پروفەسسوردىڭ قاڭعىباس ۇلى - اڭگىمە

- «جەدەل جاردەممەن» ءبىر سىرقات اكەلىنگەن. ەسىن بىلمەيدى. ءولى-ءتىرىسىن ايىرا المادىق. كيىمدەرى ناس. تەگى ناشاقور، ءۇيسىز-كۇيسىز قاڭعىباس سياقتى. مۇردەحاناعا اپارىپ تاستاساق پا؟ ءسىز كورسىن دەدىك - كەزەكشى دارىگەر پروفەسسور ءشامسىنۇر قاسىم قىزىن ەسكى مونشاعا قاراي باستادى.

ادەتتە مۇندا ەسكى-قۇسقى كيىمدەر، سىنعان، قاجەتسىز زاتتار جاتاتىن. سىرقاتتى ەسكى كورپەشەنىڭ ۇستىنە جاتقىزا سالىپتى. بەتى ەسكى كورپەمەن جابۋلى. قاڭقاسى عانا قاڭقيعان سىرقاتتىڭ بەتىن اشىپ قالعان پروفەسسوردىڭ ونە-بويى ءدىر-ر ەتە قالدى. قانى لوق ەتىپ باسىنا شاپتى. شەگىنىڭكىرەپ تە كەتتى.

- ءابدىراشيد! - دەپ ايعايلاپ جىبەرە جازداپ، قايتادان ءۇڭىلىپ، سىرقات جىگىتتىڭ تۇلا بويىن اشىپ قاراپ:

- جو-جوق بۇل مەنىڭ ۇلىم جانسەرىگىم، جوعالتقان ۇلىم جانسەرىگىم - دەدى ەكى قولىمەن اۋزىن باسا، تۇنشىعا سىبىرلاپ، ەت-جۇرەگى بورداي ەزىلىپ سالا بەردى. ەرنىن قىرشىپ تىستەپ، كوزىنەن جاس شىعىپ كەتتى. تالتىرەكتەپ بارىپ وتىرا كەتتى. جالما-جان فونەندوسكوپى ەسىنە ءتۇسىپ، ساسقالاقتاپ جۇرەگىن، وكپەسىن تىڭداي بەردى.

- ءسىز، - دەدى كوزىندەگى جاسىن كورسەتپەۋگە تىرىسىپ، داۋىسى قارلىعا:

- ءسىز تەز بارىپ مەدبيكەنى سيستەمامەن الىپ كەلىڭىز! ءدارى تامىزۋ كەرەك، - دەدى تاعى دا. كەزەكشى دارىگەر شىعا جونەلگەن:

- جانسەرىك، ۇلىم، جيىرما ەكى جىل جوعالتتىم عوي مەن سەنى قاراشىعىم، قۇلدىعىم! - دەدى ءولى مەن ءتىرىنىڭ اراسىندا ەس-ءتۇسسىز جاتقان اپ-ارىق، بەتى شۇڭىرەيىپ، كوزى تارتىلىپ كەتكەن جىگىتكە تونە ماڭدايىنان ءوبىپ. پروفەسسور انانىڭ كوزىنەن جاس پارلاپ بارادى. وڭەشىنە جۇدىرىقتاي تاس تىعىلعانداي وكسىپ-وكسىپ قالدى.

- قۇلىنىم-اۋ، مەن سەنى قاي قيىرلاردان ىزدەمەدىم. قاي جاقتارعا بارمادىم. مەن سەنى سوڭعى كورگەنىمدە بەس-اق جاستا ەدىڭ تاعى دا ەس-تۇسسىز جاتقان جىگىتتىڭ ماڭدايىنان ءوبىپ، شاشىنان سيپاپ، كوزىن الا الماي ەلجىرەپ قارايدى.

- ۇزاق جوعالتتىم عوي مەن سەنى. ۇزاق جىلدار ءوتتى. قازىر، مىنە، جيىرما جەتى جاستاسىڭ. مۇشەل جاسقا دا كەلدىڭ. مۇنداي جاعدايعا قايتىپ جەتتىڭ؟ نە بولدىى كىم سەنى وسىنشاما بەيشارالىققا تۇسىرگەن. قايتتىم ەندى؟ جانىڭ قالسا ەكەن؟ اكەڭ سەنىڭ وسى حالگە جەتكەنىڭدى بىلە مە؟ سەن ونى كوردىڭ بە؟ انام قايدا؟ دەپ سۇرادىڭ با؟ - وكسىپ-وكسىپ قالىپ، سىرتتاعى تىقىردى ەستىسىمەن تەز كوز جاسىن ءسۇرتىپ، ورنىنان تۇردى.

- كالسي حلور.

-گەنتوميسين

-ادرەنالين انالگينمەن، - دەدى جانىنا كەلىپ تۇرعان مەدبيكەگە بۇرىلماي سويلەپ.

- ۇستىندەگى كيىمدەرىن الىسقا اپارىپ ورتەپ تاستاڭىز. تازا كيىم كيگىزىپ، جۋىندىرىپ، بولەك پالاتاعا جاتقىزىڭىز، - دەدى كەتىپ بارا جاتىپ.

- باس مەدبيكە ءوزى قاداعالاسىن. سيستەما تامىزۋ ۇزىلمەسىن، - دەدى ەسىك الدىنا بارىپ توقتاپ. سوسىن اتتاپ-پۇتتاپ عىلىمي تاجىريبەلىك زەرتحاناعا جەتتى دە، ەسىكتى ىشىنەن بەكىتىپ الدى. سوسىن كىشكەنە تەتىكتى باستى. سوندا سىرتتاعى ەسىكتىڭ توبەسىنە: «زەرتحانا جۇمىس ىستەپ تۇر. تىنىشتىق ساقتاڭىز» دەگەن جازۋ قىپ-قىزىل جارىقپەن بىرگە ءبىر ءوشىپ، بىر جانىپ كورىنىپ تۇراتىن. مۇندايدا بوگدە ادام زەرتحانانى رۇقساتسىز اشپايدى. كەلە ديۆانعا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى دە، بەتىن باسىپ وكسىپ قويا بەردى. ىقىلىق اتىپ باسىلا السايشى.

- جانسەرىگىم ۇلىم. ەندىگى ماڭدايىما جازعانى ولىگىڭدى قۇشاقتاپ قالۋ ما ەدى. ىزدەمەگەن جەرىم قالماي اكەڭنەن ءبىر ايىرىلىپ، سەنەن ەكى ايىرىلىپ كۇندىز وڭىمنەن، تۇندە تۇسىمنەن شىقپاي جۇرگەندەگى كۇتكەنىم وسى ما ەدى؟

- و، اياۋسىز تاعدىر! ويناپ ءجۇرسىڭ بە؟ وت باسقىڭ كەلدى مە دەدىڭ بە؟ ءبارى وزىمنەن بولدى عوي، وزىمنەن

- مەن سەنىڭ اناڭمىن، اناڭمىن جانىم! - الەمگە تانىمال، اتاقتى. ەڭبەگىمەن بەدەلدى قىزمەتىمەن حالىق قۇرمەتىندەگى پروفەسسور بەتىن قوس قولىمەن باسىپ زار ەڭىرەپ جىلاپ وتىر. كابينەتىنە بارۋعا قابىلداۋ بولمەسىندە تىزىلىپ وتىراتىن كىسىلەرگە كورىنگىسى كەلمەدى. ءولى مەن ءتىرىنىڭ اراسىندا جاتقان بالاسىنىڭ جانىندا بولۋعا جات كوزدەردەن جاسقاندى. وزەگىنە ۋ قۇيىلعانداي جان دۇنيەسىن ورتەپ بارا جاتقان وكسىگىن باسا الار ەمەس. دوس بار، دۇشپان بار ولار قالاي تۇسىنەدى. مىناۋ مەنىڭ ۇلىم ەدى دەپ قالاي ايتادى. بىرەۋدىڭ دۇشپاندىعىمەن بولسا قان قاقساتىپ تاس تۇرمەگە تىققانشا قىر سوڭىنان قالماس ەدى. بارىنە ءوزى كىنالى بولسا، كىمدى ايىپتايدى؟ كىمدى؟

الدەن سوڭ بارىپ وزىنە-ءوزى ارەڭ كەلدى. بەتى-قولىن جۋىندى. وپالاندى. كيىمدەرىن جوندەدى. بالكىم، مۇنى مەدبيكەلەر مەن دارىگەرلەر زار قاعىپ ىزدەپ جۇرگەن شىعار. قانشا دەگەنمەن بىلىكتى پروفەسسور. ونىڭ ۇستىنە وسى اۋرۋحانانىڭ باس دارىگەرى عوي. اسىعا بالاسى جاتقان پالاتاعا قاراي ۇمتىلدى.

- جانى ءتىرى قالسا ەكەن؟ جانى قالسا ەكەن؟

- ءشامسىنۇر قاسىم قىزى، سىرقات بولەك پالاتادا. تامىزىق بەرىلىپ جاتىر. ءوزىڭىز كورەسىز بە؟ باسقا كونسۋلتانتتار قاجەت پە؟ - دەدى ەلبىرەڭ قاعىپ، زىر جۇگىرىپ جۇرگەن باس مەدبيكە كۇلاندا.

- جوق، كۇلاندا، كەرەك بولسا ءوزىم ايتامىن. الدىمەن تەكسەرىپ كورەمىن، تالداۋدىڭ، كارديولوگتىڭ قورىتىندىسىن اكەل. «اۋرۋ تاريحى» پالاتادا ما؟ - دەدى ىشتەي تۇنشىعا، وكسىگىن بىلدىرمەۋگە تىرىسىپ. رەنتگەن، ۋلترا-دىبىس زەرتتەۋىن تۇسىرۋگە دايىنداڭدار.

- سەن قاسىمدا بول، - دەدى سوسىن كۇلانداعا. باس دارىگەردىڭ تۇتىگىپ كەتكەن ءوڭى مەن جىلاي-جىلاي دومبىعىپ كەتكەن كوزىنە جالتاڭ-جالتاڭ ەتكەن باس مەدبيكە تەك باسىن يزەي بەردى. ول ءبارىن باس دارىگەردىڭ قيمىلىنان، ءىس-ارەكەتىنەن-اق تۇسىنگەن ەدى. ارتىق ءسوز بولمايدى. ءلام دەپ سىر اشۋ جوق. اركىم ءوز ءىسىن بىلەدى. بارلىق ماسەلە، ادىلدىكپەن، پاراساتتىلىقپەن شەشىلەدى. قالىپتاسقان قاعيدا وسى.

