سەمەي ورمانى، اسپالى كوپىر جايى، الاكولدە تۋريزمدى دامىتۋ - اباي وبلىسى اكىمىمەن سۇحبات
سەمەي. KAZINFORM - ەكى جىل بۇرىن پرەزيدەنت جارلىعىمەن قۇرىلعان اباي وبلىسىندا قوردالانعان ماسەلە ءالى دە از ەمەس. ولاردى شەشۋ ءۇشىن قانداي جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر؟ ءوڭىردىڭ كەلبەتى، تىنىس-تىرشىلىگى كەلەشەكتە قالاي وزگەرەدى؟ وبلىس اكىمى نۇرلان ۇرانحايەۆپەن سۇحبات قۇرىپ كوردىك.
- نۇرلان تەلمان ۇلى، جۋىقتا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ «ادىلەتتى قازاقستان: زاڭ مەن ءتارتىپ، ەكونوميكالىق ءوسىم، قوعامدىق وپتيميزم» اتتى جولداۋىن جاريا ەتتى. سوعان بايلانىستى وڭىردە قانداي جۇمىستار قولعا الىندى؟
- پرەزيدەنت بيىلعى جولداۋىندا 2025 -جىلدى جۇمىسشى ماماندىقتارى جىلى دەپ جاريالادى. وسى ورايدا ايتا كەتسەم، ەرتەدەن جەڭىل ونەركاسىبى دامىعان ءبىزدىڭ وبلىستا جۇمىسشى ماماندارىن دايارلاۋمەن اينالىساتىن 33 كوللەدج بار. وندا 22 مىڭ ستۋدەنت ءبىلىم الىپ جاتىر. تەك وسى وقۋ جىلىندا 2000 ستۋدەنت قابىلداندى. 2022 -جىلدان باستاپ كاسىپورىنداردىڭ سۇرانىسىنا وراي كادرلاردى ماقساتتى وقىتۋ جۇيەسى ەنگىزىلدى. مۇنىڭ ءبىر پايداسى، ستۋدەنت كوللەدجدى بىتىرگەننەن كەيىن تاپسىرىس بەرۋشى كاسىپورىنعا جۇمىسقا ورنالاسادى. بيىل نىسانالى مەملەكەتتىك تاپسىرىس جانە كاسىپورىنداردىڭ سۇرانىسى بويىنشا 719 ستۋدەنت وقۋعا ءتۇستى. وڭىردەگى 20 كوللەدج 4200 ستۋدەنتتى قامتيتىن 22 كاسىپورىنمەن مەموراندۋم بەكىتكەن.
قازىرگى ەڭبەك نارىعى IT سالاسىن تولىق مەڭگەرگەن، زاماناۋي جابدىقتاردا جۇمىس ىستەي الاتىن مامانداردى قاجەت ەتەدى. جاقىندا سەمەيدە جوعارى IT جانە جاڭا تەحنولوگيالار كوللەدجى اشىلدى. وندا كەز كەلگەن يدەيانى دايىن ونىمگە اينالدىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن، سيفرلىق وندىرىسكە ارنالعان ەڭ وزىق جابدىقتارى بار Fab زەرتحانا جۇمىس ىستەيدى. ستۋدەنتتەر مەن قىزمەتكەرلەردى باقىلاۋ جانە تانۋ ءۇشىن Face ID جاساندى ينتەللەكت جۇيەسى، وقۋ پروتسەسىندە ستۋدەنتتەردىڭ ينتەللەكتۋالدى، شىعارماشىلىق دامۋىنا ارنالعان «Smart Environments» جانە «جاسىل تەحنولوگيالار» زاماناۋي تەحنولوگيالارى ەنگىزىلدى. اۋىل جانە ورمان شارۋاشىلىعىن دروندارمەن قامتۋ ماقساتىندا ءىرى قازاقستاندىق-قىتايلىق كومپانيامەن مەموراندۋمعا قول قويعان كوللەدج بيىلعى وقۋ جىلىندا جاڭا ماماندىقتاردى اشۋدى جوسپارلاپ وتىر.
