قىتاي اسەرلەرى
استانا. KAZINFORM - قىتايلىقتار الەمدەگى ەڭ كوپ وقيتىن ۇلتتاردىڭ ءبىرى سانالادى. ەل حالقىنىڭ 80 پايىزىنىڭ بويىندا تاسقا باسىلعان ءسوزدى وقۋ داعدىسى قالىپتاسقان، ال 36 پايىزى كۇنىگە كىتاپ، گازەت-جۋرنال وقىپ وتىرادى. العاش قاعاز جاساۋدى، كىتاپ تۇپتەپ، گازەت شىعارۋدى ويلاپ تاپقان حالىق ولاي ەتپەسە تۇسىنبەي دە قالار ەدىك-اۋ. ەندى شە، مۇنداعى قايسى ءبىر شىعارمالار وسىدان 3 مىڭ جىل بۇرىن قاعاز بەتىنە تاڭبالانعان.
وسىندان 15 جىل بۇرىن 2009 -جىلدىڭ جازىندا قىتايدىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى چە گو پين مىرزانىڭ جاردەمىمەن ون بەس كۇن بويى اسپان استى ەلىن ارالادىق. ءبىر كۇنى ءبىزدى الىپ جۇرگەن ق ح ر سىرتقى مينيسترلىگىنىڭ جىگىتتەرى «دۇنيەجۇزىلىك قارجى ورتالىعىنا» باراتىنىمىزدى ايتتى.
نەسى بار، بارساق بارايىق.
مۇحيت جاعالاۋىندا ورنالاسقان شاڭحاي سونشاما قاپىرىق، قوڭىر سالقىن قوناقۇيدەن سىرتقا شىققانىڭىزدا بەينە ساۋناعا كىرىپ كەتكەندەي بولاسىز. مۇنداي جەردە دەموكراتياشىل كەڭقولتىق casual-دان ىڭعايلى كيىم جوق. سوعان باعىپ، بۇل جولى دا اياققا تاپىشكە ءىلىپ، ۇستىمدەگى جەڭىل مايكى، جۇقا سلاكسيمەن شىعا سالدىم. باستا - كۇن ساۋلەسىنەن قورعايتىن دەليمە قالپاقشا.
ءبىزدى پۋدۋن اۋدانىنا الىپ كەلگەن ميكرواۆتوبۋسىمىزدان ارسالاڭداپ تۇسە سالا باسىمدى شالقايتىپ، الدىمىزدا تۇرعان الىپ عيماراتتىڭ ۇشار باسىنا قاراي بەرگەنىمدە ۇيدە باقشاعا كيىپ جۇرگەن سارى پانامانىڭ ۇشىپ تۇسكەنى: ەندى شە، 492 مەتر بيىكتىك، بارلىعى 101 قابات جانە وسىناۋ مونستر جەر-انانىڭ ءزىلى 7 بالدىق قيمىلداۋىنا ەركىن توتەپ بەرەتىنىن ايتسايشى (ءبىز بارعان جىلى الەمدەگى ەڭ بيىك «نەبوسكرەب» - تۇعىن، بۇگىندە 12-ورىنعا ءتۇسىپ قالدى). الدەنەگە كولىگىمىز توقتاعان جەردەن كىرەبەرىسىنە دەيىن ۇزىنا بويلاتىپ «كرەمليەۆكا» اتالاتىن قىزىل كىلەم توسەپ تاستاعان ەكەن، جالاڭاياققا سۇعا سالعان قايران دا قايران «ۆەتنامكا» سانداليگىممەن الگى قالىڭ كىلەمدى تارسىلداتىپ بەزىپ كەلەم.
الاڭقايدا ءبىر قىزىق بولىپ جاتىر: كىلەمنىڭ ەكى جاعىن الا اسكەري كيىم كيگەن وركەستر مۋزىكانتتارى اساي-مۇسەيلەرىن ۇستاپ ساپ ءتۇزىپ تۇر - سول قالاداعى ورىكتەي جىگىتتەر، وڭ جاقتا الماداي قىزدار.