سىرقات ءالى ەسىن جيعان جوق. كۇرە تامىرىنا قويىلعان تامىزىق ۇزدىكسىز تامشىلايدى. بەتى شۇڭىرەيىپ، قابىرعالارى ارسا-ارساسى شىققان بوزىم جىگىتتىڭ توگىلىپ تۇرعان قالىڭ كىرپىگىنەن، اق سۇر وڭىنەن، قاپ-قارا شاشىنان ءاپ-ادەمى سۇلىكتەي جۇتىنعان جىگىت ەكەنىن بايقايسىڭ. سىرقاتتىڭ تالدامالارىن، رەنتگەن، ۋدز تۇسىرمەلەرىن ابدەن انىقتاپ، قاراپ شىققان باس دارىگەر:

- قولىمنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسايمىن. امان-ەسەن جانىڭدى الىپ قالۋعا تىرىسامىن. سەنى بالكىم اللانىڭ ءوزى ماعان ءتىرى جەتكىزگەن شىعار. كوز جاسىمدى ەسكەرگەن شىعار. ايتپەسە قالاي كەلدىڭ بۇل جەرگە، كىم اكەلدى؟ - دەدى ءوز-وزىمەن ىشتەي سويلەسىپ.

- وپەراسياعا! - دەدى سوسىن ەرىندەرى ءدىر-ءدىر ەتە كوزىنەن مولدىرەپ شىققان جاسىن كورسەتپەۋگە تىرىسىپ.

- وكپەسى ەزىلگەن. ىشەكتەرىندە زاقىم بار. ءبىر اياعىنىڭ جىلىنشىگى شىتىناعان. تەگى بىرەۋلەر وڭدىرماي سوققىعا جىققان. اۋىر تاباندى اياق كيىممەن تەپكىلەگەن سياقتى، - دەدى. «اۋرۋ تاريحىنا» دياگنوزىن قويىپ جاتقان باس دارىگەر بەتىن بۇرىپ الا قويىپ. قانشا بىلدىرمەيىن دەسە دە، باستىعىنىڭ كوز جاسىن تيا الماعاننان، مىنا ءولى مەن ءتىرىنىڭ اراسىندا جاتقان جىگىتتىڭ وسى كىسىمەن ارالارىندا ءبىر ىلىكتىڭ بار ەكەنىن ىشتەي تۇسىنگەن باس مەدبيكە كۇلاندا دىم بىلمەگەن بولىپ قويا سالدى. ومىردە نە بولمايدى؟ كۇيەۋى دەيىن دەسە مىنا بالا تىم جاس. بالاسى دەيىن دەسە، وسى اۋرۋحاناعا قىزمەتكە تۇرعانىنان ءۇش-ءتورت جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. بۇل كىسىنىڭ جولداسى دا، بالاسى دا جوق. ىنىسىمەن بىرگە تۇرادى دەيدى ايتۋشىلار. ايتۋلى عالىم، تاپقان جاڭالىقتارى الەمگە تاراعان. ءتۇرلى قوعامعا مۇشە. اۋرۋحانا قازىر الەمگە تانىمال عىلىمي ورتالىق. ءتىپتى شەت ەلدەردەن كەلىپ كەلەلى كەڭەستەر، كونسيليۋمدار وتكىزىلەدى. كەيدە باس دارىگەر ايلاپ جۇمىسىندا دا بولماي قالادى. كەيدە ءبىر تۋعان كۇن، شىلدەحانا سياقتى قىزىقتى وتىرىستاردا دا بۇل كىسىنىڭ ءبىر سەرپىلىپ، جادىراپ، جايناپ-جاساپ كۇلگەنىن كورمەپتى. قاباعى كىرتيىپ، جەلكەسىن باسىپ تۇرعان ءزىل باتپان اۋىرلىقتى كوتەرە الماي مىقشيىپ قالعان سياقتاناتىن. تەرەڭنەن ءۇڭىلىپ قارايتىن جانارىنىڭ تۇكپىرىندە سەمىپ قالعان اۋىر قاسىرەتتىڭ ءىزى جاتادى. عىلىمي جۇمىستار مەن جاۋاپتى قىزمەتى دەگەندە تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن ءبىر تىنباي، جالاڭاياق جار كەشىپ، قىزىل اياق قىر كەشىپ اتقارۋعا بار. كەيدە اۋىر وپەراسيالاردى قولىنان وتكىزىپ، تاڭدى-تاڭعا اسىرعاندا دا، كابينەتىنە ىستىق شاي الىپ كىرگەن قىزدار باس دارىگەر ءشامسىنۇر قاسىم قىزىنىڭ گازەتتەردى الدىنا جايىپ تاستاپ، الدەنەلەر جازىپ وتىرعانىن كورەدى.

- وسى كىسى تەگى دەم الۋدى بىلمەيتىن روبوت سياقتى.

- وسىنداي ەرەكشە ەڭبەككەرلىگىنەن عالىم، پروفەسسورلىق اتاق العان شىعار. ءدارىسىن تىڭداعان ستۋدەنتتەر وتە بىلىمدى. كوپ نارسەنى ۇيرەنىپ شىعامىز دەيدى عوي.

- سودان دا، قاشان كورسەڭ قاسىقتاي قاتىپ، ەت المايتىنى - دەگەن قاڭقۋ سوزدەر سىرتىنان ايتىلىپ جاتاتىن. وسى اۋرۋحاناعا ءشامسىنۇر قاسىم قىزى جەتەكشىلىك ەتكەلى قانشاما بولىمدەر قوسىلىپ، زەرتحانا، سيستەمالىق ورتالىقتار اشىلىپ، قاناتى جايىلا تۇسكەن. بۇل اۋرۋحاناعا كوكەسى مىقتىلار ەمەس، ءبىلىمدى، تاجىريبەلى، قولىنان ءىس كەلەتىن ماماندار توپتاناتىن. سوندىقتان با؟ وسى اۋرۋحاناعا باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزداپ كەلگەن سىرقاتتاردىڭ اجالسىزى، امان-ەسەن جازىلىپ قاتارعا قوسىلىپ كەتەتىن. وسى كۇلاندانىڭ ءوزىن دە جاي مەدبيكەلىكتەن پىسىقتىعى، ەپتىلىگى، ءبىلىمىن سىننان وتكەرىپ، باس مەدبيكەلىككە كوتەرگەن. جاسىراتىنى جوق، باس دارىگەر تۋعان اناسىنداي دا بولىپ كەتەتىن. ويتكەنى اۋرۋحاناعا قاجەتتى بارلىق ءدارى-دارمەك، اپپارات، سيستەماعا دەيىن باس دارىگەر مەن باس مەدبيكەنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىندە بولادى. ءجيى اقىلداسادى. قاي دارىحانادا قانداي ءدارى بار، قولدانۋى قانداي؟ ءبارىن باس مەدبيكە بىلۋگە ءتيىس. ول ەلگەزەك، قاتەلەسپەيتىن، سارابدال مامان بولۋى كەرەك. سوندىقتان دا اۋرۋحاناداعى اۋىر ناۋقاستاردىڭ جانىندا باس دارىگەردەن سوڭعى تىكەلەي ءىس باسقاراتىن ءبولىم مەڭگەرۋشىسىمەن قاتار جۇرەتىن باس مەدبيكە. جاڭا قابىلدانعان كادرلار قاشان تاجىريبە ارتتىرعانشا باس مەدبيكەنىڭ قاداعالاۋىندا بولادى.

- ءشامسىنۇر اپاعا نە بولدى؟ نەگە الگى سىرقات جىگىتتىڭ جانىندا جىلادى. سوندا ول كىسى كىمى بولدى؟ - دەيدى جاس قىز تاڭىرقاپ. شىنىندا بۇرىن مۇنداي جاعدايىن كورمەپ ەدى. ماماندىعى حيرۋرگ بولعان سوڭ، اۋىر وپەراسيالاردان كەيىن باس دارىگەرگە ىستىق شاي جەتكىزىپ، دەم الۋىنا جاعداي جاساپ كوبىنە جانىندا وسى كۇلاندا جۇرەتىن. ءيا بالاسى ما دەمەكشى. بىردە شەت ەلدەردەن كەلگەن قوناقتار اپتالاپ جاتىپ عىلىمي سيمپوزيۋم وتكىزدى. باس-اياعىندا ءبىر تىنباي جۇگىرىپ باس دارىگەردىڭ ءوزى ءجۇردى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنەن، مينيسترلىكتەن كىسىلەر قاتىستى. قوناقتاردى شىعارىپ سالىسىمەن، تۇسكى شاي مەن ىستىق تاعامدى باس دارىگەردىڭ كابينەتىنە الىپ كىرگەن. ءشامسىنۇر قاسىم قىزى تەرەزەدەن تىسقا قاراپ اۋىر ويعا باتىپ تۇر ەكەن. كەسە-شاينەكتى ستولدىڭ ۇستىنە قويا بەرگەن قىز بۇكتەۋلى گازەتتىڭ ۇستىندە جاتقان جەتىپ قالعان، قول-اياعىن ەربەڭدەتىپ شالقاسىنان جاتقان بوپەنىڭ سۋرەتىن كوردى. توپ-تومپاق قولدارىن الدىنا سوزعان بالا تىم كورىكتى، سۇيكىمدى ەدى.

- كۇلاندا، تاماق ىشپەيمىن. شايدى قالدىرا سال، - دەدى بۇرىلىپ قاراپ. قاباعى تارتىلىپ، بەتى دە سوپايىپ كەتكەن سياقتى. ەرىندەرى دىر-دىر ەتىپ باسىلعانداي. سوندا جانارىندا جاس مولدىرەپ تۇرعانىن بايقاپ قالىپ ەدى. بۇل دا ەرىكسىز شەگىنىڭكىرەپ قالعان. باس دارىگەر قايتادان تەرەزەگە قاراي بۇرىلىپ، تۇرا بەردى. قىز لام دەمەي شىعىپ كەتتى. «بىرەۋ بىردەڭە دەدى مە؟ الدە ۇلكەن باسشىلاردان سوگىس الدى ما؟ باسشى بولۋ دا وڭاي ەمەس. ونىڭ ۇستىنە عىلىمي ەڭبەك جازادى. انە ءبىر بوپەنىڭ ادەمىسى-اي! ونى قايدان الدى ەكەن؟ نەگە سونشا قاتتى رەنجۋلى؟ - دەپ ويلادى دا، تىنىمسىز تىرشىلىكتەرىمەن اينالىسىپ ۇمىتىپ كەتكەن. سودان كەيىنگى كوڭىلى بۇزىلىپ، كوزىنە جاس العانىن كورگەنى وسى.

* * *

وپەراسيا بەس ساعاتقا سوزىلدى. اۋرۋحانانىڭ جانىنداعى عىلىمي ورتالىقتاعى مەن دەگەن اكادەميكتەن باستاپ، عىلىم كانديداتىنا دەيىن شەبەر حيرۋرگتار شاقىرىلدى. قىسقاسى قولدارىنان كەلگەنشە جانسىز دەنەگە جان كىرگىزۋگە بىلەك سىبانا كىرىستى. شىتىناعان اياق سالىندى. قيراعان قابىرعالار بۇتىندەلدى. ەزىلگەن ىشەكتەر تىگىلدى. وكپە قالپىنا كەلتىرىلدى. ءتىپتى كەيبىر قىزمەتكەرلەر قان دا بەردى. قالاي دا سىرقات جىگىت تىكەلەي كەلگەن اجالدان امان قالدى. ناركوز كۇشىمەن قالىڭ ۇيقى قۇشاعىندا جاتىر.

