قىتايدىڭ ون بەسىنشى بەسجىلدىق جوسپارى: جوعارى ساپالى دامۋ، يننوۆاتسيالار مەن ىشكى سۇرانىستى كەڭەيتۋ
استانا. KAZINFORM - قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسى XX شاقىرىلىمداعى ورتالىق كوميتەتىنىڭ (ق ك پ و ك) IV پلەنۋمى قازاننىڭ 23 -كۇنى بەيجىڭدە ءوز جۇمىسىن اياقتاعانى بەلگىلى. وتىرىستا قابىلدانعان «ق ك پ و ك- ءنىڭ ەلدىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ ون بەسىنشى بەسجىلدىق جوسپارىن ازىرلەۋ جونىندەگى ۇسىنىستارى» اتتى ستراتەگيالىق قۇجات 28 -قازان كۇنى قوعامعا اشىق جاريالاندى.
«ۇسىنىستار» - ەلدىڭ 2026- 2030 -جىلدارعا ارنالعان الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ جالپى باعىتىن ايقىندايدى.
قۇجات ءۇش بولىكتەن، جالپى 15 تاراۋدان تۇرادى. وندا قىتايدىڭ ون ءتورتىنشى بەسجىلدىق كەزەڭىندەگى دامۋ تاجىريبەسى جۇيەلى تۇردە قورىتىندىلانىپ، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدىڭ الداعى مەجەسى سارالانىپ، كەلەسى بەس جىلعا ارنالعان ستراتەگيالىق مىندەتتەر مەن باستى شارالار بەلگىلەنگەن. قۇجاتتا اتاپ كورسەتىلۋىنشە، ون بەسىنشى بەسجىلدىق - قىتايدىڭ سوتسياليستىك جاڭعىرتۋدى نەگىزىنەن جۇزەگە اسىرۋ ۇدەرىسىندەگى وتكەندى تۇيىندەپ، بولاشاققا جول اشاتىن ءماندى، شەشۋشى كەزەڭ بولماق. وسى جىلدارى قىتاي ەلدىڭ بۇعان دەيىن قول جەتكەن تابىستارى مەن باسىمدىقتارىن نىعايتا وتىرىپ، قۇرىلىمدىق كەدەرگىلەردى جويۋعا جانە كەمشىلىكتەردىڭ ورنىن تولىقتىرۋعا دەن قويۋى، ءسويتىپ، 2035 -جىلعا قاراي سوتسياليستىك جاڭعىرتۋدى نەگىزىنەن ىسكە اسىرۋعا بەرىك ىرگەتاس قالاۋى قاجەت.
قۇجاتتا ايتىلۋىنشا، الداعى بەس جىلدا قىتايدىڭ دامۋ ورتاسى كۇردەلەنە تۇسپەك. حالىقارالىق احۋال تەرەڭ وزگەرىسكە ۇشىراپ، عىلىمي- تەحنولوگيالىق ريەۆوليۋتسيا مەن ونەركاسىپتىك ترانسفورماتسيا ۇدەرىسى جەدەل قارقىن الماق. سونىمەن قاتار حالىقارالىق قاتىناستارداعى بەلگىسىزدىك فاكتورلارى ايتارلىقتاي ارتا تۇسپەك. سوعان قاراماستان، قىتاي ەكونوميكاسى ۇزاق مەرزىمدى ءارى تۇراقتى دامۋ الەۋەتىن ساقتاپ قالادى. الايدا، «ۇسىنىستاردا» اتاپ كورسەتىلگەندەي، ءتيىمدى سۇرانىستىڭ جەتكىلىكسىزدىگى، ونەركاسىپتىك ترانسفورماتسيانىڭ قىسىمى، جۇمىسپەن قامتۋ مەن حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋدىڭ باياۋلاۋى، دەموگرافيالىق قۇرىلىمداعى وزگەرىستەر سياقتى ءبىرقاتار قيىندىقتار ەكونوميكانىڭ قارقىندى وسۋىنە كەدەرگى بولۋى ىقتيمال.
الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋدىڭ جالپى ماقساتى تۋرالى ايتار بولساق، قۇجاتتا الداعى بەس جىلدا قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ قالىپتى ءوسىم قارقىنىن ساقتاي وتىرىپ، جوعارى ساپالى دامۋ ۇدەرىسىندە ايتارلىقتاي ناتيجەگە قول جەتكىزۋ، جيىنتىق فاكتورلىق ونىمدىلىكتى تۇراقتى تۇردە ارتتىرىپ، تۇرعىنداردىڭ تۇتىنۋ دەڭگەيىن ايتارلىقتاي كوتەرىپ، ىشكى سۇرانىستى ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ باستى درايۆەرىنە اينالدىرۋ قاجەتتىگى اتاپ كورسەتىلگەن. قۇجاتقا سايكەس، 2035 -جىلعا قاراي قىتايدا جان باسىنا شاققانداعى ج ءى ءو ۇلەسى ورتاشا دامىعان ەلدەردىڭ دەڭگەيىنە جەتىپ، ەلدىڭ جيىنتىق قۋاتى، عىلىمي- تەحنولوگيالىق الەۋەتى جانە حالىقارالىق ىقپالى ايتارلىقتاي ارتادى.
«ۇسىنىستاردا» باستى مىندەتتەر قاتارىندا ون ەكى باعىت بويىنشا ستراتەگيالىق شارالار ايقىندالعان. ونەركاسىپتىك دامۋ سالاسىندا زاماناۋي يندۋستريالىق جۇيە ورناتۋ، ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورلارىنىڭ نەگىزىن نىعايتۋ، ءوندىرىس، ساپا، ايەروعارىش، كولىك جانە ينتەرنەت سالالارى بويىنشا قۋاتتى دەرجاۆا قۇرۋدى ىلگەرىلەتۋ كەرەكتىگى اتاپ كورسەتىلگەن. سونىمەن قاتار، الداعى بەس جىلدا جاڭا ەنەرگيا، جاڭا ماتەريالدار، تومەن بيىكتىكتەگى ەكونوميكا، كۆانتتىق تەحنولوگيا، بيوتەحنولوگيالىق ءوندىرىس جانە التىنشى بۋىن ۇيالى بايلانىس جۇيەسى سياقتى جاڭا جانە بولاشاققا باعىتتالعان ستراتەگيالىق سالالاردى دامىتۋدىڭ جاڭا تەتىكتەرى قالىپتاستىرىلماق.
قۇجاتتا عىلىمي- تەحنولوگيالىق ينيتسياتيۆا دامۋدىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى رەتىندە قاراستىرىلعان. كەلەسى بەس جىلدا قىتاي جوعارى تەحنولوگيا سالاسىنداعى تاۋەلسىزدىك پەن دەربەستىكتى نىعايتىپ، ىرگەلى زەرتتەۋلەر مەن باستاپقى، ءتولتۋما يننوۆاتسيانى كۇشەيتپەك. قۇجاتقا سايكەس، ەلدىڭ ۇلتتىق عىلىمي-تەحنولوگيالىق جۇيەسى ايتارلىقتاي جەتىلدىرىلىپ، ماڭىزدى، شەشۋشى سالالارداعى تەحنولوگيالاردى يگەرۋگە ايرىقشا كۇش سالىنادى. قۇجاتتا سونداي-اق «ج ي+» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرىپ، جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگياسىن الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق ءومىردىڭ ءتۇرلى سالالارىمەن تەرەڭ ىقپالداستىرۋ، ج ي بويىنشا باسقارۋ تەتىكتەرى مەن ەتيكالىق نورمالاردى جەتىلدىرۋ قاجەتتىگى دە اتاپ وتىلگەن.
