سەنات ءبىر كۇندە ەكى رەت جالپى وتىرىس وتكىزەدى

استانا. KAZINFORM - بۇگىن سەنات ەكى رەت جالپى وتىرىس وتكىزەدى. تۇسكە دەيىن دەپۋتاتتار ۇكىمەت پەن جوعارى اۋديتورلىق پالاتا ەسەبىن تىڭداپ، تۇستەن كەيىن ءبىرقاتار زاڭدى تالقىعا سالادى.

16-ماۋسىمدا وتكەن پالاتا بيۋروسىندا بۇگىنگى جالپى وتىرىسقا شىعارىلاتىن ماسەلەلەر تالقىعا سالىنعان ەدى. سول كەزدە بەكىتىلگەن كۇن تارتىبىنە سايكەس، ساعات 10 دا باستالاتىن وتىرىستا ۇكىمەتتىڭ جانە جوعارى اۋديتورلىق پالاتانىڭ 2024 -جىلعى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋى تۋرالى ەسەپتەرى تىڭدالادى. ال ساعات 14:00 دە باستالاتىن وتىرىستا سەناتورلار مىنا زاڭداردى قارايدى:

قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ ءماجىلىسى قابىلداعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ وتىز جىلدىعىنا بايلانىستى راقىمشىلىق جاساۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى جونىندە.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ ءماجىلىسى قابىلداعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە قۇقىق قورعاۋ قىزمەتىن جەتىلدىرۋ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ، ارناۋلى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، ازاماتتىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىن جانە اسكەري قىزمەتشىلەردى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ، سونداي- اق ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ قىزمەتى سالاسىندا ارتىق زاڭنامالىق رەگلامەنتتەۋدى بولعىزباۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى جونىندە.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ ءماجىلىسى قابىلداعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ورمان شارۋاشىلىعى، ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتار جانە جەكە كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنىڭ مىندەتتەمەلەرىنە كەپىلدىك بەرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى جونىندە (ءبىرىنشى وقىلىم).

ايتا كەتەرلىگى، كەشە ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ۇكىمەت پەن جوعارى اۋديتورلىق پالاتا ەسەبىن تىڭداعان بولاتىن. سول كەزدە ۇكىمەت اتىنان ەسەپ بەرگەن قارجى ءمينيسترى ءمادي تاكييەۆىڭ ايتۋىنشا، وتكەن جىلى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ ناقتى ءوسۋى %4,8 بولدى. بيۋدجەت تۇسىمدەرى %98 ورىندالىپ، شامامەن 20 تريلليون تەڭگە ءتۇستى. شىعىستار 23 تريلليون 594 ميلليارد تەڭگەگە اتقارىلدى. بيۋدجەت تاپشىلىعى بەلگىلەنگەن شامادان 3 ترلن 649 ميلليارد تەڭگەگە نەمەسە جالپى ىشكى ونىمگە شاققاندا 2,7 پايىز بولدى. ينفلياتسيا دەڭگەيى 2023 -جىلمەن سالىستىرعاندا 9,8 پايىزدان 8,6 پايىزعا دەيىن تومەندەدى.

جالپى، بارلىق الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەردى ۇكىمەت تولىقتاي ورىندادى. ونىڭ ىشىندە وڭىرلەردى قولداۋعا 7,1 تريلليون تەڭگە، الەۋمەتتىك سالاعا 8,8 تريلليون تەڭگە قاراجات ءبولىندى. ۇكىمەت رەزەرۆىنەن وڭىرلەردەگى اۋقىمدى ماسەلەلەرگە دە بيۋدجەتتىك قاراجاتتار جۇمسالدى. اتاپ ايتساق، سۋ تاسقىنىن جويۋ، جىلۋ كوزدەرى مەن جەلىلەرىن جاڭعىرتۋ، «اۋىلدىق دەنساۋلىق ساقتاۋدى جاڭعىرتۋ جونىندەگى» ۇلتتىق جوبانى ىسكە اسىرۋعا ءتيىستى قاراجات ءبولىندى.

ال جوعارى اۋديتورلىق پالاتا ءتوراعاسى ءاليحان سمايىلوۆ حولدينگتەردەگى اكتيۆتەردى ۇتىمسىز باسقارۋ فاكتىلەرىنە جول بەرۋ جالعاسىپ كەلە جاتقانىن ايتتى.

