پرەزيدەنت پارمەنى: ينۆەستيسيا قارقىنى قالاي وزگەرىپ جاتىر
استانا. قازاقپارات - 8-قىركۇيەكتە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستان حالقىنا كەزەكتى جولداۋىن جاريالاماق. ەلدىڭ ساياساتى، ەكونوميكاسى مەن قوعامدىق ومىرىندەگى وزگەرىستەر مەن جاڭاشىلدىقتار كوبىنە جولداۋدا ايتىلعان تاقىرىپتاردان باستاۋ الادى. وسى تۇستا Kazinform ءتىلشىسى ءبىر جىل بۇرىن، 2024 -جىلدىڭ 2-قىركۇيەگىندە جاريالانعان جولداۋدى ءبىر شولىپ، كەي سالانىڭ بەت الىسىن باعامداپ كوردى.
جولداۋدان ءبىر تيەك
ءار جىل سايىنعى جولداۋدىڭ اياسى ءبىر تاقىرىپپەن شەكتەلمەيدى. ايتسە دە ىشىنەن ماڭىزدى دۇنيەلەردى ءىلىپ الا الامىز. بىلتىرعى «ادىلەتتى قازاقستان: زاڭ مەن ءتارتىپ، ەكونوميكالىق ءوسىم، قوعامدىق وپتيميزم» اتالعان جولداۋدىڭ يدەياسى نەگىزىنەن ەكونوميكاعا سۇيەنگەنىن بىلەمىز. سونىڭ ىشىندە قازاقستاندا نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيسيالاردى جەكە ءارى اۋقىمدى تاقىرىپ رەتىندە قاراستىرۋعا بولادى.
- دۇنيەجۇزىندە ينۆەستيسياعا تالاس ءورشىپ تۇرعان كەزدە ەلگە قارجى تارتۋ ءۇشىن ء«دال وسى جەردە جانە ءدال قازىر» قاعيداسى بويىنشا شەشىم قابىلداۋ - ەڭ قاجەت شارا. سوندىقتان ۇكىمەت جانىنداعى ينۆەستيسيا شتابىنا اۋقىمدى قۇزىرەت بەرىلدى. بۇل قادام مەتالدى تەرەڭ وڭدەۋ، مۇناي- گاز- كومىر حيمياسى، تۋريزم، ەنەرگەتيكا جانە ماشينا جاساۋ سياقتى ماڭىزدى سالالارداعى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ قارقىنىن ارتتىرۋعا جول اشتى.
ەكونوميكاعا سالىنعان تىكەلەي ينۆەستيسيا كولەمىن ازايتىپ الماۋ ءۇشىن وسى باعىتتاعى جۇمىستى كۇشەيتۋ كەرەك. كەيبىر اكىمدەر مەن مينيسترلەر ينۆەستور تارتۋ ىسىنە ءجوندى اتسالىسپاي وتىرعانىن اتاپ وتكىم كەلەدى. ۇكىمەت بۇل شارۋانى رەتكە كەلتىرۋگە ءتيىس، - دەگەن ەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ بىلتىرعى جولداۋىندا.
جالپى، ينۆەستيسيا تارتۋ - كەز كەلگەن ەل ءۇشىن ماڭىزدى جايتتاردىڭ ءبىرى. ەكونوميكالىق ءوسىم، جاڭا جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلۋى، تەحنولوگيا مەن تاجىريبە الماسۋ، ينفراقۇرىلىمنىڭ جاقسارۋى مەن حالىق تۇرمىسىنىڭ رەتتەلۋى سەكىلدى فاكتورلار ينۆەستيسياعا بايلانىستى.
كەيىنگى جىلدارداعى كورسەتكىش
ارىگە بارماي-اق، كەيىنگى 5 جىل ارالىقتا قازاقستاندا ينۆەستيسيالىق بەلسەندىلىك قارقىن العانىن بايقايمىز. ماسەلەن، 2020 -جىلى ەلدە نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيسيا مولشەرى 12,3 تريلليون تەڭگە بولسا، 2024 -جىلى 19,4 تريلليون تەڭگەگە جەتتى. ءار جىل سايىن كورسەتكىش تۇراقتى تۇردە ءوسىپ جاتىر. بيىل العاشقى 7 ايدا نەگىزگى كاپيتالعا 9,9 تريلليون تەڭگە ينۆەستيسيا تارتىلعان.
بۇل تۇستا تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيالاردى دا قاراستىرا كەتكەن ابزال. 2022 -جىلى ەلىمىز وسى سانات بويىنشا وزىندىك رەكورد ورناتقانى ەستە. شەتەلدىك ينۆەستيسيا كولەمى 28 ميلليارد دوللارعا جەتىپ، كەيىنگى ونجىلدىقتاعى ۇزدىك ناتيجەنى تىركەدى. ال 2023 -جىلى قازاقستان 24 ميلليارد دوللار تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيا تارتسا، 2024 -جىلى كورسەتكىش 17,2 ميلليارد دوللارمەن شەكتەلدى.
