قىزىل كىتاپقا ەنگەن قاندى اعاش تۋرالى نە بىلەمىز
پاۆلودار. KAZINFORM - قاندى اعاشتى پارك قىزمەتكەرلەرى عىلىمي ينديكاتور رەتىندە پايدالانادى. جازعىتۇرىم تومەننەن جوعارى قاراي گۇلدەسە، جازدىڭ سۋلى، جاڭبىرلى بولاتىنىن بىلدىرەدى.
ال كەرىسىنشە، جوعارىدان تومەن قاراي كوكتەسە، الداعى جازدا قۋاڭشىلىق كۇتىپ تۇرعانىن بولجاي بەرۋگە بولادى.
سۇلتانماحمۇت اقىننىڭ بالالىق شاعى وتكەن تورايعىر جەرى كەرەمەتتەي اسەم ولكە. كەلۋشىلەردىڭ كوزىن ارباعان باياناۋىلدىڭ تۇمسا تابيعاتىنىڭ ءبىر بولشەگى سانالاتىن مۇندا قارا قاندى اعاش دەپ اتالاتىن ەرەكشە اعاش وسەدى. قاندى اعاش - بۇلاق بويىن جاعالاي بىتەتىن، سازدى جەردى، كەرمەك سۋدى جاقتىرمايتىن، «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن وسىمدىك.
ەرتەدە اتا-بابامىز قاندىاعاش تالاسا وسكەن تاۋ باۋرايلارىندا بۇلاق بارىن بىلگەن. نەگىزى قازاقستاندا قاندىاعاش باياناۋىل مەن قارقارالىنىڭ تاۋلى-ورماندى القاپتارىندا، ەرەيمەنتاۋ تاۋلارىندا، ەلەك وزەنى جاعالاۋىندا، سونداي-اق قوستاناي وبلىسىنداعى قۇسمۇرىن ماڭىندا كەزدەسەدى، دەيدى جەر جاعدايىن جاقسى بىلەتىندەر. باياناۋىل تاۋلارىنداعى بۇل اعاشتىڭ ءتۇرى قاندى قاندى اعاش تيپىنە جاتادى.
تورايعىرداعى قاندىاعاش توعايى - وتە كورىكتى مەكەن. ءدال جانىنان مولدىرەپ اۋليەبۇلاقتىڭ سۋى اعىپ جاتىر. بۇل جەردە جازدا ات شالدىرىپ، تىنىعاتىندار، توعاي ىشىندە كۇركە تىگىپ، سەرۋەن قۇراتىندار كوپ. توعاي ىشىندەگى جاسىل الاڭقايلارعا توپ-توبىمەن تۋريستەر اعىلىپ، ىستىقتا سايا تابادى.
باياناۋىل ۇلتتىق تابيعي پاركىنىڭ ينسپەكتورى، بەلگىلى ولكەتانۋشى التىنبەك قۇرمانوۆ قاندى اعاش توپىراق مينەرالى مول، سۋى تۇشى جەرلەردى تاڭدايتىنىن ايتادى. وسىمدىكتىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى، كۇزدىگۇنى جاپىراعى مۇلدە سارعايمايدى. قاراشانىڭ قارا سۋىعىندا جاپىراعى جاسىل كۇيىندە ءۇزىلىپ، جالاڭاشتانادى.
«قاندى اعاشتى پارك قىزمەتكەرلەرى عىلىمي ينديكاتور رەتىندە پايدالانامىز. جازعىتۇرىم تومەننەن جوعارى قاراي گۇلدەسە، جازدىڭ سۋلى، جاڭبىرلى بولاتىنىن بىلدىرەدى. ال كەرىسىنشە، جوعارىدان تومەن قاراي كوكتەسە، الداعى جازدا قۋاڭشىلىق كۇتىپ تۇرعانىن بولجاي بەرۋگە بولادى. تاعى ءبىر كەرەمەتى، قاندى قاندى اعاشتىڭ جاپىراعىنا قۇرت تۇسسە، اينالاسىنداعى وسىمدىكتەرگە دە قۇرت تۇسكەنىن بىلەمىز. ول قۇرامىندا حيميالىق زات بار قوسپالارمەن ەمدەلمەيدى، تەك بيولوگيالىق تۇرعىدان ساۋىقتىرۋ شارالارى جۇرگىزىلەدى. ول ءۇشىن قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن كۇرەكپەن ءتورت ءبولىپ، ءبىر بولىگىن قاندى اعاشتىڭ تۇبىنە اپارىپ تاستايمىز. قۇمىرسقالار اعاشقا ورمەلەيدى دە، وسىمدىكتىڭ بويىنداعى بارلىق جىبىرلاعان قۇرتتاردى جەپ قويادى»، - دەيدى ولكەتانۋشى.
