قىتاي نارىعىندا قازاقستاندا جاسالعان ساپالى ونىمدەر كوبەيىپ كەلەدى - ق ح ر ەلشىسى جاڭ شياۋ

استانا. قازاقپارات - ەكونوميكالىق جاھاندانۋ - قوعامدىق ءوندىرىستى دامىتۋدىڭ وبەكتيۆتى تالابى جانە عىلىمي- تەحنيكالىق پروگرەستىڭ ناتيجەسى.

بۇل نارىقتىڭ كۇشى مەن زاڭدىلىقتارىن كورسەتەدى. سونىمەن قاتار جاھاندىق رەسۋرستاردى وڭتايلى بولۋگە جانە حالىقارالىق ەڭبەك ءبولىنىسىن قامتاماسىز ەتۋگە ىقپال ەتەدى. بۇل ادامزات قوعامىن دامىتۋدىڭ بىردەن- ءبىر ءتيىمدى جولىنا اينالدى.

ەكونوميكالىق جاھاندانۋ - ۋاقىتتىڭ قايتارىلماس تەندەنتسياسى. الەمدىك ەكونوميكا مۇحيتى وقشاۋلانعان كولدەرگە اينالا المايتىنى بەلگىلى. سونىمەن قاتار ەكونوميكالىق جاھاندانۋ باي مەن كەدەي اراسىنداعى الشاقتىقتى ۇلعايتۋ جانە ايماقتىق دامۋدىڭ بىركەلكى ەمەستىگىن كورسەتۋ سياقتى ماسەلەلەرگە اكەلەتىنىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى.

ەكونوميكالىق جاھاندانۋدىڭ مۇمكىندىكتەرىمەن جانە سىن-قاتەرلەرىمەن بەتپە-بەت كەلگەن قىتاي ءتوراعاسى شي جينپيڭ ادامزاتقا ورتاق، بولاشاعى بار قوعامداستىق قۇرۋ تۇجىرىمداماسىن ۇسىندى. سونىمەن بىرگە ەكونوميكالىق جاھاندانۋدىڭ دامۋىن دۇرىس باعىتتا باسقارۋعا باعىتتالعان قوعامدىق جانە ينكليۋزيۆتى ەكونوميكالىق جاھاندانۋدى قولدادى. ول جاعىمسىز سالداردى جويۋ، دۇنيەجۇزىندەگى ەلدەرگە پايدا اكەلۋ جانە ورتاق دامۋ مەن وركەندەۋ ءۇشىن ءوزارا ءتيىمدى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋدى كوزدەيدى.

ينكليۋزيۆتى جاھاندانۋ ەكونوميكالىق دامۋداعى مۇددەلەر قاۋىمداستىعىن كەڭەيتۋدى جانە ءارتۇرلى ەلدەردىڭ، تاپتاردىڭ جانە ادامداردىڭ ءارتۇرلى توپتارىنىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋعا ۇلەسىن قوسىپ، ونىڭ جەمىسىن كورۋى ءۇشىن ولاردىڭ تەڭ بولىنۋىنە باعىتتالعان. بۇل بارلىعىنىڭ ورتاق گۇلدەنۋى مەن وركەندەۋى ءۇشىن ەلدەر اراسىنداعى جانە ولاردىڭ ىشىندەگى دامۋ تەڭگەرىمسىزدىگىن دۇرىس شەشۋگە كومەكتەسەدى. ينكليۋزيۆتى جاھاندانۋ ەلدىڭ ناقتى جاعدايىنا سايكەس دامۋ جولىن تاڭداۋعا قولداۋ كورسەتۋدى بىلدىرەدى.

دامۋ ۇلگىسىن بىرىكتىرۋدەن، باسقالارعا زيان كەلتىرەتىن ءبىرجاقتىلىق پەن پروتەكتسيونيزمنەن باس تارتىپ، ونەركاسىپتىك قۇن تىزبەگىنىڭ ۇزدىكسىزدىگىن قامتاماسىز ەتىپ، جاھاندىق ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ ومىرشەڭدىگى مەن قارقىنىن ساقتاۋىمىز كەرەك. قوعامدىق جانە ينكليۋزيۆتى ەكونوميكالىق جاھاندانۋ تەك ەكونوميكالىق جاھاندانۋدىڭ تاريحي زاڭدىلىقتارىن ۇستانىپ قانا قويمايدى. سونىمەن قاتار الەم الدىندا تۇرعان ءارتۇرلى ماسەلەلەردى شەشۋگە نازار اۋدارادى.