- ناشاقور ەكەن. ناشا قابىلداعان. ىشىمدىك تە ىشكەن، - دەگەن ءبىر دارىگەرگە، وپەراسيادان كەيىن جۋىنىپ، قايتا كيىنىپ تۇرعان ەكىنشى دارىگەردىڭ.

- ءوزى كوشەدە ولەيىن دەپ جاتقان قاڭعىباس دەيدى عوي. پوليسيالار جاقىن جەردەگى اۋرۋحانا دەپ وسىندا اكەلە سالىپتى، - دەدى مۇنشاما نەسىنە سابىلدىق، ايتەۋىر بىرەۋگە تۇنىمەن اياعىمىزدان تىك تۇرىپ دەگەندەي كەجەگەسى كەيىن تارتقان پىكىرىن جاسىرمادى.

- ەندى جاقسىلاپ كۇتىنسە امان-ەسەن جازىلىپ كەتەدى-اۋ! ءبىراق، بۇل ناشار اعايىندار، قايتادان ەسكى اۋەنىنە باسىپ، قاڭعىباس كوكەلەرىنىڭ جانىنان تابىلماسا. قوقىس جاشىگىنىڭ ماڭايىن توڭىرەكتەپ كەتپەسە، - دەپ وزدەرىنشە كەسىپ-ءپىشىپ، ءبوسىپ تۇر ەدى. باس دارىگەر كەلىپ قالىپ، ۇندەرى ءوشتى. ءبارى دەم الۋعا كەتتى. ادەتتەگىدەي باس مەدبيكە باس دارىگەرگە ىستىق تاماق الىپ كەلگەن بولمەدەن تابا المادى. تۇنگى وپەراسيادان سوڭ سەبەزگى قابىلداپ، كيىم اۋىستىرىپ، وسى وڭاشا پالاتادا تاماقتانىپ، تاڭەرتەڭگى جۇمىس ۋاقىتىنا دەيىن دەم الاتىن. تاڭىرقاپ قالعان كۇلاندا، سىرقات جاتقان جان ساقتاۋ بولىمىنە كەلگەن. باس دارىگەر سوندا اۋرۋدىڭ جانىندا، قالىڭ ۇيقىداعى جىگىتتىڭ شاشىن سيپاپ تۇر ەكەن. جاعى قۋشيىپ، كوزى دە كىرتيىپ كەتىپتى.

- ءشامسىنۇر قاسىم قىزى مەن ءسىزدى ىزدەپ... تاماق دايىن. شامالى تىنىعىپ المايسىز با؟ - دەدى مازاسىزدانا. ءۇنسىز بۇرىلعان باس دارىگەر كوفەدەن بىرەر ۇرتتادى دا ۇستەل ۇستىنە قويا سالدى. بۇدان ءارى مازالاعىسى كەلمەگەن كۇلاندا اياعىنىڭ تىقىرىن بىلدىرمەي شىعىپ كەتپەك بولعان.

- كۇلاندا، - دەگەن پروفەسسوردىڭ قارلىعىڭقى ءۇنى ەستىلدى.

- سەن ءبىراز وسىندا بولشى. مەن، مەن ءسال تىنىعايىن. سىرقات ەسىن جيىپ، تىلگە كەلسە مەنى شاقىر، - دەپ بۇرىلا بەرگەندە تەڭسەلىپ قۇلاي جازدادى.

- ءشامسىنۇر قاسىم قىزى سىزگە نە بولدى؟ قاتتى شارشاعانسىز عوي. تىنىقساڭىزشى؟ ءوزىم باسى-قاسىندا بولامىن. قورىقپاڭىز؟ - دەدى قۇشاقتاي العان كۇلاندا. قولتىعىنان دەمەپ، باسقا بولمەگە اپارىپ، ديۆانعا وتىرعىزدى. ءدارى ىشكىزدى. كورپەمەن اياعىن بۇركەدى.

- شامالى مىزعىپ الىڭىز؟ - دەدى اسىعا شىعىپ بارا جاتىپ.

ءبىراق ديۆانعا سۇيەنىپ كوزىن جۇمسا دا، ءشامسىنۇر قاسىم قىزى مىزعي المادى. كوزىن جۇمسا ۇلىنىڭ جاسىنا جەتەر-جەتپەس شاعىنداعى اياق-قولى بالعاداي، كۇلىپ، تالپىنىپ وتىرعان وسىناۋعى ءبىر ءساتى ەلەس بولىپ تۇرىپ الادى. وتكەن ومىرلەرى كينو تاسپاسىنداي جالت-جۇلت ەتىپ كوز الدىنان سىرعىپ ءوتىپ جاتتى. اكەسىنىڭ لاۋازىمى، شالقىعان بايلىعى ءشامسىنۇر ارۋدى «ءومىر وسىلاي بولادى ەكەن. اكە تۇرعاندا، مەن كورەتىن قيىندىق پەن ازاپ جوق» دەگەن ۇشقارى ويدان اسپاعان. قىمبات كيىم كيىپ، مول داستارقان، دايىن تاماقپەن اتا-انانىڭ ايالى الاقانىنان باسقا نە كورىپ ەدى. قامسىز-مۇڭسىز، القىپ-شالقىپ جۇرگەن قىز ويناقتاپ ءجۇرىپ وت باستى. ورعا جىعىلدى. ورعا ەمەس، قاراڭعى قاپاس تۇڭعيىققا ءتۇسىپ كەتتى. قاراڭعى جولدا قارمانىپ، اندا سوعىلىپ، مۇندا سوعىلىپ قانشا ءجۇردى؟ قانشا؟

- ەكى ۇلىم بولەك، جالعىز گۇلىم ءشامسىنۇرىم بولەك، - دەيتىن اكەسى ەكى ءسوزىنىڭ بىرىندە.

- ءوزى جالعىز قىز بولعان سوڭ تىم ەركە. وتاعاسى وسى قىزىن تىم جاقسى كورەدى. وسە كەلە باسىلىپ كەتەدى عوي، - دەپ سىلاپ-سيپاعان اناسى كۇندە ءبىر جاڭا كويلەك كيگىزىپ ماشينادان تۇسىرمەيتىن. كەزىندە جاۋاپتى قىزمەتتىڭ تىزگىنىن ۇستاپ،ىرگەلى كاسىپورىنداردى ۋىسىنان شىعارماي، بيلىك پەن بايلىقتى قاتار ۇستاعان الپاۋىت اكەسى بالالارىن دا شالقىعان بايلىقتىڭ ورتاسىندا ۇستادى. ەكى ۇلىن شەت ەلدەگى ۇلكەن وقۋ ورنىنا تۇسىرگەنى ءوز الدىنا، جالعىز قىزى ءشامسىنۇرىن ماسكەۋدىڭ دارىگەرلىك اكادەمياسىنان ءبىر-اق شىعاردى. مەكتەپتى ورىس تىلىندە بىتىرگەن قىز، ەندى ناعىز ورىس اعايىنداردىڭ ءوز ورتاسىنا توپ ەتە ءتۇستى. كۇن وتكەن سايىن قازاق ءتىلى تۇگىلى، ۇلتىنىڭ قازاق ەكەنىن، ۇلت نامىسىن قورعاپ ءوز جولىمەن ءجۇرۋدى دە ۇمىتىپ بارا جاتتى. الاقانىمەن التىن ساۋىلداپ تۇرعان اكە جالعىز قىزىنان نەسىن اياسىن. ماسكەۋدەن ەكى بولمەلى ءۇي اپەردى. ارنايى كۇتۋشى جالداپ قويدى. وقۋعا تۇسكەن جىلى اناسى ءبىراز قاسىندا بولىپ، تەك وقۋىمەن عانا اينالىسقان. كوپ ۇزاماي بەتتەرىن باتتاستىرىپ بوياپ، شاشتارىن ەربيتىپ، الەكەي-شۇلەكەي كيىم كيگەن، بۇرقىراتىپ تەمەكى تارتىپ، جاعىمسىز مۋزىكا قويعان قىزداردى ەرتىپ كەلە باستادى. اناسىنىڭ كوزى اتىزداي بولدى.

- ەندى مىناداي ەربيگەن، سەربيگەن، نەگر مە؟ يسپان با؟ نە پالە دوستارىڭدى كورسەتپە. اكەڭ بىلسە وقۋدان شىعارىپ اكەتىپ قالادى. كادىمگى قازاقتىڭ قاراكوز قىزدارى تابىلمادى ما ساعان؟! - دەدى اشۋ شاقىرىپ.

- اپا، بىزدە قازاقتار وتە از. ءارى مەن قازاقشا جاقسى سويلەمەيمىن. بىزدەگىلەردىڭ بارى شەتەلدىكتەر. مەن نە ىستەيىن ەندى؟ - دەدى جىلارمان بولىپ. اناسى بايعۇس اه ۇردى.

- قايران قازەكەمدەردىڭ، بالالارىن مەكتەپتى ورىس تىلىندە تامامداتىپ، شەتەلدىكتەر وقيتىن وقۋعا ءتۇسىرىپ ۇشپاققا شىعامىن دەگەننىڭ اقىرى وسى بولىپتى-اۋ! - دەدى وكىنە باسىن شايقاپ. سول كۇنى تۇنىمەن قىزىنا ابدەن پالساپا سوقتى. ىزەتىن ساقتاپ ابايلاپ ءجۇرۋىن. ءاكەسىنىڭ لاۋازىمدى قىزمەتتە ەكەنىن. ۇلتى قازاق بولعان سوڭ، تەك قازاقتارمەن عانا ارالاسىپ، بولاشاق كۇيەۋ بالانى دا ءوز ۇلتىنان تابۋىن ابدەن تاپسىردى.

- ءا، قىزىم! - دەدى ۇشاقپەن ۇشىپ كەتەيىن دەپ تۇرعاندا، كوزىنە جاس العان اناسى.

- ءوزىمىزدىڭ قازاقستانداعى ۇلكەن وقۋلارعا-اق تۇسىرىپ، قازاعىمىزدىڭ قارا دومالاق ۇلدارىنىڭ بىرىنە باسىڭدى بايلاپ، كوزىمىزدەن تاسا ەتپەۋىمىز كەرەك ەدى. قايدام؟ قايدام-اۋ جاعدايىڭنىڭ نە بولارىن؟ - دەپ قينالا-قينالا كەتكەن. بارا سالا-اق قازاقستانعا اۋىستىرىپ الۋعا ارەكەتتەنگەن. ءبىراق اۋىسۋ ءۇشىنشى كۋرستان باستاپ ەكەن. سونىمەن ءشامسىنۇر ارۋ ماسكەۋدىڭ حالىقارالىق مەديسينالىق اكادەمياسىنىڭ ستۋدەنتى بولىپ قالا بەردى.