مەملەكەت باسشىسى «سەمەي ورمانى» تابيعي رەزەرۆاتىنداعى ورمان تۇقىم باعىنىڭ تاجىريبەسىن باسقا دا ورماندى ايماقتاردا جۇزەگە اسىرۋدى تاپسىردى. بۇگىندە رەزەرۆات اۋماعىندا 8 ورمان ءتالىمباعى مەن 1 ورمان تۇقىمى ءتالىمباعى كەشەنى جۇمىس ىستەيدى. قاراعاي كوشەتتەرى وسىرىلەدى. رەزەرۆات بويىنشا ورمان ءتالىمباعىنىڭ جالپى اۋدانى - 109,45 گەكتار.
- سەمەي دەگەندە، ورمان رەزەرۆاتىندا بولعان الاپات ءورت ويعا ورالماي قويمايدى. اپات قايتالانباس ءۇشىن قانداي جۇمىستار قولعا الىندى؟
- «سەمەي ورمانى» تابيعي رەزەرۆاتى ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنە قارايدى. وتكەن جىلى «اق ەرتىس» قوعامدىق قورى ەسەبىنەن رەزەرۆاتقا 11 ءورت ءسوندىرۋ تەحنيكاسى مەن 363 جابدىق ساتىپ الىندى. سونداي-اق پيلوتسىز ۇشۋ اپپاراتى مەن ورمان القاپتارىندا جىلدام ارەكەت ەتەتىن JAC T6 ماركالى 2 اۆتوموبيل وبلىستىق توتەنشە جاعداي دەپارتامەنتىنىڭ قاراماعىنا بەرىلدى.
ءورت كەزىندە جەدەل ارەكەت ەتۋ ءۇشىن ەلدى مەكەندەردە 64 ءورت ءسوندىرۋ بەكەتى قۇرىلدى. بورودۋليحا مەن بەسقاراعاي اۋداندارىنىڭ ورمانشىلىقتارىنىڭ ءورت ءسوندىرۋ بولىمدەرىندە جەدەل ارەكەت ەتۋ اۆتوموبيلدەرى دايىن تۇر. اۋەدەن باقىلاۋدى كۇشەيتۋ ماقساتىندا «قازاۆياقۇتقارۋ» ا ق- مەن تىكۇشاق تارتۋ جونىندە كەلىسىمشارت جاسالدى. سەمەي قالاسىنداعى اۋەجاي مەن قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ وبلىستىق فيليالىنىڭ اۆيابازاسىندا سۋ توگەتىن قۇرىلعىلارى بار م ي-8 تىكۇشاعى كەزەكشىلىك ەتەدى.
قاراعايلى ورماندى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن وبلىس اكىمدىگى جول كارتاسىن ازىرلەدى. قازىر تابيعي رەزەرۆاتتا ورتەنگەن اعاشتاردى كەسۋ، وڭدەۋ جۇمىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. كەسىلگەن اعاشتاردى تەرەڭدەتە وڭدەۋ ءۇشىن زاۋىت قاجەت. سوعان جەكە ينۆەستور قاراستىرىپ جاتىرمىز. ينۆەستيتسيالىق جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن «ءوندىرىس» يندۋستريالدى ايماعىنان جەر ءبولىندى.
- اباي وبلىسىنىڭ جەكە وبلىس بولىپ قۇرىلعانىنا 2 جىلدان استى. وسى ۋاقىت ىشىندە اتقارىلعان نەگىزگى جۇمىستار قانداي؟
- مۇنى ءبىر سوزبەن ايتۋ قيىن بولاتىن شىعار. پرەزيدەنت جۇكتەگەن مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن وتكەن جىلى ۇكىمەتتە اباي وبلىسىنىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ كەشەندى جوسپارى بەكىتىلدى. وسىعان سايكەس 2023-2027 -جىلدارى جالپى سوماسى 1,9 تريلليون تەڭگەگە 9 نەگىزگى باعىتتاعى 102 ءىس- شارانى ىسكە اسىرۋ جوسپارلانعان.
وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسىندا وبلىس ەكونوميكاسىنىڭ ءوسۋى %5,6 نەمەسە 2,8 تريلليون تەڭگەگە جەتتى. ەكى جىلدا وبلىس ەكونوميكاسىنا 1 تريلليون تەڭگەگە ينۆەستيتسيا تارتىلدى. ءۇش مىڭنان استام شاعىن جانە ورتا بيزنەس نىسانى اشىلدى. جولدار، مەكتەپتەر مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارىن سالىپ جاتىرمىز.
شىعىس قازاقستان وبلىسىنان بولىنگەندە بيۋدجەتىمىز 256 ميلليارد تەڭگە بولعان. ءبىر جىلدا 63%- عا ءوسىپ، 419 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن جەتتى. بيىلعى بيۋدجەت - 476 ميلليارد تەڭگە، 2022 -جىلمەن سالىستىرعاندا 220 ميلليارد تەڭگەگە ۇلعايىپ وتىر. قوسىمشا كىرىس كوزدەرىن تابۋ شارالارى اتقارىلىپ جاتىر. ناتيجە دە جوق ەمەس. مەنشىكتى كىرىستەر 2022 -جىلى 76 ميلليارد تەڭگە بولسا، بۇگىنگى كۇنى - 135,2 ميلليارد تەڭگە نەمەسە %178 عا ءوسىپ وتىر.
وڭىرگە ينۆەستيتسيا تارتۋ ماقساتىندا كورشى قىتاي ەلىمەن ىنتىماقتاستىق بايلانىس ورنادى. بۇعان دەيىن اباي وبلىسى مەن شىڭجاڭ- ۇيعىر اۆتونوميالىق ايماعى اراسىندا ءبىرقاتار بىرلەسكەن ءىس- شارا وتكىزىلىپ، بىرنەشە كەلىسىمدەرگە قول جەتكىزىلدى.
وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا ۇزىندىعى 272 شاقىرىم بولاتىن «باقتى - اياگوز» باعىتىنداعى جاڭا تەمىرجول جەلىسىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى. جاڭا جەلىنى سالۋ بارىسىندا قىتايمەن «باقتى - شاۋەشەك» ءۇشىنشى شەكارا وتكەلىن اشۋ جوسپارلانىپ وتىر. اۋقىمدى جوبا جەكە ينۆەستوردىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلادى.
وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن پرەمەر- ءمينيستردىڭ قاتىسۋىمەن جىلدىق قۋاتى 300 مىڭ توننا بولاتىن مىس بالقىتۋ زاۋىتىن سالۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى. بۇل كاسىپورىن اياگوز اۋدانىندا اقتوعاي كەنتىنىڭ ماڭىندا سالىنادى. سۋ ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسى جوسپاردا بار.
- اباي وبلىسىندا مەكتەپ تاپشىلىعى ماسەلەسىنىڭ بار ەكەنىن بىلەمىز. 9 مىڭعا جۋىق بالاعا ورىن جەتىسپەيدى. وسى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن قانداي جۇمىستار قولعا الىنىپ جاتىر؟
- جاقىندا سەمەيدە 1200 ورىندىق IT مەكتەپ- ليتسەيى اشىلدى. جاڭا مەكتەپ وبلىس اكىمدىگى مەن «KAZ Minerals Demeu» كورپوراتيۆتىك قورى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ ناتيجەسىندە بوي كوتەردى.
«جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق پيلوتتىق جوباسى اياسىندا 2024-2025 -جىلدارى وڭىردە 11 مەكتەپ سالۋ جوسپارلانعان. بۇل 5700 وقۋشى ورنى ماسەلەسىن شەشەدى.
وبلىستا 2023 -جىلى 3000 ورىندىق 5 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى باستالعان بولاتىن. قازىرگى ۋاقىتتا سەمەي قالاسىنىڭ قاراعايلى تۇرعىن اۋدانىندا 1200 ورىندىق، ۆودنىي كەنتىندە 600 ورىندىق مەكتەپتەردىڭ قابىرعالارى كوتەرىلىپ جاتىر. بەسقاراعاي اۋىلى مەن اياگوز قالالارىندا جاڭا ءبىلىم وردالارىنىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇدان بولەك ءبىلىم بەرۋ ينفراقۇرىلىمىن قولداۋ قورىن قارجىلاندىرۋ شەڭبەرىندە 2026 -جىلعا دەيىن 510 ورىندىق 6 شاعىن مەكتەپ سالىنادى.
