قىران بۇركىتتى سىناي بىلەمىز بە؟
استانا. قازاقپارات - قازاقستانداعى، قىتايداعى، موڭعولداعى ايتىلىپ جۇرگەن بۇركىت سىنى تۋرالى مالىمەتتەردى ءوزارا سالىستىرعاندا ورتاق تۇستار مول.الايدا كەيبىر جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكتەر دە بار ەكەنى انىقتالىپ وتىر.
قازاقستانداعى بۇركىت سىنى
تۋرالى دەرەكتەردى ءا.مارعۇلاننىڭ «سايات قۇستارى» دەگەن ەڭبەگىنەن، سونىمەن بىرگە زەرتتەۋشى س.قاسيمانوۆتىڭ (شىعىس قازاقستاندىق بۇركىتشى م.بيبالينوۆ، م.سقاقۇلىنىڭ مالىمەتتەرى ەنگەن) زەرتتەۋلەرىنەن بايقاۋعا بولادى.
بۇل سالا تۋرالى اكادەميك ءا. مارعۇلاننىڭ العى سوزىمەن جارىق كورگەن ج. بابالىقوۆ پەن ا.تۇردىبايەۆتىڭ «قىراندار» زەرتتەۋىنىڭ ماڭىزى اسا زور ەكەنىن ايتا كەتكەن ورىندى.
وسى ەڭبەككە نەگىزىنەن قىتايداعى قانداستاردىڭ بۇركىت سىنى دەرەكقورى بولعانىمەن ءىشىنارا قازاقستاندىق قۇسبەگىلەردىڭ دە مالىمەتتەرى ەنگەن. ال موڭعولياداعى ساياتشىلىق ونەرى تۋرالى قۇسبەگى، سىبىزعىشى ت. ساۋىرجان ۇلىنىڭ «قۇسبەگىلىك»، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ەتنوگراف ب.كامالاش ۇلىنىڭ «قازاقتىڭ سالت-داستۇرلەرى» دەگەن زەرتتەۋىنەن بايقاۋعا بولادى.
قىتايدا ءومىر سۇرگەن قۇسبەگى، حالىق مادەنيەتىنىڭ بىلگىرى شاياحمەت (شايقاسىن) جاڭگىر ۇلىنىڭ «الىمىر قۇستار جونىندە» (عىلىم جانە ونەر، 1986، №4 ) جانە «بۇركىت جانە ونىڭ ەرەكشەلىكتەرى» (القاپ، پەكين، 1989، №8) دەگەن زەرتتەۋ ماقالالارىنىڭ ەل بىلىمىنە قوساتىن ۇلەسى زور.
وسى زەرتتەۋدەگى بۇركىت سىنىنىڭ ءبىرشاما بەلگىلەرى ۇلى ابايدىڭ اتىنان ەل اراسىنا تارالعان «بۇركىت سىنى» دەگەن حالىق ولەڭىمەن ۇندەس كەلەدى. سونىمەن بىرگە ش. جاڭگىر ۇلىنىڭ جازعان جايتتارىنا ۇقساس سىنداردى بيىل ەكسپەديسيا كەزىندە (م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى عالىمدارى 2013 - جىلى 14 - مامىردان 5 - ماۋسىمعا دەيىن ق ح ر ش ۇ ا ر ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ التاي ايماعى، تارباعاتاي ايماعىندا، ءۇرىمجى، كۇيتىڭ قالاسى، سانجى وبلىسى موري اۋداندارىنا عىلىمي ەكسپەديسيا ساپارىندا بولدى) ق ح ر ش ۇ ا ر التاي ايماعى شىڭگىل اۋدانى شاعانعول اۋىلى تۇرعىنى 1961 - جىلى تۋعان قۇسبەگى ق. توقتاۋباي ۇلىنىڭ اۋزىنان جازىپ الدىق.
بۇل جايتتاردى بايىپتاي كەلە بۇركىت سىنى تۋرالى پايىم مەن تانىم، ۇعىم مەن تۇسىنىك ەستە جوق ەسكى زاماننان ەل اۋزىندا ايتىلىپ، ەلەك-سۇزگىدەن ابدەن ءوتىپ، بارشا قازاققا ورتاق بولىپ سۇرىپتالىپ، قالىپتاسقان دەپ قورىتىندى جاساۋعا بولاتىن سەكىلدى. قۇرمانبەك توقتاۋباي ۇلىنىڭ ايتۋىنشا بۇركىتتى العاش قولعا ۇيرەتكەن جالايىر شور، ول كوكشەنىڭ قاۋسىرماسى دەگەن قۇستى ۇستاعان.
