ستراتەگيالىق باسىمدىق: قازاقستان اۋىل شارۋاشىلىعىن قالاي جاڭعىرتپاق
استانا. KAZINFORM - مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ بيىلعى جولداۋىندا اۋىل شارۋاشىلىعىن جۇيەلى جاڭعىرتۋدى جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدى ۇلتتىق باسىمدىق رەتىندە ايقىندادى. پرەزيدەنتتىڭ «نارىقتاعى قازىرگى جاعدايدى ايتۋدىڭ ءوزى ۇيات» دەگەن سىنى اگروسالانى تۇبەگەيلى رەفورمالاۋ قاجەتتىگىن انىق كورسەتتى. Kazinform اناليتيكالىق شولۋشىسى سالانىڭ دامۋ باعىتىن، مينيسترلىكتىڭ ناقتى شارالارىن جانە ساراپشىلار كوزقاراسىن سارالاپ كوردى.
قازاقستاننىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى مەن اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋ - ەلدىڭ ستراتەگيالىق باسىمدىعى. الەمدىك نارىقتاعى باعا تۇراقسىزدىعى، كليماتتىڭ وزگەرۋى جانە لوگيستيكالىق قيىندىقتار جاعدايىندا قازاقستاننىڭ ءوز ونىمدەرىمەن تولىق قامتاماسىز ەتىلۋى اسا ماڭىزدى. مەملەكەت باسشىسى اۋىل شارۋاشىلىعى الەۋەتى تولىق پايدالانىلماي وتىرعانىنا توقتالىپ، سالاداعى جۇيەلى وزگەرىستەر قاجەتتىگىن ايتتى.
قازىر ۇكىمەت اگروونەركاسىپ كەشەنىن جاڭا دامۋ كەزەڭىنە شىعارۋ ءۇشىن ناقتى قادامدار جاساپ جاتىر. جولداۋداعى تاپسىرمالار نارىق تالاپتارىنا ساي كەشەندى دامۋ ستراتەگياسىنىڭ نەگىزىن قۇرايدى. نەگىزگى باعىت - ەلدىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىن جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرۋ جانە ءوندىرىس تىزبەگىندەگى تيىمدىلىكتى ارتتىرۋ.
اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، سالا 2021- 2030 -جىلدارعا ارنالعان دامۋ تۇجىرىمداماسى اياسىندا جاڭعىرتۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە ءوتتى. ستراتەگيالىق قۇجاتتا سالا احۋالى جان- جاقتى سارالانىپ، حالىقارالىق تاجىريبە مەن الەمدىك ۇردىستەر ەسكەرىلگەن.
سونىمەن قاتار، 2027 -جىلعا دەيىنگى دامۋ جوسپارى قابىلداندى. قازىر 2026- 2030 -جىلدارعا ارنالعان كەزەڭدىك جوسپار ازىرلەنۋدە. بۇل قۇجاتتا ونىمدەردى قايتا وڭدەۋ، ەكسپورتتىق الەۋەتتى ارتتىرۋ جانە رەسۋرستاردى ءتيىمدى پايدالانۋ باستى باسىمدىق رەتىندە قاراستىرىلعان.
پرەزيدەنتتىڭ «پروگرەسسيۆتى اگروەكونوميكاعا كوشۋ» تاپسىرماسى اياسىندا ا ش م وڭىرلىك اگروحابتار مەن زاماناۋي لوگيستيكالىق ورتالىقتار قۇرۋعا، ونىمدەردى تەرەڭ وڭدەۋ جوبالارىن كەڭەيتۋگە باسىمدىق بەرىپ وتىر. مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ءۇشىن كەشەندى جول كارتاسى جاسالىپ، وندا جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ، جەمشوپ ءوندىرىسىن ۇلعايتۋ جانە اگرارلىق كادرلاردى دايارلاۋ ساپاسىن ارتتىرۋ سياقتى باعىتتار قامتىلعان.
