سارى ساماۋىر - اڭگىمە

ايجاندى ەلدەن الىپ قايتقالى ەكى ايدان اسقان. ەكى ايدا ىشتەن شىققان شۇباردى قويىپ وگەيدىڭ دە تاس باۋىرى جىبيتىندەي كەز ەدى، ءبىراق مىنا جۇدىرىقتاي قىزدىڭ جۇرەگى توڭ بوپ قاتىپ قالعانداي - اينالايىن دەپ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ تۇرعان تەلجانعا دا، قۇلىنىم دەپ قۇراق ۇشىپ جۇرگەن گۇلسانعا دا جىلي قويار ءتۇرى جوق.

ەكى ايدا ءۇيدىڭ باياعى قوڭىر تىرلىگى دە ءبىراز وزگەرگەن. بۇرىن قارا سۋدى دا قاناعات تۇتىپ وتىرا بەرەتىن بۇلارعا ەندى داستارقاننىڭ ءتۇر-ءتۇسى دە ۋايىم: ەلدەن كەلگەن بالاعا ەت كەرەك، اققا ۇيرەنگەن اۋىزعا ءسۇت قاجەت - ىزدەيسىڭ دە جۇگىرەسىڭ، جۇگىرەسىڭ دە تاباسىڭ. وسى قۇيتاقانداي قىز ءۇشىن گۇلساننىڭ دا ەرتەلى-كەش جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەيدى، كوزىن تىرناپ اشىپ تۇرىسىمەن ونى جۋىندىرىپ، كيىندىرىپ، جەڭىل-جەلپى تاماقتاندىرىپ الادى دا، وزىمەن بىرگە قىزمەتكە جەتەلەي جونەلەدى. جەتەلەي ءجۇرىپ، بازار-دۇكەن ارالاپ، كەشكىسىن تور دورباسىن ءتاتتى-دامدىگە تولتىرىپ تا قايتادى. «قۇدايىم-اي، نە بالا باقشا جوق، نە باعاتىن ادام جوق، وسى قىزدى سۇمەڭدەتىپ سۇيرەۋمەن-اق جۇيكەم توزىپ ءبىتتىم عوي»، - دەپ كەيدە كەيىپ كەلەدى. كەيىپ وتىرىپ تەلجانعا تيىسەدى. قۇلاق ەتتى جەر باياعى گوي-گويى: «بالانى جورگەگىندە شىرىلداتىپ سەن بەرگەنسىڭ شەشەڭە. ءبارى سەنىڭ كەسىرىڭ». بۇل ۇندەمەي تىنادى. ۇندەمەسە دە ىشتەي سەزەدى: گۇلساندى قينايتىن - قيسىنى كەلمەگەن بالا باقشانىڭ از كۇندىك قيىندىعى ەمەس، تاس ەمشەكتى ءجىبىتىپ، تار قۇرساقتى كەڭىتىپ تۋعان جالعىزدىڭ ءالى كۇنگە وزىنەن جاتىرقاپ، قاراداي جاسقانىپ تۇراتىنى سياقتى. سىرتقا سىر بىلدىرمەگەنى بولماسا، تەلجاننىڭ دا جانىن جەگىدەي جەيتىن وسى جاي. العاشقى كەزدە: «جاڭا ورتانى جاتسىنىپ جۇرگەن شىعار، بىرتىندەپ ۇيرەنەر، باۋىرعا كىرەر، ەندى بىزدەن بەزىپ قايدا بارادى» دەپ ويلاعان. ءبىراق امال نە، ايجاننىڭ ازىرگە «اينالايىنعا» الدانىپ، «قۇلىنىمعا» قۇلاپ تۇسەر سىڭايى بىلىنبەيدى، قاشان كورسەڭ بۇلاردان ۇركەكتەپ، ۇدىرەيىپ تۇرعانى. ۇيدە جۇرسە، يمەنىپ، ارتىق قادام باسپايدى. داستارقانعا كەلسە، ءار تاعامدى ءتۇرتىپ كورىپ، شۇقىپ قانا ءدام تاتىپ، ايتەۋىر، ولمەس توياتىن تابادى دا، ءۇنسىز تۇرىپ كەتەدى. سوسىن ءجۇزىن تومەن سالعان كۇيى قوناق بولمەسىنە كىرەدى دە، جۇمساق ديۆان ۇستىندە كۇن ۇزاق شوقيادى دا وتىرادى. مۇندايدا ءوزىڭ سوزگە تارتپاساڭ، وزدىگىنەن ءبىر اۋىز ءتىل دە قاتپايدى، تۇر دەسەڭ - تۇرادى، ءجۇر دەسەڭ - جۇرەدى، قۇددى ماقاۋ ادام سياقتى. ەشكىم جوقتا ەگىلىپ تۇرىپ جىلاپ الا ما، كىم ءبىلسىن، كەي تۇندەرى كوز الدى ىسىڭكىرەپ قالعانىن تەلجان تالاي بايقاعان. جىلاپ دەمەكشى... وتكەن ءبىر كۇنى ول بولماشىعا بوتاداي بوزداپ، بۇنى قاتتى ابىرجىتقانى بار.

بىردە كەشكىسىن بۇل سىرتتان كىرە بەرە ءبىر تۇكپىردەن تۇنشىعا شىققان ايجاننىڭ داۋسىن ەستىگەن. تورگى بولمەگە جەتىپ بارسا... ول ديۆانعا ەتپەتىنەن ءتۇسىپ، ەكى يىعى سولقىلداپ، وكسىپ جاتىر ەكەن. «نە بولدى، كۇنىم، كىم ءتيدى ساعان!» - دەپ، شاشىنان سيپاي بەرىپ ەدى، ول قولىن قاعىپ جىبەردى دە، مۇرنىن قورس-قورس تارتىپ، ءۇنىن تىپتەن ۇدەتە ءتۇسسىن. سىڭسىعاندا داۋسى ساي-سۇيەگىڭدى سىرقىراتادى. جۇباتايىن دەسە، بۇنى جانىنا جۋىتار ەمەس، قولى تيەر-تيمەستە كىرپىدەي جيىرىلا قالادى. ەكى كەشتىڭ اراسىندا قايدا كەتە قالعانى بەلگىسىز، ۇيدە گۇلسان دا جوق ەكەن. ابدەن امالى قۇرىعان بۇل شامدى شىر اينالعان سايتان كوبەلەكتەي ديۆان جانىندا ەرسىلى-قارسىلى ءجۇردى دە قويدى. تىم بولماسا، ايجاننىڭ نەگە جىلاپ جاتقانىن بىلمەيدى. كەيدە تۇنشىعا سىبىرلاپ: «تاراعىم! - دەيدى ۇزدىگىپ. - تاراعىم-اي!..» تەلجان تاراعى نەسى دەپ تاڭدانىپ تۇرعان مەزەتتە، سىرتتان تىپىڭداي باسىپ گۇلسان كىرگەن.

- سەن بە؟! - دەدى بۇل سالعان جەردەن. - بۇنى جىلاتقان سەنبىسىڭ؟

ول جاۋاپ ورنىنا كىشكەنتاي قول سۋمكاسىنان جاپ-جاڭا جاسىل تاراقتى سۋىرىپ الىپ، ەربەڭدەپ جاتقان ايجاننىڭ قولىنا ۇستاتا قويعان.

- جانىم-اۋ، مىنە، تاراعىڭ... جاڭا تاراق... جاڭا ساتىپ اكەلدىم، مىنەكي. قويشى ەندى، جىلاماشى!

ايجان وكسىگىن سال باسىپ، تاراققا قاراپ الدى دا، ونى كەنەت لاقتىرىپ كەپ جىبەردى.

- تاراعىم، - دەدى سوسىن تاعى بۋلىعىپ. - قارا تاراعىم!..

تەلجاننىڭ سوندا عانا ەسىنە ءتۇسىپ ەدى: ايجان ەلدەن كەلگەلى جانىنان ەكى ەلى تاستامايتىن جامان قارا تاراعى بار-دى. سيىر مۇيىزىنەن جۇقالاپ كەسىپ جاساعان، تىستەرى سىنىپ، ءجۇزى ابدەن مۇجىلگەن سول ەسكى تاراقتىڭ نە قۇدىرەتى بارىن كىم ءبىلسىن، ايجاننىڭ ول تۇندە قوينىنان، كۇندىز قولىنان تۇسكەن ەمەس. جانە ءبىر قىزىعى، ايجان ونىمەن بەس تال شاشىن تاراعاننان گورى كىر-كىر ءجۇزىن تامپىش تاناۋىنا تاقاپ، يىسكەپ وتىرۋى كوپ ەدى. مۇنداي كەزدە گۇلساننىڭ الاقانداي بەتى تىرجيىپ، جيىركەنە قالاتىنى دا ەسىندە. بالا ەندى سول تاراعىن ىزدەيدى، سوعان بولا وكسىپ جاتىر بۋلىعىپ.

- قايدا؟ - دەدى بۇل گۇلسانعا زىلدەنە داۋىستاپ. - الگى قارا تاراعى قايدا بۇنىڭ؟!.

- مەن ونى قوقىسقا تاستاي سالىپ ەم، - دەيدى ول ابىرجىپ. - جۇمىستاعى ايەلدەردەن ۇيات، تەگى... كىرى بەس ەلى زاتتى مۇرنىنا تىعىپ...

- تاپ!.. جەرگە تىعىپ جىبەرسەڭ دە تاپ بالانىڭ تاراعىن. پىس-سىق!