بۇركىتتىڭ جاسى 30 عا تولادى، ياعني 30 رەت تۇلەيدى دەگەن ءسوز بار بولعانىمەن قۇسبەگىلەر نەگىزىنەن ءبىر بۇركىتتى 9-10 جىل باپتاپ ۇستاعان. ونىڭ ايتۋىنشا بۇركىتتىڭ جاسى تومەندەگىدەي: 1 بالاپان، 2 قانتۇلەك، 3 تىرنەك، 4 تاستۇلەك،5 جانا، 6 قانا، 7 انا.
قۇرمانبەك توقتاۋباي ۇلى كەيبىر قۇسبەگىلەر بۇركىتتىڭ جاسىنىڭ تومار، بارماق، بارشىن، مولاتۇلەك، شولاقتۇلەك (قارتايعان سايىن قۇيرىعى قىسقارىپ كەتەتىن سەبەپتى) ت.ب اتاۋلارىن قوسىپ 20 عا تامان جەتكىزەتىنىنە دە نازار اۋداردى.
جالپى قۇسبەگىلەر جەرگىلىكتى ەرەكشەلىككە ساي قۇستىڭ جاسىن ءارتۇرلى ايتاتىنى بەلگىلى. مىسالى، وسى شىڭگىل اۋدانىنىڭ قارت قۇسبەگىسى داۋكەي اقساقال بۇركىت جاسىن باسقاشا تاراتىپ بەردى. ونىڭ پىكىرى جەرلەسى قۇرمانبەك توقتاۋباي ۇلىنان باسقاشا شىقتى. ولار مىناداي:
1 بالاپان، 2 تىرنەك، 3 تاستۇلەك، 4 انا (4 جاسىندا قۇس ءبىرىنشى رەت جۇمىرتقالاپ، انا بولادى)، 5 قۇمتۇلەك، 6 قۋتۇلەك (5-6 جاسقا كەلگەندە قۇس تۋعاندىقتان تۇلەمەي قالادى، سول سەبەپتەن قۇمتۇلەك، قۋ تۇلەك دەيدى)، 7 مۇزتۇلەك (7 جاسىندا قۇس تۋماي تۋ قالادى، سول سەبەپتەن مۇزتۇلەك دەيدى)، 8 قانا، 9 بالابارشىن، 10 تۇلىمىر (بۇل جاستا دا تۋ قالاتىندىقتان تۇلىمىر دەيدى)، 11 سانا (بۇل سانا دەگەن ءسوز وسىدان كەيىن جاس جوق، ونى ءوزىڭ سانا، تاپ دەگەنى).
شىڭگىل اۋدانىندا قۇسبەگىلەر قوعامى ءوز جۇمىسىن 2010 - جىلى باستاعان، 2012 - جىلدان قۇسبەگىلەر مەرەكەسىن وتكىزگەن، ال وسى اۋداندا اسىلتۇقىمدى قازاق توبەتىن وسىرەتىن ارنايى شارۋاشىلىق بار ەكەندىگىنە دە ساپار كەزىندە كۋا بولدىق. قازىر شىڭگىل اۋدانىندا بارلىعى 43 بۇركىت بار كورىنەدى. قۇرمانبەك توقتاۋباي ۇلى ەكسپەديسيا كەزىندە اۋداندىق قارت قۇسبەگى داۋكەي اقساقالدىڭ «جوننىڭ سارشەگىرى (سارالاقۇسى)» دەگەن قۇسىن قولىنا قونعىزىپ، ءداستۇرلى بۇركىت سىنىن ايتىپ بەردى. قۇرمانبەك توقتاۋباي ۇلىنىڭ ايتۋىنشا بۇركىتتىڭ دەنە مۇشەسىن قارت قۇسبەگىلەر جالايىر شورا زامانىنان بەرى ءۇش-ۇشتەن جىكتەپ سىناعان.