وتكەن جىلى وبلىستا جاڭا فورماتتاعى ەكى مەكتەپ اشىلدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى اياسىندا شاكارىم اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەت بازاسىندا «Shakarim High Schoوl»، ءا. بوكەيحانوۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەت بازاسىندا 10، 11 سىنىپ باعدارلامالارى بويىنشا «Abay IT School» يننوۆاتسيالىق مەكتەپتەر جۇمىسىن باستادى.
- وبلىس ورتالىعى-سەمەي جيىرما بەس جىل بويى وبلىستاعى ماڭىزى بار قالا رەتىندە بولعانى راس. وسى ۋاقىت ارالىعىندا قوردالانعان ماسەلە دە جەتەدى. سولاردىڭ ءبىرى - حالىقتى باسپانامەن قامتۋ. قازىر جاڭا تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنىڭ سالىنۋ قارقىنى جاقسى. وبلىس قۇرىلعالى بەرى باسپانالى بولىپ قۋانعانداردىڭ قاراسى قانشالىقتى قالىڭ؟
- بۇل باعىتتاعى جۇمىس جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلىپ كەلەدى. وبلىس قۇرىلعاننان بەرگى ۋاقىتتا 700 مىڭ شارشى مەتردەن استام تۇرعىن ءۇي، ياعني 2274 پاتەر پايدالانۋعا بەرىلدى. بۇگىندە وبلىس بويىنشا 20 مىڭعا جۋىق ادام ءۇي كەزەگىندە تۇر. ونىڭ 14 مىڭى سەمەيگە تيەسىلى. ءبىر جىلدا كەزەكتە تۇرعاندار سانى 880 ادامعا ءوسىپتى. دەمەك، اي سايىن ورتاشا ەسەپپەن 73 ادام تۇرعىن ۇيگە كەزەككە تۇرادى.
وتكەن جىلى وبلىستىڭ مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي قورىنان 695 باسپانا بەرىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا ايماقتا بارلىق قارجىلاندىرۋ كوزى ەسەبىنەن 404,7 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇيدىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. ونىڭ 294,9 مىڭ شارشى مەترى كوپپاتەرلى (3432 پاتەر)، 109,8 شارشى مەترى جەكە تۇرعىن ءۇي (570 ءۇي). سەمەي قالاسىندا جەكە ينۆەستورلار ەسەبىنەن 24 كوممەرتسيالىق ءۇي سالىنىپ جاتىر.
جالپى، سوڭعى ەكى جىلدا وڭىردە 86 جاڭا نىسان پايدالانۋعا بەرىلدى. بۇدان بولەك 3,8 ميلليارد تەڭگەگە 30 الەۋمەتتىك نىسانعا جوندەۋ جۇرگىزىلدى.
- قالادا جىلۋ ماسەلەسى ءالى وزەكتى. جەلىلەر ەسكىرگەن، حالىق ۇيلەرىنىڭ سۋىقتىعىنا شاعىمدانىپ جاتادى. بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن نە ىستەلمەك؟
- ءوڭىردىڭ ينفراقۇرىلىم سالاسىندا قوردالانعان ماسەلە از ەمەس. تۇرعىنداردى تولعاندىرعان وزەكتى ماسەلەلەر بىرتىندەپ شەشىمىن تاۋىپ كەلەدى. وبلىستاعى جىلۋ جەلىلەرىنىڭ جالپى ۇزىندىعى - 401 شاقىرىم. جەلىلەردىڭ ورتاشا توزۋى - 64,2 پايىز، ياعني 257 شاقىرىمى جاڭارتۋدى قاجەت ەتەدى.