قاندى قاندى اعاشتار كەمى 150 جىل تىرشىلىك ەتەدى. باياناۋىل تاۋلارىنىڭ كوبىنە تەرىسكەي جاعىنا بىتكەن وسىمدىك توعايلارىنا قاراپ، بۇل اۋماقتاردا بۇلاقتاردىڭ مول قورى بار ەكەنىن بولجاۋعا بولاتىنداي. جەرگىلىكتى ولكەتانۋشىلار مۇقيات زەردەلەۋگە لايىقتى بوتانيكالىق- گەوگرافيالىق قۇبىلىس دەپ اتاپ وتىر.
ۇلتتىق پاركتىڭ عىلىم جانە مونيتورينگ ءبولىمىنىڭ باسشىسى دينارا كۇنشۋاقوۆانىڭ سوزىنشە، باياناۋىل اۋدانىنداعى قاندىاعاش توعايلارىنىڭ جالپى اۋماعى - 428 گەكتار. ول كورىكتى ولكەدەگى جالپى ورمان القاپتارىنىڭ 2,3 پايىزىن الىپ جاتىر.
«اعاشتىڭ نەگىزگى شوعىرلارى تورايعىر كولىنىڭ جاعاسىندا، ەسپە وزەنىنىڭ ساعاسى مەن كەمپىرتاس قۋىسىندا وسەدى. بۇل قايىڭ تۇقىمداس اعاشتار مەن بۇتاشىقتار تۇقىمداستىعىنا جاتاتىن ەجەلگى رەليكتى وسىمدىكتەردىڭ ءبىرى. باياناۋىلدا قاندىاعاشتىڭ ەكى نەگىزگى ءتۇر- بىرلەستىگىن كورۋگە بولادى: پاپوروتنيكتى- قاراقاتتى جانە ءتۇرلى ءشوپتى- بۇتالى. جابىسقاق قاندى اعاشتان باسقا بۇل جەرلەردە قايىڭ، تال، كادىمگى مويىل، بۇتالار مەن شوپتەردەن كادىمگى تاڭقۋراي، قاراقات، قۇلماق تۋىسى، قاۋىرسىن پاپوروتنيك تۋىسى، كادىمگى شىتىرلاق كەزدەسەدى. ادامي فاكتورلاردىڭ اسەرىنەن جىل وتكەن سايىن سيرەك وسىمدىككە قاۋىپ زورايىپ كەلەدى. جايىلىمعا شىققان ءىرى قارا مالدار دا كوپ زيانىن تيگىزەدى. بۇعان قوسا سوڭعى جىلدارى جەر استى سۋلارىنىڭ دەڭگەيى مەن اعىمى كۇرت تومەندەپ، جابىسقاق قاندىاعاش قاۋىمداستىعى دەگراداتسياعا ۇشىراۋدا»، - دەيدى ول.
اعاش ساڭىراۋقۇلاعى (اعاشقۇلاقتار) مەن T.tosquinetti ساڭىراۋقۇلاعى بۇل اعاشتاردى ءجيى زاقىمدايدى ەكەن. زيانكەستەر تۇسكەندە جاپىراقتارى تولقىن تارىزدەس جانە سۇر داقتارمەن جابىلادى. ماماندار بۇل جاعدايدا وڭدەۋ شارالارىن جۇرگىزىپ، اۋرۋدىڭ تارالىپ كەتپەۋى ءۇشىن ءىس-شارالار قابىلدايدى.
اۆتور
مۇرات اياعان
