سولتۇستىك يرلانديا ۇلى بريتانيا قۇرامىنان شىعا ما؟

استانا. قازاقپارات - ەكى جىلعا جۋىق ۋاقىتتان كەيىن ۇلى بريتانيا قۇرامىنا كىرەتىن سولتۇستىك يرلانديانىڭ جاڭا ۇكىمەتى جاساقتالىپ، مەملەكەت ساياسي داعدارىستان شىقتى. ءبىراق تۇرعىنداردىڭ قۋانىشى كوپكە سوزىلماعان سياقتى.

ەل ىرگەسى 1921-جىلى قالانعالى بەرى تۇڭعىش رەت بيلىككە «شينن فەين» ۇلتشىلدار پارتياسىنىڭ وكىلى كەلدى. ال ونىڭ باستى ماقساتى سولتۇستىك يرلانديانى ۇلى بريتانيا قۇرامىنان شىعارىپ، يرلانديامەن بىرىكتىرۋ. پارتيانىڭ كوشباسشىسى ميشەل ونيل رەفەرەندۋم وتكىزىپ، دەگەنىنە جەتكىسى كەلەدى. ستورمونت سارايىندا ۇلى بريتانيا پرەمەر-ءمينيسترى مەن يرلانديا ۇكىمەتىنىڭ باسشىسىن سولتۇستىك يرلانديا «شينن فەين» پارتياسىنىڭ ءبىرىنشى ءمينيسترى جانە ونىڭ ورىنباسارى - دەموكرات-يۋنيونيستەر پارتياسىنىڭ وكىلى قارسى الىپ جاتىر. ساياسي داعدارىستى ەڭسەرگەندەرىنە قۋانىشتى. ويتكەنى 2 جىلعا جۋىق ۋاقىت بويى سولتۇستىك يرلانديا اۆتونومياسى ۇكىمەتسىز قالدى. دەموكراتيالىق يۋنيونيستەر پارتياسى برەكسيتتەن كەيىنگى ساۋدا كەلىسىمدەرىنە نارازىلىق ءبىلدىرىپ، پارلامەنتتەن شىعىپ كەتكەن بولاتىن.

ميشەل ونيل، سولتۇستىك يرلانديانىڭ ءبىرىنشى ءمينيسترى:

- بۇل ءبىزدىڭ تاريحىمىزداعى ماڭىزدى ءسات. كوپشىلىك بۇعان سەنبەگەن ەدى. اتا-انامنىڭ، اتا-اجەلەرىمنىڭ بۋىنى دا «شين فەين» وكىلى ءبىرىنشى مينيستر بولادى دەپ ويلاماعان شىعار. سوندىقتان ماعان ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ارتىلىپ وتىر دەر ەدىم.

لوندون ۇلى بريتانيانىڭ باسقا ايماقتارىنان سولتۇستىك يرلاندياعا تاسىمالداناتىن تاۋارلاردى باقىلاۋدى جۇمسارتۋعا ۋادە بەرگەننەن كەيىن يۋنيونيستەر ءوز ۇستانىمدارىن وزگەرتتى. سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك قىزمەتتەرگە 3 ميلليارد فۋنت كولەمىندە قارجىلىق قولداۋ ۇسىنىلدى.

ريشي سۋناك، ۇلى بريتانيا پرەمەر-ءمينيسترى:

- سولتۇستىك يرلانديا ساياساتكەرلەرى ءوز حالقىنىڭ اتىنان قايتادان شەشىم قابىلداي الاتىن بولادى. ءبىزدىڭ جاڭا كەلىسىمىمىز وسى ەلدەگى وتباسىلار مەن بيزنەسكە بۇرىنعىدان دا كوپ قارجىلاي قولداۋ كورسەتىپ، وكىلەتتىكتەر بەرەدى.

جاڭا ۇكىمەت سولتۇستىك يرلانديالىقتاردى تاڭ قالدىرىپ، كوپشىلىكتىڭ پىكىرىن ەكىگە جاردى. ويتكەنى مۇنداي جاعداي ءۇش ۇيىقتاسا دا ەشكىمنىڭ تۇسىنە كىرمەگەن ەدى. حالىق اراسىندا جاڭالىققا شىن قۋانعاندارمەن قاتار، كۇمانمەن قاراعاندار دا بولدى.

ارالدا ورنالاسقان مەملەكەت 1921-جىلعا دەيىن ۇلى بريتانياعا تاۋەلدى بولدى. انگليا-يرلانديا سوعىسىنان كەيىن عانا ارال حالقى ەگەمەندىك الىپ، مەملەكەت ەكىگە ءبولىندى. ناتيجەسىندە يرلانديا جانە سولتۇستىك يرلانديا ەلدەرى پايدا بولىپ، سوڭعىسى كورولدىكتىڭ قۇرامىندا قالدى. ءبىراق حالقى ءالى دە ەكىگە جارىلعان. ءبىرى ۇلى بريتانيامەن بىرگە بولۋدى جاقتايتىن يۋنيونيست-پروتەستانتتار بولسا، ەكىنشىسى يرلاندياعا قوسىلعىسى كەلەتىن كاتوليك-ۇلتشىلدار.

تۇڭعىش رەت ءبىرىنشى مينيستر قىزمەتىنە تۇپكى ماقساتى يرلانديانى ءبىرتۇتاس مەملەكەتكە اينالدىرعىسى كەلەتىن پارتيانىڭ وكىلى كەلدى. پارتيا جەتەكشىسى ميشەل ونيل الداعى ون جىلدا يرلانديا رەسپۋبليكاسىنا قوسىلۋ تۋرالى رەفەرەندۋم وتكىزۋ يدەياسىن ۇسىنىپ ءجۇر. ءبىراق بۇل يدەيانىڭ قالاي جۇزەگە اساتىنى بەلگىسىز. ۇلى بريتانيادان بولىنگىسى كەلەتىن شوتلانديا ۇلتتىق پارتياسى «شينن فەينگە» ۇلگى بولا المايدى. بىرىنشىدەن، شوتلانديا ۇلتتىق پارتياسى بيلىكتە بۇرىننان بەرى وتىر. ال «شينن فەين» جاقىندا عانا كەلدى. ەكىنشىدەن، 1998-جىلى سولتۇستىك يرلاندياداعى قارۋلى قاقتىعىستارعا نۇكتە قويعان كەلىسىم بار. تاۋەلسىزدىك تۋرالى رەفەرەندۋمدى وتكىزبەس بۇرىن ول كەلىسىمدى جاڭالاپ الۋ كەرەك. ال وعان ءبىراز ۋاقىت كەتەدى.

اۆتورى: عالىمجان قارامان ۇلى

www.24.kz