ءبىز جاقىنداي بەرگەندە وركەستر ءبىر سالتاناتتى مارش اۋەنىن قۇيقىلجىتا ويناپ قويا بەردى. جانىمداعى اۋدارماشى، «قىتاي سەرىككە» (كەنەبايەۆ) قاراپ: «ءبىر قۇرمەتتى قارسى الماققا دايىندىق جاساپ جاتىر-اۋ، ءسىرا؟!» دەپ ەدىم، ول: «جوعا، بۇل وركەستر سىزدەردىڭ كەلۋ قۇرمەتتەرىڭىزگە مارش ويناپ تۇر» دەدى.
قىرمىزى قىزىلىمنىڭ ۇستىندە تاپىشكەمنەن ءتۇسىپ قالا جازدادىم. بلين، «كاكوي-تو ءبىر...» ەلوردالىق «استانا» جۋرنالىنىڭ قىزمەتكەرلەرىن قارسى الۋ ءۇشىن قىتاي حالىق-ازاتتىق ارمياسىنان اسكەري وركەستر الدىرعان با؟ شاتىرلارى جىلجىپ كەتكەننەن ساۋ ما مىنا شاڭحايلىقتاردىڭ!؟
سول ءبىر ۋاقيعاعا دا، مىنە، ون بەس جىل تولىپتى. ەندى بەيجىڭگە تاعى دا جول اشىلعالى تۇر ەدى، بالكىم، سوندا رەتىن تاۋىپ سۇراپ كورەرمىن شەشە الماي كەتكەن جۇمباقتارىمدى.
«ات تۇياعى - تەنتەك» دەۋشى ەدى مۇندايدا مارقۇم راحاڭ (راحىمجان وتاربايەۆ).
* * *
بەيجىڭ حالىقارالىق اۋەجايىنان قوناقۇيگە تۇندەلەتىپ جەتىپ، شامالى تىنىعىپ العاننان كەيىن، دۇيسەنبىدە اۋدارماشى، وسىنداعى پەدينستيتۋتتىڭ ماگيسترانتى استانالىق احمەتبەك اكباروۆ ەكەۋمىز قالانىڭ حايديان اۋدانىنا كەلىپ، العاشقى كەزدەسۋىمىزدى وتكىزدىك. الدىن الا ۋاعدالاستىق بويىنشا ءبىزدى China Intercontinental Press ۇيىمىنىڭ باسپا ورتالىعىنا قاراستى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى ياڭ شۋە (Yang Xue) حانىم جانە ونىڭ ورىنباسارى ليۋ تيڭتيڭ (Liu Tingting) حانىم قابىلدادى.
ەكى ساعاتقا سوزىلعان اڭگىمەلەسۋدەن سوڭ «ديماش. شىعان داۋىستى اڭساۋ» كىتابىمدى اتالعان باسپادان قىتاي تىلىندە شىعاراتىن بولىپ كەلىسىمگە كەلدىك (قىتايدا اۋىزشا ۋاعدالاستىق، قول الىسۋ، ياعني جەنتەلمەندىك كەلىسىمگە كەلۋ - زاڭ- قۇقىق كۇشىنە يە ەكەن).
ارينە، الدا جازباشا كونتراكت جاسالادى، ءبىراق بۇل ءىس ەداۋىر ۋاقىت الاتىن سياقتى، سەبەبى داستۇردەگى تارالىم، ماركەتينگ، باعا ساياساتىن بەلگىلەۋدەن بولەك بۇل ەلدە كىتاپ شىعارۋدان الدىن الا تەكسەرۋ، ەكشەۋ، سۇزگىدەن وتكىزۋ سەكىلدى بىرنەشە ساتىدان تۇراتىن وزىندىك قاتاڭ ءتارتىبى بار.