اناسىنىڭ ەسكەرتۋىنەن اسا الماي ءبىراز ۋاقىت ءتاپ-ءتاۋىر-اق بولىپ جۇرگەن. پالەنىڭ ءبارى بارلىقتان، بايلىقتان باستالادى ەكەن. ءشامسىنۇردىڭ قالتاسىنان ۋىس-ۋىس اقشا شىعاتىنى، قاي جاقتا وڭاي ولجانىڭ ءيىسى شىعادى دەپ مۇرنىنان اۋا قارماپ جالاقتاپ جۇرگەن جالماقايلاردىڭ كوزىنە بىردەن ءىلىندى. جىلى-جىلى سويلەيتىن، بيگە، مەيرامحاناعا بارۋعا شاقىراتىن دوس كوبەيدى. ەكپىنىن باسا الماي تولقىپ تۇرعان جاس ەمەس پە؟ لاپىلداپ تۇرعان الاۋدىڭ ورتاسىنا قويدى دا كەتتى. ارينە ويىن-كۇلكىنىڭ سوڭى ىشكىلىك. سول ىشكىلىك، مەيرامحانانىڭ وڭاشا بولمەسىندە بىر ورىس جىگىتىنىڭ قوينىنان ءبىر-اق شىعاردى. قازاق جىگىتتەرىمەن-اق تانىسقىسى كەلگەن. ونىڭ جۇرگەن ورتاسىنىڭ وڭىپ تۇرعانى ءماز بولماعان سوڭ ءاپ دەمەي-اق الگى جىگىتسىماق سىر اينالاتىن. قاراداي قورىلعى كەلەتىن.

«ودان ءارى كەت. الدەقانداي بولۋىن!» - دەپ قولىن ءبىر-اق سەرمەي سالادى دا، ۇيرەنىپ قالعان توبىردىڭ ورتاسىنا قويىپ كەتەدى. وندا كوڭىلدى ءبي، مۋزىكا، ىشكىلىك. قۇشاعىنان تاستامايتىن ۆلاديگى ەش جەردە جۇمىس ىستەمەيتىن. تەك مەيرامحانا مەن ويىنحانالاردى تۇراعىنا اينالدىرعان الاياق، ساندالباي ماسكۇنەمنىڭ ءوزى ەكەن. قايتا قىزدى الداۋسىراتىپ، قالتاسىنداعى بار اقشاسىن سىپىرىپ اكەتەتىن. بەس-التى اي قۇشاقتارى جازىلماي ءجۇرىپ، ءشامسىنۇر اياعى اۋىرلاپ قالعانىن ءبىلدى. بۇل جاعدايدى سەزىسىمەن، ۆلاديك عاشىعى جەلكەسىنىڭ شۇقىرىن كورسەتپەي ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ كەتتى. ويلانا كەلە، ەلگە قارا بەت بولىپ بارۋعا اناسىنان قورىقتى. اقشانىڭ كۇشىمەن بالانى الدىرىپ تاستادى. بالا كوتەرمەيتىن ساقتاندىرعىش پايدالاندى. سويتىپ ءبىرىنشى كۋرستىڭ كەزىندە-اق ءشامسىنۇر ارۋ بەلگىلى بەكبيكەلەردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ كەتىپ ەدى. بۇل كەزدە كوشەنى قويىپ، ءۇيدى مەيرامحاناعا اينالدىرعان. قۇلاقتى جارعان مۋزىكا، ءبيدىڭ نەشە ءتۇرى وسى ۇيدە دۇركىرەيتىن. باي داستارقان، ىشىمدىكتىڭ نەشە تۇرى تابىلاتىن. زەڭگى، يسپان، اراب تولىپ جاتقان ۇلتتىڭ وكىلدەرى وسى ءۇيدىڭ تورىندە وتىراتىن.

- مىناداي وپىر-توپىردى تىيماساڭ، اكە-شەشەڭە حابارلايمىن، - دەگەن كۇتۋشىنىڭ اۋزىن اقشامەن باسىپ تاستاعان. بىردە تاڭەرتەڭگىلىك ەسىك اشىپ كەلگەن كۇتۋشى، توسەگىندە تىرداي جالاڭاش قان-جوسا بولىپ جاتقان قىزدى كورىپ زارەسى ۇشىپ كەتتى. ىدىس-اياق قيراعانى ءوز الدىنا، ۇيدەگى قىمبات مۇلىكتىڭ ءبارىن توناپ كەتكەن ەكەن. تەز اكە-شەشەسىنە حابار بەرىلدى. اۋرۋحاناعا جاتىپ ارەڭ جازىلىپ شىقتى. بۇل كەزدە قىزىمىز ەكىنشى كۋرستى تامامداپ قالىپ ەدى. وقۋدان شىعىپ كەتە جازداعان جەرىنەن بەدەل مەن اقشانىڭ كۇشىمەن اكەسى قىزىن الماتىنىڭ مەدينستيتۋتىنا اۋىستىرىپ الدى. «انا اۋىلدا ءبىر اپكەم بار، مەنەن وتكەن سوراقى» دەمەكشى ۇلكەن قالانىڭ ۇلكەن ورتاسىندا ويىن-كۇلكىنىڭ كوكەسىن كورىپ كەلگەن ءشامسىنۇر ارۋ مۇندا دا ۇيرەنشىكتى ادەتىنە باستى. ءبۇلىنىپ بويانىپ، كيىنىپ الىپ ديسكوتەكالار مەن مەيرامحانالاردى جاعالاي باستادى. ءبىراق ونىڭ ءبىرىنشى جولىقتىرعانى ەندى ءوزىمىزدىڭ قازاعىمىز ەدى. قازاق بولعاندا دا ءوزى وقىعان ينستيتۋتتىڭ بىلدەي مۇعالىمى ەكەن. ءبىر كورگەننەن-اق عاشىق بولىپ قالدى. كوپ ۇزاماي ەرلى-زايىپتىلارداي قول ۇستاسىپ، قوس اققۋداي جۇپ بولىپ جاراسىپ جۇرگەن. ءتىپتى ۇيىندەگىلەردە شەت-جاعاسىن سەزىپ قۋانىپ قالعان. جىل وتپەي ءابدىراشيد جىگىتى ءشامسىنۇر ارۋدىڭ شەكتەن شىعىپ، باتىستىڭ جامان ادەتتەرىنەن العان ءتالىمىن ءبىلىپ، تابانىن تارتا باستادى.

- ءشامسىنۇر ساۋلەم سەنىڭ باتىستان الىپ كەلگەن جاعىمسىز قىلىقتارىڭ ماعان ۇنامايدى. جامان جولعا ءجۇرىپ قالىپسىڭ. ياعني جەزوكشەسىڭ. ءبىز بىلاي ءومىر سۇرە المايمىز، - دەدى بىردەن كەسىپ ايتىپ.

- مەن ەكى قاباتپىن، - دەدى قىز قويىپ قالعانداي. شىنىندا دا بويىندا بالا بارىن سەزگەن. وتكەن جىلعى وپەراسيادا ساقتاندىرعىشىن الىپ تاستاعان ەكەن. ءبىرىنشى بالانى الدىرىپ تاستاعان سوڭ قۇرساق كوتەرمەيمىن عوي دەپ ويلاعان. قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن شارانا ءبىتىپتى، بۇعان نە دەيسىڭ؟ دەگەنمەن ءابدىراشيت ەستى جىگىت ەكەن. مىنا جاڭالىققا ويلانىپ قالدى. ءشامسىنۇرمەن وڭاشا سويلەستى.

- اكەڭ لاۋازىمدى قىزمەتكەر. اناڭ تاربيەلى، قاراپايىم جان بولسا دا، مۇنشالىقتى باتىستىقتاردىڭ جامان تالىمىمەن جەلىگىپ كەتكەنىڭە اقىلىم قايران. بۇل بولاشاق ومىرىڭە سەنىم جوق دەگەن ءسوز. تەگىندە مەنەن بۇرىن قانشا جىگىتتىڭ قۇشاعىندا بولدىڭ ونىڭ ءوزىڭ بىلەسىڭ؟ ءبىراق، مىنا بويىڭا بىتكەن بالا مەنەن ەكەنى داۋسىز. مەنىڭ بىلۋىمشە، بىرەر ايدا تاجىريبەلىك جۇمىستارىڭ باستالادى. باسقا اۋدانعا جولداما سۇرارسىڭ؟ - دەدى ويلانىڭقىراپ.

- بۇل، بۇل سەنىڭ بالاڭ. مەن كوكەمە دە، اپاما دا سولاي ايتام. مەن سەنەن كەتپەيمىن، - دەدى كوزى مولتەڭدەپ جىلارمان بولىپ.

- جا، ەسۋاس! ەندى سەندەي جەزوكشەمەن، ماسكۇنەممەن ءومىرىمدى وتكىزىپ قور بولۋ قالىپ پا؟ سالاۋاتتى ءومىر، باياندى باقىت، بايىپتى وتباسى دەگەندى ويلاپ كوردىڭ بە؟ ءومىر ساعان ويىنشىق سياقتى ما؟ سىلدىرماققا الداناتىن، - ول ادەتىنشە قاباعىن تۇيە سۇستاندى.

- ماعان تەلەفون سوقپا... سول تاجىريبە جۇمىسقا بارعان اۋداننان تاۋىپ الامىن، - دەدى سول سۇستى ءوڭىن بۇزباي. ءوز كىناسى وزىندە قىز نە دەسىن؟ بىرگە جۇرگەلى ابدىراشيدتىڭ مىنەزىن ءبىلىپ قالعان. قاتال. ايتقانىنان قايتپايدى. ادامگەرشىلىكتەن اۋىتقىپ وتىرىك سويلەپ، بىرەۋگە سالماق ارتۋدى جانى سۇيمەيدى. نە بولسا دا اڭگىمەنى اشىق ايتىپ، ماسەلەنى تۋرا شەشەدى. ول ونىڭ وسىنداي ەرمىنەزدى قاسيەتىن قاتتى ۇناتادى. لام دەپ بەتىنە كەلە المايدى. قولىنان كەلسە ايىرىلعىسى جوق. سۋعا بات دەسە، سۋعا باتۋعا، وتقا جان دەسە، وتقا جانۋعا بار ەدى؟ امال نە؟ ەندى مۇنىڭ قايتىپ قايىرىلمايتىنىنا دا كوزى جەتكەندەي. كەلىمى كەلىسكەن اقىلدى جىگىتتەر وسىنداي بولادى ەكەن عوي. ءابدىراشيد ايتپاقشى قانشا جىگىتتىڭ قۇشاعىندا بولدى. مۇنداي ەرەكشەسىنە كەزدەسپەگەن. ايىرىلعىسى كەلمەگەنمەن امال جوق. ءابدىراشيد ايتقانىنان قايتپادى.

سول اۋداندا تاجىريبە جۇمىسىندا ءجۇرىپ بوساندى. بالپاقتاي ۇل تۋدى. ابدىراشيدكە تامشى سۋداي ۇقساس. ۋادەسىندە تۇرىپ ءابدىراشيد پەرزەنتحاناعا ىزدەپ كەلدى. ءبىر ۇيگە اكەلدى.