سەمەيگە كەلسەك، قالاداعى جىلۋ جەلىلەرىنىڭ ۇزاقتىعى - 325 شاقىرىم، توزۋى - 66 پايىز. اسىرەسە، شاھاردىڭ وڭ جاعالاۋىنا ساعاتىنا 147 گكال جىلۋ جەتىسپەيدى. جىلۋ تاپشىلىعىن جويۋ ءۇشىن «عابباسوۆ» جانە «ورتالىق» جىلۋ ورتالىقتارىنا جاڭا قازاندىقتار قويىلدى. وتكەن جىلى جالپى سوماسى 24 ميلليارد تەڭگەگە وڭىردەگى 45 شاقىرىم جىلۋ جەلىسى جاڭعىرتىلدى. 20 جىلۋ قازاندىعى جوندەلدى. وسى جۇمىستىڭ ناتيجەسىندە جىلۋ جەلىلەرىنىڭ توزۋى 70,5 پايىزدان 64,2 پايىزعا دەيىن تومەندەدى. بيىل 37,9 شاقىرىم جەلىنى جاڭعىرتۋعا، 11 جىلۋ قازاندىعىن جوندەۋگە 10 ميلليارد تەڭگەدەن استام قارجى ءبولىندى. وسى جۇمىستار اياقتالسا، جىلۋ جەلىلەرىنىڭ توزۋىن %56 عا دەيىن ازايتۋعا مۇمكىندىك تۋادى.
- سەمەيدىڭ ايگىلى كوپىرى توزىپ بارادى. جولى شۇرق- تەسىك، وتكەن قىستىڭ جەلىندە جاقتاۋىنداعى تەمىرلەرى دە شىعىپ كەتتى. سول كوپىر قاشان جوندەلەدى؟
- اسپالى كوپىر 2000 -جىلى سالىنعان. قالانىڭ سيمۆولىنا اينالعان نىساندى جاپون ماماندارى كورىپ، جاي-كۇيىن باعالاپ كەتتى. نىسان وبلىستى دامىتۋدىڭ كەشەندى جوسپارى شەڭبەرىندە جوندەلەدى. 2024 -جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن جوبالىق- سمەتالىق قۇجاتىن ازىرلەپ، مەملەكەتتىك ساراپتامادان وتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر. مەملەكەتتىك ساراپتامانىڭ وڭ قورىتىندىسى الىنعاننان كەيىن جوبانى ىسكە اسىرۋعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قاراجات ءبولۋ ءۇشىن بيۋدجەتتىك ءوتىنىم بەرىلەدى.
2022 -جىلى قالادا جاڭا كوپىردىڭ قۇرىلىسى باستالدى. ۇزىندىعى 810 مەتر بولاتىن، ءتورت جولاقتى كولىك وتكەلى سالىنادى. ال سول تۇستاعى ەسكى كوپىرمەن ادامدار جاياۋ جۇرەتىن بولادى.
- جالپى اباي وبلىسى بويىنشا جول ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن قانداي جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر؟
- اباي وبلىسىنىڭ اۆتوموبيل جولدارىنىڭ ۇزىندىعى - 6832 شاقىرىم (رەسپۋبليكالىق - 2176، وبلىستىق – 1593، اۋداندىق - 3063). قازىرگى ۋاقىتتا رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار «قالباتاۋ- مايقاپشاعاي» جانە «تالدىقورعان- قالباتاۋ- وسكەمەن» باعىتتارىنداعى اۆتوموبيل جولدارىن قايتا جاڭارتۋ جۇمىسى ءجۇرىپ جاتىر. «قازاۆتوجول» اقپاراتى بويىنشا «تالدىقورعان- قالباتاۋ- وسكەمەن» جولىنىڭ 85 پايىزى اياقتالدى.
بيىل وبلىستاعى جالپى ۇزىندىعى 300 شاقىرىم جەرگىلىكتى ماڭىزى بار اۆتوموبيل جولدارى مەن ەلدى مەكەندەردىڭ كوشەلەرىن جوندەۋگە 25,5 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. 48 جوبانى جۇزەگە اسىرۋ جوسپارلانعان. اتاپ ايتساق، «اياگوز- قاراۋىل- قاينار»، «شار- اۋەزوۆ»، «ۆوسكرەسەنوۆكا- پەتروپاۆلوۆكا- شەلەحوۆو- دميتريەۆكا»، «كوكپەكتى- سامار» باعىتىنداعى جولدارعا ورتاشا جوندەۋ جۇرگىزىلىپ جاتىر.