- ماسەلەن، «بايتەرەك» حولدينگىنىڭ كومپانيالارى جەڭىلدىكپەن بەرىلەتىن رەسۋرستى تۇپكىلىكتى الۋشىلارعا جەتكىزۋ مەرزىمىن ۇزاققا سوزادى. جوبالاردى ىرىكتەۋ پروتسەسى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە اشىق ەمەس. مالىمدەلگەن KPI- عا جەتپەگەن نەمەسە قارسى مىندەتتەمە مۇلدەم قاراستىرىلماعان جوبالارعا قولداۋ كورسەتىلگەن. «سامۇرىق-قازىنا» قورى جالپى قۇنى 239 ميلليارد تەڭگە بولاتىن تاۋ- كەن، مەتاللۋرگيا جانە ونەركاسىپ سالالارىنداعى 13 جوبانى توقتاتقان، - دەيدى ول.

ۇكىمەت پەن جوعارى اۋديتورلىق پالاتا ەسەبىن تالقىلاۋ كەزىندە قازاقستان حالىق پارتياسى مەن «اقجول» پارتياسىنىڭ، جالپىۇلتتىق سوتسيال- دەموكراتيالىق پارتيانىڭ ءتوراعالارى ءوز فراكيالارى ۇكىمەتتىڭ ەسەبىن قابىلداۋدان باس تارتاتىندارىن مالىمدەدى. جالپى وتىرىسقا قاتىسقان 91 دەپۋتاتتىڭ 72 ءسى جاقتاپ داۋىس بەرسە، 17 دەپۋتات قارسى داۋىس بەردى، تاعى 2 دەپۋتات قالىس قالدى.

- بيىل وكىنىشكە قاراي بيۋدجەتتىڭ كىرىس بولىگىن جوسپارلاۋ مەن ورىنداۋدا كەتكەن كەمشىلىكتەرگە بايلانىستى ماسەلەلەر تۋىنداپ وتىر. سونىڭ سالدارىنان ۇلتتىق قوردان قاراجات الۋ مەن سىرتتان قارىز الۋ كولەمى ارتىپ كەلەدى. دەپۋتاتتاردىڭ بۇل الاڭداۋشىلىعى ورىندى دەپ سانايمىن. ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندار وسى ماسەلە بويىنشا قورىتىندى جاسالۋلارى كەرەك. وزگەرىستەر قاعاز بەتىندە قالىپ قويماۋعا ءتيىس. ونى ەلىمىزدىڭ ءار تۇرعىنى، ءار وتباسى سەزىنۋى كەرەك. ءسوز سوڭىندا بيۋدجەتتى اتقارۋعا قاتىستى ايتىلعان بۇگىنگى ۇسىنىستارعا ۇكىمەت باسا ءمان بەرۋى قاجەت ەكەنىنە تاعى دا نازار اۋدارعىم كەلەدى. بۇل ماسەلە ءاردايىم دەپۋتاتتاردىڭ باقىلاۋىندا بولادى، - دەدى ءماجىلىس ءتوراعاسى ەرلان قوشانوۆ.

سەناتورلار قاراۋىنا شىعارىلعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ وتىز جىلدىعىنا بايلانىستى راقىمشىلىق جاساۋ تۋرالى» زاڭدى ءماجىلىس 11-ماۋسىمدا ماقۇلداعان بولاتىن.

زاڭدا ازاماتتار مەن مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە ايتارلىقتاي قاتەر توندىرمەيتىن قىلمىستار جاساعانى ءۇشىن سوتتالعانداردى بوساتۋ، اتاپ ايتقاندا:

قىلمىستىق تەرىس قىلىقتار مەن ونشا اۋىر ەمەس قىلمىستار جاساعانداردى،
زالال كەلتىرۋگە الىپ كەلمەگەن نەمەسە ونى تولىق وتەگەن اۋىرلىعى ورتاشا قىلمىستار جاساعان ادامداردى،
زالالدىڭ نەمەسە ازاماتتىق تالاپ قويۋدىڭ بار- جوعىنا قاراماستان، اۋىرلىعى ورتاشا قىلمىس جاساعان الەۋمەتتىك جاعىنان وسال ادامداردى بوساتۋ ەسكەرىلگەن.
راقىمشىلىق جاساۋعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ ورىندارىندا ۇستالاتىن 6 مىڭ سوتتالعان جانە پروباتسيا قىزمەتىنىڭ ەسەبىندە تۇرعان 9 مىڭ ادام، ياعني بارلىعى 15 مىڭ ادام قامتىلادى. قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەسى مەكەمەلەرىنەن شامامەن 632 ادام، سونداي-اق پروباتسيا قىزمەتىنىڭ ەسەبىندەگى 3,5 مىڭ سوتتالعان، بارلىعى 4 مىڭ 100 ادام بوستاندىققا شىعادى.