- ەندى نەكەسىز بالامەن اكە-شەشەڭە كورىنگىڭ كەلمەيدى عوي. ءبىراز وزىڭە كەلگەن سوڭ، باعىپ قارايتىن ادام تابامىز. ءبارىن ءوزىم قامتاماسىز ەتەمىن، - دەدى قولىنا ءبىراز اقشا ۇستاتىپ. بالانىڭ جاس يىسىنە الدانىپ، قىرقىنان شىققانشا كۇتىنىپ وزىنە-ءوزى كەلگەن ءشامسىنۇر ەندى ءابدىراشيدتى ساعىنا باستادى. ونىڭ ەرگە ءتان قاتقىل مىنەزى. جادىراپ كۇلەتىنى. ەركىنەن تىس ەرەكشە قاسيەتىمەن بيلەپ-توستەپ اكەتەتىنى، ءبىر ساتكە ەسىنەن شىقپايدى. گۇر-گۇر ەتىپ سويلەيتىنى قۇلاعىندا تۇرعانداي. بالانى قۇشاقتاپ. سوڭىنان ىزدەپ كەتىپ قالعىسى دا كەلگەن. ءبىراق تاجىريبە جۇمىسىنىڭ قۇجاتىن الۋ كەرەك. سوناۋ ماسكەۋ مەن الماتىنىڭ ورتاسىن شاڭداتىپ نەبىر قىزىقتاردىڭ گۇلىنە اينالسا دا قاعاناعىن قاق جارىپ شىققان بالا مۇنشاما شىركىن، ىستىق بولادى دەپ ويلاماپتى. جۇمىستان كەلىسىمەن اشقاراقتانا ماماسىنا جابىسقان تورسىق شەكە ۇلىن باۋىرىنا باسىپ، مەيىرلەنە يىسكەسە، ءبارىن ۇمىتىپ كەتەتىن سياقتى. ءابدىراشيدتىڭ ءوزىن كورگەندەي. ەت-جۇرەگى ەلجىرەپ كەتەدى. بالا قىرقىنان شىققاندا كەلەمىن دەپ ەدى ءالى جوق. كوزىنە جاس سورعالاپ جولىنا قارايدى. اقىرى كۇيىككە شىداي الماي، ىشىپ الىپ ەبىل-دەبىل جىلاپ وتىر ەدى. ءابدىراشيد كەلدى.

- تاعى كىممەن بولدىڭ؟ - دەدى سۇستانىپ.

- مىنا تۇرىڭمەن بالاعا انا بولىپ جارىتپاسسىڭ. بوتەلكەڭدى قۇشاقتاپ قىدىرىپ جۇرىپ ءولتىرىپ الارسىڭ، - دەدى الارىپ قاراپ.

سوسىن بالاسىمەن ەكەۋىن الماتىعا اكەلدى. بالانى ۋاقىتشا بىرەۋگە باقتىرۋعا كەلىسىپتى. ءوزىن ينستيتۋتقا وقۋىنا اكەلدى. ءابدىراشيدتى سوڭعى كورگەنى وسى. بۇل كەزدە اكەسى باسقا وبلىسقا جاۋاپتى قىزمەتكە اۋىسىپ كەتكەن ەدى. ءوزى مۇندا اعاسىنىڭ ۇيىندە تۇرادى. قايتسە دە بالالى بولعانىن ولارعا سەزدىرمەدى. ديپلومىن الىسىمەن اكەسى تانىستارى ارقىلى اسپيرانتۋراعا قالدىرىپ، قالانىڭ قاق ورتاسىنداعى ۇلكەن اۋرۋحاناعا قىزمەتكە ورنالاستىردى. قىزمەت اراسىندا جۇگىرىپ بارىپ بالاسىن كورىپ جۇرگەن. بالا ون ايدان اسىپ قالعان ەدى. سول كۇنى بالاسىن كەشكە دەيىن كوتەرىپ، قۇمارى قانعانشا ايمالادى. ساياباققا الىپ باردى. سۋرەتكە تۇسىردى. ءابدىراشيدتى ۇمىتا الماي وكسىپ-وكسىپ جىلادى. ونىڭ ساناسىندا پەرزەنت قىزىعى، جار ماحابباتى، وتباسى مەرەيى دەگەن ۇعىم ويانا باستادى. كوشەدە بالالارىن ەرتىپ القىپ-شالقىپ جۇرگەن ەرلى-زايىپتىلارعا قىزىعا قارادى.

بالاسىن ءسۇيىپ-ءسۇيىپ قۇمارىنان شىققانداي. باعىپ قاراعان ايەلگە اكەلىپ بەرىپ، تاعى كەلەتىنىن ايتىپ، اقشا دا تاستاپ كەتتى. جوندەپ قاراسىن دەگەنى.

- ەندى ىشپەيمىن. ەشكىممەن جۇرمەيمىن دە. تەك ءابدىراشيد قانا كەرەك ماعان. وقيمىن. ىزدەنەمىن. ۇلكەن عالىم بولامىن. بالامدى قاراپ وسىرەمىن. ديسسەرتاسيامدى قورعاپ الايىن. سوسىن اكە-شەشەمە ءبارىن ايتامىن، - دەدى تاس-ءتۇيىن بولعان ول.

تاعى ءبىر اينالىپ كەلگەندە بالاسىنىڭ ورنىن سيپاپ قالدى.

- ءابدىراشيدتىڭ ءوزى قىزىلورداعا الىپ كەتتى. سوندا ءبىر بالاسى جوق اپكەسى بار ەكەن. سول باعىپ قارايدى دەيدى. سىزگە سالەم ايتتى. «قاشان انا مەيىرىمى ويانىپ، جاقسى ءومىردى باستاعاندا ىزدەپ تابار. ءالى جاس قوي. جاقسى جىگىتتەر كوپ. بىرەۋىمەن باس قوسىپ، جاقسى ايەل بولۋعا تىرىسسىن. مەنى ۇمىتسىن» دەپتى. ەڭ جامان سوققى وسى ەدى. وكپە-باۋىرى كەيىن تارتىپ، ەسەڭگىرەپ وتىرىپ قالدى. ءبارىن كۇتتى. ءبىراق مۇنداي سوراقىلىقتى كۇتپەپ ەدى. ەسىنەن تانىپ قالا جازدادى. ايتەۋىر جولمەن ۇشىپ وتكەندەي جۇگىرىپ كەلە جاتقانىن بىلەدى. كوزى تۇك كورمەي قالعانداي. ءابدىراشيدتىڭ جۇمىس ىستەيتىن اۋرۋحاناسىنا دا، ينستيتۋتقا دا الدەنەشە ىزدەپ بارىپ تاپپاعان. ۇيىنە جەتىپ ەسىنەن تانىپ قۇلادى. زارەسى ۇشىپ كەتكەن اعا-جەڭگەسى، اكە-شەشەسىنە تەلەفون سوقتى. امال جوق، شىندىقتىڭ بەتى اشىلدى. شەشەسى جىلاپ قويا بەردى. اكەسى تومەن قارادى. اعاسى مەن جەڭگەسى دە ءلام دەمەي وتىرىپ قالعان. اقىلداسا كەلە ابدىراشيدتى ىزدەپ تاپپاق بولدى. ءوزى قايدا كەتسە، وندا كەتسىن. قالايدا ءتىرى بالانى قولىنا ۇستاتسا بولدى. بالا كەرەك.

- وزىمە نەگە ايتپادىڭ؟ وزىمە؟ - دەيدى شىر-پىرى شىققان اناسى.

- سەن بايعۇستىڭ سول ماسكەۋدە نەگر مە؟ نەمىس پە؟ بىرەۋدەن تۋىپ بۇيراباس بىرەۋدى قۇشاقتاپ كەلمەگەنىڭە تاۋبا دەپ ەدىم. بولارى بولعان ەكەن. وزىمە ايتا بەرمەيسىڭ بە شىندىقتى. ا، قۇدايىم-اي! - دەدى سوسىن وتاعاسىنىڭ جانىنا وتىرا كەتتى كۇيىنىپ.

- اسپانداعى ايدى الامىن دەپ ۇمتىلىپ، جەردەگى قۇمدى دا ۋىسىمىزدان ساۋىلداتىپ توگىپ العان، قور بولعان قازاقپىز عوي ءبىز. جالعىز قىزىم، جالعىز قىزىم، سوناۋ ماسكەۋگە اپارىپ وقىتامىن. امەريكانىڭ وزىنە اپارامىن، دەپ تەكتەن-تەك اقشانى شاشىپ، تاپقان پايدامىز بۇل. وسىندا كوز الدىمىزدا بولسىن. لايىقتى بىرەۋ تابىلار. ارالاسىپ جۇرگەن جولداستارىمىزدىڭ اجەپتاۋىر ۇلدارى بار دەدىم، كوندىڭ بە؟ و، مەنىڭ قىزىم كەرەمەت. وقىمىستى بولادى. جۇلدىزدىڭ ءوزىن جۇلىپ الادى... - دەپ. اقىرى مىناۋ... قىزعا كەرەگى جاقسى جار. باياندى وتباسى ەدى... - دەپ بەتىن باسىپ وكسىگەن ايەلىنە:

- بولدى! سارناي بەرمە؟! - دەدى قولىن ءبىر-اق سەرمەگەن وتاعاسى.