جەتى جىل ءبىر وشاقتان تۇتىن تۇتەتىپ وتىرىپ تەلجاننان مۇنداي ءسوز ەستىپ كورمەگەن ول سىرتقا سىزدانا شىعىپ كەتكەن دە، سالدەن كەيىن مىجىرايعان قارا تاراقتى قاسىنا اكەپ تاستاي سالعان.

سول كۇنى ەرلى-بايلى ەكەۋى العاش رەت بولەك جاتتى...

بالا دەگەن پەرىشتەنىڭ تىم ىستىق، تىم ءتاتتى ەكەنىن دە بۇل العاش رەت وسى تۇندە سەزگەندەي...

ايجاننىڭ تۇلا بويدى كۇيدىرگەن ىپ-ىستىق دەمى، تىق-تىق سوققان جۇرەگىنىڭ ءلۇپىلى، پىس-پىس ەتكەن نازىك دەمالىسى، ءبارى-ءبارى دە بۇنى ءبىر راحات كۇيگە بولەگەن. ءوستىپ جاتىپ، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ايجاننىڭ قولىنداعى الگى جامان تاراقتى بۇل دا ەمىرەنە يىسكەپ ەدى. ودان جاڭا ساۋعان ءسۇتتىڭ بە، ايراننىڭ با، الدە قۋراعان سۇرى ءشوپتىڭ بە، ايتەۋىر، ءبىر جاعىمدى ءيىسىن سەزدى. ونى يىسكەگەن سايىن ۇيقىسى شايداي اشىلىپ، جۇيە-جۇيەسى بوساپ، كوڭىلى ءبىر ءتۇرلى بۇزىلا بەردى دە، وكسىپ تۇرىپ جىلاعىسى كەلدى. الدەنەنى اڭقاسى كەۋىپ اڭسايتىن سياقتى، ءبىراق نەنى اڭسايتىنىن تۇسىنبەيدى. الدەبىر التىنعا بەرمەس اسىلىن جوعالتىپ العانداي بولادى، ءبىراق نە جوعالتىپ، نەدەن ايرىلىپ قالعانى جانە ەسىنە تۇسپەگەن... نە زاماتتا كىرپىگى ءىلىنىپ كەتكەن ەكەن، تۇسىندە... قىزىق-اۋ، بۇنىڭ بالا كەزىندە بوساعادا ىرك-ىرك ەتىپ تۇراتىن باياعى قارا سابانى كوردى. بۇكىل اۋىل ساپسىپ ىشكەندە، سارقىلمايتىن قۇتتى قارا سابا ەدى ول... ءيا، اپاسى سول سابانىڭ اۋزىنان بۇعان ساۋمال قۇيىپ تۇر ەكەن دەيدى. ءبىراق كەمەرىنەن تولعان توستاعاندى بۇل ەندى ەرنىنە تيگىزە بەرگەندە... بىرەۋ ونى شاپ بەرىپ جۇلىپ الادى دا: «جەتەد! - دەيدى الارىپ. - قالعانىن ينتەرناتتان ىشەسىڭ!..». «تاعى ىشەيىنشى، تاعى كىشكەنە»، - دەپ بۇل جالىنا داۋىستاپ، ويانىپ كەتكەن. ويانعان ساتتە كادىمگىدەي شولدەپ جاتىر ەكەن. ەرنى كەبەرسىپ، تاڭدايى قۇرعاپ قالعانداي. الا كولەڭكە بولمە ىشىنەن ءدال جاڭاعى سابا ءىيىسىن سەزگەندەي بولدى. ءتىپتى تۋرا تاناۋىنىڭ تۇبىنەن قىتىقتايتىن سەكىلدى. قوينىنا تىعىلا تۇسكەن ايجاننىڭ جۇپ-جۇمساق شاشىنان يىسكەپ ەدى، مىنە، عاجاپ!.. ساۋمال ءيىسى سودان اڭقيدى. كۇنىنە بەس رەت جۋسا كەتپەگەن بۇ نە دەگەن ءيىس دەسەڭشى!.. تەلجان جايلاپ تۇردى دا، اس ۇيدەگى كراننان سارىلداتىپ سۋ ءىشتى. حلور تۇنىپ قالعان با، اش وزەگىن بىردەمە ءتىلىپ وتكەندەي بولدى. وسى مەزەتتە ەسىكتەن گۇلساننىڭ ۇيپا-تۇيپا باسى كورىنگەن. كەشەگى سىزى بەتىندە ءالى كىلكىپ تۇر ەكەن. ەرتە تۇرىپ زىتا جونەلە مە دەگەندەي:

- كۇلگە اۋناپ تاپقان بالام جوق، اكەمىن دەسەڭ، قىزىڭدى سەن دە سۇيرەپ كور! - دەدى دە، بۇرىلىپ جۇرە بەرگەن. بۇنىسى - ايجاندى قىزمەتكە ەرتە كەت دەگەنى ەدى.

امال جوق، ەرتە كەتتى. ەرتە كەتكەنىنە قۋاندى دا. ويتكەنى ايجاننىڭ دا بالداي ءتاتتى كۇلىپ، بالاعا ءتان سويلەي بىلەتىنىن تەلجان العاش رەت سوندا بايقاعان. قالاي دەيسىز عوي؟.. بۇنىڭ كوپتەن بەرى كورمەگە دايىنداپ جۇرگەن «اجە» دەگەن پورترەتى بار-تۇعىن. «اجە» دەگەنى - تۇندە عانا تۇسىندە قارا سابادان ساۋمال قۇيىپ بەرەتىن، اينالايىن، وسى ايجاننىڭ اپاسى ەدى. شەبەرحاناعا كىرگەن بويدا ول كوپ سۋرەتتەن كوزى سوعان تۇسكەندە:

- اپا! - دەگەن ايقايلاپ. - اپام مەنىڭ!

پورترەت جانىنا جۇگىرىپ بارىپ، تاعى:

- اپام!.. بۇل - مەنىڭ اپام! - دەدى قۋانا جىميىپ. جىميعان كەزدە البىراعان بەتىنە كىپ-كىشكەنتاي شۇقىر ۇيىرىلە قالادى ەكەن. تەلجان ەرىكتەن تىس ونى جەردەن تىك كوتەرىپ الىپ، شاشىنان يىسكەپ، ماڭدايىنان ءسۇيدى دە:

- ءيا، سەنىڭ اپاڭ، - دەدى داۋسى قالتىراپ. - ول قازىر الىس-الىس تاۋلاردىڭ ار جاعىندا ساعان التىن ءمۇيىزدى ەلىك ىزدەپ ءجۇر.

- جو-وق، ەلىك ەمەس، - دەيدى ايجان داۋلاسىپ. - ول ماعان بيىك-بيىك تاۋلاردىڭ ار جاعىنان التىن ءمۇيىزدى كيىك اكەلەمىن دەپ كەتكەن.

تەلجان ەرنىن تىستەدى. بالا كەزىندە سان ەستىگەن ەرتەگىسى دە سانادان سارعايا كوشە باستاپتى. سول ەرتەگىنى ايتاتىن اپاسى دا «بيىك-بيىك تاۋلاردىڭ ار جاعىنا» ەمەس، نە بارى اۋىل سىرتىنداعى كىشكەنتاي توبەگە عانا اتتانعانىن، ودان ەندى ماڭگى قايتپايتىنىن قايران ءسابي قايدان ءبىلسىن...

بۇدان كەيىن ايجان از دا بولسا بەتىن بەرى بۇرعانداي ەدى. ەرتەڭگىلىك ەلدەن بۇرىن ويانىپ، الدەقايدا اسىعىپ تۇرادى. تەلجان الداپ-سۋلاسا، الدىنا قويعان استى دا تاۋىسىپ ءىشىپ الادى. سونان سوڭ ەكەۋى ءۇي سىرتىنداعى ايالداماعا كەلەدى دە، اۆتوبۋسقا ءمىنىپ، سوناۋ شەتتەگى شەبەرحاناعا تارتىپ وتىرادى. ارينە، ايجاندى وندا اسىقتىراتىن - اپاسىنىڭ سۋرەتى. ءوز بويىنداي اۋىر پورترەتتى تىرتىڭداپ سۇيرەپ، بىردە تورگە اپارىپ قويادى، بىردە كۇن جاق بەتكە جىلجىتادى. تاعى ءبىر مەزەتتە ونىمەن كادىمگىدەي كۇبىر-كۇبىر سويلەسىپ جۇرەدى. كەيدە ءسابي جۇرەگى ساعىنىشتان سىزداپ كەتە مە، سۋرەتكە مۇڭايا قاراپ وتىرىپ:

- اعا، اۋىلعا قاشان بارامىز؟ - دەيدى تەلجانعا.

- كۇزدە، - دەيدى بۇل.

- كۇز قاشان بولادى؟

- جاپىراق سارعايعاندا بولادى.

ول تەرەزە الدىندا جەلكىلدەپ تۇرعان جاس تەرەككە جابىعا قارايدى. ونىڭ جاپ-جاسىل جاپىراعى جۋىق ارادا سارعايا قويماسىن سەزەتىن سياقتى.....

بۇل ايجاننىڭ سويلەگەنىنە ءماز، تاعى بىردەمە سۇراسا ەكەن دەپ تىلەيدى. كوڭىلى تۇسكەندە، ول ءار نارسەنىڭ باسىن شالىپ، وزىنشە ءتاپ-ءتاۋىر اڭگىمە ايتقان بولادى. نە كەرەك، ءوستىپ ەندى-ەندى ىرىققا كونە بەرگەندە، قىرسىق قىزدىڭ تاعى قىڭىرايا قالعانى.

