قىتايدا قانشا ەتنوس بار
استانا. KAZINFORM - قىتايدا رەسمي تۇردە 56 ۇلت بار. ەتنيكالىق قىتايلاردىڭ، ياعني حانداردىڭ حالىق سانىنداعى ۇلەسى 90 پايىزدان كەم ەمەس، سوندىقتان حاننان وزگە 55 حالىق قىتايدا ەتنيكالىق ازشىلىققا جاتقىزىلىپ، از ۇلتتار دەپ اتالادى. قىتاي حالقىنىڭ قازىرگى ەتنيكالىق قۇرامى قالاي انىقتالدى؟ قىتايدا حالىقتاردى كلاسسيفيكاتسيالاۋ مەن بىرىكتىرۋ قالاي جۇرگىزىلدى؟ مويىندالماعان نەمەسە وزگە ۇلتتاردىڭ قۇرامىنا ەنگىزىلگەن ەتنيكالىق ازشىلىقتار بار ما؟
قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى قۇرىلۋدىڭ قارساڭىندا، 1949 -جىلى قىركۇيەك ايىندا، بۇكىلقىتايلىق ساياسي كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەسىنىڭ ءبىرىنشى پلەنارلىق سەسسياسىندا قابىلدانعان جانە ۋاقىتشا كونستيتۋتسيا قىزمەتىن اتقارعان «ورتاق باعدارلاما» جاڭا بيلىكتىڭ ۇلت ساياساتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ايقىندادى. باعدارلامادا «قىتايداعى بارلىق ۇلت تەڭ قۇقىلى جانە بەرەكە-بىرلىك پەن ءوزارا جاردەم قاعيدالارىن ۇستانادى»، «از ۇلتتار تىعىز قونىستانعان ايماقتاردا ۇلتتىق اۋماقتىق اۆتونوميا ىسكە اسىرىلۋعا ءتيىس» دەپ اتاپ كورسەتىلدى.
مەملەكەتتىلىكتى نىعايتۋ جانە بيلىكتىڭ ىرگەتاسىن بەرىكتەۋ ماقساتىندا 1950-1952 -جىلدارى قكپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ اتىنان ەلدىڭ وڭتۇستىك- باتىس، سولتۇستىك- باتىس، وڭتۇستىك- ورتالىق، سولتۇستىك- شىعىس جانە سولتۇستىك وڭىرلەرىندەگى ۇلتتىق ايماقتارعا ارناۋلى دەلەگاتسيالار جىبەرىلىپ، جاڭا وكىمەتتىڭ ۇلت ساياساتى ناسيحاتتالدى.
ءار باعىتتاعى دەلەگاتسيا حالىقتاردى كلاسسيفيكاتسيالاۋ ماسەلەسىنىڭ زارۋلىگىنە كوز جەتكىزىپ قايتتى. ويتكەنى، عاسىرلار بويى ەزگىگە ۇشىراپ، ءىرى حالىقتاردان قاقپاي كورىپ كەلگەن، رەسمي بيلىك دەربەس ۇلت رەتىندە مويىنداۋدان باس تارتقان نەمەسە ۇلت مارتەبەسىن جاسىرۋعا ءماجبۇر بولعان ەتنيكالىق توپتار جاڭا بيلىكتەن تاريحي ادىلەتتىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋدى تالاپ ەتكەن- تۇعىن.
1953 -جىلى قىتايدا العاشقى جالپى حالىق ساناعى وتەدى. ناتيجەسىندە ەل بويىنشا 400 دەن استام ەتنونيم تىركەلەدى. ءبىر عانا يۋننان پروۆينتسياسىندا 260 تان استام ەتنوستىق بىرلىك وزدەرىن دەربەس ۇلت رەتىندە مويىنداۋدى سۇراعان ەدى. وسىعان بايلانىستى حالىقتاردى جىكتەۋ، توپتاستىرۋ جانە بىرىكتىرۋ جۇمىسى ۇلت ساياساتىنىڭ ەڭ وزەكتى ءارى شۇعىل شەشىلۋگە ءتيىس ماسەلەلەرىنىڭ بىرىنە اينالادى.