قىتاي قۇرلىقارالىق باسپاسى 1993 -جىلى قۇرىلعان، جۇڭگو كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ جارناما بولىمىنە قارايدى. نەگىزگى اتقارۋ مىندەتى - شەتەل تىلدەرىندە جوعارى ساپالى كىتاپتار شىعارۋ ارقىلى «قىتايدى الەمگە جانە الەمدى قىتايعا تانىستىرۋ». وسى ورايدا باسپا ورتالىعى قىتاي تاقىرىبىندا جىلىنا وننان اسا الەم حالىقتارى تىلىندە 300 ءتۇرلى قاعاز جانە ەلەكترون كىتاپتار، وڭگە دە مادەني-شىعارماشىلىق ونىمدەر شىعارادى ەكەن. بۇل ونىمدەر دۇنيەجۇزى بويىنشا قۇرىلعان 300-دەي ساۋدا نۇكتەسىنىڭ كومەگىمەن الەمنىڭ 200-دەي ەلىنە تارايدى. 47 ەلدە «بۇل قىتاي» دەگەن اتپەن ورتالىقتىڭ 400 كىتاپ سورەسى جۇمىس ىستەپ تۇر.
اتالعان ورتالىق 50 ەلدە 100 باسپامەن ىنتىماقتاسا جۇمىس ىستەيدى، سولاردىڭ دەنى لاتىن امەريكاسى مەن تاياۋ شىعىس ەلدەرىندە شوعىرلانعان، ياعني، كىتاپتىڭ قاعاز جانە تسيفرلىق وقۋعا ارنالعان تۇرلەرىنىڭ دەنى اراب، يسپان تىلدەس وقىرماندارعا باعدارلانعان.
ءبىر دەرەك: اراب تىلىندەگى تسيفرلىق وقۋ قوسىمشاسىن الەمنىڭ 175 ەلىندە تۇراتىن 6 ميلليوننان اسا پايدالانۋشى جۇكتەپ العان. باسپا ورتالىعىنىڭ Facebook-تەگى يسپان تىلىندەگى پاراقشاسىنا 40 ەلدەن 680 مىڭنىڭ ۇستىندە ادام جازىلسا، ارابشا پاراقشاسى 10 نان اسا ءارابتىلدى ەلدەردە تۇراتىن 100 مىڭداي جازىلۋشىعا يە.
ەۋرازيا قۇرلىعىمەن ىنتىماقتاستىق ماسەلەسىنە ىنتا قويعان ءبىزدىڭ سۇراعىمىزعا جاۋاپ بەرە كەلىپ، يان سيۋە حانىم: «ءبىز ءۇشىن حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق دەگەنىمىز - الەمگە قىتايشا كىتاپ تاراتۋ ماسەلەسىندە باستاماشىلىقتى ءوز قولىمىزعا الۋ، وسى ورايدا، اسىرەسە، «ءبىر بەلدەۋ - ءبىر جول» ەلدەرىنە باسىمدىق بەرۋ» دەپ اتاپ كورسەتتى.
سونىمەن بىرگە، ايتۋىنشا، ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن اراداعى جۇمىس ءالى دە بولسا ويداعىداي ەمەس. اتالعان ايماقتاعى تۇركىتىلدەس حالىقتاردىڭ تىلدەرىندە قىتاي حاقىندا، سول سياقتى تۇركى تىلدەرىندەگى كىتاپتاردى حانزۋ تىلىندە شىعارىپ تاراتۋ ءىسى ەندى-ەندى قولعا الىنىپ جاتقان سىڭايلى. قازاقستانعا باعدارلانىپ، ياكي قازاق تىلىنە اۋدارىلىپ بىزدەن بىردە-ءبىر كىتاپ شىقپاعان. ءبىزدىڭ «ديماش» جوبامىز وسى ءبىر شارۋاعا ۇرىمتال كەلگەن بولۋى ىقتيمال.
«بۇل جوبا جۇزەگە اسىپ جاتسا، بۇل ءبىزدىڭ ورتالىقتىڭ قازاقستانمەن تىكەلەي ىنتىماقتاسا جۇمىس ىستەۋىنىڭ باسى بولماق» دەدى ديرەكتور حانىم. لەبىزىنە راحمەت!