- ودان دا دارىگەر شاقىرىپ مىنا قىزىڭدى ەمدەت. ءولۋدىڭ الدىندا قۇر سۇلدەسى قالىپتى. بارلىق اڭگىمە وسى جەردە قالسىن. قالعان ماسەلەنى ىڭعايىنا قاراي شەشەمىز، - دەدى باسقا بولمەگە كەتىپ قالدى. ىشتەگى دەرتى ىشتەرىندە قالعان وتباسى مۇشەلەرى، ەبىن تاۋىپ ەشكىمگە سەزدىرمەي، جان-جاققا ءابدىراشيد احمەتجانوۆ دەگەن دارىگەر، مەديسينا عىلىمىنىڭ كانديداتىن ىزدەپ سۇراۋ سالعان. ەش جەردەن دەرەك تاپپادى. كەتتى دەگەن، شەتەلگە بارماعان بولىپ شىقتى. بالانى قىزىلورداداعى اپكەسىنە بەردى دەگەن جاققا سالعان ساۋال دا دەرەكسىز قالدى. «ولگەننىڭ ارتىنان ولمەك جوق» قاشانعى جەر باۋىرلاسىن. ءشامسىنۇر ارۋ دا ەسىنە كەلىپ، ەتەك-باسىن جيناپ، تىرشىلىگىنە كىرىستى. كانديداتتىق ديسسەرتاسياسىن قورعادى. قىزمەتىن اتقاردى. جان دۇنيەسىنىڭ وزەگىندە جازىلماستاي مۇڭ مەن شەر تاس ءتۇيىن بولىپ سەمىپ بارا جاتتى. بۇلتتى كۇنگى جارق ەتىپ وتكەن جاسىنداي ابدىراشيدتەي ازامات كوركەم كەلبەتى مەن ەرگە تان ەرەكشە مىنەزىمەن كوكەيىندە جازىلعان حاتتاي قالىپ كەتتى. ءابدىراشيدتىڭ اۋزىنان ءتۇسىپ قالعانداي، كوزى تاناداي جالتىراعان بالپاقتاي ۇلى ون ايلىق كەزەڭدەگىدەي جانارى مولدىرەپ توپ-تومپاق قولدارىن سوزا ەڭبەكتەپ كەلە جاتقانداي. كوزىنە وسىدان باسقا تۇك كورىنبەيدى. بىرەۋگە ءجونىن، بىرەۋگە قىرىن كورسەتىپ تىنىمسىز زىرلاعان ۋاقىت شىركىن، وتىز جاسقا جەتپەگەن جاس ارۋدىڭ جاس جانىن قانسىراتا تىرناپ كەتتى. جالعىز ءوزى جاپان دالادا اداسىپ جۇرگەن سياقتى. ەندىگى بار الدانىشى عىلىمي ەڭبەگى، قىزمەتى. ءبارىن ۇمىتىپ كەتپەك بولىپ قۇلشىنا كىرىسەدى. ايتەۋىر ءتۇبى ءبىر جەڭىسكە جەتەتىندەي. ايتەۋىر ءبىر باياندى باقىت قايتا ورالىپ جوعالتىپ العان بالاسىنا دا، ارمانداعان ابدىراشيدىنە دە كەزدەسەتىن سياقتى. ۇمىتتەنەدى. كوز ۇشىنداعى ساعىمعا ەلتيدى. ەكەۋى دە وسى جەر بەتىندە ءتىرى ءجۇر عوي دەگەن ويعا توقتايدى. عاشىعىنان تاپقان ۇلىن، اكەسىنە سەرىك بولسىن دەپ ءوزى جانسەرىك قويعان ەدى، وزەگىن ورتەپ، جانىن جەگەن ازاپ قويسىن با؟ جارداي دەنەسى شوگىپ، قاسىقتاي بولىپ قاتىپ قالدى. ەشكىممەن ارالاسپايدى. سويلەسپەيدى. وڭاشالانا بەرەدى. قىزدارىنىڭ كۇرت قۇلدىراۋى اسىرەسە اتا-اناسىنىڭ ارقاسىنا ايازداي باتتى. اراعا تۇسىپ ايتتىرۋشىلار بولىپ ەدى، ىڭعاي بەرمەدى. ەشكىم ءوزىنىڭ ءابدىراشيتىنە جەتپەيدى. اق جارىلقاپ كۇن تۋىپ ۇلى دا تابىلىپ قالۋى مۇمكىن.

ارادا بەس-التى جىل وتكەندە بىر تانىستارى ءابدىراشيدتى كورگەندەرىن، قازىر وسى قالاداعى ساناتورياعا دەم الۋعا كەلگەنىن ايتتى. سول جەرگە ىزدەپ كەلدى. حوش، ءشامسىنۇر حانۋم بۇل سەنبىسىڭ؟ قايدان ءجۇرسىڭ؟ - بولدى ونىڭ ءبىرىنشى سوزى. جانىندا ءاپ-ادەمى ەكى بالانى ەرتكەن سۇلۋ ايەل كەلىنشەگى بولۋ كەرەك. مۇنىمەن اۋزىن جىبىرلاتىپ سالەمدەسىپ، ەكى بالاسىن ەرتىپ ارىرەك كەتىپ قالدى. كەيبىر كوكبەت، قىزعانشاق ايەلدەردەي كوزىن الارتىپ بۇلتىڭدامادى. ءۇن-ءتۇنسىز سول ادەمى كۇيىمەن كۇلىمسىرەپ كەتە بەردى. ءيا، ىزدەپ ءجۇرىپ تالعامىنا ساي، كەلىسى كەلىسكەن جۇبىن تاپقان ەكەن. پاراساتتىلىعىمەن بىرگە ءتان سالقىنقاندىلىعىنا دا بەيىمدەپ ۇلگىرىپتى. بۇرىنعىدان تولىققان، كيگەن كيىمدەرى دە ادەمى جاراسادى.

- ءابدىراشيد، ءابريد! - بۇرىن وسىلاي اتاۋشى ەدى. ءوز-ءوزىن توقتاتا الار ەمەس. كوزىنەن جاس پارلاپ قويا بەردى، اقىرىندا ىقىلىق اتىپ، وكسىپ كەتتى.

- ءوي، ساعان نە بولدى؟ وي، ءشامسىنۇر مىناۋىڭ ۇيات قوي، - دەپ قولتىعىنان سۇيەپ كەلىپ اعاش ساياسىنداعى ورىندىققا اكەلىپ وتىرعىزدى. قويا الار ەمەس. وسىناۋعى بەس-التى جىلدان بەرگى وكىنىشى، ساعىنىش، جان ازابى ءبارى-ءبارى كوز جاسى بولىپ بۇرقىراي اتقىلاپ جاتقان سياقتى.

- قوي ەندى كوز جاسىڭدى تىي، - دەدى اقىرىندا ءابدىراشيد باياعىداي قاتقىلداۋ ۇنمەن.

- جانىمىزدان ءوتىپ بارا جاتقان جۇرت نە دەيدى؟ ءايەلىم نە ويلايدى؟ جاستىق، ماستىق دەگەندەي. ءبىر كەزدەرى قىزىق داۋرەندى باستان وتكىزدىك. بارىنە ءوزىڭ كىنالىسىڭ؟ ىشكىلىككە سالىنعان، جەزوكشەلىكپەن اينالىسقان ايەلمەن ەسى دۇرىس ەركەك ءومىر سۇرە الا ما؟ ءوزىڭ ايتشى؟ ساعان ۇيلەنگەنىمدە، كىم بىلەدى؟ قاي تۇرمەنىڭ قۋىسىندا، قاي دۇڭگىرشەكتىڭ قالتارىسىندا بوتەلكەمدى قۇشاقتاپ جاتارىمدى. حوش، سونىمەن مۇندا قايدان ءجۇرسىڭ؟ الدە مەنىڭ وسىندا ەكەنىمدى ەستىپ، ىزدەپ كەلدىڭ بە؟ - دەدى شىتىنا قاراپ. ىقىلىقتاپ وكسىگىن باسا الماي وتىرعان ءشامسىنۇر ءۇنسىز باسىن يزەدى. ءابدىراشيد وعان ويلانا قارادى.

- ەندى مۇنداي ادەتتى قوي. مەن ساعان ەندى جوقپىن. بىرەۋدىڭ سوڭىنا تۇسسەڭ جەردىڭ تۇبىنە دەيىن ىزدەپ باراتىن جامان ادەتىڭ بارىن بىلەمىن. مەنىڭ نەكەلى ايەلىم، بالا-شاعام بار. سەن دە ءوز جولىڭدى تاپ. ءوزىڭ ماسكەۋ مەن الماتىنىڭ اراسىن ارمانسىز شارلاپ، مىقتىلاردىڭ كوز ايىمىنا اينالعان گۇلى ەكەنسىڭ عوي، قاراعىم. ەندى اڭگىمەنى وسىمەن دوعارايىق، - دەدى ورنىنان تۇرىپ كەتە باردى. اسىرەسە ونىڭ «ماسكەۋ مەن الماتىنىڭ اراسىن ارمانسىز شارلاپ مىقتىلاردىڭ كوز ايىمى» دەگەن ءسوزى ايەلدىڭ بەتىنە بىر ۋىس شوق شاشىپ جىبەرگەنمەن بىردەي ەدى. ونىڭ ۇستىنە مۇنداي قورلىق ءسوزدى ءومىر بويى ارمانداعان، اسىل ازاماتتىڭ اۋزىنان ەستۋ ولىممەن تەڭ ەمەس پە؟ ول ورنىنان اتىپ تۇردى. جىلاعانىن دا قويىپ، تاس ءتۇيىن بولىپ العان سياقتى. كەتىپ بارا جاتقان ءابدىراشيدتىڭ قولىنان ۇستاي الدى.

- توقتا! ۇلىمدى قايدا جىبەردىڭ؟ ۇلىمنىڭ قايدا ەكەنىن ايت؟ جانسەرىكتى كىمگە بەردىڭ؟ - دەدى ەرىندەرى ءدىر-ءدىر ەتە باسىلىپ.

- ءا، ۇلىم دەيسىڭ بە؟ جانسەرىك پە؟ بۇل سۇراعىڭنىڭ ءجونى بولەك، - دەدى ءسال ايالداعان ءابدىراشيد.

- قانشا دەگەنمەن اناسىڭ عوي. ءوزىڭ ىشكىلىككە اۋەستىگىڭدى، جىگىتتەرمەن قىدىرا بەرەتىنىڭدى قويدىڭ با؟ - دەدى شىتىنا قاراپ. - ونداي جاعدايدا بالانى ىزدەپ قايتەسىڭ؟ جاپ-جاقسى ءوسىپ كەلە جاتقان جاعىندا جۇرە بەرسىن. تيمە...

- ءابدىراش ولاي دەمە؟ مەن قازىر ءبارىن قويعانمىن. ماعان بالامنىڭ، جانسەرىگىمنىڭ قايدا ەكەنىن ايت؟ مەنىڭ ۇلىممەن بىرگە بولعىم كەلەدى. جانسەرىك قايدا؟ - دەدى بۇل دا شىتىناپ. ءابدىراشيد ەندى ونە بويىنا انىقتاپ كوز سالعانداي.

- ءيا سوزىڭنىڭ جانى بار. شامالى ءوڭىڭ وڭالىپ، قونىمدى، جاراستىقتى كيىم كيىپ العان سياقتىسىڭ، - دەدى جىلى شىراي تانىتقانداي بولىپ. سوسىن ويلانا قاراپ قالىپ.

- بالا قىزىلوردادا. تۋىس اپكەمنىڭ قولىندا. ءبىراق... - دەدى مۇدىرىپ. - تەك بارىپ كورىپ كەلەمىن دەمەسەڭ؟ ساعىنعان شىعارسىڭ؟ قۇجات بويىنشا بالا سول كىسىنىڭ اتىنا جازىلعان. ەندى باسقا امال بولمادى. سەن ىشىپ الىپ ءبىر جەرگە تاستاپ كەتەسىڭ بە دەپ... باياعىداي قاباعى تۇيىلە، سۇستانعان ءابدىراشيد وعان تۇنجىراي قارادى. قالتاسىنان قالام-قاعاز الدى دا، بىر ادرەستى جازىپ ۇسىندى. سوسىن ارشىنداي باسىپ كەتە بەردى. جۇرەگى لوق ەتە اياعىنىڭ استىنا تۇسىپ كەتكەندەي بولعان ايەل:

- ءابدىراشيد! - دەپ ىشقىنا ايعايلاپ جىبەرگەنىن بىلمەي قالدى. ول بۇرىلمادى. ۇزاپ كەتتى. ەسىنەن اداسقانداي از-كەم ابدىراپ تۇرىپ قالعان ايەلدىڭ قۇلاعىنا: «ماسكەۋ مەن الماتىنىڭ اراسىن...» مىقتىلاردىڭ... ولار سەنى ءالى ەستەرىنەن شىعارا الماي ءجۇر ەكەن»... دەگەن ءسوزى كۇمبىرلەپ جەتكەندەي. سىلكىنە بويىن كوتەرىپ الدى. ەرنى جىمقىرىلا، جۇدىرىعى تۇيىلىپ كەتتى. بەلىن بەكەم بۋىنعانداي. تەز-تەز باسىپ جونەلە بەردى.