قىتاي ەكونوميكالىق جاھاندانۋدىڭ قولداۋشىسى، قورعاۋشىسى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ۇلەس قوسۋشى. قىتاي ءارقاشان جاريالىلىق جانە ينكليۋزيۆتى ءپرينتسيپتى ۇستانىپ، ەكونوميكالىق جاھاندانۋ پروتسەسىنە بەلسەندى تۇردە قاتىسادى. ەل ەكونوميكالىق دامۋ تۇرعىسىنان الەم ەلدەرىمەن وڭ قارىم- قاتىناسقا قول جەتكىزدى.

جاھاندىق ەكونوميكالىق وسۋگە جانە اشىق الەمدىك ەكونوميكانىڭ دامۋىنا ىقپال ەتىپ، ادامزاتتىڭ ورتاق بولاشاعى بار قوعام قۇرۋعا ماڭىزدى ۇلەس قوستى. قازىر قىتاي 140-تان استام ەل مەن ايماق ءۇشىن نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەسىنە اينالدى. ال جالپى تاريف دەڭگەيى %7,3- عا دەيىن تومەندەتىلگەن. بۇل د س ۇ-عا مۇشە دامىعان ەلدەردىڭ دەڭگەيىنە سالىستىرمالى تۇردە سايكەس كەلەدى. قىتاي جاھاندىق ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ ماڭىزدى لوكوموتيۆى بولىپ قالا بەرەدى. سوڭعى ونجىلدىقتا قىتايدىڭ جاھاندىق ەكونوميكالىق وسىمگە قوسقان ۇلەسى جالپى العاندا - %30.

قىتايدا ءداستۇرلى ونەركاسىپ سەكتورلارىنىڭ تولىق سپەكترى بار جانە وڭدەۋ ونەركاسىبىندەگى قوسىلعان قۇن جاھاندىق جالپى كولەمنىڭ شامامەن 30 پايىزىنا تەڭ. ال بۇل 14 جىل قاتارىنان الەمدە ءبىرىنشى ورىندا تۇر. قىتاي جاھاندىق وندىرىستىك قۋاتتى ارتتىرۋعا ماڭىزدى ۇلەس قوسىپ كەلەدى. سونىمەن قاتار قىتاي ادام جانە اقپارات رەسۋرسىنا باي. جاھاندىق ساۋدا مەن ينۆەستيتسيا ءۇشىن كەڭ پلاتفورما ۇسىنادى. سوڭعى بەس جىلدا قىتايدا تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيانىڭ تابىسى شامامەن 9 پايىز بولعان. بۇل حالىقارالىق دەڭگەيدە، سالىستىرمالى تۇردە جوعارى. قىتاي قولداعان «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» بىرلەسكەن جوباسى تيىمدىلىگىن كورسەتتى. ناتيجەسى 150 دەن استام ەلگە پايدا اكەلىپ، بۇگىندە الەمدەگى ەڭ تانىمال حالىقارالىق قوعامدىق يگىلىككە جانە حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ەڭ ۇلكەن الاڭىنا اينالدى.

قىتاي مەن قازاقستان - ءتۇرلى سالاداعى پراگماتيكالىق ىنتىماقتاستىقتى ساپالى دامىتىپ، قولجەتىمدى جانە ينكليۋزيۆتى ەكونوميكالىق جاھاندانۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ كەلە جاتقان ماڭگىلىك ستراتەگيالىق سەرىكتەستەر. ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورناعان 30 جىلدان استام ۋاقىت ىشىندە ەكى مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ستراتەگيالىق باسشىلىعىمەن ەكى جاق تا جوعارى دەڭگەيدەگى دوستىقپەن سيپاتتالاتىن قىتاي- قازاقستان قوعامداستىعىن قۇرۋعا كۇش سالادى. ءوزارا سەنىم مەن ىنتىماققا، دامۋ ستراتەگيالارى مەن ەكونوميكالىق ساياساتتى ۇيلەستىرۋدىڭ ۇيلەسىمدىلىگىن نىعايتا بەرمەك.

بۇعان قوسا، ەكى ەل ساۋدا، ينۆەستيتسيا، ءوندىرىس، كولىك، اۋىل شارۋاشىلىعى، ءبىلىم، عىلىم مەن تەحنولوگيا، مادەنيەت جانە باسقا سالالارداعى پراكتيكالىق ىنتىماقتاستىقتى بارعان سايىن تەرەڭدەتىپ، جوعارى ساپالى «بەلدەۋ جانە جول» جوباسىن بىرلەسىپ قۇرۋدا ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە جەتىپ كەلەدى. بۇل ينكليۋزيۆتى ەكونوميكالىق جاھاندانۋدى ىلگەرىلەتۋگە سەرپىن بەرەدى.