رەسمي مالىمەتتەرگە سايكەس، قىتاي ۇكىمەتى ەلدەگى ەتنيكالىق ازشىلىقتاردىڭ ۇلەسى باسىم ايماقتارعا ۇلتتانۋشى عالىمدار مەن ۇلت ىستەرى جونىندەگى مامانداردىڭ ۇلكەن توبىن جىبەرىپ، ەتنوستىق بىرلىكتەردىڭ اتاۋى، شىعۋ تەگى، تارالۋ ايماعى، ءتىلى مەن جازۋى، شارۋاشىلىق ءومىرى، پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىگى، الەۋمەتتىك تاريحى سەكىلدى اسپەكتىلەر بويىنشا جان- جاقتى زەرتتەۋ، تالداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. وسى نەگىزدە «ەتنوستىق بىرلىكتەردىڭ قالاۋى مەن ەركىنە ساي» ، ولاردىڭ ەتنيكالىق قۇرىلىسىن انىقتاپ، ەتنوستىق اتاۋىن ناقتىلايدى.
ءبىر ەسكەرەر جايت، قىتايدا حالىقتاردىڭ كلاسسيفيكاتسياسى ءستاليننىڭ ۇلت تۋرالى انىقتاماسىنا سايكەس ىسكە اسىرىلدى. اتاپ ايتقاندا، ەتنيكالىق توپتار ورتاق ءتىل، ورتاق تەرريتوريا، ورتاق ەكونوميكالىق ءومىر مەن پسيحيكالىق ەرەكشەلىك بويىنشا جىكتەلدى نەمەسە بىرىكتىرىلدى. اسىرەسە «ءبىرتۇتاس مادەنيەت» ارقىلى كوزگە تۇسەتىن ورتاق پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىككە باسىمدىلىق بەرىلدى.
جالپىلاي ايتقاندا، قىتايدا حالىقتاردى كلاسسيفيكاتسيالاۋ مەن بىرىكتىرۋ جۇمىسى ءۇش كەزەڭنەن تۇرادى.
ءبىرىنشى كەزەڭ - 1950-1954 -جىلدار. بۇل كەزەڭدە حان ۇلتىنان باسقا 38 ەتنيكالىق توپ رەسمي تۇردە دەربەس ۇلت دەپ تانىلدى. ولاردىڭ قاتارىندا ەسكى بيلىك تۇسىندا دەربەس ۇلت مارتەبەسىنە قول جەتكىزىپ ۇلگەرگەن موڭعول، حۋەي (دۇنگەن)، تيبەت، ۇيعىر، مياو، ياو، ي، چوسونچوك (كارىس)، مانجۋر حالىقتارىنان بولەك، جۋان، بۋي، دۋن، باي، قازاق، حاني، داي، لي، ليسۋ، ۆا (كاۆا)، گاوشان، دۋنسيان (سارتا)، ناسي، لاحۋ، شۋي، جينپو (كاچينى)، قىرعىز، تۋ (مونگور)، تاجىك (پاميرلىقتار)، وزبەك، تاتار، ەۆەنكى، باوان، چيان، سالار، ورىس، سيبو (سىبە)، يۋعىر (سارىۇيعىر)، وروچون حالىقتارى بولدى.
وسى كەزەڭدە قىتايداعى حالىق سانى ەڭ كوپ ۇلتتىق ازشىلىق - جۋاڭزۋدىڭ دەربەس حالىق رەتىندە انىقتالۋى ايتارلىقتاي ماڭىزعا يە بولدى. وسى شەشىمنىڭ نەگىزىندە 1958 -جىلى ەلدىڭ وڭتۇستىك ايماعىندا گۋاڭشي جۋاڭزۋ اۆتونوميالىق رەگيونى قۇرىلدى. سونداي-اق، ەسكى بيلىك ءوز الدىنا جەكە حالىق دەپ ۇيعارعان تارانشىلار ۇيعىردىڭ ەتنيكالىق قۇرامىنا ەنگىزىلدى.
ەكىنشى كەزەڭ - 1954-1965 -جىلدار. 1954 -جىلى قىتاي بيلىگى يۋننان پروۆينسياسىنا ارناۋلى جۇمىس توبىن اتتاندىرىپ، وڭىردەگى 260-تان استام ەتنوستىق بىرلىكتىڭ ماسەلەسى بويىنشا زەرتتەۋ جۇرگىزدى. ءجىتى جانە جەدەل جۇرگىزىلگەن جۇمىستىڭ ناتيجەسىندە، ەتنوستىق بىرلىكتەردىڭ ازشىلىعى حان ۇلتىنىڭ قۇرامىنا ەنگىزىلسە، كوپشىلىگى (ۇزىن سانى 3 ميلليوننان اسادى) جۋان، ي، حاني، باي، داي حالىقتارىنىڭ تارماقتارى مەن شاعىن توپتارى دەپ تانىلدى. ءسويتىپ، ءبىرىنشى حالىق ساناعىندا ءوز اتاۋىمەن تىركەلگەن 260 تان استام ەتنيكالىق توپ 22 ەتنوسقا توپتاستىرىلدى.