سونداي- اق اباي، اياگوز، اقسۋات، بەسقاراعاي، بورودۋليحا، جارما، كوكپەكتى، ماقانشى، ءۇرجار اۋداندارىنداعى 200 شاقىرىمنان استام جول جاڭا كەيىپكە ەنەدى.
سەمەي قالاسى بويىنشا جالپى ۇزىندىعى 39 شاقىرىم بولاتىن 40 كوشەگە 3,5 ميلليارد تەڭگە سوماسىنا ورتاشا جوندەۋ جۇرەدى. «ومبى- مايقاپشاعاي» جولىنان «سيەۆەرنىي» ساۋدا- لوگيستيكالىق ورتالىعىنا دەيىن دە جول سالىنىپ جاتىر.
- وبلىس ورتالىعى سەمەيدى كوركەيتۋ ءۇشىن قانداي عيماراتتار، ساياباقتار، دەمالىس ورىندارى، مادەني نىساندار سالىنباق؟
- وبلىس قۇرىلعاننان بەرى اباتتاندىرۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ جاتىرمىز. ەكى جىلدان استام ۋاقىتتا تەك سەمەيدىڭ وزىندە 14 قوعامدىق كەڭىستىك پەن 141 اۋلا اباتتاندىرىلدى. وبلىس ورتالىعىندا 41 كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇيدىڭ قاسبەتتەرى مەن شاتىرلارى جوندەلدى. جاقىندا «پرييرتىشە» ولكەتانۋ قوعامىنىڭ وكىلدەرىمەن بىرلەسىپ نايمانبايەۆ پەن باۋىرجان مومىش ۇلى كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا «تاريحي قيىلىستىڭ قۇرىلىسى» جوباسى ىسكە اسىرىلدى. تولىق اباتتاندىرىلعان ماڭگىلىك ەل كوشەسى قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىن قىزىقتىراتىن جاڭا دەمالىس ورنىنا اينالىپ كەلەدى. بيىل جىل سوڭىنا دەيىن قالاداعى 50 گە جۋىق اۋلا اۋماعى مەن 10 عا جۋىق قوعامدىق كەڭىستىكتى اباتتاندىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.
بەيبىتشىلىك ارالىنىڭ تۋريستىك تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا اۋقىمدى جوبالار قولعا الىندى. سونىڭ ءبىرى رەتىندە ۇلتتىق ءداستۇر مەن ايماقتىڭ تاريحىمەن تانىستىراتىن «ەتنواۋىل» جوباسىن اتاپ وتۋگە بولادى. ەتنواۋىل اۋماعىندا زاماناۋي گەوكۋپولدى كونسترۋكتسيالار مەن پاۆيلوندار ورنالاستىرۋ كوزدەلگەن. سونىمەن قاتار جوبا اياسىندا ۇلتتىق تاعامداردى دايىنداۋدى ۇيرەتەتىن «قازاق اسحاناسى» جانە ءتۇرلى قولونەرگە ۇيرەتۋ بويىنشا شەبەرلىك ساباقتارىن وتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر. ارالداعى 90-جىلدارى توقتاپ قالعان بالالار تەمىرجولىن قايتا جانداندىرۋ جۇمىسى اياقتالۋعا جاقىن. تەمىرجولدان، ۆاگوندار مەن تەپلوۆوزداردان تۇراتىن جىلجىمالى قۇرام سىناقتان وتكىزىلىپ، ىسكە قوسىلدى. جولاۋشىلاردىڭ ءجۇرىپ- تۇرۋىنا ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن پەررون سالىندى. نىسان كەلۋشىلەرگە جىل بويى قىزمەت كورسەتەتىن بولادى.