سەناتورلار تالقىلاۋىنا شىعارىلىپ وتىرعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسى كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە قۇقىق قورعاۋ قىزمەتىن جەتىلدىرۋ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ، ارناۋلى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، ازاماتتىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىن جانە اسكەري قىزمەتشىلەردى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ، سونداي- اق ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ قىزمەتى سالاسىندا ارتىق زاڭنامالىق رەگلامەنتتەۋدى بولعىزباۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ اۋقىمدى ماسەلەلەردى قامتيدى. سول ارقىلى زاڭداردى ارتىق نورمالاردان بوساتۋ جانە زاڭعا تاۋەلدى اكتىلەر دەڭگەيىندە ەلدە تۋىندايتىن وزگەرىستەرگە ولاردىڭ نورماتيۆتىك رەتتەۋ بولىگىندە جەدەل دەن قويۋ كوزدەلىپ وتىر. اتاپ ايتقاندا، ەسىرتكى قۇرالدارىنىڭ زاڭسىز اينالىمى مەن تەرىس پايدالانىلۋىنا قارسى ءىس- قيمىل، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىن، اسكەري قىزمەتشىلەردى الەۋمەتتىك قولداۋ جونىندەگى شارالاردى كۇشەيتۋ تەتىكتەرى جانە باسقا دا جاڭا نورمالار قاراستىرىلعان.

ال سەنات ءبىرىنشى وقىلىمدا تالقىلايتىن ورمان شارۋاشىلىعى جانە ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتار ماسەلەلەرى تۋرالى زاڭ جوباسىنىڭ نەگىزگى نورمالارى مىناداي:

ەرەكشە ستراتەگيالىق ماڭىزى بار سۋ شارۋاشىلىعى قۇرىلىس جايلارىن جانە سەلدەن، قار كوشكىندەرىنەن، كوشكىندەردەن قورعاۋ قۇرىلىس جايلارىن سالۋ، سونداي-اق ولاردىڭ جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن سۋارمالى اۋىل شارۋاشىلىعى القاپتارىن، اۋىل شارۋاشىلىعى، بيولوگيالىق جانە يرريگاتسيالىق-مەليوراتسيالىق، بالىق شارۋاشىلىعى بەيىنىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ جانە وقۋ ورىندارىنىڭ تاجىريبەلىك القاپتارىنىڭ جەرلەرىن، ورمان جانە سۋ قورىن الىپ قويۋعا رۇقسات بەرۋ؛
اۋىلدى ەلدى مەكەندەردىڭ نەمەسە الەۋمەتتىك، ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم وبەكتىلەرىنىڭ جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتاردىڭ جەرلەرىن اۋىستىرۋعا؛
قاراۋىندا ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتار بار مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قۇزىرەتىن بەلگىلەۋ؛
الاكول مەملەكەتتىك تابيعي قورىعىنىڭ ارنايى بولىنگەن ۋچاسكەلەرىندە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ مۇقتاجى ءۇشىن ءشوپ شابۋ مۇمكىندىگى ماسەلەسىن ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ بەلگىلەگەن تارتىپپەن شەشۋى.
دەپۋتاتتار تالقىعا سالعان ءار ماسەلە بويىنشا نەگىزگى بايانداما جاساعان سپيكەرلەر ب ا ق وكىلدەرىنىڭ الدىنا شىعىپ تا ولاردىڭ تاراپىنان تۋىنداعان ساۋالدارعا جاۋاپ بەرەدى. ال جالپى وتىرىستىڭ كۇن تارتىبىنە شىعارىلعان نەگىزگى ماسەلەلەر قارالىپ بولعاننان كەيىن سەناتورلار ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ اتۋىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداۋى مۇمكىن.