سول جىلى ەلدىڭ سولتۇستىك- شىعىس ايماعىن مەكەن ەتكەن داۋرلار (داعۇر) موڭعول حالقىنىڭ ەتنيكالىق قۇرامىنان شىعارىلىپ، دەربەس ۇلت رەتىندە تانىلدى. شىعىس تۇركىستان ولكەسىنىڭ تارباعاتاي ايماعىندا تۇراتىن سولاڭ ەتنيكالىق توبى داۋر ۇلتىنىڭ قۇرامىنا بىرىكتىرىلدى.
1964 -جىلى وتكەن ەكىنشى جالپى حالىق ساناعىندا 183 ەتنونيم تىركەلدى. ونىڭ ىشىندە 74 ەتنوستىق بىرلىك وزگە حالىقتارمەن بىرىكتىرىلدى. ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە ونداعان ەتنيكالىق بىرلىك دەربەس حالىق رەتىندە مويىنداۋ تالابىنان ەرىكتى تۇردە باس تارتتى.
وسىلايشا تاعى 14 ەتنيكالىق توپقا ۇلت مارتەبەسى بەرىلدى، ولار: تۋجيا، شە، مۋلاو (بۋجيان)، بۋلان، گەلاو، اچان (حاچان)، پۋمي (پەيمي)، نۋ، دەان (پالاۋڭ)، جين (كين نەمەسە ۆەت)، دۋلۋن، حەجە (ناناي)، مەنبا (مونبا) ماونان (اينان).
1965 -جىلى لوبا ەتنيكالىق توبىنا ۇلت مارتەبەسى بەرىلدى.
ءۇشىنشى كەزەڭ - 1978-1990 -جىلدار. ەلدەگى ون شاقتى جىلعا سوزىلعان ساياسي تولقۋلاردان كەيىن حالىقتاردى كلاسسيفيكاتسيالاۋ جۇمىسى 1978 -جىلدان كەيىن قايتا جانداندى. 1979 -جىلى جينو (يۋلاو) ەتنيكالىق توبى جەكە حالىق ساناتىنا قول جەتكىزدى. 1981 -جىلدان كەيىن گۋيجوۋ پروۆينتسياسىندا حالىقتار كلاسسيفيكاتسياسى بويىنشا تاعى دا اۋقىمدى زەرتتەۋ جۇرگىزىلىپ، ەتنيكالىق تەگى انىقتالماعان جۇزدەگەن مىڭ ادام حان، مياو، ماونان حالىقتارىنىڭ قۇرامىنا ەنگىزىلدى. 1985 -جىلى التايدىڭ كۇنگەي بەتىن جايلايتىن تۋۆالاردى دەربەس حالىق رەتىندە تانۋ ماسەلەسى كوتەرىلدى. ءبىراق، ارناۋلى كوميسسيا تۋۆالار «ءوز الدىنا جەكە حالىق بولىپ قالىپتاسا الماعان» دەپ ۇيعارىپ، ءتيىستى ءوتىنىشتى قابىلداماي تاستادى. 1990 -جىلعى جالپى حالىق ساناعىنان كەيىن ەلدە 56 ۇلت (ەتنيكالىق توپ) بار دەگەن تۇجىرىم رەسمي ۇستانىم بولىپ قالىپتاستى.
2020 -جىلى وتكەن ساناقتىڭ ناتيجەسىنە سايكەس، قىتايدا 1 ميلليارد 443 ميلليون حالىق تۇرادى. رەسمي مالىمەت بويىنشا، حالىقتىڭ 91,11 پايىزى - حان، 8,89 پايىزى - ۇلتتىق ازشىلىقتار. الايدا، بەيرەسمي مالىمەتتەر بويىنشا، قىتايدا ۇلتى بەلگىسىز ازاماتتاردىڭ ۇزىن سانى 850 مىڭنان اسادى. ولاردىڭ قاتارىندا حالىق سانى وتە از نەمەسە ءتىلى بار دا جازۋى جوق، نەمەسە ىرگەلەس حالىقتاردىڭ ءسىڭىپ كەتكەن، سوندىقتان دەربەس ۇلت رەتىندە مويىندالماعان شاعىن ەتنيكالىق توپتاردىڭ وكىلدەرى جانە قىتاي ازاماتتىعىن قابىلداعان شەتەلدىكتەر بار. ال ەگەر بيلىكتىڭ ۇلتتاردى جىكتەۋ نەمەسە بىرىكتىرۋ جونىندەگى شەشىمىمەن كەلىسپەيتىن، باسقاشا ايتقاندا، وزىنە ءماجبۇرلى تاڭىلعان ەتنونيمدى مويىندامايتىن ادامدار توبىن قوسار بولساق، بۇل سان الدەقايدا كوپ بولۋى مۇمكىن. ستاتيستيكالىق دەرەكتەردە ولار بيلىكتىڭ قالاۋىمەن حان نەمەسە از ۇلت ەسەبىندە تىركەلەدى.