ماكروەكونوميكالىق ساياسات باعىتىندا، «ۇسىنىستاردا» انتيتسيكلدىك رەتتەۋ تەتىكتەرىن نىعايتۋ، بەلسەندى قارجى ساياساتى مەن بايسالدى اقشا- نەسيە ساياساتىن جۇرگىزۋ، ماكروەكونوميكالىق باسقارۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ كوزدەلگەن. جوسپارعا سايكەس، مەملەكەتتىك جانە جەكە كاسىپورىنداردىڭ دامۋىنا بىردەي ءمان بەرىلەدى، «جەكە سەكتوردى قولداۋ تۋرالى زاڭنىڭ» تالاپتارى شىنايى ورىندالىپ، مەنشىك قۇقىعى مەن ءادىل باسەكەلەستىكتى قورعاۋ كۇشەيتىلەدى. سونىمەن بىرگە قۇجاتتا «قارجى دەرجاۆاسىن» قۇرۋدى جەدەلدەتۋ، تىكەلەي قارجىلاندىرۋدى كەڭەيتۋ، قارجىلىق رەتتەۋ مەن تاۋەكەلدەردىڭ الدىن الۋ شارالارىن كۇشەيتۋ مىندەتتەرى دە اتاپ كورسەتىلدى.
قۇجاتتا ىشكى سۇرانىستى كەڭەيتۋ بولاشاق ءوسىمنىڭ باستى تەتىگى رەتىندە ايقىندالعان. ايتىلۋىنشا، ەلدە ءبىرىڭعاي ۇلتتىق نارىق قالىپتاستىرىلىپ، وڭىرلىك پروتەكتسيونيزم مەن نارىقتىق كەدەرگىلەردى جويۋعا، تۇتىنۋ مەن ينۆەستيتسيانىڭ ءوزارا ءتيىمدى ىقپالداستىعىن ارتتىرۋعا كۇش سالىنباق. قۇجاتتا تۇتىنۋدى ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعان ارنايى باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ، ازاماتتاردىڭ تۇتىنۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، اقىلى دەمالىس جانە تۇرعىن ءۇي مەن اۆتوكولىك سالاسىنداعى تۇتىنۋ ساياساتىن جەتىلدىرۋ، تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدى كۇشەيتۋ مىندەتتەرى بەلگىلەنگەن.
اشىقتىق ساياساتى تۋرالى ايتار بولساق، قۇجاتقا سايكەس، قىتاي جوعارى ستاندارتتى ساۋدا- ەكونوميكالىق ەرەجەلەرىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، قىزمەت كورسەتۋ سەكتورى بويىنشا نارىققا قولجەتىمدىلىكتى كەڭەيتەدى، ەركىن ساۋدا ايماقتارىنىڭ جەلىسىن جەتىلدىرەدى، «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن جالعاستىرىپ، سەرىكتەس ەلدەرمەن ينفراقۇرىلىم، تسيفرلىق ەكونوميكا جانە جاسىل دامۋ سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتى كۇشەيتەدى. ينفراقۇرىلىم سالاسىنداعى «قاتتى بايلانىستار» نىعايتىلۋمەن قاتار ەرەجەلەر مەن ستاندارتتار بويىنشا «جۇمساق بايلانىستاردى» تەرەڭدەتۋگە دە باسا ءمان بەرىلىپ، كوپدەڭگەيلى ءوزارا كولىك جانە لوگيستيكالىق بايلانىس جەلىسى جەتىلدىرىلەدى. سيمۆولدىق ماندەگى ءىرى جوبالار مەن حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان «شاعىن جانە ءتيىمدى» جوبالار ءبىرىڭعاي جوسپارلانىپ، بىرگە ىلگەرىلەتىلەدى. «قىتاي - ەۋروپا (ازيا) » تەمىرجول باعىتىنىڭ دامۋ دەڭگەيى كوتەرىلىپ، باتىس قىتاي قۇرلىق- تەڭىز جاڭا ءدالىزىنىڭ قۇرىلىسى جەدەلدەتىلەدى.
