ەرتىس ورمانىندا مەشىت اشقان عابدىل-ۋاحيت حازىرەت كىم بولعان
عابدىل- ۋاحيت تىلەنشى ۇلىنىڭ كەسەنەسى - ەرتىس- بايان وڭىرىندەگى قاسيەتتى ورىنداردىڭ ءبىرى. ەرەكشە ساۋلەتپەن سالىنعان كەسەنەگە ءتاۋ ەتىپ بارۋشىلار سانى بۇگىندە ءۇزىلىپ كورگەن ەمەس.
«ەرتىس ورمانى» رەزەرۆاتىنىڭ شالداي بولىگىندەگى قالىڭ قاراعايدىڭ اراسى كەزىندە قازاق بالالارى ساۋات اشىپ، ەسكىشە حات تانىعان ورتا بولعان.
ⅩⅨ عاسىردىڭ سوڭى - XX عاسىردىڭ باسىندا حازىرەت عابدىل- ۋاحيت تىلەنشى ۇلىنىڭ باستاماسىمەن بۇل جەردە مەشىت، مەدرەسەلەر سالىنىپ، حالىقتى يماندىلىققا ۇيىتتى.
ونىڭ ەسىمى ءدىني قايراتكەر رەتىندە كوپتەگەن كىتاپتارعا ەنگەن.
حازىرەت عابدىل-ۋاحيت تىلەنشى ۇلى ءوز زامانىنىڭ تانىمال ادامى بولعان. ادالدىق پەن ادىلدىككە، ىزگىلىك پەن مەيىرىمدىلىككە باستايتىن يسلام ءدىنىن تەرەڭىنەن مەڭگەرىپ، ونى حالىق اراسىندا ناسيحاتتادى. حالىق قۇرمەتىنە بولەنىپ، ەل اراسىندا بەدەلى جوعارى بولعان.
ول 1853 -جىلى ومىرگە كەلگەن. التى جاسىنان باستاپ اۋىل مولداسىنان ءدارىس الدى.
سەمەي وڭىرىندەگى قاپياش، شارحى، ءشامشى، شەريازدان دەگەن بىلىكتى ۇستازداردان يسلام ءدىنى جونىندە تەرەڭ ءدارىس الىپ، سەگىز جىل وقىدى دا، ءبىلىمىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ ءۇشىن 1873 -جىلى بۇحاراداعى ء«مىر اراب» مەدرەسەسىنە قابىلدانىپ، مۇندا 15 جىل وقيدى.
«حازىرەت» ءدىني دارەجەسىنە جەتۋ ءۇشىن ءومىرىنىڭ 25 جىلىن وقۋ- بىلىمگە ارناعان.
ءبىر دەرەكتەردە ونىڭ عۇلاما ءماشھۇر جۇسىپپەن بىرگە وقىعانى تۋرالى دا ايتىلادى. ماشەكەڭ حازىرەتتىڭ قاسيەتىنە، بىلىمىنە ءتانتى بولىپ، مىنا ءبىر ولەڭ جولدارىن ارناعان:
بەلگىلى ورتا جۇزدەن ول اسقانىڭ.
اقىلىڭ بىلىمىنە جاراسقانىڭ.
تۋىسىڭ بۇقار بارعان عابدىلۋاحيت،
سونىمەن سارىارقاعا ءدىن اشقانىن.
اتاعىن ءبىر ءوزىڭنىڭ جەتكەن ەدى،
ءدىن - قارىنداس جەر ءجۇزى بىلگەن ەدى.
زيانكەس، ۇرى-قارى قىر ەلىنىڭ.
بالتا شاپ تامىرىنا دەگەنىڭدى،
ەستىدى دۇنيە ءجۇزى بارشا عالام.
تۋعان جەرىنە ورالعان حازىرەت شاكىرت وقىتۋمەن شۇعىلدانادى. وتكەن عاسىردىڭ باسىندا تەمىرعالى بولىس سالدىرعان مەشىتتىڭ يمامى ءارى ۇستازى بولدى. 500 ادامعا ارنالعان مەشىتتىڭ ورنى قازىرگى شارباقتى اۋدانىنىڭ ەسىلباي اۋىلىندا ساقتالىپ قالعان.
ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا اربيگەن اۋىلىنىڭ وڭتۇستىك- شىعىسىنداعى «كەلدىقىز» جايلاۋىنا ءوزى سالدىرعان مەشىتتە ۇستازدىق جۇمىسىن جالعاستىردى.
اۋباكىر، سماعۇل، ءسادۋاقاس دەگەن شاكىرتتەرى ترويتسك قالاسىنداعى جوعارى ءدىني وقۋ ورنىنا قابىلدانىپ، ءوزىنىڭ جولىن قۋىپ، حازىرەت اتاعىنا يە بولادى.
عابدۋل-ۋاحيت حازىرەتتى جەرگىلىكتى حالىق ءدىندى اپيىن ساناعان كەڭەس وكىمەتى كەزىندە دە پىر تۇتتى. اڭىزدار مەن حيكايالارعا سۇيەنسەك، عابدىل-ۋاحيت حازىرەت اينالاسىنداعى ادامدارعا ايرىقشا اسەر ەتىپ، دۇعامەن ەمدەۋ قابىلەتىنە دە يە بولعان.
ەل اۋزىنداعى اڭىزداردىڭ بىرىندە حازىرەت ناماز وقىپ وتىرعان ساتتە كەلدىقىز قونىسىنا جالعان اقپارمەن قىزىلدار جاساعى كەلىپ قالادى. ەكى سولدات حازىرەتتى اتۋ ءۇشىن ورمانعا الىپ شىعادى.
اتار الدىندا حازىرەت ولاردان ناماز وقۋعا رۇقسات سۇرايدى. وقىپ بولعان سوڭ «مەن دايىنمىن» دەپتى. وعان باعىتتالعان مىلتىق ءۇش رەت اتىلماي قالادى.
بولعان جايتتى كومانديرلەرىنە ايتقاندا ول اقساقالدىڭ جاي ادام ەمەس ەكەنىن ءتۇسىنىپ، وعان بۇدان بىلاي ەشكىم تيىسپەسىن دەگەن انىقتاما جازىپ بەرگەن ەكەن.
حازىرەت 1926 -جىلى دۇنيەدەن وتكەن سوڭ باسىنا التى قاناتتى، اعاش بورەنەلەردەن ءۇي تۇرعىزىلعان. 1940 -جىلى جازدا قازىرگى «ەرتىس ورمانى» رەزەرۆاتى اۋماعىندا الاپات ءورت تۇرىپ، جولىنداعىنىڭ بارلىعىن جايپايدى.
قالىڭ ءورت عۇلامانىڭ اعاش كەسەنەسىنە كەلگەن بەتتە ەكىگە ايرىلىپ، كەسەنەگە تيمەستەن ءوتىپ كەتە بەرگەن. بۇل جايتتى كوزىمەن كورگەن كونەكوز قاريالار ءالى كۇنگە اڭىز قىلىپ ايتىپ وتىرادى.
عابدىل- ۋاحيت تىلەنشى ۇلىنىڭ كەسەنەسى 2012 -جىلى كەشەن رەتىندە قايتا سالىندى. بۇگىندە قاسيەت يەسىنىڭ كەسەنەسىنە ءتاۋ ەتىپ باراتىنداردىڭ قاتارى كوپ.
ەسكە سالا كەتەيىك، وسىعان دەيىن قونايەۆتاعى بولەك اتا كەسەنەسى مەملەكەتكە قايتارىلعانىن حابارلاعان ەدىك.
اۆتور
مۇرات اياعان