ەكونوميكادا جالپى ىشكى ءونىم سەكىلدى نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيسيانى دا جان باسىنا شاعۋ ارقىلى باعامداۋ ءادىسى بار. بۇل ارقىلى حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنىڭ قۇبىلۋىن انىقتاۋعا بولادى. 2020 -جىلى ەلىمىزدە نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيسيالار جان باسىنا شاققاندا 654 مىڭ تەڭگە بولسا، بىلتىر 961 مىڭ تەڭگەنى قۇرادى. ياعني، اتالعان ارالىقتا جان باسىنا شاققانداعى كورسەتكىش 1,5 ەسەگە جۋىق وسكەن.
ايتسە دە بۇل - جالپىلاما، ەلگە ورتاق كورسەتكىش. ەگەر وڭىرلەردى بولەك قاراستىرىپ، جىكتەيتىن بولساق، ءبىرشاما ايىرماشىلىقتاردى كورەمىز. مىسالى، بىلتىر اتىراۋ وبلىسىنا تارتىلعان ينۆەستيسيانى ايماق حالقىنىڭ سانىنا شاققاندا 3 ميلليون تەڭگەدەن (3073000) اسىپ كەتكەن. ال ينۆەستيسيا تارتۋدان باسەڭ ءوڭىر - جامبىل وبلىسىندا 415000 تەڭگە بولىپتى. سوندىقتان كەي ءوڭىردىڭ جەرگىلىكتى بيلىگى ينۆەستيسيا ماسەلەسىنە كۇش سالۋ كەرەگى اڭعارىلادى. ارينە، ينۆەستيسيالىق ءوسىم حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنە لەزدە وڭ اسەر ەتەدى دەپ ايتۋ نەگىزسىز. ءبىراق ءار جىلعى سەرپىلىس ەكونوميكالىق الەۋەتتىڭ جوعارىلاۋىنا سەپتەسەدى.
قاي سالالاردا ءوسىم بار؟
كەيىنگى جىلدارى قازاقستاندا ينۆەستيسيا تارتۋ بويىنشا ەكى سالا ەرەكشە سەرپىلىس كورسەتىپ وتىر. ونىڭ ءبىرىنشىسى - ءبىلىم بەرۋ سالاسى. بۇنى ءتىپتى قىزىقتى ترەندكە بالاۋشىلار بار. كەيىنگى 5 جىلدا سالاعا كەلگەن ينۆەستيسيا 7 ەسەگە ارتقان. اسىرەسە، ساپالى بىلىمگە سۇرانىستىڭ ارقاسىندا جەكەمەنشىك مەكتەپتەر كوبەيگەن.
2019-2020 -جىلعى وقۋ ماۋسىمىندا ەلدە 125 جەكە مەكتەپ بولسا، بىلتىر بۇل سان 735 كە ءبىر-اق جەتتى. سول سياقتى 2020 -جىلى ءبىلىم سالاسىنا قۇيىلعان ينۆەستيسيا 156 ميلليون تەڭگەدەن ءسال اسسا، 2024 -جىلى 1,1 ميلليارد تەڭگەگە جۋىقتادى.
ال ەكىنشى بەلسەندى سالا - جالپى حالىق دامۋىنا مۇددەلى بولىپ وتىرعان وڭدەۋ ونەركاسىبى. بۇرىننان بەلگىلى، ەلىمىز كوبىنە شيكىزات ەكسپورتتايدى. سونىڭ اسەرىنەن تاۋ-كەن سالاسىنىڭ ىقپالى ارتىپ كەلگەن ەدى. كەيىنگى 5 جىل بويى تاۋ-كەن سالاسىنا سالىنعان ينۆەستيسيا تۇراقتى كۇيدە قالدى، 3,7-4,5 تريلليون تەڭگە اراسىندا تەڭسەلىپ تۇر.
بۇل كەزەڭدە شيكىزاتقا تاۋەلدىلىكتەن ارىلىپ، ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋعا ىقپال ەتەتىن وڭدەۋ ونەركاسىبى سالاسى العا جىلجي باستادى. ماسەلەن، سالاعا قۇيىلعان ينۆەستيسيا 2020 -جىلى 1,1 تريلليون تەڭگە بولسا، جىل سايىن تۇراقتى وسە كەلە بىلتىر 2,1 تريلليون تەڭگەدەن استى. دەگەنمەن الداعى الەۋەتى بۇدان بىرنەشە ەسە جوعارى بولۋعا ءتيىس.
