - سوزدەر سازىنان سيمفونيا ويناتا الۋىندا. ۇلى اقىننىڭ جاسامپازدىعى - سوزدەر بوياۋىنان تىلسىم كارتينالار تۋدىرۋعا قابىلەتتىلىگىندە. ال سوزدەردىڭ مىنەزىن تاني الۋ، ءتۇرلى مىنەزدى ءبىر-بىرىمەن ۇيلەستىرە ءبىلۋ، ولگەن ءسوزدى ءتىرىلتۋ شىن شەبەردىڭ عانا قولىنان كەلەدى.
شاڭىراق ارتساڭ - شاقپايتىن، كەبەجە ارتساڭ - سىندىرمايتىن، تەڭ ارتساڭ - تۇسىرمەيتىن، التىن ارتساڭ دا اۋىرسىنبايتىن قازاقتىڭ ناعىز اتان جىلىك ازاماتىنا، اقىنىنا اينالدى. ونىڭ شىعارماشىلىق كوزقاراسى ەستەتيكالىق سيپات الىپ، ەتيكالىق شەڭبەردىڭ اياسىندا بولدى. قوعامنىڭ قاسىرەتى مەن قايعىسىن اق قاعازعا توگىپ، وقىرمانىنىڭ جانىن ءتۇسىندى، كوڭىلىنە مەدەۋ بولدى. شىعارماشىلىعىنىڭ قاي كەزەڭدەرىن الىپ قاراساق تا، جازۋشىلىق شەبەرلىكتىڭ ايقىن ەكەنى اڭعارىلادى.
ساكەن سەيفۋللين - تۇلعالى قايراتكەر، ءومىردىڭ قالتارىستارى مەن بۇلتارىستارىن اقىندىق جۇرەكپەن سەزىنىپ، ازاماتتىق كوزقاراسپەن قابىلدادى. ۇلت ادەبيەتىندەگى ۇلتتىق يىرىممەن، ۇلتتىق پوەزيامەن تىنىستادى. ادەبيەت كەڭىستىگىندە قالامىن قۇلاشتاپ سەرمەپ، جازۋشىلىق كرەدوسىن قالىپتاستىردى. قالىڭ وقىرماننىڭ ىقىلاسىنا بولەنۋى دە تەگىننەن-تەگىن ەمەس. سەبەبى ونىڭ الەۋەتى مەن شەبەرلىگى ايقىن كوزگە ۇرىپ تۇراتىن. قازاق ادەبيەتىنىڭ الۋان جانرىندا قالتىقسىز قىزمەت ەتكەنى دە جىلدار سالىپ مىنبەگە كوتەرىلدى. جاس بۋىننىڭ قادىرلى اعا- ۇستازىنا اينالدى.
ۇلتىمىزدىڭ وشپەس الاۋى، سونبەس شىراعىنداي بولعان ساكەن سەيفۋلليننىڭ عۇمىرنامالىق داستانى - تاريحتىڭ تاڭبالى تاستارىندا كۇمبىرلەپ تۇرارى ءسوزسىز.
ازامات سەرىك ۇلى،
ساكەن سەيفۋللين مۋزەيىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى
aikyn.kz