بۇركىتتىڭ باسى:
1. كەشكىل باس. باسى ونشا ۇلكەن ەمەس، ىقشام، كىشكەنە، سوپاقتاۋ شىقشىتى قاباقتى كەلەدى، تۇمسىعى جۇقا، جەلكە ءجۇنى جونىنا توگىلىپ تۇسپەگەن، قىسقا. جالپى كەشكىل دەگەن - كىشىرەك دەگەن ءسوز، مىسالى جىلانباس دەگەن قىراندىقتىڭ بەلگىسى بولعانداي بۇل كەشكىل دەگەن ىقشامدىقتى بىلدىرەدى. تۇمسىعى جۇقالتاڭ ۇزىنداۋ، ال باس قاڭقاسىنىڭ ەنى ىقشام بولادى.
2. جىلانباس. باسى سۇڭسيىڭقى، سۇڭعاق، كوزى قاباقتى، ەكى شىقشىتى شىعىڭقى، توبەسى سوپاق. اڭعا اسا جارامدى، العىر قىراننىڭ بەلگىسى.
3. باقاباس. توبەسى جالپاق، تۇمسىعى نەگىزى قىسقالتاڭ، تۇشتيعانداۋ بولادى. اڭعا بارۋى ساراڭ، مۇنداي قۇستار كوبىندە ەركەك سارشادان شىعادى، مۇندايدى «سارشا، بۇقاتانا» دەپ كوڭىل جۇباتىپ تا اتايدى، ياعني ونشا قىران ەمەس. ناعىز قىران قولعا تۇسپەگەندە وسى بۇقاتانانىڭ ءوزىن دە باۋلىپ اڭعا تۇسىرە الادى مىنىسكەر قۇسبەگى.
بۇركىت كوزىنىڭ سىنى:
جاداعاي كوز. ادامعا مەيىرى از، جالتاقويلاۋ، اڭعا دا ساراڭ بارادى.
جىلان كوز. كوز ۇياسى كىشى، كوزىنىڭ ارتى قيىقتى، كورەگەن، بۇل - قىران.
سۋ كوز. سانگە بولماسا اڭعا بارمايدى، كوزىنىڭ الدى مولتىلدەپ سۋعا تولىپ تۇرادى.
سايات قۇسىنىڭ كوز جانارىنىڭ ءوڭ-ءتۇسى، بۇركىتتىڭ تۋعان جەرىنىڭ رەڭىنە، ياعني جاعىراپيالىق ورتاسىنىڭ ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى قالىپتاساتىندىقتان سولايشا اتالادى. مىسالى: سارشەگىر، كوكشەگىر، قۇمشەگىر ت.ب.
بۇركىتتىڭ ءتىلى:
1. قىلتىلداعان قىزىل ءتىل. بۇل كۇيشىل، كۇيدەن جاڭىلعىش بولادى، باپ تالعايدى.
2. قانعا تويماس قارا ءتىل. بۇل قىراندىقتىڭ بەلگىسى.
3. بولبىراڭقى بوز ءتىل. بۇل دا قىراندىق بەلگى.
سونىمەن بىرگە قۇستىڭ ەزۋ شىبىعىن دا (ەزۋىن) بىرنەشە تۇرگە بولەدى. ماسەلەن، وسى سارشەگىر بۇركىت ەزۋلى ەمەس، ال قارىمدى قۇستاردىكى ەزۋ شىبىعى قايىرىلىپ جاتادى. ال بۇل سارشەگىر ورتا سۇيەكتى قۇس بولعاندىقتان ەزۋ شىبىعى دا سال ىقشام دەۋگە بولادى.
بۇركىت اياعىنىڭ سىنى:
1. جارعاق اياق. قىران ەمەس، جارعاق اياق جارىتپاس دەگەن ءسوز بار.
2. بۇجىر اياق. بۇجىر اياق نەمەسە قوجىر اياق قىراندىقتىڭ بەلگىسى.
3. ارىق اياق. بۇل قۇس تا الىمدى بولادى.
بۇلار تۋرالى «ارىق اياق الىمدى، سالالى اياق سالىمدى، بۇجىر اياق قارىمدى» دەيتىن ءسوز بار.
بۇركىت قاناتىنىڭ سىنى:
قانات ءۇش قۇرىلىمنان تۇرادى: 1.توق قانات. يىعىنا جاقىن بىتكەن قانات. 2. ىرگە قانات 3. شالعى. شالعىسى ۇزىن، قاناتىنىڭ ۇشى دەۋگە بولادى.