دەمالىس كۇنى تۇستىكتە بۇلار شاعىن اس ۇيدە شاي ىشۋگە كىرىسكەن. ايجان ادەتتەگىدەي داستارقانعا شۇقىپ قانا ءتيىسىپ، ۇستەل شەتىندە ءبۇيىرى بۇلتيىپ تۇرعان ءۇش ليترلىك كوك شاينەككە كوزى جاۋدىراي قاراپ وتىردى دا:

- اعا، - دەدى تەلجانعا جالىنىشتى ۇنمەن. - ساماۋىردان قاشان شاي ىشەمىز؟

تەلجاننىڭ جۇرەگى دىز ەتە ءتۇستى. «ساماۋىر» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى بۇعان سونشاما جىلى، سونشاما ساعىنىشتى ەستىلگەن. وسى ءبىر عانا ءسوز قاس قاعىم ساتتە نەءبىر ءتاتتى كۇندەرىن ەسكە تۇسرىگەندەي ەدى. سوسىن «سەن نە سەزەسىڭ؟» دەگەندەي گۇلسانعا بۇرىلعاندا، ول التىن تىستەرىن جارقىراتىپ، جايباراقات كۇلە-ەپ وتىرعانىن بايقادى. كۇلىپ وتىرىپ:

- نەمەنە، شاينەكتىڭ شايى ىشىڭە باتپاي ءجۇر مە؟ - دەگەن وزىنشە ازىلدەگەنسىپ.

- شاينەكپەن شاي ىشپەيدى، - دەدى ايجان بۇرتيىپ. - شاينەكپەن دارەتكە سۋ جىلىتادى.

- نە دەيد! - سەن ونى قايدان كوردىڭ؟ - دەپ گۇلسان شورشىپ ءتۇستى.

- اپامنان... اپام: «سىرتقا سۋ جىلىتىپ شىقپاعان ادام حارام بولادى»، - دەيدى.

- ەستيىن دەگەنىڭ وسى عوي، - دەپ تەلجان ورنىنان تۇرىپ كەتكەن...

ساتىندە سالقىنداۋ اسەر ەتكەنىمەن، ايجاننىڭ سوزىنە بۇلار اسا ءمان بەرگەن جوق-تى. كۇيبەڭ تىرلىكپەن ءجۇرىپ، ءتىپتى ونى ۇمىتىپ تا كەتىپتى. ءبىراق ايجاننىڭ ەسىندە ەكەن، ەرتەڭىندە تاڭەرتەڭ پۇشىق شاينەككە تاعى جاقتىرماي قاراعان كۇيى:

- اعا، ساماۋىردان قاشان شاي ىشەمىز؟ - دەگەن مۇڭايىپ.

- بالام-اۋ، وسى شاينەكتەن ساماۋىردىڭ نەسى ارتىق؟ ەكەۋىنىڭ دە قايناتاتىنى - ءبىر قارا سۋ ەمەس پە؟ - دەدى تەلجان تاۋسىلىپ.

- جوق، ساماۋىر جاقسى. اپام: «ساماۋىر - كىسى شاقىرادى، كىسى - ۇيگە ىرىس-نەسىبە شاقىرادى»، - دەيدى.

- جەردەن شۇقىساڭ دا ءبىر ساماۋىر تاپشى. بۇل ۇيگە دە ىرىس-نەسىبە قونار ما ەكەن، - دەدى گۇلسان.

تەلجان سول كۇنى ەسىكتەن ەسىك، تەسىكتەن تەسىك قويماي، قالانى شىر اينالىپ ءجۇرىپ، اقىرى ايناداي جالتىراعان ءبىر كىشكەنتاي ساماۋىر تاۋىپ قايتقان. وعان ايجان دا قاتتى قۋانعان. ءبىراق... قاقپاعىن اشىپ جىبەرگەندە، سىلەيدى دە قالدى.

- بۇنىڭ وتتىعى قايدا؟ - دەدى تەلجانعا كوزى بوتالاپ.

- بۇل توكپەن قاينايدى، بالام... مىنە، بىلاي... - دەپ تەلجان ساماۋىر ىشىنەن شنۋرىن سۋىرىپ الىپ، ونىڭ ءبىر ۇشىن كىندىگىنە تىقتى دا، كوڭىلدەنە سويلەپ، دىمقىل شۇبەرەكپەن ءىشى-سىرتىن سۇرتە باستادى.

- قازىر بۇعان سۋ قۇيامىز، سوسىن توققا جالعايمىز... كور دە تۇر، بەس-اق مينۋتتا قايناپ شىعا كەلەدى. سونان سوڭ ماماڭ ۇشەۋىمىز راحاتتانىپ ءبىر شاي ىشەمىز بۇدان!..

ايتقانداي-اق، وعان سارىلداتىپ سۋ قۇيدى... ىشەگىن شۇباتىپ توكقا تىقتى. بۇل «جۇمىستى» بار پەيىلمەن تىندىرعاننان كەيىن، وزىنە ريزا پىشىنمەن ايجانعا بۇرىلعان.

ول ەڭ سوڭعى ءۇمىتى ۇزىلگەندەي ءوڭى بوزارىپ، اششى وكسىگى وزەگىن ورتەپ تۇرعان-دى:

- اپ-پام!.. سا-ارى ساماۋىر، - دەپ، قىستىعا بۋلىعىپ تەلجاننىڭ قۇشاعىنا قۇلاپ ءتۇستى...

...بۇل كۇنى تۇندە ءبىر شاڭىراق استىنداعى ءۇش ادام دا كوپكە دەيىن كوز ىلگەن جوق. ۇشەۋىنىڭ دە قاي-قايداعىسىن قوزعاعان باياعى سارى ساماۋىر ەدى..

* * *

سارى ساماۋىر دەسە ايجاننىڭ ويىنا اپاسى ورالاتىن.

قالاعا كەلگەلى سول شۇيكەدەي ارىق كەمپىردىڭ ەلەسى ەسىنەن ءبىر شىققان ەمەس. كوزىن ءسال جۇمسا بولدى، ول: «قۇلىنىم-اۋ»، - دەپ بۇعان قۇشاق جايا ۇمتىلىپ كەلە جاتقانداي بولادى. ەندى بىردە: «شولدەدىڭ عوي، كۇنىم، ءجۇرشى، شاي ىشەيىك»، - دەپ، تۋرا قۇلاق تۇبىنەن سىبىرلاپ تۇرعانداي سەزىلەدى. شاي ەسىنە تۇسكەندە، بۇنىڭ قاراداي كەزەنەسى كەۋىپ، قاتالاي شولدەپ كەتەتىنى بار. ءبىراق شولدەمەك تۇرعىسىن ءولىپ كەتسە دە، اناۋ پۇشىق شاينەكتىڭ سىلدىر سۋى بۇعان سۋسىن بولىپ پا!.. ال، اپاسىنىڭ شايى - ناعىز شاي ەدى، شىركىن! قانشا ادام ىشسە دە ءوڭى بۇزىلمايتىن، نە ءومىرى سۋىپ بولمايتىن سول شايدى ىشكەندە، بۇنىڭ دا كىشكەنتاي مۇرنى تەرشىپ، دەنەسى وت بوپ قىزىپ، ءاي، ءبىر راحاتقا باتۋشى ەدى. بارىنەن دە سونداعى اپاسىنىڭ اڭگىمەسىن ايتساڭشى. ول مىنا گۇلسان تاتەسى سياقتى داستارقان باسىندا تىمىرايىپ قاتىپ قالمايدى، بۇنىمەن تەڭ ادامداي سويلەسىپ، ەمەن-جارقىن سىرلاسىپ وتىرادى.

- ءاي، سەن وسى التى جاسار بالامەن الپىستاعى كەمپىردەي سويلەسەتىنىڭ نە؟ - دەيدى اتاسى كەيدە بۇلاردىڭ سوزىنە كۇلىپ.

- بۇعان ايتپاعان سوزىمدى كىمگە ايتامىن، اتاسى-اۋ، ءبىر مەزگىل ۇيدە شەر تارقاتا قوياتىن قاي شۇيكە باسىڭ قالدى. كەتتى ەمەس پە ءبارى بىتىراپ. بۇعان اڭگىمە ايتسام، مەن تەگىن ايتپايمىن، بىردەمەنى ۇعىپ قالسىن، ءبىلىپ قالسىن دەيمىن. بىزدەن كەيىن قانداي ءسوز ەستيتىنىن كىم بىلەدى، - دەيدى اپاسى.

سونان سوڭ وڭ جاعىندا ەكى قۇلاعى دەلديىپ، ەكى يىنىنەن دەمىگىپ تۇراتىن كۇبىدەي سارى ساماۋىرعا ۇستەپ شوق سالىپ قويىپ، شايىن قايتا دەمدەيدى. شوق سالعان كەزدە سارى ساماۋىرعا دا قايتا جان ءبىتىپ، وتتىعى ىزىلداپ ءان سالىپ، قاقپاعى سەلكىلدەپ، بيلەي جونەلەدى. سول ساتتەگى قاراعاي شوعىنىڭ شالقىعان لەبى قانداي! ىپ-ىستىق بولىپ بەت شارپيدى. سول ساتتەگى اپاسىنىڭ قىزىل كۇرەڭ شايى قانداي! ىشكەن سايىن پورا-پورا تەرلەتىپ، جۇيە-جۇيەڭدى بوساتادى.