وسىلايشا، قازاقستان اگروونەركاسىپ سالاسىن جاڭا كەزەڭگە شىعارۋ بويىنشا ناقتى ءىس- قيمىلداردى كورسەتىپ، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ مەن اگروەكونوميكانى زاماناۋي دەڭگەيگە كوتەرۋ جولىنداعى ستراتەگيالىق قادامدارىن ايقىنداپ وتىر.
مال جانە ءسۇت شارۋاشىلىعىنداعى جاڭا سەرپىن
سوڭعى جىلدارى مال شارۋاشىلىعىندا ايتارلىقتاي وڭ ديناميكا بايقالادى. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ رەسمي دەرەكتەرى بويىنشا، 2024 -جىلى سيىر ەتىنىڭ ءوندىرىسى 430 مىڭ تونناعا جەتىپ، الدىڭعى جىلمەن سالىستىرعاندا 7,5 پايىزعا وسكەن. بۇل كورسەتكىش ىشكى نارىقتىڭ سۇرانىسىن تولىق قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
مال سانىن كوبەيتۋ ماقساتىندا اۋستراليالىق تاجىريبەگە نەگىزدەلگەن ەت كلاستەرلەرى ەنگىزىلىپ جاتىر. جاڭا ءتاسىل شاعىن شارۋاشىلىقتاردى ورتاق ءوندىرىس تىزبەگىنە بىرىكتىرىپ، بورداقىلاۋ الاڭدارىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا جول اشادى. سونىمەن بىرگە، 2025 -جىلعى 1-تامىزدان باستاپ بورداقىلاۋ الاڭدارىنا مال ساتىپ الۋ ءۇشىن 5 پايىزدىق جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرىلەدى. بۇل باعىتقا 50 ميلليارد تەڭگە بولىنگەن.
ءسۇت ءوندىرىسى دە جاڭا سەرپىنگە يە بولىپ وتىر. 2023 -جىلدان بەرى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى ۇلگىسى بويىنشا ءسۇت- تاۋارلى فەرمالاردى سالۋ جانە كەڭەيتۋ جوباسى ىسكە اسىرىلىپ جاتىر. باعدارلاما 2,5 پايىزدىق جەڭىلدەتىلگەن نەسيە ارقىلى قارجىلاندىرىلادى. جالپى قۋاتى 600 مىڭ توننادان اساتىن 115 فەرما سالۋ جوسپارلانعان. قازىرگى تاڭدا ونىڭ 50 ى پايدالانىلىپ وتىر، جىل سوڭىنا دەيىن تاعى 28 نىسان ىسكە قوسىلادى. وسىلايشا، 2029 -جىلعا قاراي ەلىمىزدىڭ ىشكى ءسۇت نارىعى تولىقتاي وتاندىق ونىممەن قامتاماسىز ەتىلەدى.
باعا تۇراقتىلىعى مەن ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى
اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، ىشكى نارىقتاعى باعا ءوسىمى ازىق- تۇلىك تاپشىلىعىمەن ەمەس، لوگيستيكا مەن ساۋدا تىزبەگىندەگى جاناما فاكتورلارمەن بايلانىستى. قازىرگى تاڭدا ەت پەن ءسۇت ونىمدەرى حالىقتىڭ سۇرانىسىن تولىق وتەپ وتىر. باعانىڭ نەگىزسىز كوتەرىلۋىن بولدىرماۋ ماقساتىندا وڭىرلەردە تۇراقتاندىرۋ قورلارى جۇمىس ىستەيدى.
بۇل باعىتتاعى باعا ساياساتىن ۇيلەستىرۋ ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرەتىندە بولسا، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى ءوز كەزەگىندە ءوندىرىس كولەمىن ارتتىرۋ جانە نارىقتى جەتكىلىكتى كولەمدە قامتۋ مىندەتىن اتقارىپ وتىر.