ۇزىن شالعى 6 تال بولادى. ال قىسقا شالعى دا 6 تال بولادى، ولار، ياعني توق قانات پەن ىرگە قانات قوسىلىپ 12 تال بولادى. ىرگە قاناتتى كەيدە قىران قانات دەپ تە اتايدى، جەلجارعىش دەپ تە اتايدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا توق قانات توپشىعا جاقىن، ودان كەيىن ىرگەقانات، ال ۇشى شالعى بوپ بولىنەدى.
1. قۇماي قانات. قاناتىنىڭ تۇرقى ۇزىن، ۇشى يمەكتەۋ، وراق سەكىلدى، بۇل ۇشقاندا شابان ۇشادى دا اڭعا ساراڭ بارادى. ياعني اڭعا جاي بارادى، ۇشۋى قوپاقتاۋ، جۇرمەيتىن ات سەكىلدى شابانداۋ.
2. قىلىش قانات. قانات شالعىسى قىلىشقا ۇقساس، ۇشى ءسال يىندەۋ، تۇزۋ. الىس-جاقىن دەمەي شاپشاڭ ۇشادى، كورگەنىن قۇتقارمايدى. اڭعا شاپشاڭ بارادى، مەرگەن تۇسەدى.
3. شىل قانات. قۇيرىعى ۇزىن بولادى دا، قاناتى قىسقا، ەكى قاناتىنىڭ شالعىسىنىڭ ۇشى سال عانا ايقاسقان، ۇشار كەزىندەگى بالاپاننىڭ قاناتىنداي عانا كولەمدى. اڭعا ەكى تۇسپەيدى، وتە مەرگەن تۇسەدى، ناعىز قىراندىقتىڭ بەلگىسى.
بۇركىتتىڭ قاپتال قاۋىرسىنىنىڭ سىنى:
1. تەرەك جاپىراق. الما جاپىراققا قاراعاندا كۇيشىل، قالىپتى ورتا ەتىمەن ۇستاعاندا، باپپەن قايىرعاندا اڭعا بارا بەرەدى.
2. الما جاپىراق. ءجۇنى دوڭگەلەك، تەڭبىل. كۇي تارتپايدى، ناعىز قىراننىڭ بەلگىسى، ءوزى تابيعي بابىندا تۇراتىندىقتان اڭكوس.
3. تال جاپىراق. بۇل وتە كۇيشىل، اڭ الۋى سيرەك. قاپتال قاناتى تال جاپىراعى سەكىلدى ۇساق بەدەرلى بولعاندىقتان سولاي اتالادى. بۇل قۇستى اسا باپتاعاندا عانا اڭ الادى، وتە باپ تالعايدى.
بۇركىتتىڭ بالاق ءجۇنىنىڭ سىنى: بالاق جۇنى قىسقا بولسا اڭعا سالىمى از دەيدى، بۇل سارشەگىردىڭ بالاق ءجۇنى توگىلىپ تۇرعاندىقتان ونى قاندىبالاق دەۋگە بولادى.
بۇركىت سانىنىڭ سىنى:
سانى تولىق تۇتامنان اسىپ تۇرسا، شوقپار سان قۇس دەپ اتايدى. سانى ءبىر تۇتام، ءبىر ەلى بولسا ول تۇلكىلىك دەيدى. ال ءبىر تۇتامنان كەم بولسا، سارشا بولادى. بۇل بالۋاندىقتىڭ بەلگىسى. سانىنىڭ مولشەرى الىپ قۇستاردا ءبىر تۇتام، ءتورت ەلىگە دەيىن جەتەدى.
بۇركىتتىڭ ساۋساق سىنى:
بۇركىتتىڭ ءتورت ساۋساعى بولادى.
1. تەگەۋرىن. بۇل ارتقا قاراپ تۇرادى. تەگەۋرىنى تەگىس تيسە شەگەدەي دەيدى.
2. جەمباسار. تەگەۋرىن مەن جەمباسار ەكەۋى اڭعا تۇسكەندە ناعىز كومەك بولادى. كەيبىر قۇستاردىڭ جەمباسار تۇياعىنىڭ ەكى جاعىندا قىلىشتاي قىرى بار، ونى بولات دەيدى. بۇل قىراندىقتىڭ بەلگىسى.