- جانىڭىزعا ەشكىمدى ەرتپەي، جاي عانا قاراپايىم تۇرعىن رەتىندە قالانى جاياۋ ارالايسىز با؟
- ارينە، جاياۋ جۇرگەن دەنساۋلىققا دا پايدالى، جۇمىس بابىندا دا ارتىق ەتپەيدى. سەرۋەندەگەندى جاقسى كورەمىن. باستاپقىدا: «كوردىڭدەر مە، وبلىس اكىمى جاياۋ كەتىپ بارادى؟!» - دەپ تاڭقالىپ، پابليكتەردە جازعاندار دا بولدى. ەكىنشى جاعىنان، جاياۋ جۇرگەندە قالادا جاسالعان جۇمىستاردىڭ ارتىق-كەم تۇستارىن بايقايسىڭ. ءبىزدىڭ ماقسات - وبلىسىمىزدى، قالامىزدى كوركەيتۋ. سوندىقتان جاياۋ ءجۇرىپ، كوزبەن كورگەننىڭ پايداسى بولماسا زيانى بولمايدى.
- اباي وبلىسىنداعى تۋريستەر ەڭ كوپ كەلەتىن دەمالىس ورنى - الاكول. بيىل بۇل جاققا قانشا دەمالۋشى كەلدى؟ كوپشىلىك الاكولدە قوعامدىق اجەتحانالاردىڭ ازدىعىنا شاعىمدانىپ جاتادى. بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن نە ىستەلدى؟ جالپى الاكولدى دامىتۋ باعىتىندا قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟
- وبلىس قۇرىلعاننان بەرى تۋريستەردىڭ ءوسۋ قارقىنى بايقالادى. 2023 -جىلى وڭىرگە 333,9 مىڭ تۋريست (2022 -جىلعى كورسەتكىشتەن 64,6 مىڭ ادامعا ارتىق)، ونىڭ ىشىندە 11,8 مىڭ شەتەلدىك تۋريست (2022 -جىلعى كورسەتكىشتەن 7,3 مىڭ ادامعا ارتىق) كەلدى.
ايماقتا تۋريستەرگە ۇيالماي كورسەتۋگە لايىق كورنەكتى جەرلەر از ەمەس. مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى بەكىتكەن تۋريستەندىرۋ كارتاسىنا ءبىزدىڭ وبلىستان الاكول، «تارباعاتاي» مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركى، «اباي- شاكارىم» مەموريالدىق كەشەنى، ابايدىڭ «جيدەباي- ءبورىلى» مەملەكەتتىك تاريحي- مادەني جانە ادەبي مەموريالدىق قورىق- مۇراجايى مەن شوشقالى كولى كىرگەن. X-Ⅺ عاسىرداعى ساۋلەت ونەرىنىڭ عاجايىپ ەسكەرتكىشى اياگوز اۋدانىنداعى «قوزى كورپەش- بايان سۇلۋ» كەسەنەسىن وسى كارتاعا ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.
الاكول قازاقستانداعى توپ-20 تۋريستىك ايماقتاردىڭ تىزىمىنە ەنەدى. بيىل كول جاعالاۋىنا قانشا تۋريست كەلگەنى ەسەپتەلىپ جاتىر. جىل سوڭىنا قاراي بەلگىلى بولادى. بۇگىندە كۋرورتتى ايماقتا 435 كاسىپكەرلىك سۋبەكتىسى جۇمىس ىستەيدى. 230 قوناقۇي بار. وتكەن جىلى الاكولگە 200 مىڭنان استام تۋريست كەلدى. سونداعى كاسىپكەرلەردەن 89,7 ميلليون تەڭگە سالىق ءتۇستى. 2022 -جىلى نەبارى 17 ميلليون تەڭگە بولعان ەدى. بىلتىر كورسەتىلگەن تۋريستىك قىزمەتتەر كولەمى 4,5 ميلليارد تەڭگەدەن استى. قازىر ءبىز كاسىپكەرلەردەن تۇسەتىن سالىق كولەمىن ۇلعايتۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز.