وڭدەۋ ونەركاسىبى جانە يمپورتتى الماستىرۋ
سالانى ءارتاراپتاندىرۋ مەن قوسىلعان قۇندى ارتتىرۋ - اۋىل شارۋاشىلىعى ساياساتىنىڭ باستى باعىتى. مينيسترلىك مالىمەتىنە سايكەس، قايتا وڭدەۋ كاسىپورىندارىنىڭ جۇكتەمەسىن كوبەيتىپ، يمپورتقا تاۋەلدىلىكتى ازايتۋ ءۇشىن بىرنەشە ەكونوميكالىق ىنتالاندىرۋ تەتىگى ەنگىزىلگەن.
اتاپ ايتقاندا، تەرەڭ وڭدەۋ كاسىپورىندارىنا شيكىزات ساتىپ الۋ شىعىندارىن سۋبسيديالاۋ، جاڭا زاۋىتتار سالۋ مەن قولدانىستاعىلارىن جاڭعىرتۋ شىعىندارىنىڭ 25 پايىزىن وتەۋ، نەگىزگى قۇرالداردى نەسيەلەۋ كەزىندە پايىزدىق مولشەرلەمەنى سۋبسيديالاۋ جانە قايتا وڭدەۋ مەن تاماق ونەركاسىبى كاسىپورىندارىنا قوسىلعان قۇن سالىعىنىڭ 70 پايىزىنا دەيىن جەڭىلدىك بەرۋ كوزدەلگەن.
بۇل شارالار ەلدىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن نىعايتىپ قانا قويماي، وتاندىق ءونىمنىڭ ساپاسى مەن باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان.
ەكسپورت جانە سىرتقى نارىقتارعا شىعۋ
قازاقستاندىق اگروونىمدەر بۇگىندە شەتەل نارىقتارىندا دا تانىمال بولا باستادى. ۆەدومستۆو دەرەكتەرى بويىنشا، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ەكسپورتتىق باعىتىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى جانىنان وتاندىق وندىرۋشىلەردى قولداۋدىڭ تولىققاندى ەكوجۇيەسى قالىپتاستىرىلعان.
KazakhExport كومپانياسى ەكسپورتتىق وپەراتسيالارعا كەپىلدىك بەرىپ، تاۋەكەلدەردى ساقتاندىرۋ قىزمەتىن كورسەتسە، QazTrade ورتالىعى وتاندىق كاسىپورىندارعا حالىقارالىق كورمەلەر مەن ساۋدا ميسسيالارىنا قاتىسۋ، وقىتۋ جانە لوگيستيكالىق شىعىنداردى وتەۋ تۇرعىسىنان قولداۋ كورسەتەدى.
بۇگىندە قازاقستاندىق ءسۇت ونىمدەرى ورتالىق ازيا مەن ە ا ە و ەلدەرىنە، سونداي-اق ازەربايجان جانە كورەيا نارىقتارىنا ەكسپورتتالىپ وتىر. بۇل - وتاندىق ءونىمنىڭ ساپاسى مەن حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي كەلەتىنىن ايعاقتايتىن ناقتى كورسەتكىش.
«سۋبسيديا مەن جەڭىلدەتىلگەن نەسيە ناتيجە بەرمەي وتىر»
اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ دوكتورى كاكىمجان سارحانوۆ اگروسالاداعى باستى تۇيتكىلدەردى ناقتىلاپ، سالانى دامىتۋداعى نەگىزگى باسىمدىقتاردى اتادى. ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، ەڭ ماڭىزدى باعىت - شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ جۇيەسىن جاڭعىرتۋ.
- بىرىنشىدەن، شاعىن شارۋاشىلىقتاردى رەسمي كاسىپكەرلىككە اينالدىرۋ قاجەت. جەكە قوسالقى شارۋاشىلىقتاردى بىرىكتىرىپ، كووپەراتيۆتەر قۇرۋ دا ماڭىزدى. شالعاي اۋىلداردا ىرىلەنگەن شارۋاشىلىقتاردى مەملەكەتتىك- جەكەمەنشىك ارىپتەستىك ارقىلى دامىتۋ كەرەك. بۇل باعىت «شالعاي جايىلىمدىق مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ» باستاماسىمەن ۇندەسەدى جانە اۋىلدىق جەرلەردە الەۋمەتتىك ءارى وندىرىستىك ينفراقۇرىلىمدى قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، - دەيدى ساراپشى.