* * *
قىتايلىقتار الەمدەگى ەڭ كوپ وقيتىن ۇلتتاردىڭ ءبىرى سانالادى. ەل حالقىنىڭ 80 پايىزىنىڭ بويىندا تاسقا باسىلعان ءسوزدى وقۋ داعدىسى قالىپتاسقان، ال 36 پايىزى كۇنىگە كىتاپ، گازەت- جۋرنال وقىپ وتىرادى. العاش قاعاز جاساۋدى، كىتاپ تۇپتەپ، گازەت شىعارۋدى ويلاپ تاپقان حالىق ولاي ەتپەسە تۇسىنبەي دە قالار ەدىك-اۋ. ەندى شە، مۇنداعى قايسىبىر شىعارمالار وسىدان 3 مىڭ جىل بۇرىن قاعاز بەتىنە تاڭبالانعان.
دۇنيەجۇزى تاريحىنداعى ۋاقىت جاعىنان ەڭ باعزى ادەبي ءداستۇردىڭ ەلى وسى ارالىقتا الەمدىك مادەنيەتكە قانشا جاۋھار قازىنا قوسقانىن ەسەپتەپ شىعارۋدىڭ ءوزى ءبىر جۇمىس. قازىر دە ق ح ر كىتاپ جازعىشتارى سانى جاعىنان وزگەلەرگە ەسە بەرمەي كەلەدى - ەلدە ولاردىڭ قارامى ميلليوننان اسىپ جىعىلادى، ال وڭگە جەردە اۆتوردى باقۋاتتى كىسىگە اينالدىرىپ جىبەرەتىن ميلليونداعان دانا تارالىم ادام مۇحيتى ەلى ءۇشىن كادۋەسكى نارسە.
مىسالى، ءۇش جىلدا ماونىڭ ءبىر كىتابى 800 ميلليون دانا تارالىممەن جارىق كورگەن. بۇل - الەم تاريحىندا وراسان كوپ تيراجداردىڭ ءبىرى.
حانزۋ جۇرتىنىڭ كىتاپ ساتىپ الۋ جولدارى سان قيلى. بەيجىڭ مەتروسىمەن ءجۇرىپ كورگەنىمىزدە، قولدارىنداعى نوۋتبۋك، ايپاد، سمارتفون ارقىلى شۇقشيىپ الدەنە وقىپ وتىرعان جولاۋشىلاردىڭ قاراسى از ەمەس ەكەن. سونداي-اق كوشە بويىنا ۆەندينگ اپپاراتتارى قويىلعان، بۇل ساۋدا-ساتتىق اۆتوماتتارىنان ءتان ازىعى - كولانى دا، جان ازىعى - كىتاپتى دا بىردەي ساتىپ الا بەرۋگە بولادى.
ەڭ قىزىعى، قايسىبىر ۆەندينگ وقىلعان كىتاپتى كەيىن قابىلدايتىن كىتاپحانا تۇزىلىمىندە دە جۇمىس ىستەي بەرەدى. Alibaba ەلەكتروندى ساۋدا پلاتفورماسىنىڭ ەسەپتىك بايانداماسىنا ايتقىزساق، قىتايلىقتار جىلىنا قاعاز تۇرىندەگى بەس جارىم كىتاپتى ساتىپ الادى ەكەن.
ەلدە 2003-2013 -جىلدار ارالىعىندا ەڭ ءوتىمدى كىتاپ گارري پوتتەر تۋرالى روماندار سەرياسى بولعان، ءبىراق كەيىنگى جىلدارى ساياساتتىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى باتىستىق ۇلگىدەگى اندەگراۋند شىعارمالارعا شەكتەۋ قويىلىپ، ەلدەگى كىتاپ نارىعىنىڭ ءتۇر-ءتۇرى ايتارلىقتاي وزگەرىسكە ۇشىراعانىن ايتقان ءجون. مۇنى كىتاپ دۇڭگىرشەگىن ارالاعاندا بايقادىق.
