سەنات قانداي زاڭداردى تالقىلايدى
استانا. KAZINFORM - بۇگىن سەناتتىڭ جالپى وتىرىسىندا دەپۋتاتتار جاساندى ينتەللەكت پەن اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى زاڭداردى تالقىعا سالادى.
جالپى وتىرىستىڭ كۇن تارتىبىنە مىنا ماسەلەلەر ەنگىزىلگەن:
«جاساندى ينتەللەكت تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى تۋرالى؛
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە جاساندى ينتەللەكت جانە تسيفرلاندىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى تۋرالى؛
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى تۋرالى (1-وقىلىم) .
ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەك، 24-قىركۇيەك كۇنى ءماجىلىس «جاساندى ينتەللەكت تۋرالى» جانە وعان ىلەسپە زاڭداردى قابىلداعان ەدى.
سول كەزدە قۇجات بويىنشا نەگىزگى بايانداما جاساعان ماجىلىسمەن ەكاتەرينا سمىشليايەۆانىڭ ايتۋىنشا، زاڭ جوبالارىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ازىرلەدى. بۇل زاڭ جوبالارى قازاقستاندا جاساندى ينتەللەكتتى دامىتۋعا قۇقىقتىق نەگىز قالايدى. جوبالار ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە، دەرەكتەردى قورعاۋعا جانە يننوۆاتسيالاردى قولداۋعا باعىتتالعان.
- زاڭ جوباسىندا جاساندى ينتەللەكتتى پايدالانۋدىڭ نەگىزگى ەتيكالىق قاعيداتتارى بەكىتىلگەن. ولاردىڭ ىشىندە ادام قۇقىقتارىنىڭ باسىمدىعى، جۇمىستىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن اشىقتىعى بار. جاساندى ينتەللەكت قۇقىقتىق قاتىناستاردىڭ سۋبەكتىسى رەتىندە تانىلمايدى. ادام بارلىق شەشىمدەرگە جاۋاپتى بولىپ قالا بەرەدى. جاساندى ينتەللەكتتى ازىرلەۋ جانە ەنگىزۋ ءۇشىن ۇلتتىق پلاتفورما قۇرىلادى. ول دەرەكتەر كىتاپحانالارىنا، جاساندى ينتەللەكت ونىمدەرىن ازىرلەۋ جانە پايدالانۋ ورتاسىنا قول جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتەدى. زاڭ جوباسى ازىرلەۋشىلەردىڭ ەسەپتەۋ ينفراقۇرىلىمىنا، ونىڭ ىشىندە سۋپەركومپيۋتەرلەرگە قول جەتكىزۋ ءتارتىبىن انىقتايدى، - دەدى ول.
ەكاتەرينا سمىشليايەۆانىڭ اتاپ وتۋىنشە، زاڭ جوباسى جاساندى ينتەللەكت جۇيەلەرىن پايدالانۋ كەزىندە ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋعا ەرەكشە نازار اۋدارادى.
پايدالانۋشىلار:
جۇيەنىڭ جۇمىسى تۋرالى اقپارات الۋعا؛
ەگەر بۇل زاڭ بويىنشا مىندەتتى بولماسا، جاساندى ينتەللەكتپەن بايلانىستان باس تارتۋعا؛
شەشىمدەردى قايتا قاراۋدى جانە ءتۇسىندىرۋدى تالاپ ەتۋگە قۇقىلى.
كەلەسى فۋنكتسيالارى بار جۇيەلەرگە تىيىم سالىنادى:
ادامداردىڭ مىنەز- قۇلقىن باسقارۋ؛
ادامنىڭ ەموتسياسىن قولدانۋ؛
الەۋمەتتىك باعالاۋ جۇرگىزۋ؛
دەربەس دەرەكتەردى كەلىسىمسىز جيناۋ.
ايتا كەتەيىك، وتكەن اپتادا سەنات «قىلمىستىق جولمەن الىنعان كىرىستەردى زاڭداستىرۋ (جىلىستاتۋ) جانە تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋ قاۋىپ- قاتەرىنە باعا بەرەتىن حالىقارالىق ورتالىقتى قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالاۋ تۋرالى» زاڭدى ماقۇلداندى.
قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى سۇلتانبەك ماكەجانوۆتىڭ ايتۋىنشا، ورتالىق تمد ەلدەرىنىڭ ۇلتتىق ەكونوميكالارى مەن قارجى جۇيەلەرىن، قىلمىستىق كىرىستەردى جىلىستاتۋ جانە تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋ قاتەرلەرىنەن قورعاۋعا باعىتتالعان جانە سىن-قاتەرلەردى باعالاۋمەن اينالىسادى.