- مىنە، اپاسىنىڭ بالاسى! - دەيدى اتاسى. - ءدال ءوزى سياقتى بۋسانۋىن قاراشى. تۇبىندە سارى ساماۋىرعا يە بوپ قالاتىن وسى شىعار.

- ە، بۇ جارىقتىققا كىم نە بوپ قالارىنا كىمنىڭ كوزى جەتكەن، - دەپ، اپاسى كۇرسىنەدى. - كوزىمنىڭ تىرىسىندە كەلىندەردىڭ بىرىنە تاپسىرىپ كەتەيىن دەسەم، ونداي سەنىمدىسى بولماي تۇر عوي. ءبارى جاڭاشىل. ءبارى الدىمەن وڭايعا قاراي جۇگىرەدى. ەسكىنى كورسە مۇرىندارىن شۇيىرەدى. جارقىنىم-اۋ، ەسكىنىڭ دە ەسەپكە الارى بولاتىنىن سول باتشاعارلار نەگە تۇسىنبەيدى. ءوزىڭ بىلەسىڭ، جىلقىداعى كەلىنىڭ بىلتىردان بەرى بيەنى توكپەن ساۋا باستاپتى. ونىسى ءسۇتتى ۇرپىدەن قان اققانشا سورىپ الاتىن كورىنەدى. سيىردى سيىر دەيىك، ال ادام ەستى جىلقىعا وبال-اي دەسەڭشى! قارا شاڭىراعىمىزدىڭ قۇتى بولعان قارا سابانى دا سولارعا بەردىك. ونى دا لاقتىرىپ تاستاپ، ورنىنا قىمىزدى توكپەن پىسەتىن تەمىر كەسپەك قويىپتى. توت تاتىعان قىمىزدارى كىمگە ءدارى سوندا! «شىراقتارىم-اۋ، بۇلارىڭ نە؟» - دەسەم: «جوسپاردى كىم ورىندايدى؟» - دەيدى اۋىزدارى قيسايىپ. سونداي ادامدار سارى ساماۋىردى ساقتاي الادى دەيسىڭ بە؟ پىشتۋ!

قالاي دەسە دە، اپاسى وسى سارى ساماۋىردى قاتتى قاستەرلەيتىنى راس: «ءۇيىمنىڭ بەرەكەسى، داستارقانىمنىڭ پاديشاسى عوي»، - دەپ، قاشان دا سىرتىنا شاڭ، ىشىنە قاق جۋىتپايدى. اپپاق شۇبەرەكپەن بيپازداپ ءسۇرتىپ، ىسقىلاپ جۋا بەرگەن سوڭ، ءوزى دە شىركىن التىنداي جارقىراپ، جالتىلداپ تۇرعانى. جالتىلداپ تۇرعان بۇيىرىندە قاز-قاتار تىزىلە قالعان بارماق باسىنداي بەس مەدالدىڭ بەدەرى دە سارى ساماۋىردىڭ بەدەلىن كوتەرە تۇسكەندەي. ولاردى قاي ۋاقىتتا، قالاي العانىن اپاسى، ارينە بىلمەيدى، ءبىراق ماقتانىشپەن قايتالاپ وتىرار ءبىر ءسوزى: «كەيىنگى ساماۋىردىڭ بىرىندە مۇنداي مەدال جوق...» بۇدان ايجاننىڭ تۇيەتىنى: مەدالى جوق ساماۋىر - ناشار ساماۋىر، ناشار ساماۋىردىڭ شايى دا ناشار. اپاسىنىڭ شايىن ىشۋگە ادامداردىڭ كوپ كەلەتىنى دە سوندىقتان.

راسىندا، بۇلاردىڭ ۇيىنەن قوناق ءۇزىلىپ كورگەن ەمەس. جاقىننان جاياۋلاپ، الىستان اتقا ءمىنىپ، نەءبىر ادامدار كەلىپ جاتادى، كەتىپ جاتادى. تۇستەنىپ وتەدى، تۇنەپ قالادى. ولاردىڭ بىرىنە قاباق شىتار جانە اپاسى ەمەس، ۇلكەن دەمەي، كىشى دەمەي، سارى ساماۋىردى سارقىلداتىپ ورتاعا قويادى. ايتاتىنى: «قوناققا كەل دەمەك بار، كەت دەمەك جوق. اتا سالتى سولاي». كەي كۇندەرى اپامنىڭ شايىن ساعىندىق دەسىپ، جان-جاقتان اعا-جەڭگەلەرى دە ساۋ ەتە تۇسەدى.

- ءىشىپ قالىڭدار، ىشىڭدەر... مەن كەتكەن سوڭ ءالى-اق قاڭسىپ شولدەيسىڭدەر، جازعاندار، - دەپ اپاسى قالامپىر ءيىسى اڭقىعان اققۇيرىق شايىن ولارعا باپپەن قۇيا باستايدى.

سارى ساماۋىردان بىرەر كەسە شاي ىشكەن سوڭ، اعا-جەڭگەلەرىنىڭ دە قۇرىس-تىرىسى جازىلىپ، ءازىل-كۇلكى اڭگىمەگە كوشەدى. مۇندايدا، اسىرەسە، جەلدەي ەسىپ وتىراتىن كۇلزيپا تاتەسى. كەلىننىڭ ۇلكەنى بولعاندىقتان ول ويىنداعىسىن ىرىكپەي توگىپ، يمەنباي سويلەيتىنى بار.

- «كەتەم-كەتەم» دەپ-اق قورقىتىپ ءبىتتىڭ عوي، اپا، - دەيدى ول سىڭعىرلاي كۇلىپ. - سەن كەتسەڭ، ارتىڭدا قالار قاراورمانىڭ بار. قاراورمانىڭ قارا سۋسىز قالماسىن دەسەڭ، سارى ساماۋىردى قازىردەن ماعان قالدىرىپ كەت.

- دامەڭنىڭ زورىن! - دەپ، اپاسى ەرنىن سىلپ ەتكىزەدى. - ونىڭ قۇلاعىن ۇيالماي ۇستار قاي ءجونىڭ بار سەنىڭ؟ جالعىز ۇلىڭنان باسقا جاعالاي شاي ءىشىپ وتىرار نە بالاڭ جوق، نە تابالدىرىعىڭدى توزدىرىپ جاتقان ادام جوق. بىرەۋدىڭ توبەسىن كورسەڭ، توبە شاشىڭ تىك تۇرادى. مۇنداي ادامعا كۇبىدەي سارى ساماۋىر نە كەرەك، جامان شاۋگىم جەتەدى دە.

- وي، اپا-اي، تۇككە تۇرعىسىز دۇنيەڭدى تىم بۇلدايسىڭ-اۋ، تەگى، - دەپ، كۇلزيپا تاتەسى دە وزەۋرەپ قويمايدى. - وسى ءبىر ەسكى ساماۋىردى نەسىنە ارداقتايسىڭ سو عۇرلى.