قازىرگى كۇندە قىتاي اۋماعىندا دەربەس حالىق رەتىندە مويىندالماعان 65 شاعىن ەتنوستىق توپ ءومىر سۇرەدى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ەلدىڭ وڭتۇستىك بولىگىندە، وتە- موتە گۋيجوۋ جانە يۋننان پروۆينتسيالارىندا تۇرادى.
چۋاڭچيندەر. چۋاڭچين ەتنونيمىنىڭ ماعىناسى - قاراكوك كيىمدىلەر. ولار نەگىزىنەن گۋيجوۋ پروۆينتسياسىنىڭ شەتكەرى تاۋلى ايماقتارىن مەكەن ەتەدى. 2000 -جىلعى دەرەك بويىنشا، حالىق سانى - 670 مىڭ. حالىق سانى بويىنشا ولار ەلدەگى مويىندالماعان ەڭ ءىرى ەتنيكالىق توپ بولۋى مۇمكىن. قىتايلىق عىلىمي قاۋىمداستىق چۋاڭچيندەردى XIV- XV عاسىرلاردا ەلدىڭ وڭتۇستىك ايماعىنا قونىس اۋدارعان ەتنيكالىق قىتايلاردىڭ ۇرپاعى دەپ سانايدى، ءبىراق ولار وزدەرىن قىتاي رەتىندە مويىندامايدى. قىتاي ۇكىمەتى ولاردى حان ۇلتىنىڭ قۇرامىنا جاتقىزادى، ءبىراق كەي جاعدايدا ولاردىڭ ەتنيكالىق ازشىلىقتارعا بەرىلەتىن «ارتىقشىلىقتاردى» پايدالانۋىنا رۇقسات ەتەدى. ولاردىڭ جەكە كۋالىگىندە ۇلتى چۋانتسين دەپ كورسەتىلەدى.
ۆاسياندار. وڭتۇستىك قىتايداعى يۋ وزەنىنىڭ القابىندا ورنالاسقان. حالىق سانى - شامامەن 400 مىڭ. ۆاسيان تىلىندە سويلەيدى. ولاردىڭ كيىم ۇلگىسى، اس-سۋى، تۇرعىن ءۇيى، شارۋاشىلىق ءومىرى كورشىلەس حالىقتاردان ايتارلىقتاي بولەكتەنىپ تۇرادى. الايدا، ولار حالىق ساناعىندا مياو، تۋجيا نەمەسە حان دەپ تىركەلەدى.
بۋنۋلار. رەسمي ۇستانىم بويىنشا، ياو حالقىنىڭ ءبىر تابى. حالىق سانى 400 مىڭنان اسادى. بۋنۋ ءتىلى ياو ءتىلىنىڭ ەڭ ءىرى ديالەكتى دەپ ەسەپتەلەدى. گۋيجوۋ پروۆينتسياسىنىڭ تاۋلى ايماقتارىنا تارالعان.
لينگاولىقتار. قىتايدىڭ حاينان پروۆينتسياسىنىڭ لينگاو اۋدانىنىڭ نەگىزگى تۇرعىندارى. جۋان نەمەسە تاي تىلىنە جاقىن لينگاو ديالەكتىندە سويلەيدى. حالىق سانى - شامامەن 800 مىڭ. 1980 -جىلى ولاردىڭ ەتنيكالىق قۇرامى جايلى داۋ تۋىنداپ، اقىرىندا حان ۇلتىنىڭ قۇرامىنا ەنگىزىلگەن.