3. شەڭگەل. تەگەۋرىنى تەمىر ۇسكىدەي، شەڭگەلى شەگەدەي دەيدى.
4. سىعىم نەمەسە اڭقاعار.
بۇركىتتىڭ تۇياق سىنى:
1. شەگە تۇياق. اڭعا شەگە تۇياق تەز كىرەدى، قارىمدى.
2. سىرعا تۇياق نەمەسە ۇكىتۇياق. كۇشى ءالسىز، جىڭىشكە سارشا قۇس.
3. ايۋ تۇياق. وتە قارىمدى بالۋاندىقتىڭ بەلگىسى.
بۇركىتتىڭ تابان استىنداعى بۇرشىگىنىڭ (تومارىنىڭ) سىنى:
بۇركىتتىڭ تابان استىنداعى بۇرشىكتى تومار دەپ تە اتتايدى.
1. ايۋتۇياق قۇلتابان. بۇل جۇمىسكەر قۇل سەكىلدى تابانى قاپ-قارا قۇجىر-قۇجىر، جارىلعان بوجىر، جالاڭاياق جۇرگەن قۇلدىڭ تابانى سەكىلدى قارۋلى دەگەن ءسوز.
2. شەگە تۇياق ۇلتابان. بۇل دا قىراننىڭ بەلگىسى، تومارى سيىردىڭ تىلىندەگىدەي ۇساق-ۇساق بۇرشىكتى، قىشىرلى بولىپ كەلەدى.
3. سىرعاتۇياق مايتابان. ول سارشانىڭ بەلگىسى، وندا بۇرشىكتەر از بولادى، قىران ەمەس.
سونىمەن بىرگە ەل اۋزىندا ايتىلىپ جۇرگەن «قاراقاسقا قىران» دەگەن بولادى. ادەتتە بۇركىتتىڭ قۇيرىعى 12 تال بولادى، ال قاراقاسقا دەگەن ەرەكشە قىراننىڭ قۇيرىق سانى 14 بولادى دا، ەڭ شەتكى قىسقالتاڭ ەكى قۇيرىعى شىمقاي اق، ال قۇيرىعىنىڭ ءدال ورتاسىنداعى ەكى قۇيرىعى تارلان بولماي، مەڭسىز قارا بولادى دا، ونى سول سەبەپتەن «قاراقاسقا قىران» دەيدى قارت سىنشىلار.
مۇنداي قۇس زادى اسا سيرەك بولادى. «قارا قاسقا قاسقىر الادى» دەيدى ەل سوندىقتان. سونىمەن بىرگە «قىجالى قىران» دەگەن ۇعىم بار. ونىڭ قاناتىنىڭ استىڭعى سەربەگىنەن، ياعني قاناتىنىڭ استىنان جەكە شىققان ءبىر سۇيەم نەمەسە ءبىر قارىس يىرىلىپ بايلانىپ شىققان قىسقا ءبىر تال قاۋىرسىنى بولادى. ول اڭعا وقتالىپ سۇپتالىپ، ءبىزدىڭ تىلمەن ايتقاندا شوقپارداي بولىپ دەنەسىن جيىپ شۇيىلگەندە قاناتىنىڭ استىنان ىزىلداعان، ۋىلدەگەن ەرەكشە ءبىر داۋىس شىعارىپ، تۇلكىنىڭ زارە-قۇتىن ۇشىرادى.
بۇركىت اڭعا 3 ءتۇرلى پورىمدا تۇسەدى.
1. سىپىرىپ تۇسەدى. تاڭنان ءىلىپ ءبىر قارىستان ءبىر قارىس سىپىرىپ اكەتەدى. بۇل كۇشتى قۇس بولعاندىقتان جەر جاستاپ بارىپ، قارماۋلى، قۋاتى مىعىم بولعاندىقتان سىپىرىپ اكەتەدى.