كولىك- لوگيستيكا مەن اقپاراتتىق تەحنولوگياعا كوڭىل ءبولۋ قاجەت
ينۆەستيسيا تارتۋ ماسەلەسى قايتكەن كۇندە دە العا ىلگەرىلەتۋدى قاجەت ەتەدى. قازىرگى كورسەتكىشتى ەكونوميكاعا تولىققاندى سەرپىلىس بەرەدى دەپ ايتا المايمىز. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، ەكونوميست ماعبات سپانوۆتىڭ سوزىنشە، تەوريا تۇرعىسىنان العاندا، نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيسيا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
- الايدا حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن جاقسارتۋ ماسەلەسىنە كەلسەك، بۇل - داۋلى سۇراق. مىسالى، ۇكىمەت وتىرىستارىندا سالالىق مينيسترلەر ءاردايىم نەگىزگى قورلاردىڭ سارقىلۋى بەلگىلى ءبىر پايىزعا جەتكەنىن ايتادى. سوندىقتان نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيسيالار كولەمى ارتقانىنا قاراماستان، جاعداي بۇرىنعى قالپىندا قالىپ وتىر. كەز كەلگەن سالانى، كەز كەلگەن سەكتوردى الساق تا، كۇردەلى جاعداي بار، - دەيدى ساراپشى.
90-جىلدارى جانە 2000-جىلداردىڭ باسىندا قازاقستاندا ءارتۇرلى سالالار مەن باعىتتارعا تىكەلەي ينۆەستيسيالار كوپتەپ تارتىلدى. سونىڭ ارقاسىندا جالپى ىشكى ءونىمنىڭ وسۋىنە دە، جاڭا وندىرىستەر مەن كەن ورىندارىن يگەرۋگە قاراجات سالۋعا دا مۇمكىندىك اشىلدى. جالپى ەكونوميكاعا وڭ اسەرىن تيگىزگەنى انىق.
- ءبىراق قازىر كوپتەگەن ينۆەستيسيالارمەن نەگىزىنەن مينيسترلىكتەر اينالىسادى. ماسەلەن، ءبىلىم مينيسترلىگى، كولىك مينيسترلىگى دەگەندەي. بۇل ينۆەستيسيالار شىن مانىندە كوبىنە قارىز قاراجات ەسەبىنەن جۇزەگە اسادى. مىسال رەتىندە دۇنيەجۇزىلىك بانكتەن الىناتىن نەسيەلەر نەمەسە ەكىجاقتى كەلىسىمدەر اياسىن ايتا الامىز. ول كەيدە كەرىسىنشە اسەر ەتۋى مۇمكىن، ياعني ينۆەستيسيالار ستاتيستيكالىق تۇرعىدان جاعدايدى جاقسارتقانداي كورىنگەنىمەن، تيىمدىلىك جاعىنان العاندا ماكروەكونوميكالىق جاعدايعا كەرى اسەر ەتەدى، - دەيدى ماعبات سپانوۆ.
ساراپشى ەلىمىزدە تاۋ-كەن ءوندىرۋ سالاسىنا ينۆەستيسيا سالۋ ءالى دە ۇزاق ۋاقىتقا ساقتالاتىنىن بولجادى. مىسالى، 90-جىلداردى الاتىن بولساق، سول كەزەڭدەگى تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيالار نەمەسە قارىز تۇرىندەگى ينۆەستيسيالار نەگىزىنەن شيكىزات وندىرۋمەن بايلانىستى سالالارعا باعىتتالدى. قازىر دە سيرەك كەزدەسەتىن جەر مەتالدارىن بارلاۋ مەن وندىرۋگە ۇلكەن كولەمدە ينۆەستيسيالار تارتىلىپ جاتىر. بۇل - بۇكىل الەمگە قاجەت شيكىزاتتار.
- مەنىڭ ويىمشا، ەڭ ماڭىزدى ەكى باعىت بار: كولىك- لوگيستيكا سالاسىنا ينۆەستيسيا سالۋ جانە اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى دامىتۋعا باعىتتالعان ينۆەستيسيالار قاجەت. ءدال وسى سالالارعا سالىناتىن ينۆەستيسيالار بولاشاقتا ەكونوميكامىزدى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، - دەپ تۇيىندەدى ەكونوميست.
قورىتا ايتقاندا، ەلگە تارتىلعان ينۆەستيسيا، ونىڭ جان باسىنا شاققانداعى كورسەتكىشى جىل سايىن تۇراقتى تۇردە ءوسىپ جاتىر. دەگەنمەن سالالىق ۆەدومستۆولار كورسەتكىشتى ارتتىرۋمەن قاتار، ەكونوميكاعا پايداسىن بەرەتىن ناقتى سالالارعا باسا ءمان بەرگەنى ابزال سەكىلدى. بۇل تاقىرىپتى الداعى ۋاقىتتا دا تالداپ، كورسەتكىشتەر مەن ناقتى سالالاردىڭ قارقىنىن باعامداپ وتىرامىز.
اۆتور
ماديار تولەۋوۆ