موسولار. ەلدىڭ وڭتۇستىك ايماعىن مەكەن ەتكەن شاعىن ەتنيكالىق توپ. يۋننان موسولارى ناسي حالقىنا جاتقىزىلادى. ال سىچۋاندا ولار موڭعول دەپ تىركەلگەن. حالىق سانى 40 مىڭنان كەم ەمەس. كۇندەلىكتى ومىردە ناسي ءتىلىن تۇتىنادى. لامايزمدى ۇستانادى. ماتريارحاتتىق قوعامنىڭ قالدىعىن ساقتاعان. موسولار بيلىكتەن وزدەرىن جەكە حالىق رەتىندە تانۋدى ۇزاق جىلدار بويى تاباندى تۇردە تالاپ ەتىپ كەلەدى.
كەرۋلەر. 1953 -جىلعا دەيىن دەربەس حالىق رەتىندە تانىلىپ كەلگەن كەرۋلەر سىچۋان پروۆينتسياسىنىڭ ابا تيبەت- تسيان اۆتونوميالىق وبلىسىنىڭ اۋماعىندا قونىستانعان. 1954 -جىلى تيبەت ۇلتىنىڭ قۇرامىنا ەنگىزىلگەن. حالق سانى - شامامەن 150 مىڭ. تسيان تىلىنە جاقىن كەرۋ تىلىندە سويلەيدى.
مۋيالار. سىچۋان پروۆينتسياسىنىڭ كاندين، جيۋلۋن وڭىرلەرىنە تارالعان. چيان تىلىنە جاقىن مۋيا ءتىلىن قولدانادى. ولار شىڭعىسحان تالقانداعان تاڭعۇت ەلىنىڭ تۇستىككە قاراي ىعىسقان شاعىن توبىنىڭ جەرگىلىكتى حالىقتارمەن ارالاسۋىنان پايدا بولعان دەگەن بولجام ايتىلادى. ولار وزدەرىن بوبا، ياعني تيبەت دەپ اتايدى. ءبىراق تيبەتتەر ولاردى بوتەن، جات حالىق ساناپ، مۋنياك دەپ اتايدى. حالىق سانى - شامامەن 100 مىڭ.
ەرسۋلار. سىچۋان پروۆينسياسىنىڭ گانلو اۋدانىنداعى تاۋ قويناۋلارىن مەكەن ەتەدى. ەرسۋ - اق، بوز دەگەن ءسوز. حالىق سانى - شامامەن 20 مىڭ. قىتاي ۇكىمەتى ولاردى تيبەت حالقىنىڭ ءبىر تارماعى دەپ سانايدى. ءبىراق، ولاردىڭ ءتىلى، ءومىر سالتى تيبەتتەردەن مۇلدە وزگەشە. ولار لامايزمدى ۇستانبايدى. تابيعاتقا تابىنىپ، تاسقا سىيىنادى. كوكەكتى توتەم تۇتادى. شىعۋ تەگى بەلگىسىز. ءوزارا ەرسۋ تىلىندە سويلەسەدى. سۋرەتپەن سالىناتىن پيكتوگرافيالىق جازۋ قولدانعان.
بۇلاردان وزگە رەسمي بيلىك دەربەس ۇلت رەتىندە مويىنداۋدان باس تارتقان، مىسالى قىتايلىق ەۆرەيلەر، جاپون دياسپوراسى، ماكاندار (ماكاودا تۋعان تەگى پورتۋگال ازاماتتار)، ۇتسىلدار (وڭتۇستىك- شىعىس ازيالىق تيام حالقىنىڭ يسلام ءدىنىن ۇستاناتىن بولىگى)، توماندار (موڭعول ءتىلىنىڭ اراب-پارسى سوزدەرى ارالاسقان وزگەشە ديالەكتىندە سويلەيتىن شاعىن مۇسىلمان حالقى) ت. ب. ەتنوستىق توپتاردىڭ حالىق سانى وتە از بولعاندىقتان، تىلگە المادىق. دەگەنمەن، ءبىزدىڭ وقىرماندار ءۇشىن قىزىقتى بولۋى مۇمكىن مىناداي بىرنەشە دەرەككە ارنايى توقتالعانىمىز ءجون سەكىلدى.
قىتايدىڭ التاي ايماعىنداعى اتاقتى قاناس كولىنىڭ بويىن قونىس تۇتقان تۋۆالاردىڭ ۇزىن سانى 3 مىڭنىڭ اينالاسىندا. ولار جارتىلاي كوشپەندى. قىتاي ۇكىمەتى ولاردى موڭعولدىڭ ءبىر رۋى ەسەبىندە تىركەيدى. جەرگىلىكتى اۆتونوميالىق قۇرىلىمى - قوم-قاناس موڭعول ۇلتتىق اۋىلى. كۇندەلىكتى ومىردە تۇركى تىلدەرىنە جاتاتىن تۋۆا ءتىلىن قولدانادى، مەكتەپتە موڭعول تىلىندە ءبىلىم الادى، قازاق جانە قىتاي تىلدەرىن قوسا مەڭگەرگەن.
