پرەزيدەنت تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ بەيرەسمي سامميتىندە قانداي ماسەلەلەردى قوزعادى
شۋشا. KAZINFORM - مەملەكەت باسشىسى ءوز سوزىندە، ەڭ الدىمەن، سامميتتىڭ «كولىك، كوممۋنيكاتسيا جانە كليماتتىق وزگەرىستەردى باقىلاۋ ارقىلى باياندى بولاشاق قۇرۋ» دەگەن تاقىرىبى بارلىق ەلدىڭ مۇددەسىنە ساي كەلەتىنىن اتاپ ءوتتى.
سونداي-اق اتالعان باسقوسۋ تۇركى ەلدەرىنىڭ يگىلىگىن كوزدەيتىنىنە، دامۋدىڭ تىڭ باعىتتارىن ايقىندايتىنىنا جانە باۋىرلاستىق بايلانىستى نىعايتىپ، وڭىردەگى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە ىقپال ەتەتىنىنە نازار اۋداردى.
قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ قازىرگى ءتوراعاسى رەتىندە ونىڭ قىزمەتى بارىنشا ءتيىمدى بولعانىن قالايدى.
- ۇيىمنىڭ حالىقارالىق مارتەبەسىن ارتتىرۋعا كۇش سالامىز. بۇل رەتتە، «!TURKTIME» ۇرانى اياسىندا ىقپالداستىقتى كەڭەيتۋدى جالعاستىرامىز. بۇعان دەيىن 40 قا جۋىق ءىس-شارا وتكىزدىك. ەلدەرىمىز اراسىنداعى بايلانىستىڭ جاڭا تەتىكتەرى پايدا بولدى. بۇل - الەۋمەتتىك ساياسات، قۇقىق قورعاۋ، ءبىلىم، تەحنولوگيا، يننوۆاتسيا جانە ونەركاسىپ سياقتى سالالار. سونداي-اق استانادا قىركۇيەك ايىندا 5-شى دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارى وتەدى. بۇل - تۇركى مادەنيەتىن كەڭىنەن دارىپتەيتىن ماڭىزدى ءىس- شارا. وسى ءساتتى پايدالانىپ، باۋىرلاس ەلدەردىڭ سپورتشىلارىن ءدۇبىرلى دوداعا قاتىسۋعا شاقىرامىن، - دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى جاھاندىق قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى نەگىزگى باسىمدىقتىڭ ءبىرى ەكەنىنە توقتالىپ، تۇركى حالىقتارىنىڭ ءاردايىم ىنتىماقتا بولۋى كەرەك ەكەنىن ايتتى.
- ءبىزدىڭ كۇش- قۋاتىمىز - بىرلىكتە. جالپى، كەز كەلگەن قاقتىعىس پەن قايشىلىقتى شەشۋدىڭ جالعىز جولى بار. ول - سىندارلى ديالوگ. وسى ورايدا ءتوراعالىعىمىزدىڭ اياسىندا «مەدياتسياعا» ەرەكشە ءمان بەرىپ وتىرمىز. مەن ازەربايجان مەن ارمەنيا ەلدەرى اراسىنداعى بەيبىتشىلىك ورناتۋعا باعىتتالعان وڭ ءۇردىستى ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى. ءبىز تاتۋلىققا باستايتىن قادامداردى بارىنشا قۇپتايمىز. باكۋ مەن ەريەۆان اراسىندا بەيبىت كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ ءۇشىن ءوز الاڭىمىزدى ۇسىنۋعا ءاردايىم دايىنبىز، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
پرەزيدەنت قازىر دۇنيەجۇزىندە ساياسي جانە ەكونوميكالىق وزگەرىستەر بولىپ جاتقانىنا، سونىڭ سالدارىنان مىزعىماستاي كورىنگەن جاھاندىق قاۋىپسىزدىك جۇيەسى سىر بەرە باستاعانىنا نازار اۋداردى.
وسىعان وراي تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىن ودان ءارى نىعايتۋ قاجەت ەكەنىن ايتىپ، ۇيىمنىڭ الداعى جۇمىسى جانە ونىڭ باسىم باعىتتارى تۋرالى پىكىرىن ورتاعا سالدى.
