ەركە سىلقىم كۇيىنىڭ فەنومەنى نەدە؟
استانا. KAZINFORM - ارنايى ەسكەرتكىش قويىلعان ءبىر عانا كۇي بار. ول - «ەركە سىلقىم» كۇيى.
ءار عاسىردىڭ تانىمال كۇيلەرى بولادى. ولار كوپ ەمەس، ءبىر قولدىڭ ساۋساعىمەن عانا ساناۋعا كەلەدى. مىنە، «ەركە سىلقىم» سول ازدىڭ ءبىرى. كەز كەلگەن ادامنان بارىپ «ءوزىڭىز بىلەتىن ءۇش كۇيدى اتاي الاسىز با؟»، - دەپ سۇراڭىز. وسى ءۇش كۇيدىڭ بىرەۋى «ەركە سىلقىم» بولادى.
بۇل ماقالانى جازۋ كەرەك دەپ جۇرگەنىمىزگە بىرنەشە جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. ويىمىزدا ماقالا جوسپارىن قۇراپ، تەرىپ-تالداپ تاستاساق تا، باسىن قوسىپ، ءبۇتىن جازبا رەتىندە وقىرمانعا ۇسىنۋدىڭ رەتى كەلمەگەن ەدى. كۇنى كەشە عانا كۇيدىڭ اۆتورى ءابدىمومىن جەلدىبايەۆ دۇنيەدەن ءوتتى دەپ حابار ەستىگەن سوڭ، العاشقى ويعا كەلگەنى وسى بولاتىن. ءبىر جاعىنان كۇيشى اتامىزدىڭ رۋحى الدىندا تاعزىم رەتىندە، ەكىنشىدەن قاراپايىم قازاققا «ەركە سىلقىم نەگە تانىمال بولدى؟» دەگەن سۇراعىنا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن بۇل ماقالامىزدى جازباققا نيەت ەتتىك.
قۇرمەتتى وقىرمان، ءسوز باسىنان ەسكەرتە كەتەيىن. بۇل ماقالامىزدا «عاجاپ، تاڭعاجايىپ كۇي» دەگەندەي جالپىلاما ماقتاۋدى وقي المايسىز. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز كۇيدى قاراپايىم وقىرمان (كاسىبي مۋزىكادان حابارى جوق) تۇسىنە الاتىنداي تالداپ جازۋ. جانە بۇل كۇيدىڭ قازاقتىڭ وڭ جامباسىنا كەلىپ، «نەگە ءدال وسى كۇيدىڭ باعى جاندى؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋ.
«ەركە سىلقىم» كۇيىنە قويىلعان ەسكەرتكىش. شۋ قالاسى س. سەيفۋللين اتىنداعى كوشە.
ⅩⅩ عاسىر قازاق دالاسىنا جاڭا مۋزىكا مادەنيەتىمەن كەلدى. بۇل، اسىرەسە، عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا انىق بايقالدى. مىسالعا، قۇرمانعازى مەن تاتتىمبەت، ءبىرجان مەن مۇحيت سىندى ونەرپازدار قالىپتاستىرعان/جالعاستىرعان ءان مەن كۇيدىڭ ارناسى باسقا جاققا بۇرىلدى. مۇنىڭ سەبەبى دە بار. سول ۋاقىتتا قازاق دالاسىندا كەڭەس وداعىنىڭ مۋزىكالىق مادەنيەتى جايىلىپ، دالا مەن قالادا وداقتىڭ اۋەندەرى ۇزدىكسىز ناسيحاتتالدى. بۇل ناسيحات ەسترادا باعىتىندا دا، كاسىبي كلاسسيكالىق ونەر باعىتىندا دا ءجۇردى. زاماننىڭ وزىعى سول دەپ ەسەپتەلدى.
ءبىر جايتتى تۇسىندىرە كەتەيىن. ءار زاماننىڭ ءوز سارىنى بولادى. ەگەر زامان دەپ كۇنتىزبەلىك جىل ساناۋمەن ەسەپتەسەك، ⅩⅨ عاسىردىڭ ءان مەن كۇيى ⅩⅩ عاسىرعا مۇلدەم ۇقسامايدى. سول سياقتى ⅩⅨ عاسىردا شىققان تۋىندىلار XVIII عاسىرعا ءتان ەمەس. تىزبەك وسىلاي كەتە بەرەدى. بۇل ايىرماشىلىقتى تىندارمان ءوزى-اق اجىراتا الادى. رەسمي عىلىمدا مويىندالعان بايجىگىت (XVIII ع.) پەن تاتتىمبەتتىڭ (ⅩⅨ ع. ) كۇيلەرىن مىسال رەتىندە تىڭداساڭىز، ايىرماشىلىعىن وڭاي بايقاۋعا بولادى.
ⅩⅩ عاسىردىڭ ءۇشىنشى ونجىلدىعىنان باستاپ، زامان ءوزىنىڭ سارىنىن دا الىپ كەلدى. رۋحتى اۋەننىڭ ورنىنا، جىلاڭقى كۇي شەرتىلە باستالدى. بۇعان اسەر ەتكەن ەكى فاكتور. ءبىرى - اشارشىلىق پەن رەپرەسسيا بولسا، ەكىنشى سەبەپ - دومبىرا موينىندا پەرنە سانىن 19 عا جەتكىزۋ. (قاراپايىم وقىرمان بۇل جەردە تاڭ قالعان شىعار. دومبىرا ونسىز دا 19 پەرنەلى ەمەس پە دەپ... قازىر 19 پەرنە. الايدا قۇرمانعازى مەن تاتتىمبەت دومبىراسى، ياعني ⅩⅩ عاسىردىڭ العاشقى ونجىلدىقتارىنا دەيىن بۇل مۇلدەم باسقاشا بولاتىن)
ءبىرىنشى سەبەپتەگى اشارشىلىق پەن رەپرەسسيانىڭ جايى تۇسىنىكتى دەپ ويلايمىز. زامان تارىلىپ جاتقاندا وپتيميستىك كۇي شىعارۋ قيسىنعا كەلمەس. ال ەكىنشى سەبەپتى ناقتىراق ءتۇسىندىرىپ وتەيىك.