- ە-ە، شىراعىم، وزەگىڭ تالىپ، كەنەزەڭ كەۋىپ كورمەگەن سەن بۇنىڭ قادىر-قاسيەتىن قايدان بىلەسىڭ، - دەيدى اپاسى. - وسىناۋ ۇزاق عۇمىرىمىزدا ءبىز تاتپاعان ءدام، ءبىز تارتپاعان مەحنات بار ما؟ زامانىندا بۇكىل داستارقانىمىز كەۋىپ قالعان كەزدە دە، سۋى سارقىلماي، تىرشىلىگىمىزگە ءنار جۇگىرتكەن وسى ساماۋىر عوي. جاتقان جەرىڭ جاننات بولعىر، مارقۇم اپامىز بۇكىل دۇنيەسىن ءبىر ۋىس ءبيدايعا ايىرباستاعان كۇندە دە تەك امان قالعان وسى ساماۋىر ەدى. «ساماۋىر كىسى شاقىرادى، كىسى ىرىس-نەسىبە شاقىرادى»، - دەۋشى ەدى ول كىسى. وسى ءسوز ەسىمە تۇسسە، بالا كەزىمدەگى ءبىر وقيعا كوز الدىمدا كولبەڭدەيدى دە تۇرادى... كوكتەمنىڭ كوكوزەك شاعى ەدى. ۇيدە ەكى تال قۋ قابىرعادان باسقا جۇرەك جالعار ەشتەمە قالماعان. بار ءۇمىتىمىز - قىس ورتاسىندا قالاعا كىرە تارتىپ كەتكەن اكەمىزدىڭ تەزىرەك ورالۋى عانا. شيەتتەي-شيەتتەي ءۇش بالا كۇنى بويى ەسىك الدىندا وتىرىپ، جول قارايمىز. سارى ساماۋىردى تۇتىندەتىپ قويىپ، جانىمىزدا شەشەمىز جۇرەدى كۇيبەڭدەپ. اكەمىزدى كۇتە-كۇتە ونىڭ دا ەكى كوزى ءتورت بولعان. ءبىراق قۇر سۋدى قايناتۋدان ءبىر جالىقپايدى، ساماۋىر ورتالاي باستاسا، ۇستەپ تولتىرىپ قويادى دا، جاس شومشەكتى وتتىعىنا تاعى كەپتەي تۇسەدى. جاس شومشەكتىڭ ءتۇتىنى بۋداق-بۋداق كوتەرىلىپ، تىم الىستان كورىنەدى. ءوستىپ وتىرعاندا ءبىر كۇنى سوناۋ كۇرە جولدا ءىلبي باسىپ بارا جاتقان جالعىز ادامنىڭ قاراسى بايقالعان. كىم دە بولسا، بەرى بۇرىلسا ەكەن، كەلسە ەكەن دەپ ويلايمىن. ماعان سول كىسىنىڭ قوينىندا ءبىر ءۇزىم ىستىق كۇلشە كەتىپ بارا جاتقانداي بولادى. تىلەۋىڭ بەرگىر، نە زاماتتا ول ءتۇتىندى كوزى شالدى ما، تاياعىنا سۇيەنىپ ءبىراز تۇردى دا، سوسىن سۇيرەتىلە باسىپ بەرى جىلجىدى... ساقال-مۇرتى ءوسىپ، ابدەن جۇدەگەن ەگدەلەۋ ادام ەكەن. كوزى كوز ەمەس، ۇڭىرەيگەن ەكى تەسىك سياقتى. ەكى تەسىكتىڭ ار جاعىندا بولار-بولماس ءبىر ساۋلە عانا جىلتىرايدى. سول ساۋلەگە قامىعا قاراپ وتىرعان شەشەمىزدىڭ دە كوزىنەن مولدىرەپ جاس تامعان. جاستى كوزىن سۇرتە ءجۇرىپ، وزىنشە اس قامىنا كىرىسكەن. اس دەگەنى - باياعى ەكى تال قابىرعا مەن قىستا مۇجىپ تاستاعان قۋ سۇيەكتەر ەدى. سولاردى جيىپ-تەرىپ، قازانعا قايناتىپ، قارا سورپاسىن اۋزىنا توسقاندا، بەيشارا جاننىڭ بەتىنە ءسال دە بولسا قان جۇگىرگەندەي بولدى. سونان سوڭ دوربانىڭ ءتۇبىن قاعىپ سالعان سوڭعى شايىمىزدان بىرەر كەسە ىستىق سۋسىن ءىشتى دە، ول تاعى دا سۇيرەتىلىپ ءجۇرىپ كەتتى. ەرتەڭنەن ەندى ءۇمىت جوق، ءىشىمىز بۇراتىلىپ ءبىز قالدىق. سارى ساماۋىرعا سارعايا قاراپ، شەشەمىز قالدى مۇڭايىپ. بۇدان سوڭ اتار تاڭ، تاتار ءدامىمىز تاۋسىلعانداي ەدى... جوق، تاۋسىلماپتى. كەشكى الا كولەڭكەدە ەسكى توندى جامىلىپ، پەش جانىندا بۇيىعىپ جاتىر ەدىك، بىرەۋ ۇيگە سۇرىنە-قابىنا كىردى دە، يىعىنداعى اۋىر زاتىن جەرگە گۇرس ەتكىزىپ تاستاي سالعان. قاراساق، ماناعى ءمۇساپىر جان. «نيەتتەرىڭ تۇزۋ ەكەن، قۇرداس، ءتۇزۋ ەكەن. تەزىرەك قازان كوتەر» دەيدى ول قالبالاقتاپ. كوزىنەن جاسى پارلاي اعىپ، ءبىزدى دە قايتا-قايتا سۇيە بەرەدى، بەيشارا... سويتسەك، مانا ءبىزدىڭ ۇيدەن نەداۋىر ۇزاپ شىققان سوڭ، ول جولاي تۇزاققا ءتۇسىپ جاتقان ءبىر ەلىككە كەزىگىپتى دە، ولە جەگەنشە بولە جەيىن دەپ، كەرى قايتقان ەكەن عوي... مىنە، شىراقتارىم، سارى ساماۋىر سونى دا كورگەن. كەيىن ءيت باسىنا ىركىت توگىلگەن مامىراجاي زامان تۋدى. ۇلكەندى سىيلاعان، ءولىمدى سىيلاعان، قوناق قۇرمەتتەگەن، اينالايىن، حالقىمنىڭ اسىل سالتىمەن بۇل شاڭىراقتا نەءبىر جيىن وتكىزدىك. تۇياعى ءبۇتىن تۇلپار جوق، وڭ جاققا ارۋلاپ جاتقىزىپ، قارا جامىلىپ قازا دا تالاي جونەلتتىك. اق بوساعامىزدى قۋانىشقا كەنەلتىپ، كەلىن دە تۇسىردىك، نەمەرە دە سۇيدىك قانشاما. سونىڭ بىرىندە سارقىلىپ كورمەگەن سارى ساماۋىر عوي بۇل. اتامنىڭ ءسوزىن ەستىپ، اپامنىڭ كوزىن كورگەن كارى تارلانىم - كيەلى زاتىم بۇل مەنىڭ. ەندەشە، بۇنى نەگە قۇرمەتتەمەيمىن، نەگە ارداقتامايمىن! ساقتاي بىلسەڭدەر، سەندەردىڭ دە تالاي اجەتتەرىڭە جارايدى ءالى.

- ءار نارسە ءوز زامانىمەن ءساندى ەمەس پە، اپا. جاڭانىڭ جانىنا ەسكىنى تەلىپ قايتەمىز، - دەيدى كۇلزيپا تاتەسى.

- «كۇنى وتسە - كۇمىستەن دە قۇن كەتەر» دەگەن، بۇنىڭا دا داۋىم جوق. ءبىراق كۇنى وتكەننىڭ بارىنە كۇلە قاراۋ ءجونسىز. ەسكىنىڭ دە اسىلى، جاڭانىڭ دا جاسىعى بولادى. ەڭ باستىسى، ەسكى مەن جاڭادان بۇرىن جاقسى مەن جاماندى اجىراتا بىلسەڭدەر بوپتى دا، - دەپ اپاسى باتا بەرگەندەي بەتىن سيپايدى. سوسىن بوس كەسەلەرگە شاي قۇيىپ وتىرىپ، تاعى:

- اپامىز تىم اقىلگوي بوپ بارادى دەپ سوكپەڭدەر. مىڭ جاسايتىن قۇزعىن ەمەسپىز، ءبىز دە ءبىر كۇنى كەتەرمىز. كەتەر ادامنىڭ ءسوزى كوپ بولادى، - دەگەندى قوسىپ قويادى.

اپاسىنىڭ وسى «كەتەمىزى» ايجانعا قاتتى ۇناۋشى ەدى. ويتكەنى ول «كەتەمىز» دەسە، بولدى: ەكەۋى كۇنىنە ءبىر-اق قاتىنايتىن كىشكەنتاي كوك اۆتوبۋسقا مىنەتىن دە، كورشى اۋىلداعى اعايىن-تۋىستارىنا اتتانىپ جۇرە بەرەتىن. ونداي كەزدە ەشبىر ۇيدەن قۇر قول شىققان بۇل ەمەس. بىرەۋلەر كويلەك كيگىزەدى، ەندى ءبىرى ادەمى ويىنشىق سىيلايدى. قانت-كامپيتكە دە قارق بوپ قالادى. نەسىن ايتاسىڭ، اپاسىمەن بىرگە جۇرگەن راحات ەدى عوي، شىركىن! ءبىراق، امال نە، سويتكەن اپاسى ءبىر-اق كۇندە بۇنى جالعىز قالدىرىپ، الدەقايدا زىم-زيا جوعالىپ تىنعان. قازىر ويلاسا، جىلاعىسى كەلەدى، كەتەرىنەن ءبىر كۇن بۇرىن ەكەۋى اۋىلدىڭ قىر جەلكەسىندە وتىرىپ، قالاي اڭگىمەلەستى دەسەڭشى:

...كوكپەڭبەك قىرات. كوگىلدىر اسپان. ەتەكتە كوكشىل ءتۇتىنى سىزدىقتاي كوتەرىلىپ جاتقان موماقان اۋىل. ساي تابانىندا سىلدىراي اققان وزەننىڭ سارىنى ەستىلەدى. اپاسى اپپاق ءتۇبىتتى شۇيكەلەي سوزىپ، ءجىپ ءيىرىپ وتىردى. اپپاق ءتۇبىتتىڭ قىلشىعىن تازالاپ، ايجان ءجۇردى جانىندا. تومەندە، سىرىق سىلتەم جەردە قياق باسىن كىرت-كىرت ءۇزىپ، كوك ەشكى ءجۇردى جايىلىپ. كوكتەمنەن بەرى كوكەڭ كەلەدى دەپ وسى ەشكىنى كۇن سايىن كوككە شىعارۋدى اپاسى ابدەن ادەت قىلىپ العان.

- ءياپىر-اي، بيىل دا كەلمەس پە ەكەن. ءاي، كەلەر... كەلىپ قالار. ءبىزدى ساعىنباسا دا سوڭىندا قالعان تۇياعى بار عوي، - دەدى اپاسى كۇرسىنىپ.

- كىمدى ايتاسىڭ، اپا؟ - دەدى بۇل.

- كوكەڭدى دە، قۇلىنىم.

«كوكەڭ» دەگەنى - تەلجان اعاسى ەدى. بۇرىن ەكى ءسوزىنىڭ بىرىندە: «جامان اعاڭ، ىنجىق تەلجان»، - دەپ سارناي بەرۋشى ەدى، ەندى بيىل «كوكەڭ» دەگەندى قۇلاعىنا قۇيا تۇسەتىن بولعان. ايجان ول «كوكەسىن» نەبارى ەكى-اق رەت كورگەن-دى. مۇمكىن، ودان كوبىرەك تە شىعار، الايدا ەسىندە قالعانى: بىردە قىس ايىندا جالعىز كەلگەن ول ءبىر-اق تۇنەپ اتتانىپ كەتكەن دە، ەكىنشى رەت الدىڭعى جىلى جازدا گۇلسان تاتەسى ەكەۋى ۇزاعىراق بولىپ قايتقان. سوندا بۇنى جاندارىنا الىپ جاتقاندا، ءتۇن ورتاسىندا شىرقىراپ جىلاپ، اپاسىن ازەر تاپقانى ەسىندە.