- تۇركى ۇيىمى ەلدەرىمەن، سونداي- اق باسقا دا مەملەكەتتەرمەن ساۋدا جانە تاسىمال كولەمىن ارتتىرۋ قاجەت. بۇل رەتتە ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعدارىنىڭ الەۋەتىن تولىق پايدالانعان ءجون. بۇگىندە اتالعان باعىت بويىنشا كونتەينەرلىك تاسىمالداۋ كولەمى كۇرت ارتتى. كورسەتكىش وتكەن جىلداعى كەزەڭمەن سالىستىرعاندا ەكى ەسە وسكەن. ءبىز تاسىمالدىڭ ۋاقىتىن ازايتۋ ءۇشىن «Digital Trade Corridor» مۋلتيمودالدى تسيفرلىق پلاتفورماسىن قۇردىق. وسى باعىتتا ازەربايجانمەن تىعىز جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. قازىرگى تاڭدا ەكىجاقتى تەمىرجول اكىمشىلىكتەرىنىڭ ينتەگراتسياسى اياقتالدى. وسىنىڭ ارقاسىندا بىلتىر ورتا دالىزبەن جۇك تاسىمالداۋ كولەمى 65 پايىزعا كوبەيدى، ياعني، 3 ميلليون تونناعا جۋىقتادى. اقتاۋ پورتىنداعى حاب كونتەينەرلىك تاسىمالداۋ كولەمىن 300 مىڭعا ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. پورت كاسپي جاعالاۋىنداعى ەلدەرگە جانە ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنە قىزمەت كورسەتەدى، - دەدى پرەزيدەنت.
قاسىم-جومارت توقايەۆ تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ەكونوميكاسىن دامىتۋ مۇمكىندىكتەرىنە توقتالدى.
- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ ءۇشىن قارجى سالاسىنداعى بايلانىستى نىعايتا ءتۇسۋ كەرەك. وسى رەتتە تۇركى ورتالىق بانكتەرىنىڭ كەڭەسىن قۇرۋ قاجەت. مەن، سونداي-اق، جالپىتۇركى پاتەنت ۇيىمىن قۇرۋدى ۇسىنامىن. بيىل تۇركى ينۆەستيتسيالىق قورى باسقارۋشىلار كەڭەسىنىڭ ۇلىقتاۋ ءراسىمى ءوتتى. ونىڭ قىزمەتى ەكونوميكا جانە قارجى-ينۆەستيتسيا سالاسىن دامىتۋعا وڭ اسەر ەتەدى دەپ سەنەمىن، - دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى كوممۋنيكاتسيا سالاسىن كەلەسى ماڭىزدى باعىت رەتىندە اتادى.
- بۇگىندە كاسپي تەڭىزىنىڭ تۇبىمەن تالشىقتى- وپتيكالىق كابەل تارتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر بۇل جوبا ەلدەرىمىز اراسىنداعى بايلانىستىڭ ساپالى بولۋىن قامتاماسىز ەتەدى. سونداي- اق ايماقتىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق وسىمىنە جاعداي جاسايدى. جاساندى ينتەللەكت جانە سپۋتنيك جۇيەسى سياقتى وزىق تەحنولوگيانىڭ الەۋەتى دە زور. ءبىز جاساندى ينتەللەكت سالاسى كادرلارىن دايارلاۋ ماسەلەسىنە باسا ءمان بەرەمىز. وسى رەتتە ارنايى مەكتەپتەر جەلىسىن قۇرۋدى كوزدەپ وتىرمىز. ول الەمدەگى وزىق كومپانيالاردىڭ پلاتفورماسىنا نەگىزدەلەتىن بولادى. ءبىز ورتالىق ازيادا IT- ستارتاپتارمەن اينالىساتىن «Astana Hub» تەحنوپاركىن قۇردىق. بارشاڭىزدى وسى حابتىڭ الەۋەتىن پايدالانۋعا شاقىرامىن، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
پرەزيدەنت ەلدەرىمىز ءۇشىن ءتول وركەنيەتىمىز بەن انا ءتىلىمىزدى ساقتاۋ ماسەلەسى ايرىقشا ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتىپ، جاساندى ينتەللەكتىنىڭ كومەگىمەن «ۇلكەن تىلدىك تۇركى مودەلىن» ازىرلەۋدى ۇسىندى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، كليماتتىق وزگەرىستەردى باقىلاۋدىڭ ءمانى زور.