- مەن سەنىڭ كوكەيىڭدە ماڭگى جەزوكشە، بۇزىلعان ايەل رەتىندە جاتتالىپ قالعان ەكەنمىن. مەن تۋرالى جامان، جيرەنىشتى ويدا ەكەنسىڭ؟ جوق. جوق ءابدىراشيد قاتەلەسەسىڭ؟ قاتەلەسەسىڭ؟ سەن، سەن ءالى مەنى ەسىڭە الاتىن بولاسىڭ. سەن ءالى-اق. اه! ءشامسىنۇر دەيتىن بولاسىڭ؟ ۇلىمدى الىپ الايىن، تەك ۇلىمدى. ۇلىما، \\\جانسەرىگىمە ءبىر جەتەيىنشى!

- جانسەرىگىم، بوتام.

ول ۇلىن دا ىزدەپ تاپتى. بەس-التى جاستاعى اجەپتاۋىر بولىپ ەسىن جيناپ قالعان بالا ءوز اناسىن تانىمادى.

- جانسەرىك! بوتام! ۇلىم! - دەپ ۇمتىلعاننان-اق، تۋرا قاشتى. اسىراپ ءوسىرگەن اناسىنىڭ قۇشاعىنا بارىپ تىعىلدى. قولىنان تارتىپ يكەمدەپ ەدى، باقىرىپ جىلادى. ءيا، ەشۋاقىتتا جالعان سويلەمەيتىن. ادامگەرشىلىكتەن اتتامايتىن ءابدىراشيد دۇرىس ايتىپتى. بالا بالقوجا اۋلەتى وتباسىسىنىڭ ۇلى بولىپ، اتى-ءجونى بالقوجاۇلى جانسەرىك بولىپ جازىلىپ كەتىپتى. زار ەڭىرەگەن ءشامسىنۇر تۋعان پەرزەنتىن شىنىمەن جوعالتقانىنا كوزى جەتكەندەي، ىشى ۋىلجىپ كەتتى. كۇشپەن تارتىپ باۋىرىنا باستى. قۇشىپ، سۇيدى. ءابدىراشيدتىڭ اۋزىنان تۇسىپ قالعانداي ۇلىن قيماي-قيماي، كوز جاسى پارلاپ كەتە بەردى. اكەسىنىڭ بەدەلىمەن سوت ارقىلى ارەكەت ەتكەن. بالا شەشەسىنە جولاماي قاشىپ كەتكەن سوڭ، زاڭ كۇشىن جويدى. جامان سانسىرادى. تاعى ءبىر ىزدەپ بارعاندا، تەگى جانسەرىكتى كۇشپەن تارتىپ اكەتىپ قالدى دەپ قورىقسا كەرەك دامەگۇل اپا وزبەكستان جاققا كوشىپ كەتىپتى. ىزدەستىرە باستادى. دەرەكسىز قالدى. جىلدار وتە بەردى. عىلىم دوكتورلىعىن قورعادى. پروفەسسور اتاعىن الدى. باس دارىگەرلىككە كوتەرىلدى. ەگەمەن ەل بولدىق. اۋقاتتى اكەسىنىڭ ءبىر جاقسىلىعى ءوزى جۇمىس ىستەيتىن قالانىڭ ورتاسىنداعى ۇلكەن اۋرۋحانانىڭ قىزى ءشامسىنۇردىڭ جەكەمەنشىگىنە اينالدىرىپ، عىلىمي ورتالىق اشۋىنا دا مۇمكىندىك جاساپ بەردى. عىلىمي ىزدەنىسپەن، باسشىلىق قىزمەتكە بەرىلىپ جۇبانىش تاپقانداي بولدى.

- ول دۇرىس ايتادى... دەيدى كەيدە ءوز-وزىمەن وڭاشا قالعان ءبىر ساتىندە اۋىر ويعا شومىپ، ماڭدايىن سۇيەپ كۇبىرلەپ.

- بارىنە ءوزىم كىنالى. اكەمنىڭ بايلىعى مەن لاۋازىمىنا ماستانىپ ءومىر وسىنداي ەكەن. بۇل قىزىقتار تاۋسىلمايدى. مەنىڭ الدىمنان شىعار كەدەرگى جوق دەپ ويلاپپىن. سەن كەزدەسىپ كوزىمدى اشپاعاندا، جانسەرىكتەي ۇلىم بولار ما ەدى؟ بالكىم تۇرمەنىڭ تۇكپىرىندە، دۇڭگىرشەكتىڭ تاساسىندا بوتەلكەمدى قۇشاقتاپ، ءورىم-ءورىم كيىممەن جۇرەر مە ەدىم؟ راحمەت، ءابدىراشيد! ساعان راحمەت. ءايەلدىك نامىسىمدى، انالىق مەيىرىمىمدى وياتتىڭ...

ءيا، وسىلايشا ول ۇلىمەن، جانسەرىگىمەن ارادا جيىرما ەكى جىل وتكەن دە ءولى مەن ءتىرىنىڭ اراسىندا جولىعىپ ەدى. الدىندا تۋرا ءابدىراشيدتىڭ ءوزىن كورگەندەي بولعانى راس. جوق بۇل ۋىلجىعان جاس ۇلى جانسەرىگىنىڭ ءوزى عوي. اتاسى مەن اجەسى بىلسە قانداي قۋانعان بولار ەدى. ءاتتەڭ ولار ومىردەن وزىپ كەتتى عوي. اسارىن اساپ، جاسارىن جاساپ دەگەندەي جاقسى ءومىر ءسۇرىپ كەتتى. دەسە دە، وسى ءشامسىنۇردىڭ قايعىسى ارقالارىنا ايازداي باتقانى راس. اعالارىنىڭ ەكەۋى دە ەكى قالادا اجەپتاۋىر قىزمەتتە. تەلەفونمەن حابارلاسىپ تۇرادى. ۇلكەن اعاسىنىڭ بالاسى قولىندا مەكتەپتە وقيدى.

- اپىر-اۋ، مىنا جانسەرىك مۇنداي حالگە قايتىپ تۇستى. نەندەي سۇمدىققا ۇشىراعان؟ قاي جەرلەردە، كىمدەردىڭ اراسىندا بولدى؟ ويدان وي ۇرىپ، قاتتى قالجىرادى. ءبىر ساتكە مىزعىپ كەتكەن ەكەن.

- ءشامسىنۇر قاسىم قىزى، - دەگەن اعا مەدبيكەنىڭ داۋسىنان وياندى.

- سىرقات ۇيقىسىنان وياندى. سيستەمانى الىپ تاستادىم. قايدان كەلدىم؟ مۇندا كىم اكەلدى؟ كەتەمىن! - دەپ داۋ سوعىپ جاتىر - دەدى بار جاعدايدى ايتىپ. باس دارىگەر ورنىنان اتىپ تۇردى. اپتىعا پالاتاعا كەلگەندە سىرقات جىگىت اۋزىنا كەلگەنىن ساپىرىپ، بوقتىقتىڭ نەشە ءتۇرىن بوراتىپ جاتىر ەكەن.

- شەشەڭنىڭ، اكەڭنىڭ، ۆاليا، دۋسيا، ۆلاديك، يۆان، پەتيا... - دەپ كىلەڭ ورىستاردىڭ ەسىمىن ايتادى. تاپ-تازا ورىس تىلىندە سويلەيدى.

- شەتىڭنەن اتىپ تاستايمىن. ۇرىپ ولتىرەمىن. قيراتامىن. سوعامىن. ىزدەپ تاۋىپ الامىن! - ورنىنان تۇرىپ كەتپەك بولادى. ءالى جوق. ايتەۋىر بىرەۋلەرگە ىزالى.

- تىنىشتالىڭىز! ءسىز اۋرۋحاناداسىز. وتە كۇردەلى وپەراسيا جاسالىپ، ولىمنەن قالدىڭىز، - دەدى جانىنا كەلىپ جامىلعىسىن جوندەگەن باس دارىگەر. بۇل كەزدە سيستەمانى وزگەرتۋگە مەدبيكە شىعىپ كەتكەن. پالاتادا انا مەن بالا عانا.

- جانسەرىك قالقام، مۇنداي حالگە قالاي تۇستىڭ؟ سەنى باعىپ-قاعىپ قاراعان اناڭ دامەگۇل اپاڭ قايدا؟ ۇزاق جىل قىزىلوردادا بولمادىڭدار عوي؟ - دەدى بالانىڭ شاشىنان سيپاپ بەتىنە ۇڭىلگەن ءشامسىنۇر اناعا جانسەرىك اڭتارىلا بۇرىلعان.

- ءسىز ونى قايدان تانيسىز؟ - دەپ قالدى دا. سويلەگەننىڭ وزىنە كادىمگىدەي اۋىرسىنىپ، قارا تەرگە تۇسكەن ەدى.

- دامەگۇل اپا، وسىدان ون جىل بۇرىن، مەن مەكتەپتى بىتىرگەن جىلى ءولىپ قالعان. مەن سول تاشكەنتتە ءبىراز جۇمىس ىستەدىم. دوس تاپتىم، كەيىن اۋىلعا قىزىلورداعا بارىپ ەدىم. قاڭعىباس بولىپ كەتىپسىڭ دەپ تۋىسقاندار جاقتىرمادى. اسىراندىسىڭ. تاستاندىسىڭ، - دەدى، سوسىن كەتىپ قالدىم. دوستارىمدى تاپتىم. ىشەمىز، قىدىرامىز، - دەيدى وزىنشە ءماز بولىپ كۇلىپ.

- مۇندا قاشان كەلدىڭ؟ بىرەۋ اكەلدى مە؟ - دەدى ءبارىن ءبىلىپ العىسى كەلگەن باس دارىگەر.

- جاقىندا كەلگەنمىن. جاقسى جۇمىس تاۋىپ بەرەمىز. اقشاسى دا ءتاۋىر تولەنەدى دەپ ءبىر كاسىپكەر اكەلگەن. مەن الگى ءوزىمىزدىڭ دۋسيانى الا كەلىپ ەدىم. مۇندا بىرەۋلەر قىرىنداپ، سوسىن توبەلەستىك، - سىرقات قاباعىن شىتىنا بەتىن بۇرىپ الدى. ماڭدايىنا تەر ساۋىلداپ، تاعى القىنىپ قالدى.