«دۇڭگىرشەك - كوپتىڭ ۇستىنەن كۇن كورەتىن، ازدى بايىتىپ جاتقان سۋپەر جانە گيپەرماركەتتەر جۇيەسىنە قارسى قويىلعان بالاما، بۋتيكتەر جەلىسى كوپتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ارتۋىنا الىپ باراتىن جولدىڭ باسى» دەگەن ءسوز بار عوي. قىتايدىڭ ءىرى قالالارى الەمدىك اۋقىمداعى برەندتەر مەن قىتايلىق برەندتى كيىم-كەشەك، زاتتار ساتىلاتىن ءىرى ساۋدا ورىندارىنا كەندە ەمەس، ولاردا كىتاپ ساتاتىن قازىنالىق نۇكتەلەر دە توقتاۋسىز جۇمىس ىستەپ تۇر.
سويتسەداعى بەيجىڭدەگى ۇزىنا- شۇباق ساۋدا قاتارلارىندا كىتاپ ساتاتىن دۇڭگىرشەكتەر دە از ەمەس. ەنى تارلاۋ بولىپ كەلەتىن كوشەنىڭ ەكى جاعى بىرىنە ءبىرىن جالعاستىرا سالعان بۋتيك- دۇكەندەر، كوشە جاققا قاراعان قابىرعا تۇتاس ەسىك - ايقارا اشىلىپ تۇرادى، وتە ىڭعايلى.
سونداي ءبىر دۇڭگىرشەككە قىزىق ءۇشىن باس سۇققان از عانا ۋاقىتتا ەكى جايتتى بايقادىق: بىرىنشىدەن، سورەلەرگە سۇيىسپەنشىلىك روماندارى، فەنتەزي جانە حرونوفانتاستيكا (ۋاقىت كەڭىستىگىندە ساپار شەگۋ) جانرلى شىعارمالار كوبىرەك قويىلعان ەكەن، بۇل ۋاقىت، زامان سازىمەن حانزۋ جۇرتىنىڭ دا ادەبي تالعام- تۇشىمى جەدەل وزگەرىپ جاتقانىنان حابار بەرىپ تۇر. ەكىنشى ادەيى ەسكەرەر جاعداي، كىتاپتاردىڭ باعاسى وتە ارزان: مىسالى، وتە ساپالى قاعازعا باسىلىپ، قالىڭ مۇقابادا اسەم بەزەندىرىلگەن مو ياننىڭ (قىتايدىڭ اتاقتى نوبەليست جازۋشىسى) 400 بەتتىك رومانى 19 يۋان (1200 تەڭگەدەي) تۇراتىنىن كورىپ قايران قالدىم.
«و-وت ەتو دا» دەپپىن عوي، قاپەلىمدە اينالايىن انا تىلىمنەن اۋزىما ءسوز تۇسپەي. ءسىرا، مۇنىڭ سەبەبى، ساتىپ الۋشىلاردىڭ كوپ بولۋى سەبەپتى بىردەن مول تيراجبەن شىققان كىتاپتىڭ وزىندىك قۇنى تومەن بولاتىنىنان جانە قاعاز وزدەرىندە جاسالاتىنىندا بولسا كەرەك.
ءبىر نازار تىكتەتەر جاعداي، اسپاناستى ەلىندە ورىسشا كىتاپتار جوعارى سۇرانىسقا يە ەكەن. ماسەلەن، نيكولاي وستروۆسكيدىڭ «قۇرىش قالاي شىنىقتى» رومانى 80 ءتۇرلى اۋدارۋدا 273 رەت باسىلىم كورىپتى! سونداي-اق ماركستىڭ «كاپيتالى» اسا تانىمال، بۇل ورەدە وعان «الەمدى وزگەرتكەن كىتاپ» دەپ ءساتتى ماركەتينگتىك ات تاققان باسپاگەرلەردىڭ جاھانكەرلىگىنە ءتانتى بولماسقا ءاددىڭ جوق. جانە دە اتالعان ەكى كىتاپتى وقيتىنداردىڭ اراسىندا جاستاردىڭ قاتارى كوپ بولۋى وي سالارلىق.
ءبىزدىڭ «ديماش» كىتابىمىزدىڭ مىنا قۇمىرسقاداي كوپ ەلدە جولى وڭعارىلار ما ەكەن، ءا؟!» دەگەن ويمەن شىقتىق كىتاپ بۋتيگىنەن.