- باياعىدا سەنى بەكەر الدىم-اۋ وسى... بەكەر-اق بولدى، - دەدى اپاسى الدەن ۋاقىتتا. بۇل جالت قاراپ ەدى، ول بىرەۋمەن سويلەسىپ وتىرعانداي ەرىندەرى كۇبىر-كۇبىر ەتىپ تۇرعانى بايقالدى.

- كىمدى اپا؟ مەنى مە؟

بۇل ءسوز قۇلاعىنا جەتپەگەن سەكىلدى، شۇيكەسىن ساۋمالاي سوزىپ، وزىنشە سىبىرلاپ سويلەي بەرگەن. ونىسى اپ-انىق ەستىلىپ تە تۇردى.

- ...جازاتايىم كوزىم جۇمىلىپ كەتسە، كۇنىڭ نە بولار ەكەن، قۇلىنىم. جورگەگىڭدە ىستىق قۇشاقتارىن كورمەگەن سوڭ، ەندى كىمدى اكە، كىمدى شەشە دەپ تانىرسىڭ. ەس بىلگەنشە ەسەڭگىرەپ جۇرەسىڭ دە، باياعى...

- اپا دەسە، نە دەپ وتىرسىڭ؟ - دەپ، بۇل ونى قۇشاقتاي العان.

- جايشا عوي، قۇلىنىم، جايشا... انشەيىن، كوكەڭدى ويلاپ كەتكەنىم... كەلشى، ودان دا ءشاشىڭدى تاراپ بەرەيىن، - دەپ، ول بۇنى الدىنا وتىرعىزدى دا، قوس ءورىم شاشىن قايتا تارقاتىپ، قارا تاراعىمەن اسىقپاي تاراي باستادى. ءوستىپ ۇزاق تاراي بەرەر مە ەدى، كىم ءبىلسىن، بۇنىڭ قۇلاق ءتۇبىن قىتىقتاي جىلجىپ بارا جاتقان ءمۇيىز تاراق جەلكە تۇسىنا جەتە بەرە كىلت سۋسىپ ءتۇسىپ كەتكەن.

- نە بولدى، اپا؟ - دەپ، بۇل وعان وقىس بۇرىلىپ ەدى، اپاسى سول جاق ومىراۋىن الاقانىمەن باسىپ، قينالا تىنىستاي قالىپتى. «ەشتەڭە ەمەس، قازىر باسىلادى» دەگەندەي اقىرىن عانا باس شايقاپ قويدى. سونان سوڭ نە زاماتتا ەڭسەسىن ەپتەپ كوتەرىپ:

- قورىقپا، قۇلىنىم، كارى جۇرەكتىڭ ەسكى نازى ەمەس پە، - دەدى تەرەڭ دەم الىپ. - جەتپىس بەس دەگەن از عۇمىر ەمەس، شارشاعانى دا بايعۇستىڭ. كەي كۇندەرى تەپكىلەنە سوققاندا، كەۋدەمدى تەسىپ جىبەرە جازدايدى. ءسىرا، كوپ ۇزاماي كوز كورمەسكە اتتاناتىن شىعارمىن،بالام.

- ول قانداي جەر، اپا؟ - دەدى بۇل.

اپاسى بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرمەس بۇرىن:

- اناۋ الگى... «التىن ءمۇيىزدى كيىك» دەگەن ەرتەگى ەسىڭدە مە؟ - دەدى بۇنىڭ ءجۇزىن وزىنە بۇرىپ.

- ەسىمدە.

- ەرتە مە، كەش پە، مەن دە سول كيىكتى ىزدەپ كەتۋىم مۇمكىن. سول كەزدە كوكەڭ مەن تاتەڭ دە كەلەدى قالادان. ساعان كوپ-كوپ كامپيت اكەلەدى. تەك مەنى ىزدەپ جىلاما، قۇلىنىم، جاراي ما؟

- كەرەك جوق ماعان ولاردىڭ كامپيتى! - دەپ، بۇل ەڭىرەپ جىبەردى. اپاسى ايمالاي ءسۇيىپ، باۋىرىنا باستى.

ال ەرتەڭىندە تاڭەرتەڭ... قاتتى ايقاي-شۋدان شوشىپ ويانعان... سىرتتا ابىر-دۇبىر... ۇيگە بىرەۋلەر توپىرلاپ كىرىپ جاتىر... الدەقايدان ايەلدەردىڭ سىڭسىپ جىلاعانى ەستىلەدى... بۇل توسەكتەن سەكىرىپ ءتۇسىپ، اۋىزعى ۇيگە جۇگىرە شىعىپ ەدى. «بالانى اكەتىڭدەر، بالانى!» - دەپ، بىرەۋ جولىن بوگەي بەردى... بۇدان ءارى... كورشى ۇيدەگى دومالاق تاتەسى تۋ سىرتىنان قۇشاقتاي الىپ، سىرتقا كوتەرە جونەلگەنى ەسىندە... بوساعا تۇسىندا سارى ساماۋىردىڭ قيسايا قۇلاپ جاتقانىن بىلەدى.

...سارى ساماۋىرداي سارعايىپ، انە، تەرەزەدەن اي كورىندى. جاستىعىن ىستىق جاسقا شىلاپ، مىنە، ايجان جاتىر كوكەسىنىڭ جانىندا. ول دا وياۋ سياقتى. وياۋ بولسا، نە ويلاپ جاتىر ەكەن؟..

* * *

«جازمىشتان وزمىش جوق» دەگەن راس شىعار، ءومىرى قىڭق ەتىپ كورمەگەن اپاسىنان ءدال بيىلعى جىلى كوز جازىپ قالارىن تەلجان بىلگەن جوق-تى.

ءبارى كوز الدىندا... گۇلسان ەكەۋى ەكى كەشتىڭ اراسىندا اۋىلعا جەتكەندە، قارا شاڭىراق قازادان تەڭسەلە سىڭسىپ تۇر ەكەن. قورجىن ءۇيدىڭ ەكى باسى قارا ساقال، اق ساقالعا سىقا تولعان. ءىشىنارا قاداۋ-قاداۋ جاستار دا بار. بوساعادان بۇل بوزداپ كىرىپ كەلگەندە، قالىڭ نوپىر قاق جارىلىپ، توردە شوكە ءتۇسىپ وتىرعان اتاسىنا قاراي جاپىرىلا جول اشىپ ەدى. ورنىنان ءۇش ۇمتىلىپ ازەر تۇرعان اتاسى بۇنى قاپسىرا قۇشاقتاپ، ەڭكىلدەپ ۇزاق جىلاعان دا، ءبىر مەزەت جانىنا وتىرعىزىپ:

- قۇداي تىلەۋىمدى بەرمەدى، بالام، - دەدى ساقالىنان جاسى سورعالاپ. - جاراتقان يەمە جاتسام-تۇرسام جالبارىنىپ، قارا كەمپىرىمنىڭ ارتىنا قالدىرا كورمە دەپ تىلەۋشى ەدىم، تىڭدامادى ءسوزىمدى. سورلاپ قالدىم اقىرى سورماڭداي بوپ. قىرىق جىل وتاسقاندا ءبىر رەت اتىمدى اتاماعان بەيباق شەشەڭنەن ايرىلدىق ەندى ماڭگىگە.

جۇرت ءبىر دەمدە كۇرسىندى. داستارقاننىڭ سوناۋ شەتىندە سارى ساماۋىردان شاي قۇيا باستاعان كۇلزيپا جەڭگەسى كوزىنە جاس الدى. تەلجان دا كىرپىگىنە ءىلىنىپ تۇرعان ءمولدىر مونشاقتاردى ىركىپ-ىركىپ جىبەردى. «قولدا باردا التىننىڭ قادىرى جوق»، كەزىندە اپاسىنىڭ سول قاسيەتىن كىم بىلگەن، كىم ەسكەرگەن؟ ونىڭ «اي، شال-اۋ»، «تەلجاننىڭ كوكەسى-اۋ» دەگەن سوزدەرىنە بۇل سوندا ءمان بەردى مە؟ قازىر ويلاسا، عۇمىر بويى ءوز شالىنىڭ اتىن اتاماي ءوتۋ - نەتكەن سىيلاستىق، قانداي قۇرمەت دەسەڭشى! اپاسىنىڭ ودان باسقا دا اسىل قاسيەتى از با ەدى!.. كولدەنەڭ كوزدىڭ الدىندا جالاڭباس ءجۇرىپ كوردى مە ول؟ قۇدايى كەلگەن قوناقتى قۇر اۋىز شىعارعان ول ما ەكەن؟ قارالى ءۇيدىڭ قاسىنان قاتتى سويلەپ وتسە، كانەكي. بىرەۋگە بۇل - ەرتەگى، بىرەۋگە تۇگەل - ساعىنىش...