- بۇل حالىقارالىق ورتالىق قورعالعان اقپاراتتىق جۇيە رەتىندە جۇمىس ىستەپ، تمد ەلدەرىنىڭ قارجىلىق بارلاۋ بولىمشەلەرى اراسىندا ءتيىمدى مەملەكەتارالىق ءوزارا ءىس- قيمىلدى، ورتاق اقپاراتتىق رەسۋرستاردى قالىپتاستىرۋدى جانە تاۋەكەلدەردىڭ ۇلتتىقتان جوعارى دەڭگەيدە باعالانۋىن قامتاماسىز ەتەدى. وعان قوسا، قاراجاتتىڭ ترانزيتتىك قوزعالىسىن، اكتيۆتەردىڭ تۇپكىلىكتى ورنالاستىرىلۋىن، سونداي-اق سالىقتىق قىلمىستار مەن سىبايلاس جەمقورلىق بويىنشا مالىمەتتەر الماسۋدى قوسا العاندا، ترانسشەكارالىق قىلمىستىق توپتاردىڭ قىزمەتىن تالدايدى، - دەدى س. ماكەجانوۆ.
حالىقارالىق ورتالىق ۇلتتىق جانە حالىقارالىق دەڭگەيدە قىلمىستىق جولمەن الىنعان كىرىستەردى زاڭداستىرۋ جانە تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋمەن بايلانىستى تاۋەكەلدەردى باعالايدى. ت م د ەلدەرى اراسىنداعى جەدەل اقپارات الماسۋدى قامتاماسىز ەتەدى. سونىمەن بىرگە، كىرىستەردى زاڭداستىرۋ مەن تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋدى الدىن الۋ، ونىمەن كۇرەسۋ ءۇشىن حالىقارالىق ستاندارتتار مەن ۇسىنىمداردى الدىن الا ازىرلەپ، ەنگىزەدى.
ورتالىق قارجى مونيتورينگى جانە تاۋەكەلدەردى باعالاۋ سالاسىنداعى مامانداردى وقىتادى، ولاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرادى جانە قارجى ينستيتۋتتارى، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جانە باسقا دا مۇددەلى تاراپتار اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتادى.
- قارالعان كەلىسىم ت م د ەلدەرى شەڭبەرىندە قىلمىستىق جولمەن الىنعان كىرىستەردى زاڭداستىرۋعا جانە تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋعا قارسى ءىس-قيمىلدى جەتىلدىرۋ ءۇشىن ازىرلەندى. وسى ماقساتپەن ارنايى حالىقارالىق ورتالىق قۇرۋ كوزدەلگەن. بۇل ورتالىق قاۋىپ-قاتەرلەردى باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق قارجىلىق بارلاۋ بولىمشەلەرى اراسىندا قورعالعان اقپاراتتىق جۇيە ارقىلى اقپارات الماسۋعا جول اشادى. جالپى، ماقۇلدانعان زاڭ قىلمىستىق جولمەن الىنعان كىرىستەردى زاڭداستىرۋعا جانە تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋعا قارسى كۇرەستىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرا تۇسەدى دەپ سەنەمىز، - دەدى ماۋلەن اشىمبايەۆ.
پالاتا وتىرىسىندا سەناتورلار وزەكتى ماسەلەلەر بويىنشا دەپۋتاتتىق ساۋالدارىن جولدادى.
اتاپ ايتقاندا، اينۇر ارعىنبەكوۆا مەديتسينالىق جانە الەۋمەتتىك ۇيىمداردا قاريالارعا جۇيەلى قولداۋ كورسەتۋ ءىسىن جەتىلدىرۋدى ۇسىندى. سەناتور بۇل رەتتە كۇندىز بارىپ ەمدەلەتىن ورتالىقتار قۇرۋ، الەۋمەتتىك جانە قوعامدىق كومەكتى بىرىكتىرەتىن ۇزاق مەرزىمدى كۇتىمنىڭ كەشەندى جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ، اۋىلدىق جەرلەردە ءموبيلدى قولداۋ قىزمەتتەرىن دامىتۋ سياقتى ناقتى باستامالارعا نازار اۋداردى.
ال اليشەر ساتۆالدييەۆ جەرلەرى رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ (استانا، الماتى، شىمكەنت) اۋماعىندا ورنالاسقان شارۋالارعا مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىنىڭ قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن كوتەردى.
دەپۋتاتتىڭ ايتۋىنشا، ەرەجەلەردە وسى باعىتتى نازارعا الۋ اۋىل شارۋاشىلىعىن ودان ءارى دامىتۋعا، ينۆەستيتسيالار تارتۋعا جانە كاداسترلىق كودتى سايكەستەندىرۋ مەن جەردى ناقتى پايدالانۋعا وڭ ىقپالىن تيگىزەدى.
مارلان جيەمباي