عالىمنىڭ ايتۋىنشا، ايتۋىنشا، سۋبسيديا مەن جەڭىلدەتىلگەن نەسيە كوبىنە ناقتى ناتيجە بەرمەيدى، ال كووپەراتيۆتەر قاعاز جۇزىندە عانا جۇمىس ىستەيدى.
- قولداۋ تەك اقشا تۇرىندە ەمەس، ناقتى ءىس-شارالار ارقىلى بەرىلۋى ءتيىس. مىسالى، اگروتەحنيكالىق جانە يننوۆاتسيالىق ونىمدەرمەن قامتاماسىز ەتكەن ابزال. كووپەراتيۆتەردى قۇرۋ كەزىندە مەملەكەت ولاردىڭ قارجىلىق نەگىزىن ءوز موينىنا الىپ، ۇزاق مەرزىمدى نەسيە نەمەسە ينۆەستيتسيا تۇرىندە قولداۋ كورسەتۋى كەرەك، - دەپ ءتۇسىندىردى ساراپشى.
ول ازىق- تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن ەلدىڭ قورعانىسىمەن تەڭ دارەجەدە قاراستىرۋ كەرەگىن اتاپ ءوتتى.
- شاعىن جانە ورتا شارۋاشىلىقتاردىڭ تۇراقتىلىعى مەن جاۋاپكەرشىلىگىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ قاجەت. ەگەر قولداۋ ماقساتسىز جالعاسسا، ءوز ونىمىمىزدەن گورى سىرتتان ساتىپ الۋ ءتيىمدى بولىپ كەتۋى مۇمكىن. قازاقستاننىڭ تابيعي رەسۋرستارى مەن اگرارلىق الەۋەتى زور، ونى ءتيىمدى باعىتتاپ، ناقتى ناتيجە بەرەتىن مەحانيزمگە اينالدىرۋ قاجەت، - دەدى ك. سارحانوۆ.
«باستى كەدەرگى- تەڭىزگە جول جوق»
«اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ اگروونەركاسىپ كەشەنى جانە تاعام ونەركاسىبى دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى ەركەن ناۋرزبەكوۆ اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن حالىقارالىق نارىققا جەتكىزۋدە باستى كەدەرگى قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ەرەكشەلىگى، ياعني تەڭىزگە تىكەلەي شىعۋ جولىنىڭ جوقتىعى دەپ سانايدى.
- سوندىقتان ەكسپورتتاۋعا ءتيىمدى ونىمدەردى، اسىرەسە قىزىل ەت پەن قۇس ەتى سەكىلدى قوسىلعان قۇنى جوعارى مال ونىمدەرىن ءوندىرۋ باستى باسىمدىققا اينالۋى ءتيىس، - دەيدى ساراپشى.
ول ەڭ الدىمەن ىشكى رەسۋرستاردى ءتيىمدى پايدالانۋ جانە حالىقارالىق نارىقتا سۇرانىسى جوعارى ونىمدەرگە باسىمدىق بەرۋ قاجەت دەگەن پىكىردە. بۇل، اسىرەسە، قىتاي، يران، پارسى شىعاناعى ەلدەرى مەن ورتالىق ازيادا سۇرانىسقا يە قىزىل ەت پەن سيىر ەتىن قامتيدى. قوي ەتىنە دە سۇرانىس جوعارى. ەكسپورتتى دامىتۋ ءۇشىن مەملەكەت، بيزنەس جانە قوعام مۇددەسىن تەڭ ۇستاۋ ماڭىزدى. جاي ءوندىرىستى ۇلعايتۋ جەتكىلىكسىز. وعان كەشەندى قولداۋ، ياعني سۋبسيديا، ليزينگ، ساقتاندىرۋ، لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىم جانە اۆياەكسپورتتى دامىتۋ قاجەت.