- ءار قازانىڭ ءوز قايعى، ءوز وكىنىشى بولادى، بالام، - دەدى اتاسىنىڭ جانىندا مالداس قۇرىپ وتىرعان نۇرعالي شال. - گۇلدەمەي جاتىپ سولىپ تۇسەر جاس بار، قۋارىپ بارىپ، ىرعالىپ قۇلار كارى بار، الايدا، قارا جەردىڭ قوينىنا كىمدى قيىپ بەرگەيسىڭ. وكىنەرسىڭ، جىلارسىڭ، ولگەننەن ءبىراق قايىر جوق... دەي تۇرعانمەن جاسىنا جەتىپ، جاپىراعىن توگىپ وتكەن ادامنىڭ ارتى جەڭىل عوي. شەشەڭ كوزى تىرىسىندە ۇلىن ۇياعا، قىزىن قياعا قوندىردى. ءۇبىرلى-ءشۇبىرلى، نەمەرە ءسۇيدى. ولاردىڭ ءبىرى بەتىنە جەل بوپ تيگەن جوق. «قۇداي بەرەرىڭدى السا دا، بەدەلىڭدى الماسىن» دەگەن، ازدى-كوپتى عۇمىرىندا ول ءوز بەدەلىمەن كەتكەن ادام. اقتىق دەمى تاۋسىلعانشا «اپا» دەگەننەن باسقانى ەستىمەي وتكەن جاندا نە ارمان، نە وكىنىش بولماق؟ ەندەشە، بۇنداي قازانىڭ ارتىن توي دەپ ءبىل، بالام.

- ءجون ءسوز - وسى.

- ەندى ارتىنىڭ قايىرىن بەرسىن.

- كورمەگەن قىزىعى بولسا، بالا-شاعاسى كورسىن، - دەپ، شالدار جاعى ونى قوشتاپ قويدى.

كۇلزيپا جەڭگەسى جاعالاتا كەسە جۇگىرتتى. قىزىل كۇرەڭ شايدى سوراپتاپ قويىپ، نۇرەكەڭ تاعى سىزدىقتاتا سويلەگەن.

- ءياپىراي دەسەڭشى، جارتى ساعاتتىڭ اراسىندا ءتىرى ادامنان كوز جازىپ قالام دەپ كىم ويلاعان... سول كۇنى دەيمىن-اۋ، تورى بيەمدى تاۋىپ اكەلەيىنشى دەپ، تاڭ ءسارى دە مىنا شوقىعا قاراي ورلەپ بارا جاتسام، قىر جەلكەدە ءبىر كەمپىر شوقيىپ وتىر ەكەن. قاراسام، وسى ۇيدەگى قۇرداس.

«اۋ، كوزىڭ بوتالاپ، شالىڭدى توسىپ وتىرسىڭ با؟» - دەدىم وزىمشە قالجىڭداپ.

«شالدى قايتەيىن... جوق ىزدەپ ءجۇرمىن، جازدا الگى... قالاداعى ۇل كەلەر دەپ، سەمىرتىپ جۇرگەن ءبىر ەشكىمىز بار ەدى، سول كەبەنەك كەلگىر قورادان شىعىپ كەتىپتى»، - دەدى ول ءار ءسوزىن ۇزە ساباقتاپ. سوسىن جانە:

«قارتايدىق پا، نەمەنە.. . قارعى ادىم ءجۇرۋ - مۇڭ بولدى. جۇرەگىم اۋزىما تىعىلىپ... وسى بيىككە ازەر شىققانىم»، - دەدى.

سودان ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىت ءوتتى مە، وتپەدى مە، تور بيەگە جايداق ءمىنىپ، الگى جەرگە قايتىپ ورالسام... قۇرداسىم سول جاق ومىراۋىن قولىمەن باسقان كۇيى ءبىر جاعىنا قيسايىپ جاتىر. ءوڭى قۇپ-قۋ. ەرىندەرى بولار-بولماس جىبىرلاپ: «شالعا... ءبىزدىڭ شالعا... جەت»، - دەۋگە ءتىلى ءازەر كەلگەن. تىرلىك دەگەن سول، انە...

- اپام-اي، ارىزىڭدى دا ايتا الماي كەتتىڭ-اۋ! - دەپ كۇلزيپا مىرس-مىرس ەتىپ، قارا جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن كوزىن سۇرتكەن.

وتىرعاندار ءۇنسىز قالدى. تەك نەداۋىر ۋاقىتتان سوڭ:

- ارىزى بار، قالقام، - دەدى اتاسى. - سوڭعى كەزدە اجال تورىپ جۇرگەنىن سەزدى مە: «ولسەم - اناۋ قاراتۇمسىقتىڭ باسىنداعى ەسكى زيراتقا جەرلەڭدەر»، - دەپ ەدى. اتا-بابامىزدىڭ سۇيەگى سوندا عوي.

- ول - قيىن شارۋا ەمەس، - دەدى نۇرەكەڭ اق كۇمىستەي ساقالىن ساۋمالاي تاراپ. - ارامىزدا، مىنە، اۋىلدىڭ باسشىسى وتىر. كولىك تاۋىپ بەرسە، بەس شاقىرىم جەر ءسوز بە، ءتايىرى. اپارامىز دا قويامىز. سولاي ەمەس پە، سولتان؟

تەلجان جۇرتتىڭ ورتاسىنان ورىن العان قارا بۇجىر جىگىتكە ۇرلانا كوز سالعان. سولتان دەگەنى - وسى. ەكەۋى مەكتەپتە بىرگە وقىعان. ءبىراز جىلدان بەرى كورمەپ ەدى، سارى ماي سالعان بۇيەندەي جۇمىرلانىپ قالىپتى..

- قاراتۇمسىق دەيسىز، ءا؟ - دەدى ول كۇمىلجىپ. - قاراتۇمسىق؟.. وعان ماشينا شىعۋى قيىن شىعار...

- ماشينە شىقپاسا، تراكتور شىعادى. ارتىنا تىركەمە تىركەۋ قيىن با؟

- ەرتەڭ جۇمىس كۇنى دەگەندەي... سىزدەر دە جاعدايدى قيىنداتىپ...

- كوكەيىڭدەگىنى ءتۇسىنىپ وتىرمىن، شىراق، - دەدى نۇرەكەڭ.

- قول سوزىم جەردەگى جاڭا قورىم تۇرعاندا سۇيەكتى سوناۋ تاۋعا سۇيرەپ نە كەرەك، دەيتىن شىعارسىڭ. ءبىر ەسەپتەن ونىڭ دا راس، ولگەن ادامعا قايدا جاتسىن - ءبارىبىر. ءبىراق ءبىز دەگەن - ءولىمدى سىيلاپ، انانى ارداقتاپ، ۇلكەندى قۇرمەتتەپ وسكەن حالىقپىز. اناۋ وڭ جاقتا جاتقان مارقۇم كەمپىر اتا-بابانىڭ سول جاقسى سالتتارىن ءومىرى ساقتاپ وتكەن ادام. ونىڭ تىرلىگىندەگى ءبىر تىلەگىن ورىنداۋعا ءتيىسپىز. جانە بۇل - دىنشىلدىك ەمەس، ولگەنگە دەگەن قۇرمەت، ۇرپاعىنا دەگەن ءىلتيپات بولسا كەرەك.

- سوندا ماعان نە ىستە دەيسىز؟

- ەرتەڭگى ون ەكىلەر شاماسىندا ءبىر تراكتوردى بىرەر ساعاتقا بوسات... سوسىن ءتورت-بەس جىگىتتى سۇيەكشىگە سايلا. باسقا تىلەگىمىز جوق.

- ىڭعايىنا قاراي كورەيىك، - دەدى سولتان ەرىن ۇشىمەن.

ەت جەلىنىپ، قۇران وقىلىپ، داستارقان ءۇستى جينالعانشا ءتۇن جارىمىنان اۋعان. بۇدان سوڭ ۇيدە ەت جاقىن اعايىندار مەن بەس-التى شال-شاۋقان عانا قالىپ ەدى. وڭ جاققا قۇرىلعان قىزىل شايى شىمىلدىقتىڭ ار جاعىندا تەلجاننىڭ اپاسى جاتتى... بەر جاعىندا قوڭىر اڭگىمەنى قوزداتىپ قارتتار وتىردى. ءۇي ءىشى كۇڭگىرت. پەشتىڭ ءبىر يىعىندا ەربيىپ تۇرعان بىلتەلى شامنىڭ شىنىسىن قاپ-قارا ىس تۇتقان. شالداردىڭ اڭگىمەسى دە كوڭىلسىز ەدى. ايتاتىندارى: ءولىم-ءجىتىم، اۋىرۋ-سىرقاۋ... جىل وتكەن سايىن جەردىڭ توزا باستاۋى... جاستاردىڭ جاقسى سالتتاردى ۇمىتىپ بارا جاتقانى... تاعىسىن تاعىلار... كوپشىلىكتىڭ كوزى كوبىندە نۇرەكەڭنىڭ اۋزىندا. ول بۇگىنگى كۇننىڭ ءورىسىن ءبىراز شيىرلاپ كەلىپ، ءبىر مەزەت ءسوز توركىنىن سوناۋ ابىلاي زامانىنا ءبىر-اق تىرەگەن.