2023 -جىلى قىتاي- قازاقستان ىنتىماقتاستىعى كوميتەتىنىڭ XI وتىرىسى ءساتتى ءوتىپ، وندا ءتۇرلى سالا بويىنشا ناقتى جوسپارلار مەن كەلىسىمدەر بەلگىلەندى. ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا كولەمى 41 ميلليارد اقش دوللارىنا جەتىپ، ءبىر جىلمەن سالىستىرعاندا 32 پايىزعا ارتقان. قىتاي- ەۋروپا باعىتى بويىنشا قازاقستان ارقىلى 13 مىڭنان استام جۇك پويىزى ءوتىپ، جاھاندىق ونەركاسىپتىك جانە تاسىمالداۋ تىزبەگىن قورعايتىن «بولات تۇيە كەرۋەنىنە» اينالدى.

شيان قالاسىندا قازاقستاندىق كولىك- لوگيستيكالىق تەرمينال سالىنىپ، پايدالانۋعا بەرىلدى. قىتايعا قازاقستاندىق سيىر، قوي، تاۋىق جانە باسقا دا ەت ونىمدەرىن ەكسپورتتاۋ ماسەلەسى شەشىلدى. قىتاي نارىعىندا قازاقستاندىق ساپالى ونىمدەر كوبەيىپ كەلەدى.

«قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى اراسىنداعى ۆيزالىق تالاپتاردان ءوزارا بوساتۋ تۋرالى كەلىسىم» كۇشىنە ەندى، «لۋ بان شەبەرحاناسى» ءساتتى ىسكە قوسىلدى، ءوزارا مادەني ورتالىقتار قۇرىلدى. قىتاي مەن قازاقستاننىڭ پراكتيكالىق سالالارداعى جوعارى دەڭگەيدەگى ىنتىماقتاستىعى تەك ەكونوميكالىق جاھاندانۋدىڭ ماڭىزدى بولىگى عانا ەمەس، ينكليۋزيۆتى ەكونوميكالىق جاھاندانۋعا ۇلگى بولىپ، سەرپىن بەرەدى.

قازىرگى ۋاقىتتا جاھاندىق ەكونوميكانىڭ قالپىنا كەلۋى باياۋ ءجۇرىپ جاتىر. پروتەكتسيونيستىك تەندەنتسيالار كۇشەيىپ، پانساياساتتانۋ مەن پانقاۋىپسىزدىك يدەولوگياسى تارالىپ جاتىر. كەيبىر ەلدەر «تاۋەكەلدى جويۋ» دەگەن اتپەن «شاعىن اۋلا مەن بيىك دۋال» سالىپ، «باسقالاردى تىعىرىققا تىرەۋگە» تىرىسىپ جاتىر.

وسى جىلدىڭ قاڭتارىندا ح ۆ ق پرەزيدەنتى ك. گەورگيەۆا ب ا ق-قا بەرگەن سۇحباتىندا ەگەر ەكونوميكالىق بولشەكتەنۋ جالعاسا بەرسە، جاھاندىق ج ءى ءو اقىرىندا فرانتسيا مەن گەرمانيانىڭ ءبىر جىلداعى جيىنتىق ج ءى ءو شامامەن 7 پايىزىن جوعالتادى دەپ مالىمدەدى. باسقالاردىڭ شىراعىن ءسوندىرۋ ءسىزدىڭ جولىڭىزدى نۇرلاندىرمايدى، ال وزگەنىڭ جولىن بوگەۋ العا جىلجۋعا كومەكتەسپەيدى. ەكونوميكالىق جاھاندانۋداعى پروبلەمالاردى دامۋ پروتسەسى ارقىلى عانا تەز شەشۋگە بولادى. جاھاندانۋعا قارسى كوزقاراس «سوزىلمالى اۋرۋلاردى» ەمدەي المايدى. سونىمەن قاتار جاھاندىق ءوندىرىس پەن جەتكىزۋ تىزبەگىن بۇزادى. بۇل جاھاندىق ەكونوميكانىڭ سالاۋاتتى دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى جانە سايىپ كەلگەندە، باسقالارعا جانە وزىمىزگە زيان كەلتىرەدى.

قىتاي الەمنىڭ بارلىق ەلىمەن، سونىڭ ىشىندە قازاقستانمەن بىرگە تاريحي دامۋ تەندەنتسياسىن ۇستانۋعا، ينكليۋزيۆتى ەكونوميكالىق جاھاندانۋعا تاباندى تۇردە ىقپال ەتۋگە، وزگە ەلدەر دامۋدىڭ يگىلىگىن كورىپ، ناتيجەگە جەتىپ، بىرلەسىپ ادامزاتقا ورتاق قوعام قۇرۋ ءۇشىن ەكونوميكالىق دامۋدىڭ ورتاق مۇددەلەرىن تەڭ ءبولۋدى بىرلەسىپ اتقارۋعا دايىن.