- مەن ايتتىم، مەنى ادام كورمەيتىن جەرگە جاسىرىڭدار. پوليسيا مەن دارىگەرلەر كورمەسىن دەدىم. ءوزىم-اق جازىلىپ كەتەر ەدىم عوي. كەتىپ قالار ەدىم. قوزعالا الار ەمەسپىن. تۇلا-بويىم سىرقىرايدى، - دەيدى كەزەرگەن ەرنىن جالاپ.

- جانسەرىك سەنىڭ ءوز اناڭ ءتىرى. ول سەنى ىزدەپ ءجۇر، - دەپ ەشكىم ايتقان جوق پا؟ اكەڭ تۋرالى شە؟ سەن ولاردى كورگەن جوقسىڭ با؟ - دەدى سىر تارتا سويلەگەن انا. دەم الدى ما؟ ويلاندى ما؟ از-كەم ءۇنسىز قالعان سىرقات:

- ەمىس، ەمىس ەسىمدە. ءبىر ادەمى كيىنگەن، ادەمى اپا كەلىپ سەن مەنىڭ بالامسىڭ دەپ قاتتى جىلادى. كەيىن كەتىپ قالعان. سوسىن دامەگۇل اپا ەكەۋمىز بقحاراعا كوشىپ كەتتىك. كەيىن قاراقالپاقستاندا، تاشكەنتتە بولدىق. كەيىن اپام بىردەن اۋىردى دا قايتىس بولدى. مەن، مەن ءبىر ءوزىم اندا دوستارىممەن.

قارا تەرگە تۇسكەن سىرقات تاعى دا بوعاۋىز بەن بوقتىقتارىنا باستى. مەدبيكە سيستەمانى الىپ كەلدى. ءومىردىڭ تاۋقىمەتىن تارتىپ، اۋزى كۇيگەن ءشامسىنۇر انا ادامعا سىر اشپاۋعا بەلىن بەكەم بۋدى. اۋرۋدىڭ جانىنان شىقپاۋدى باس مەدبيكەگە جۇكتەدى.

- ءوزىڭ ەم جاساۋدى قاداعالاپ، جانىڭدا بول، ءارى كەتسە ءبىر كۇندە كەلەمىن. ءبىر ۇياتتى كىسىنىڭ جۇمىسىمەن كەتىپ بارامىن، - دەدى.

شىندىعىنا كەلگەندە شەت ەلگە، جاقسى ناركولوگپەن اقىلداسۋعا ۇشاقپەن ۇشىپ كەتپەك ەدى. ءولىپ-ولىپ جەتكەن بالاسىن قايتسە دە ادام قاتارىنا قوسۋ. ۇشاققا ەندى شىققالى تۇرعاندا ءبىر بەيتانىس جىگىت شاعىن كونۆەرت ۇسىندى:

- ءبىر كىسى سىزگە وسى حاتتى بەرە سال دەدى دە ءوزى اسىعىس كەتىپ قالدى، - دەدى كەشىرىم وتىنگەندەي. «عىلىمي ينستيتۋت قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءبىرى شىعار، الدەبىر قۇجاتتاردى ۇمىتقان» دەگەن ويمەن الگى شاعىن كونۆەرتتى سومكەسىنە سالا سالدى. نەشە كۇنگى ءجۇرىس وي ازابى كادىمگىدەي-اق قالجىراتىپ تاستاعان ەدى. ۇشاققا وتىرىسىمەن ۇيقىعا كەتكەن. ۇلكەن قالانىڭ اەروپورتىنا كەلگەندە بىر-اق وياندى. قوناق ۇيگە كەلىسىمەن، جۋىنىپ-شايىنىپ، سومكەسىندەگى الدەبىر زاتتاردى الماق بولعاندا، ماناعى كونۆەرت كوزىنە ءتۇستى.

- بۇل كىمنەن بولدى؟ نە ماسەلە ەكەن؟ - حاتقا كوز جۇگىرتكەن. سوڭىنداعى جازۋعا كوزى تۇسىسىمەن:

- ءابدىراشيد! - دەپ شىڭعىرىپ جىبەردى:

- جانىم-اۋ، بۇل سەن بە ەدىڭ؟ قايداسىڭ؟ نەگە كەزدەسپەدىڭ؟ نەگە ءبىر اۋىز سويلەسپەدىڭ؟ مەنى ءالى دە وزىڭە تەڭگەرمەيسىڭ بە؟ مۇنىڭ نە؟ - دەپ كوزىنەن جاس پارلاپ قويا بەرسىن. سول ەڭىرەپ جىلاپ وتىرعان بويدا حاتتى وقي بەردى:

- ءشامسىنۇر، سالەمەتسىڭ بە؟ - دەپ باستالىپتى حات. ارينە كۇتپەگەن شىعارسىڭ. رەنجىمە وسى حاتتى جازۋعا تۋرا كەلدى. قازىر جانسەرىك سەنىڭ اۋرۋحاناڭدا. ءوز ۇلىڭ عوي، امان-ەسەن ساۋىعۋىنا قولدان كەلگەن جاعدايدى جاسارسىڭ؟ جەنسەرىك سەنىمەن بىرگە مەنىڭ دە ۇلىم عوي. تۇلا بويىم تۇڭعىشىم. سەنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىڭە سەنبەگەن سوڭ، اپكەمنىڭ قولىنا ءوزىم الىپ بارىپ بەردىم. كەيىن سەن تارتىپ اكەتىپ قالادى دەپ قورقىپ اپكەم توركىنى قاراقالپاقستان جاققا كوشىپ كەتكەن. حابارلاسىپ، قارجىمەن قامتاماسىز ەتىپ تۇردىم. دامەگۇل اپكەمدى قايتىس بولدى دەپ ەستىسىمەن تاشكەنتكە جەتكەنمىن. جانسەرىكتى تابا الماي قالدىم. ون جىل بويىنا ءار جەردە ءجۇر دەگەن دەرەكپەن ىزدەي-ىزدەي ايتەۋىر بەتپە-بەت كەلۋگە ءساتى تۇسپەدى. ويتكەنى ول، ناشاقورلار توبىنا بارىپ قوسىلىپ كەتىپتى. كادىمگى ءۇي-كۇيسىز قاڭعىباس بولدى. ەڭ سوڭعى رەت شىمكەنتتە دەگەن دەرەكپەن تانىس كاسىپكەر ارقىلى ونى جۇمىسقا ورنالاستىرماق نيەتپەن الماتىعا الدىردىم. ويىم جۇمىسقا الدانسا، قاڭعىباستىعىن قويار. ءبىر جاعى اناسى دا وسىندا عوي، ءساتىن سالسا تابىسىپ كەتەر دەگەن نيەت بولدى. بىرەر ايدا قايتا اينالىپ سوقسام، ول قاڭعىباستاردىڭ ىشىنە، كۇل-قوقىس جاشىكتەردىڭ جانىنا قايتا بارىپتى. ەرتەڭىنە قان-جوسا بولىپ جاتقان ءۇستىنە ءتۇستىم. تەز پوليسياعا حابارلاسىپ، سەنىڭ اۋرۋحاناڭنان «جەدەل جاردەم» شاقىرتقىزدىم.

ءشامسىنۇر، سەنىڭ ءومىرىڭدى وزگەرتىپ، ۇلكەن باسشىلىققا دەيىن كوتەرىلىپ، كەلەلى عىلىمي جۇمىستار جۇرگىزىپ جاتقانىڭا قۋانىشتىمىن. ومىردەن وڭباي اداسىپ، جالعىز پەرزەنتىن جوعالتقان اناعا، ءتاڭىرىمنىڭ مەيىرىمى تۇسكەن شىعار. تۇڭعيىققا باتىپ، جوق بولىپ كەتە جازداعان جەرىنەن مالتىپ شىعىپ بيىككە قايتا شىعۋ ەردىڭ ەرىنىڭ قولىنان كەلەر ءىس. ۇلىمدى جانسەرىگىمدى قولىمنان كەلگەنشە كوزىمنەن تاسا ەتپەۋگە تىرىستىم. ويناپ ءجۇرىپ وت باسىپ، بولاشاققا جەڭىل-جەلپى قاراۋدىڭ سوڭى، شالاجانسار بولىپ اياقتالاتىنى ءومىردىڭ زاڭى. بۇل اكسيوما «باسىڭمەن ىستەدىڭ - موينىڭمەن كوتەر» دەگەن ماقالدىڭ ءمانى وسى. مەنىڭ ساعان ويلانباي كەزدەسۋىم. سەنىڭ جەڭىل ءجۇرىسىڭ. بىزدەن بولعان بالانىڭ سورىمەن اياقتالدى. كەش. ءبارى دە كەش. بالكىم، بارىنە كىنالى مەن شىعارمىن. كەش. كەشە الساڭ. امان-ەسەن بول. وسى بالا امان بولسا، حابارلاس بولارمىز.

ءابدىراشيد».

حات قولىنان ءتۇسىپ كەتكەن ءشامسينۋر، بەتىن ەكى قولىمەن باسا جاستىققا قۇلاپ ءتۇستى. ءوز-ءوزىن باسا الساشى. وكسي بەردى.

- اداسىپ بارا جاتقان جولىمنان، قاناتىڭمەن قاعىپ، ادال، اق جولعا يكەمدەۋگە سەنى ماعان اللا جىبەرگەن پەرىشتە مە ەدىڭ. بىلە-بىلسەڭ، وسىنشاما بيىككە جەتىپ، قاتارىمنان وزىپ؛ ءشامسىنۇر اپا... پروفەسسور ءشامسىنۇر اتانۋىم - سەنىڭ ارقاڭ. جارق ەتكەن شوق جۇلدىزىم بولىپ، جولىما نۇرىڭدى توگىپ ەدىڭ. تىم اسپانداپ كەتىپ قولىم جەتپەسە دە، ومىرلىك ارمانىما اينالدىڭ. سوناۋ-سوناۋ الىستان-اق، مەنىڭ بولاشاعىمنىڭ شۇعىلاسىن جارقىراتقان سەن ەدىڭ. سەن. سەنىڭ ماڭگىگە جۇرەگىمدە جاتتالعان اتىڭ. وزىڭنەن قالعان ۇرپاق، جانسەرىگىڭ. مەنى ومىرگە ۇمتىلدىردى. اشىندىردى. جىگەرلەندىردى. ءوزىڭ ايتا بەرەتىن كوڭ قوقىستىڭ اراسىندا كومۋلى جاتقان جەرىمنەن جۇلىپ الدىڭ. كىنا سەنەن ەمەس مەننەن. كەشە الساڭ سەن كەشىر، جان ساۋلەم. وتىمدى مازداتىپ، شىراعىمدى جاققان اسىلىم... ۇلىمىزدى، جانسەرىگىمىزدى ادامزات، ەر ازامات قاتارىنا تەڭەۋىمىز كەرەك.

سوسىن ول، تەلەفوننىڭ جانىنا وتىرىپ، ءوزى ىزدەپ كەلگەن اتاقتى ناركولوگ مامان جۇمىس ىستەيتىن اكادەميانىڭ نومىرىن تەرە باستادى.

ورىنكۇل ءتاجى