* * *
قىتايدا «ۇلى قورعانعا شىقپاعان جىگىت - جىگىت ەمەس» دەگەن ناقىلعا اينالىپ كەتكەن ءسوز بار. قوي، قۇرسىن، شىقپاي قالىپ مىگىت اتانارمىز دەپ ءبىز دە شىقتىق. وسىمەن ەكىنشى رەتى. 2009 -جىلى كەلگەنىمنەن وزگەرىس كوپ: دۋالدىڭ ەڭ بيىك تۇسىنا فۋنيكۋلەرمەن كوتەرىلەسىڭ دە قايتاردا شاناعا وتىرىپ، زاۋ بيىكتەن قاقتاعان اق كۇمىستەي، مەتال قاۋاشا ىشىمەن زىرعىپ تۇسەسىڭ. بوبسلەي، قىسقاسى.
قيىن بولسا دا ۇشارداعى قورعانىس ۇيىنە جەتىپ، دامىلداپ ءبىر-اق وتىردىم. مىناداي كوپ جۇرتتى جاپىراقشا قالتىراتىپ، 500 شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتقان ۇلان-قيىر دۋال تۇرعىزۋعا ءماجبۇر ەتكەن قايران بابالارىما ءسۇيسىنىپ وتىردىم. بالكىم، عۇندار ىزەرلەمەگەندە، بۇل حالىق قازىردە ىرگەلەس وتىرعان جۇرتتاردى تۇگەل دەرلىك اجداھا قۇشاعىنا قىسىپ وتىرار ما ەدى دەپ.
ا، بالكىم، وتىرماۋى دا مۇمكىن ەدى عوي، جاۋىنگەر كوشپەلىنى سىلتاۋراتىپ، جان- جاعىن مىقتى دۋالمەن بەكىتىپ تاستاۋ، بۇل حالىقتىڭ ىشكى كونستيتۋتسياسىنان، دىلىنەن، دۇنيەتانىم- كوزقاراسىنان دا باستاۋ الىپ جاتۋى دا مۇمكىن عوي. ايتپەسە، نەگە قىتاي شارۋاسىنىڭ اۋلاسىنان عاسىرلارعا كەتەتىن اتا- باباسىنىڭ باسىن تاۋىپ الۋعا بولادى؟! اتا رۋحى، بابا قۋلىعى ەمەس پە ەكەن بۇلاردى دۋالدان ءارى اتتاتپاي شىدەرلەپ قويعان، جۇزدەگەن جىل بويى الەمنەن وقشاۋلانىپ، ءوز قازانىندا وزدەرى قايناپ تىرلىك ەتۋگە بەت نۇسقاعان؟!
قايتاردا گيدىمىز باستاپ اكەلگەن نەفريت مۋزەيىنە ءبىر ەسەپتەن الگىندەي ويمەن باس سۇقتىم دەسەم، وتىرىك ايتقاندىق بولار ەدى. قىتايلار نەگىزىندە بۇل مۋزەيدى (دۇرىسى، ايگىلى نەفريت بۇيىمدار جاسايتىن فابريكا جانىنداعى مۋزەي-دۇكەن) شەتەلدىكتەرگە اسا باي تاريحىن، عاجايىپ قولونەرىمەن تانىستىرۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرعانى زايىر اقيقات، دەسە دە، وبەكتيۆتى تۇردە مەن ۇلى دۋالدا وتىرىپ ويلاعان سۇراعىما ءدال وسى جەردە ءبىر جاۋاپ تاپقانداي دا ەدىم.
قىتاي نەفريتى تۋرالى ءبىزدىڭ تۇسىنىك ءالى شەكتەۋلى. كوبىنەسە، «نەفريت ىنشىككە ەمىرەنە ەنەتىن نەفريت شىبىقشا...» سىقىلدى بۇرالقىلاۋ اڭگىمەلەردەن اسپاي جاتادى. ال قىتايدا بۇل اتالعان تاستى قىرناپ- وڭدەۋ ءىسى ونەردىڭ شىڭى بولىپ ەسەپتەلەدى.