ء- قازىر فەرمەرلەر حالىقارالىق نارىققا شىعۋعا ارنالعان KazTrade نەمەسە KazakhExport سياقتى مەملەكەتتىك قولداۋ قۇرالدارىن پايدالانا الادى. دەگەنمەن، ولاردىڭ قارجىلاندىرۋى جەتكىلىكسىز. مىسالى، KazTrade ارقىلى بولىنەتىن 8 ميلليارد تەڭگە كولەمىندەگى كومەك ەكسپورتتىق تاسىمال شىعىندارىن تولىق جابۋعا دا جەتپەيدى. سوندىقتان ەكسپورتتاۋشىلار تولىق قولداۋعا يە بولۋى كەرەك، - دەيدى ەركەن ناۋرزبەكوۆ.
ۇلتتىق برەند كەرەك
ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، قازاقستاندىق ءونىم حالىقارالىق نارىقتا تانىمال بولۋى ءۇشىن ۇلتتىق برەند قالىپتاستىرۋ قاجەت.
- «KazMeat» سياقتى بىرەگەي «زونتتىق برەند» ارقىلى ورگانيكالىق جانە ەكولوگيالىق تازا ونىمدەر ۇسىنىلسا، تۇتىنۋشىلار سەنىمىن ارتتىرۋعا بولادى، - دەدى ول.
لوگيستيكا ماسەلەسىنە توقتالا وتىرىپ، ساراپشى ناقتى شەشىمدەردى ۇسىندى: تەمىرجول تاريفتەرىن تۇراقتاندىرۋ، ترانسكاسپي باعىتىن دامىتۋ، اۆياەكسپورت ينفراقۇرىلىمىن جەتىلدىرۋ جانە ۇلتتىق اۆياتاسىمالداۋشى قۇرۋ ارقىلى ونىمدەردى تەز ءارى ساپالى جەتكىزۋ مۇمكىندىگى ارتادى.
- وتكەن جىلدان بەرى بيداي ەكسپورتىنا ارنالعان سۋبسيديالار جاقسى ناتيجە بەردى. ەكسپورت گەوگرافياسى 12 جاڭا ەلگە كەڭەيدى. بۇل ءبىزدىڭ ءونىمنىڭ سۇرانىسقا يە ەكەنىن جانە دۇرىس ساياسات جۇرگىزىپ وتىرعانىمىزدى كورسەتەدى، - دەدى ە. ناۋرزبەكوۆ.
دەگەنمەن، ول ەكسپورتقا ۋاقىتشا شەكتەۋ ەنگىزۋ تاجىريبەسىنە ساقتىقپەن قاراۋ كەرەگىن ايتتى.
- ءىرى قارا مەن ۇساق مالدى تىرىدەي ەكسپورتتاۋعا شەكتەۋ قويىلدى. بۇل ىشكى نارىقتاعى باعانى تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن جاسالىپ وتىر. ءبىراق كەلىسىلگەن ەكسپورتتىق شارتتار ورىندالماسا، قازاقستاننىڭ سەنىمدى جەتكىزۋشى رەتىندەگى يميدجىنە نۇقسان كەلۋى مۇمكىن. سوندىقتان ەكسپورتقا شەكتەۋ ەنگىزۋدىڭ ورنىنا باعانى تەجەۋدىڭ باسقا دا مەحانيزمدەرىن قولدانعان ءجون، - دەيدى ول.
ەركەن ناۋرزبەكوۆتىڭ پىكىرىنشە، اگروەكسپورتتى تۇراقتى دامىتۋ ءۇشىن ۇكىمەت جوسپارلى، الدىن الا بولجامدى ساياسات جۇرگىزۋى ءتيىس. قىسقا مەرزىمدى رەاكتسيالار مەن تىيىمداردىڭ ورنىنا ۇزاق مەرزىمدى ىنتالاندىرۋ جانە ساقتاندىرۋ قۇرالدارى جۇيەلى قولداۋ تەتىگىنە اينالۋى قاجەت.