- ساراپشىلار الەمدەگى ورتاشا تەمپەراتۋرا 1,5 سەلسي گرادۋستان كوتەرىلۋى مۇمكىن دەيدى. ونىڭ ىقتيمالدىعى 80 پايىزدان استى. ياعني، كليماتقا قاتىستى كۇردەلى احۋال قالىپتاسىپ وتىر. جەر شارىنىڭ ءار تۇكپىرىندە بولىپ جاتقان اپتاپ ىستىق، ورمان ءورتى، قۋاڭشىلىق پەن سۋ تاسقىنى - وسىنىڭ ايقىن دالەلى. ءبىز تۇركى الەمىمەن بىرلەسىپ، كليمات ماسەلەسى بويىنشا ىنتىماقتاستىقتى كۇشەيتۋگە دايىنبىز. وسى رەتتە بيىل ازەربايجاندا وتەتىن COP29 كليمات كونفەرەنتسياسىنىڭ جۇمىسىنا بەلسەنە قاتىسۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. قازاقستان كليماتتىڭ وزگەرۋىنە قاتىستى مىندەتتەمەلەرگە جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايدى. ءبىز 2026 -جىلى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى اياسىندا وڭىرلىك كليمات سامميتىن وتكىزەمىز. سامميتتىڭ جۇمىسىنا تۇركى باۋىرلارىمىز بەلسەندى قاتىسادى دەپ سەنەمىن، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قازاقستان پرەزيدەنتى كاسپي جانە ارال تەڭىزدەرىندەگى ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن بىرلەسكەن كۇش-جىگەر قاجەت ەكەنىنە نازار اۋداردى.
- كاسپي تەڭىزىنىڭ لوگيستيكالىق الەۋەتىن ارتتىرۋ ماڭىزدى دەدىك. ءبىراق ونداعى ەكولوگيا ماسەلەلەرىن دە نازاردان تىس قالدىرماۋ قاجەت. مىسالى، وزەكتى تۇيتكىلدىڭ ءبىرى - تەڭىزدىڭ تارتىلۋى. ونىڭ قورشاعان ورتاسىن، فلوراسى مەن فاۋناسىن قورعاۋ دا - اسا ماڭىزدى مىندەت. كاسپيدى قۇتقارۋ ءۇشىن ناقتى شەشىمدەردى پىسىقتاۋ كەرەك. وسى رەتتە، تۇركى ەلدەرى عالىمدارىنىڭ ىقپالداستىعىن جانداندىراتىن كەز كەلدى. سول ءۇشىن الماتىداعى ورتالىق ازيا ەكولوگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ مۇمكىندىگىن كەڭىنەن قولدانۋ قاجەت. وعان عىلىمي- تەحنيكالىق تۇرعىدان قولداۋ كورسەتۋگە شاقىرامىن. سونىمەن قاتار ارال تەڭىزىنىڭ قۇرعاپ، شولگە اينالۋى - الاڭداتارلىق ماسەلە. ەكولوگيالىق اپاتقا ۇشىراعان ايماقتى وڭالتۋ كەرەك. سوندىقتان ماجارستانداعى ءشولدىڭ الدىن الۋ ينستيتۋتىمەن تىعىز ىنتىماقتاستىق ورناتۋدى ۇسىنامىن. بۇعان قوسا، ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ سۋ قورىن ءتيىمدى پايدالانۋ قاجەت. ول ءۇشىن سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن كەڭىنەن قولدانۋ كەرەك، - دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى ءسوزىن قورىتىندىلاي كەلە، بۇگىنگى باسقوسۋدىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەردى جان- جاقتى تالقىلاۋعا مۇمكىندىك بەرگەنىن اتاپ ءوتىپ، وسىنداي كەزدەسۋلەر تۇركى الەمىنىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى بەدەلىن ارتتىرۋعا جانە باۋىرلاستىق بايلانىستاردى نىعايتۋعا زور ۇلەس قوساتىنىن ايتتى.
اۆتور
جانات قاپالبايەۆا