ەندى شە، نەفريتتى قىتاي وڭدەگەلى 10 مىڭ جىلدان استى، اتادان بالاعا بەرىپ وتىراتىن ءداستۇردىڭ مۇرتى بۇزىلماعان. ءبىز كىرەبەرىستە قىل ۇكىسىن دىرىلداتىپ، قولدىڭ باسىنداي تاستى شىرعا ساپ اينالدىرىپ وتىرعان شەبەرگە قاراپ ءبىراز تۇردىق. ماۋجىرەگەن شال، قۇداي بىلەدى، جەتىنشى اتاسى دا ءوستىپ وتىرعان بولار-اۋ. جونىپ وتىرعانىنىڭ ءتۇسى زۇمىرەت ەكەن. ىشكە كىرگەنىمىزدە، وسى رەڭكتى تاستان سۇپىلانعان سانداعان زات-جادىگەر كوزدىڭ جاۋىن الدى. ولاردىڭ ءتۇر- ءتۇرىن سانامالاپ شىعۋعا بۇل جەردە قالام مۇجىلىپ تۇر، سوندىقتان ۋاقىت وزدىرماي ءوزىم ىزدەگەن ءبىر زاتتىڭ جايىن عانا ايتايىن.
اڭگىمە نەفريتتەن جاسالعان التى كەمە سۇلباسى جايىندا. ءباسى وسى جەرگە قويىلعان جادىگەرلىكتەردىڭ بارىنەن دە جوعارى - 480 مىڭ يۋان، بۇل دەگەنىڭىز 30 ميلليون تەڭگەدەي بولادى! مىنە، قىتاي جۇرتى ءوز تاريحىن، ونەرىن قالاي جوعارى باستەيدى!
تاريح دەمەكشى، اتالعان ونەر تۋىندىسىنىڭ قىتاي تاريحىنا قاتىسى تىكەلەي. زامانىندا، كەيىنگى ورتا عاسىر ءداۋىرىنىڭ ىلكى كەزەڭىندە قىتاي شەبەرلەرى شىنىمەن دە وسىنداي ۇلكەن-ۇلكەن كەمەلەر جاساعان. الىپتىعى سونشا، اربىرەۋىنە 200 گوللاند كاراۆەللاسى ەركىن سىيىپ كەتەدى ەكەن. سولاردان جاساقتالعان تەڭىز فلوتى ءۇشبۋ ەلدە ويلاپ تابىلعان قۇبىلاناما كومەگىمەن الىس- الىس ەلدەردى قارىشتاپ، ساۋدا- ساتتىق جاساعان. ءتىپتى، قىتاي تەڭىزشىلەرى كولۋمبتان كوپ بۇرىن امەريكا قۇرلىعىنا ءجۇزىپ بارىپ جۇرگەن دەگەن مالىمەت تە بار.
سودان.. . كۇندەردىڭ ءبىر كۇندەرى ەلدىڭ ويشى، باسشى، اقىلمان ادامدارى جيىلىپ، الگى جويقىن فلوتتى كۇيرەتىپ، كەمەلەردى تىپ-تيپىل جويىپ جىبەرۋ جونىندە بۇيرىق الادى. سولاي ەتەدى دە. سونداعى ويلارى - شەتپەن، جات جۇرتپەن جويداسىز ارالاسۋ سالدارىنان تۇقىم بۇزىپ الۋدان ساقتانۋ، اتا داستۇردەن ايرىلىپ قالماۋدىڭ قامى ەكەن.
نەفريت تاسىن قازاق بۇرىن «قاس» دەگەن، جازۋشى جارىلقاپ بەيسەنباي ۇلى مۇنى دالەلدەدى. «جۇزىككە قاس قوندىرعانداي» دەپ جاتامىز عوي، وسىنداعى جۇزىكتىڭ كوزى - نەفريت.
«حاسا سۇلۋ» دەيمىز، «حاس شەبەر» دەيمىز، اسىل ءتۇبى اراب سوزىنە بارىپ تىرەلسە دە ءوزى ءبىلسىن، ايتەۋىر، بىزگە جات ەمەس.