- سول زاماندا التى الاشتى اۋزىنا قاراتقان اتاقتى قاز داۋىستى قازىبەك ءبي دە وسىنداي جەر قارا، كۇن ىستىقتا دۇنيە سالعان ەكەن، - دەيدى ول ۇزاق ءبىر اڭگىمەنىڭ ۇشىن شىعارىپ. - ول ۋاقىتتا بابالارىمىز ەڭ ايگىلى دەگەن حاندارى مەن بيلەرىن سوناۋ تۇستىكتەگى تۇركىستانعا - قوجا احمەت اۋليەسىنىڭ قاسىنا اپارىپ جەرلەگەن عوي. وسى ءداستۇر بويىنشا ولار قازەكەڭنىڭ دە ءمايىتىن سول اۋليە جاتقان مەكەنگە - جەر تۇبىنە جەتكىزبەكشى بولادى. ال قالاي جەتكىزۋ كەرەك؟.. كۇن ىستىق، شىجىعان شىلدە. قازەكەڭ قايتقان سارى ارقانىڭ ءبىر پۇشپاعى مەن تۇركىستاننىڭ اراسى جارتى ايشىلىق جول. ۇشقان قۇستىڭ قاناتى تالاتىن وسىناۋ ۇزاق جولدا ءمايىتتى بۇزىپ الماي، امان-ساۋ اپارۋدىڭ امالى قايسى؟ ءبىراق... ىقىلىم زاماننان بەرى ساحارانىڭ و جاق، بۇ جاعىنا كەزەك اۋىپ جۇرگەن قالىڭ ەل وزدەرىنىڭ كوشپەندى تۇرمىستارىنا قاراي نەءبىر قيىندىقتىڭ كىلتىن تابا بىلگەن عوي، بۇنىڭ دا ءتاسىلىن تاۋىپتى. مارقۇمنىڭ دەنەسىن شىمقاي اق بىلعارىمەن قاپتاپ، سىرتىنان اپپاق كيىزبەن وراپ، ونى ارۋلاپ زۋزاعا سالادى دا، قارالى توپقا بولەك باتىردى باس قىلىپ، كەشكى اپاق-ساپاقتا ولاردى الىس ساپارعا اتتاندىرىپ سالىپتى... سونىمەن بۇل توپ قوڭىر سالقىن قاراڭعىدا ءتۇنى بويى سۋىت ءجۇرىپ وتىرىپ، تاڭ شەتى سوگىلە قاي جەرگە تابان تىرەسە، سول جەردە تەرەڭ ور قازىپ، سۇيەكتى سوندا ساقتاپ قويادى دا، وزدەرى كۇن باتقانشا تىنىعىپ جاتادى. تىنىققان جەردە ەپسەكتى جىگىتتەر سۇيەك سىرتىنداعى اق كيىزدى ۇنەمى سالقىن سۋمەن شىلاپ-سۋلاپ، دىم بۇركىپ وتىرۋدى دا ۇمىتپاعان. ە-ە، جارىقتىق كيىزدىڭ قاسيەتىن قازىر ەكىنىڭ ءبىرى بىلە مە؟ باياعىدا دەيمىن-اۋ، جىلقى باعىپ جۇرگەندە، تورسىعىمىزدىڭ سىرتىن اق كيىزبەن قاپتاپ، ونى سۋىق سۋمەن شىلقىتىپ قويساق، ىشىندەگى سۋسىنىمىز شىلدەنىڭ شىلىڭگىر ىستىعىندا دا ساپ-سالقىن بوپ تۇرۋشى ەدى... ءيا، ءسويتىپ بولەك باستاعان قارالى توپ جىل قۇسىنداي جىلا قونىپ، سارىارقانىڭ سارى دالاسىن ارتقا تاستاپ، بەزەرىپ جاتقان بەتپاقتىڭ شولىنەن دە امان ءوتىپ، كۇندەردىڭ كۇنىندە قاراتاۋدىڭ ءبىر قويناۋىنا دا جەتەدى. جەتكەن جەرلەرىندە ادەتتەگىدەي ور قازىپ، قازەكەڭنىڭ دەنەسىن سالقىنجايعا ورنالاستىرادى دا، وزدەرى دەمالۋعا كىرىسەدى. نەشە كۇن جولسوقتى بوپ شارشاعان ولار باستارى جەرگە تيە قالعىپ كەتسە كەرەك، نە زاماتتا كۇزەتكە قويعان ادامنىڭ:

«ويباي، جاۋ كەپ قالدى! جاۋ!..» - دەگەن اششى ايقايىنان ءبارى اتىپ-اتىپ تۇرادى.

راسىندا، جەلكە تۇستاعى جاتاعان توبەدەن ءجۇز قارالى سالت اتتى قيقۋلاي قۇلاپ كەلەدى ەكەن. جىگىتتەر ابىرجىپ، ءبىرى اتىنا، ءبىرى نايزاسىنا ۇمتىلادى.

«تاپجىلماڭدار! - دەيدى تىرلىگىندە تالاي قيقۋدى كورگەن بوكەڭ ولارعا. - ازار بولسا، جول تورىپ، كەرۋەن توناپ دانىككەن قاراقشىلار شىعار. قاراقشى دا قازادان اتتاپ وتكەنىن كورگەنىم جوق. وتىرىڭدار قوزعالماي...»

ايتقانداي-اق، ولار شاڭداتا شاۋىپ جەتكەنمەن بەيعام وتىرعان بۇلاردى كورگەندە، ىركىلىپ قالادى. دەگەنمەن الدىمەن كەلگەن بىرەۋى اتىن ويقاستاتىپ تۇرىپ:

«كىمسىڭدەر!؟ قايدان جۇرگەن كەزبەسىڭدەر توپتالىپ»، - دەپ تەبىنە تۇسەدى.

بوكەڭ ورنىنان ەپتەپ قوزعالىپ، ەڭسەسىن تىك كوتەرگەن كۇيى:

«بىز قاز داۋىستى قازىبەك ءبيدىڭ سۇيەگىن اۋليە باسىنا اكەتىپ بارا جاتقان ادامدارمىز»، - دەيدى.

سوندا الگى كىسى بەتىن تىرجيتىپ:

«ءبيدىڭ اتىن العا تارتقان وڭشەڭ بەيشارا، قازىبەگىڭ بىزگە نە كەرەك، ءبىر سوزبەن: «سۇيەكشىمىز»، - دەسەڭ بولماي ما؟» - دەپ بۇرىلىپ جۇرە بەرىپتى دەيدى... ءولىمدى سىيلاعان ەلدىڭ ومىرشەڭ سالتى، مىنە، وسىنداي بولعان، - دەپ، نۇرەكەڭ اڭگىمەسىن اياقتاعاندا، تاۋىق شاقىرىپ، تاڭ اتقان.

...تاڭ اتا اۋىل كەڭسەسىنە تراكتور سۇراي كەتكەن تەلجاننىڭ ۇلكەن اعاسى ۇلى ساسكەدە ءبىر-اق قايتقان. بوس قايتقان. سولتان شۇعىل شارۋامەن اۋدانعا اتتانىپ كەتىپتى. ونىڭ ۇلىقساتىنسىز ەشكىم ەشقانداي كولىك بەرە المايدى ەكەن. كولىكتى قويىپ، ولىكتى جەرلەۋگە ون شاقتى قارانى ازەر تاۋىپتى. جۇمىستىڭ كۇيىپ تۇرعانى مىناۋ، جوسپاردىڭ ورىندالماي جاتقانى اناۋ دەيدى.

امالى قۇرىعان اتاسى سوناۋ قاراتۇمسىقتىڭ باسىنا كوزى بوتالاي قاراعان.

قارا تۇمسىقتىڭ باسىندا اتا-باباسىنىڭ سۇيەگى جاتىر ەدى...

تۇسكەن كەيىن اعايىن-تۋعان، كارى-قۇرتاڭنان قۇرالعان ءبىراز ادام اپاسىنىڭ سۇيەگىن قول سوزىم جەردەگى جاڭا قورىمعا كوتەرىپ بارا جاتتى.

ەسىك الدىندا ەكى قۇلاعى دەلديىپ، وتتىعى تۇتىندەپ، سارى ساماۋىر قالدى...

* * *

ول ساماۋىر قايناي-قايناي سۋى ابدەن سارقىلىپ تۇرعانىن گۇلسان بىلگەن جوق ەدى، ۇيگە كىرىپ-شىعىپ ءجۇرىپ، كەڭىردەگىن قىزىل شوقپەن كەپتەي بەرگەن. سوسىن ءبىر ارەدىكتە نەشە كۇننەن بەرى كۇتىم كورمەگەن بەتى ەسىنە تۇسكەن دە، اۋىز ۇيگە ۇرلانا كىرىپ، الاقانداي ايناسىنا قاراعان. كوپ قاراعان. قاراپ وتىرىپ، كوز اۋماعىنا كوك بوياۋ جاعىپ، كىرپىگىن تۇزەگەن، قاسىن جۇلعان. سول ەكى ارادا... سىرتتا اتتان سالعان كۇلزيپانىڭ اششى داۋسىن ەستىگەن.

- ويباي! ويباي!.. قۇرىدى، ءبىتتى! - دەگەن ول شىرىلداپ. - سارى ساماۋىردان ايرىلىپ قالدىق، اعايىن... ەرىپ كەتتى وتتىعى، بالقىپ كەتتى ءبۇيىرى!.. قايدا الگى كەلىن؟.. تۋمىسىندا تۇك كورمەگەن بايعۇس-اي!..

«اقىماق! - دەدى بۇل تەسىكتەن سىعالاپ تۇرىپ. - «تۇك كورمەگەن» دەۋىن! سيىردىڭ ءتورت ەمشەگىنەن باسقا سەن نە كوردىڭ؟ اقىماق!..»

* * *

...سارى ساماۋىرداي سارعايىپ تاڭ اتتى.

تەلجان سارى كەسپەكتەن ءسۇت اكەلۋگە سىرتقا شىقتى.

گۇلسان اس ۇيگە كىرىپ، جاڭا ساماۋىردى توكقا جالعاماقشى بوپ تۇردى دا، سوسىن پۇشىق شاينەكتى گازعا قويدى.

ەنەرگيانى ۇنەمدەۋ كەرەك ەدى.

ديداحمەت ءاشىمحان ۇلى