حالىق تۇرمىسى جايلى ايتار بولساق، الداعى بەس جىلدا قىتاي الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ جۇيەسىن ودان ءارى جەتىلدىرىپ، زەينەتكەرلىك، مەديتسينالىق، جۇمىسسىزدىق جانە وندىرىستىك جازاتايىم وقيعالار بويىنشا ساقتاندىرۋدى كەڭەيتۋگە نيەتتى. قۇجاتقا سايكەس، جىلجىمايتىن مۇلىك سالاسىندا جاڭا دامۋ مودەلىن كەزەڭ- كەزەڭىمەن قالىپتاستىرۋ، قولجەتىمدى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋدى وڭتايلاندىرۋ، دەموگرافيالىق ساياساتتى جەتىلدىرۋ، جاستاردى نەكە قۇراۋ مەن بالا تابۋعا ىنتالاندىرۋ، جالپىعا بىردەي بالا كۇتىمى مەن بالاباقشا قىزمەتىن دامىتۋ، حالىقتىڭ قارتايۋىنا بەلسەندى تۇردە بەيىمدەلۋ وزەكتى مىندەت بولماق.
قاۋىپسىز دامۋ باعىتىندا قۇجاتتا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جۇيەسىن نىعايتۋدىڭ قاجەتتىگى ايرىقشا اتاپ وتىلگەن. ازىق-تۇلىك، ەنەرگەتيكا، وندىرىستىك تىزبەك پەن قارجى قاۋىپسىزدىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋ، جىلجىمايتىن مۇلىك جانە جەرگىلىكتى قارىز سالاسىنداعى تاۋەكەلدەردىڭ الدىن الۋ جانە سالدارىن جويۋ شارالارىن ۇيلەستىرۋ جوسپارلانعان. كيبەرقاۋىپسىزدىك، ج ي قاۋىپسىزدىگى، بيولوگيالىق جانە ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك سياقتى جاڭا باعىتتاردا ۇلتتىق قورعانىس قابىلەتىن ارتتىرىپ، ەلدىڭ ستراتەگيالىق قاۋىپسىزدىگىن قورعاۋ كوزدەلگەن.
قۇجاتتا سونداي-اق ۇلتتىق قورعانىس پەن اسكەردى جاڭعىرتۋدى جەدەلدەتۋ، ستراتەگيالىق تەجەۋ كۇشىن نىعايتۋ، جاڭا سالالى جانە جاڭا ساپالى جاۋىنگەرلىك كۇشتەردى اۋقىمدى جانە جۇيەلى تۇردە سوعىسقا بەيىمدەي وتىرىپ دامىتۋعا باسىمدىق بەرۋ، ۇشقىشسىز ينتەللەكتۋالدى جاۋىنگەرلىك كۇشتەردى جەدەل دامىتۋ، ءداستۇرلى جاۋىنگەرلىك كۇشتەردى جاڭعىرتۋ مەن تۇرلەندىرۋ اتاپ كورسەتىلگەن. سونداي-اق ق ك پ و ك- ءنىڭ ءبىرىڭعاي باسشىلىعىن كۇشەيتۋ، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستى تەرەڭدەتۋ جانە تازا جانە اشىق ساياسي ورتا قالىپتاستىرۋ دا باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى رەتىندە كورسەتىلگەن.
قورىتا ايتقاندا، ون بەسىنشى بەسجىلدىق كەزەڭىندە، قىتاي وتكەن بەسجىلدىقتىڭ جەتىستىكتەرى نەگىزىندە، جوعارى ساپالى دامۋ، عىلىمي- تەحنولوگيالىق ينيتسياتيۆا، وزىندىك دەربەستىك جانە ىشكى سۇرانىسقا باعدارلانۋ باعىتتارىنا كوبىرەك نازار اۋدارادى. كەلەسى 5 جىلدا قىتاي قاۋىپسىزدىك پەن اشىقتىقتىڭ، ءوسىم مەن تابىستىڭ ۇيلەسىمىن ساقتاۋعا، كۇردەلى دە الماعايىپ گەوساياسي جاعداي مەن حالىقارالىق ورتادا ستراتەگيالىق تاباندىلىق تانىتۋعا، قىتايلىق مودەرنيزاتسيانى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىپ، ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتاپ قالۋعا دەن قويادى.
اۆتور
ەرلان مازان