ايتايىن دەگەنىم، قىتايلار جوعارىداعىداي توتەن شەشىمنىڭ ارقاسىندا جۇزىككە قاس قوندىرۋ ونەرىن، جالپى قاس ونەرىن، ءداستۇرىن، سۇيكىمدى سالتىن، عايىپ- عادەتىن جات اسەردەن امان-ەسەن ساقتاپ قالدى. ادەيى ءوزىن-ءوزى وقشاۋلاۋ (يزولياتسيونيزم) ءتاسىلى ارقىلى. قازاق جۇرتى ەندى ءوستىپ وقشاۋ ءومىر سۇرە المايدى، سۇرگىسى كەلسە دە وعان ىرىق بەرە قويمايدى مىنا دۇنيەنىڭ كۇشتىلەرى مەن تىستىلەرى.
ونى ايتاسىز، جاھاندانۋ الگىندەي بەرىك ءداستۇرلى قىتايىڭنىڭ ءوزىن جۇتىپ قويۋعا شاق قالدى. سوندا دا قازىرگى قىتاي - ءبىز وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن كورگەن قىتاي ەمەس. كىسىگە قاراسا، كوزدەرى شاتىنايتىن بىزدەي ەمەس، ازەلدەن سالماقتى، بايىپتى حالىق قوي، قانداي جاعدايدا دا سولارىنا باعىپ، تارتىپكە قۇل بولاتىن حانزۋ ەلى بۇگىندە الەمدەگى قاۋىپسىزدىك بەلدەۋى ەڭ جوعارى ەلدەردىڭ بىرىنە سانالادى.
بەيجىڭدە ءبىر اپتادا پاركينگتە سونادايدان ءبىر-بىرىنە ايبات شەگىسكەن ەكى شوپىردان وڭگە ءوزارا جانجالداسقان جان بالاسىن كورمەدىك قوي. زاتتارىڭدى كوشەگە، جول شەتىنە قويىپ كەتىپ، بىرنەشە ساعاتتان كەيىن ورالساڭ سو كۇيىندە تۇرادى. جول قۇرىلىسى جوعارى دەڭگەيدە، تەك ەلەكتروموتوروللەر لەگى عانا اندا-ساندا اپات جاعدايىن تۋعىزاتىنى بولماسا.
ءتارتىپ، تارتىپتىلىك جاستار اراسىندا دا جوعارى. مۇندا كادۋەسكى ءبىزدىڭ ۇعىمداعى ينتەرنەت جوق، جۇرت ونىڭ ءرولىن اتقاراتىن ءتورت ميكروبلوگنيگتى پايدالانادى، ءىرىسى Weibo.
ەلگە كەلگەن شەتەلدىكتەر جەرگىلىكتى SIM-كارتانى ورناتىپ الادى دا (قاقى 100 يۋان، 6300 تەڭگە شاماسى)، WeChat دەيتىن بايلانىس ارناسى ارقىلى (WhatsApp-تىڭ انالوگى) حابارلاسىپ وتىرادى. الەمدىك مەسسەندجەرلەرىڭ دە، Google ،Facebook تە كىرە الماعان بۇل ەلگە. ءتىپتى، قىتايعا كۇيەۋبالا مارك سۋكەربەرگ بۇل ەلگە تالاي كەلىپ، كۇشتىلەردى جاعالاپ، ارەكەتتەنىپ كورگەن ەكەن، كۇيەۋبالاعا ەسىكتى كورسەتىپتى. مۇندا مەملەكەتتىڭ ءپاتى، ۇلتتىق يدەولوگيا بارىنەن دە جوعارى قويىلادى، ايتپەسە، جان سانى ءبىر جارىم ميللياردقا جەتەتىن ەلدى باسقارىپ، ۇستاپ تۇرۋ مۇمكىن ەمەس. مىنە، سولاي.
دۇنيە تىرشىلىگىندە وزگەرمەيتىن ەشتەڭە جوق. قىتاي دا وزگەرگەن، وزگەرىپ تە جاتىر. ءبىراق ەسىگى اڭعال-ساڭعال اشىق بىزدەي ەمەس، ەسىكتى جاۋىپ الىپ، اقىلمەن وزگەرىپ جاتىر ەكەن.
ماقسات ءتاج-مۇرات