بيىل الاكولدە قوعامدىق ءتارتىپتى باقىلاۋدى كۇشەيتۋ ءۇشىن كاسىپكەرلەردىڭ يەلىگىندەگى كامەرالاردى وبلىستىق پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ جەدەل باسقارۋ ورتالىعىنا قوسۋ، تۋريستىك اۋماقتاعى سانيتارلىق- گيگيەنالىق تازالىقتى ساقتاۋ، سۋداعى كولىك قاۋىپسىزدىگى باعىتىندا جۇمىس جۇرگىزىلدى.
جاسىراتىنى جوق، جاعالاۋدا كەزەك كۇتتىرمەي شەشۋدى قاجەت ەتەتىن ماسەلەلەر بار. تۋريستەر تاراپىنان اجەتحانانىڭ ازدىعىنا عانا ەمەس، جاعالاۋداعى بەي- بەرەكەت ساۋداعا تىيىم سالۋعا بايلانىستى دا شاعىمدار ايتىلادى. جاعالاۋداعى اربات وسىدان 5-6 جىل بۇرىن سالىنعان. دەمالۋشىلارعا بۇل ازدىق ەتەدى. بالالارعا ارنالعان ويىن قۇرالدارى بار، قوعامدىق تاماق ورىندارى ورنالاسقان، كەڭ ءارى جاڭا قوعامدىق كەڭىستىك قاجەت. ساۋدانى تىيۋ ءۇشىن بولەك، ارنايى جابدىقتالعان ساۋدا نۇكتەلەرى كەرەك.
جاقىندا ماقانشى اۋدانىنا جاساعان ساپارىم بارىسىندا الاكولدە بولدىم. ارنايى كەڭەس وتكىزىپ، جاعالاۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن جان- جاقتى تالقىلاپ، ءىس- شارالار جوسپارىن بەكىتتىك.
- ۇلگى تۇتاتىن تۇلعاڭىز كىم؟
- «جالپى، ءومىردىڭ قاي سالاسىندا دا ابايدىڭ اقىلىن الساق، ايتقانىن ىستەسەك، ەل رەتىندە ەڭسەلەنەمىز، مەملەكەت رەتىندە مۇراتقا جەتەمىز» دەگەن ەدى پرەزيدەنتىمىز قاسىم- جومارت توقايەۆ. ۇلى اقىننىڭ جازعان ولەڭدەرى مەن قارا سوزدەرى ۇلگى- ونەگەگە تولى. ويشىل شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ جىرلارىنان تۇيەر تاعىلىم مول. اقىننىڭ:
بىرەۋدىڭ ءمىنىن كورگەنشە،
جاماندىعىن تەرگەنشە،
ءوز ويىڭدى مازالاپ،
ءوز ويىڭدى تازالاپ،
وزىڭمەن كۇرەس ولگەنشە، - دەپ كەلەتىن ولەڭ جولدارى وزىمە ۇنايدى.
- كىتاپ وقيسىز با؟ سوڭعى وقىعان كىتابىڭىز قانداي؟
- ءبىزدىڭ بالا كەزىمىزدە حالىقتىڭ كىتاپقا دەگەن قۇشتارلىعى، كىتاپقا دەگەن قۇرمەتى ەرەكشە ەدى. ۇيىمىزگە جاقىن جەردە كىتاپحانا بولدى. سول كىتاپحانادان ءتۇرلى جانرداعى كىتاپتاردى الىپ، وقىپ وستىك. قازىر جۇمىستان قول بوساعان كەزدەردە وقىپ تۇرامىن. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولىن» قايتا وقىپ شىقتىم. وبلىسىمىزدا «اباي جولى» كىتاپحاناسى دەگەن جوبامىز بار. بۇل جوبا اياسىندا وتكەن جىلى سەمەي وڭىرىنەن شىققان اقىن- جازۋشىلاردىڭ 16 كىتابى جارىق كوردى. وسى كىتاپتاردى دا شەتىنەن وقىپ جاتىرمىن. بيىل وسى جوبامەن 20 اۆتوردىڭ تۋىندىلارىن باسىپ شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.
اۆتور
تالعاتجان مۇحامەتبەك ۇلى