شينجاڭ ۇيعىر اۆتونوميالىق رەگيونىنىڭ اقتاۋ اۋدانىندا ۇزىن سانى 5 مىڭنان از ەمەس تۇرىكمەندەر تۇرادى. پامير جوتاسىنىڭ تەرەڭ قويناۋىنداعى ويتاق جانە قۇسىراپ اۋىلدارىندا تۇراتىن بۇل تۇرىكمەندەر رەسمي ستاتيستيكادا قىرعىز نەمەسە ۇيعىر دەپ جازىلادى. وزدەرىنىڭ ايتۋىنشا، ارعى اتالارى سامارقاننان. مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسادى.
ۇيعىرلار قۇرامىنا ەنەتىن كەلەسى ءبىر سۋبەتنيكالىق توپ - ەينۋلار. ناقتى سانى بەلگىسىز، ون مىڭنان كەم ەمەس دەگەن مەجە ايتىلادى. ۇيعىرلار ولاردى ابدالدار دەپ كەمسىتە اتايدى. حوتان، قاراقاش، لوپ، ياركەند، يانگيگيسار وڭىرلەرىنە بىتىراي قونىستانعان. ەگىن جانە مال شارۋاشىلىعىمەن، قولونەرمەن، سونداي- اق قايىرشىلىقپەن اينالىسادى. يسلامنىڭ شيتتىك باعىتىن ۇستانادى. ءوزارا ەينۋ تىلىندە سويلەسەدى. بۇل ءتىلدىڭ ەرەكشەلىگى: گرامماتيكاسى تۇركى تىلدەرىنە جاقىن، ءبىراق سوزدىك قورىندا يران تىلدەرىنىڭ ۇلەسى باسىم. ەينۋلاردىڭ شىعۋ تەگى جۇمباق. كەي زەرتتەۋشىلەر ولاردى ەجەلگى ەفتاليتتەردىڭ جۇرناعى دەپ سانايدى.
بۇگىنگى كۇندە ۇيعىردىڭ ءبىر تارماعىنا جاتقىزىلاتىن كەريالىقتار كەريا اۋدانىنىڭ داريابويى اۋىلىندا تۇرادى. سانى - شامامەن 1300. ولار تۋرالى العاش حابارلاعان عالىم - گەدين سۆەن اندەرس. كەريالىقتىردىڭ ءومىر سالتى ۇيعىرلاردان وزگەشەلەۋ. شىعۋ تەگى بەلگىسىز.
سونداي- اق، قىتايدىڭ قيىر شىعىسىنداعى حەيلۋڭجياڭ پروۆينتسياسىنىڭ فۋيۋي اۋدانىندا حۋيۋر قىرعىزدارى نەمەسە التى اتالى قىرعىز دەپ حاتقا تۇسكەن وزگەشە ەتنيكالىق توپ ءومىر سۇرەدى. قىتاي ۇكىمەتى ولاردى قىرعىز حالقىنىڭ ەتنيكالىق قۇرامىنا جاتقىزادى. جەرگىلىكتى موڭعولدار ولاردى ويرات دەپ اتايدى. ءوز ىشىنەن تابىن، عاپقان، ىچىك، ساندىر، بەلتىر، عىرعىس اتالارىنا بولىنەدى. سوڭعى زەرتتەۋلەر ولاردىڭ قىرعىز ەمەس، ەرتەرەكتە ەنيسەي بويىنان جەر اۋدارىلىپ بارعان حاكاستار بولۋى مۇمكىن ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. قازىرگى كۇندە ءوز ءتىلىن ۇمىتقان. ۇزىن سانى 1500 شاماسىندا.
قىتايدىڭ ىشكى موڭعوليا اۆتونوميالىق ولكەسىنىڭ باتىس القابىنداعى الشا ايماعىنا قاراستى شىعىس الشا اۋدانىندا ءومىر سۇرەتىن جانە شارتتى تۇردە «موڭعول مۇسىلماندارى» دەپ اتالىپ كەتكەن وزگەشە ەتنيكالىق توپ تۋرالى بۇعان دەيىن جازعان ەدىك.
اۆتور
ەرلان مازان