بايىرعى دومبىرادا پەرنە سانى ون توعىز بولعان جوق. پەرنە ورنى بولدى. ءبىراق پەرنەنىڭ ءوزى بايلانعان جوق. كۇيشى پەرنەنى جىلجىتۋ ارقىلى، قاجەتتى دىبىستاردى پايدالانىپ وتىرعان. وركەستر پايدا بولىپ، بارلىق پەرنەلەردى قولدانۋ كەرەكتىگىن تۇسىنگەن عالىمدار، دومبىرا مويىنىنا پەرنەنى تولىقتاي بايلاپ تاستادى.
پەرنە سانى كوبەيگەن سوڭ، كۇيشىلەردىڭ دە اۋەندى قۇبىلتۋعا كوپ مۇمكىندىگى تۋدى. مىسالعا، ەرتەدە «مۇڭلىق پەرنە» دەپ ايتىلاتىن بۇگىنگى سەگىزىنشى پەرنەنىڭ ورنى بۇرىن قولدانباعان. تەك بۋىن الماسقاندا ۇستىڭگى پەرنە ورنى عانا بولماسا، استىڭعى پەرنەنى بايىرعى كۇيلەردە كەزدەستىرۋ قيىننىڭ قيىنى.
«ەركە سىلقىم» كۇيىندە كەڭەس مۋزىكاسىنا ءتان، ساعىنىش پەن وكىنىش سەزىمىن تۋدىراتىن «تىلسىم» (ءۇشىنشى پەرنە) جانە «مۇڭلىق پەرنەلەر» (سەگىزىنشى پەرنە) قولدانىلادى. ەندى قىزىقتى قاراڭىز، حالىققا تانىمال «سالتانات»، «كوڭىل تولقىنى» دەگەن كۇيلەردى بىلەسىز عوي. ول كۇيلەردە دە وسى ەكى پەرنە قولدانىلادى.
بۇل تەك كۇيدە ەمەس، ءان ونەرىندە دە كەزدەسەدى. مىسالعا، ءشامشى قالداياقوۆتىڭ اندەرى وسى سارىندا كەلەدى. ءسوزسىز، ىرعاعى مەن نوتاسى باسقا. ءبىراق جالپى سارىنى سول. ەگەر دومبىرا تارتا الساڭىز، ءشامشىنىڭ كەز كەلگەن ءانىن الىپ، دومبىراعا سالىپ كورىڭىز. قالاي تارتساڭىز دا «تىلسىم» مەن «مۇڭلىق پەرنەنى» باسپاي كەتپەيسىز.
ءسوز باسىندا جازىپ كەتتىك. كەڭەس وداعى مۋزىكاسىنىڭ ءوز ەرەكشەلىگى بولدى. ⅩⅩ عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنان باستاپ بارلىق اقپارات قۇرالدارىنان بەلگىلى ءبىر مۋزىكالىق جانر عانا ورىندالا باستالدى. سىزگە كۇندىز-ءتۇنى ءبىر عانا سارىندى ناسيحاتتاي بەرسە، امال جوق قانىڭىزعا ءسىڭىپ قالادى. ءبىر ايدان كەيىن ۇناي باستايدى، ءبىر جىلدان كەيىن باسقا اۋەندەردى قابىلدامايسىز. ون جىلدان كەيىن بۇل سەنىڭ ۇلتتىق مۋزىكاڭ سياقتى كورىنەدى.
بۇل جەردە كەي ادامدار كونسپيرولوگيالىق اڭگىمە دە ايتىلۋى مۇمكىن. ياعني، كەڭەس وداعى ساياساتى حالىقتى تامىرىنان اجىراتۋ ءۇشىن ادەيى وسىلاي جاسادى دەپ. بىردەن ەسكەرتىپ كەتەيىن، ءبىز ناقتى بىلمەيمىز. قولىمىزعا ناقتى قۇجات تۇسپەگەن سوڭ، ناقتى ەشتەڭە ايتا المايمىز. «يا، سولاي» نەمەسە «جوق، ولاي ەمەس» دەپ كەسىپ جازا المايمىز. ءبىر عانا بەلگىلى جايت - قازاق مۋزىكالىق ونەرىن باسقا ارناعا بۇرىلىپ كەتتى. بۇل - فاكت.
قۇرمەتتى وقىرمان، «ەركە سىلقىم» كۇيى - ءوز ۋاقىتىنىڭ جەمىسى. كومپوزيتوردىڭ زامان تالابىنا ساي كۇيدى تۋدىرۋى دا، سول كۇيدى حالىقتىڭ دا قولپاشتاپ الىپ كەتۋى تاڭقالارلىق. ءوز ۋاقىتى مەن ءوز ورنىندا بولۋ دەگەن وسى شىعار.
«ەركە سىلقىم» كۇيى حالىق اراسىندا نەگە اسا تانىمال بولدى دەگەن سۇراقتىڭ جاۋابى وسى. بۇل - ءبىزدىڭ پىكىرىمىز.
Aikyn.kz