2. ءىلىپ تۇسەدى. تاڭنان ءىلىپ اكەتەدى دە، قايتادان قايىرىلعاندا تۇمسىقتان ۇستاپ اۋەدە بۇكتەپ ولتىرەدى. بۇل دا سالماعى اۋىر، وزىنە سەنىمدى قارىمدى قىران. اقىرىن بىلدىرمەي جەر جاستانىپ كەلەدى دە تۇلكىنى جاناسالاپ كەپ ىلەدى. بۇل شىلقانات قۇس. تۇلكىنى جانىنان ءىلىپ اكەتەدى. تۇلكى اسپاننان كەلەدى دەپ ساقتانىپ تۇرعاندا بىلدىرمەي كەلىپ باۋىرىنان ءىلىپب اكەتىپ ولتىرەدى.
3. شانشىلىپ تۇسەدى. تاسقا، بۇتا بۇرگەنگە، سيداعا تۇسكىش، تاسقا سوعىلعىش بولادى. بۇل قۇستىڭ سالماعى جەڭىل بولعاندىقتان اۋەلەپ كەلىپ، ەكپىندەپ، سوعىپ بارىپ تۇلكىنى الاتىن قىراننىڭ بەلگىسى. الايدا بۇركىتتىڭ ءوز ومىرىنە قاۋىپتى بولادى. ياعني سالماعى جەڭىل بولعاندىقتان اسپاننان قاتتى ەكپىندەپ تۇسەدى دە تۇلكىنى جازىم ەتەدى. ءبىراق مۇنداي قۇس كوبىندە تاسقا، بۇتاعا ءتۇسىپ، قاپىدا قازا بولادى.
ەكسپەديسيا كەزىندە شىڭگىل اۋدانى قۇسبەگىسى داۋكەي اقساقال قۇستىڭ تۇقىم-جۇراعاتىن دا، باعاسىن دا اجىراتىپ ايتىپ بەردى. ول مىناداي:
قازاقتىڭ بيلىك قۇن جۇيەسىندە قىران قۇس، ءتۇزۋ مىلتىق، جۇيرىك ات ۇشەۋىنىڭ باعاسى ءبىر، بۇلاردى ءۇش جاقسى دەگەن. التاي بۇركىتىن سىناعاندا «قىلىش تۇمسىق، قىسىق كوز، اقيىق» دەيدى، مۇنى «قىزعا بەرمەستىڭ ءوزى» دەپ باعالايدى. «ويدىڭ ور قۇسى» دەگەن دە بار، ونىڭ يىعى ور بولادى، وعان ارناپ «تاپساڭ قۇستىڭ ورىن سال، تاپپاساڭ زورىن سال»، - دەيدى حالىق.
اقساقالدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا قۇستىڭ رۋ-جۇراعاتى تومەندەگىدەي: اقيىق التايدا، سارشولاق قوبدادا، قاراگەر بوعدادا، اقشەگىر نارىندا، سابالاقسارى ساۋىردا، جاسىل قۇس انامبار تاۋىندا، اق بۇركىت افريكادا مەكەندەيتىن كورىنەدى.
ايتار ويعا ايقىنداما
باعدات مۇپتەكە قىزى، «جالايىر شورا» قۇسبەگىلەر مەكتەبىنىڭ باس ديرەكتورى، جۋرناليست:
- ۇلتتىق سپورتتىڭ قىزىقتى ءبىر ءتۇرى - ساياتشىلىق. قازاق ساياتشىلىق ونەرى قارت قۇسبەگىلەردىڭ تالىمىنىڭ ارقاسىندا قازىرگى ۇرپاعىنا جەتتى. وسى ونەردى ەۋروپا ەلدەرىنە دە اپارىپ تاڭداي قاقتىرىپ ءجۇرمىز. ءبىراق بەكزات ونەرىمىزدى ساياحاتشىلار مەن شەتەلدىكتەردىڭ ەرمەگى ەتپەي، ناعىز ۇلتتىق قۇندىلىق رەتىندە يۋنەسكو دەڭگەيىندە برەند ەتىپ قورعاۋ، دامىتۋ بارشامىزدىڭ مىندەتىمىز.
سەرىك نەگيموۆ، پروفەسسور:
- ساياتشىلىق تۋرالى اڭىز-اپسانا، جىر-حيكايا مول. جالايىر شور تۋرالى ءاپسانا تۇركى-موڭعول بىرلىگى زامانىندا قاتار ايتىلعانى بايقالادى. سەبەبى، «قۇپيا شەجىرەدە» جالايىر شور تۋرالى اڭىز بودان شورعا تەلىنىپ ايتىلادى. بيدايىق، يتالاقاز، قۇماي تۋرالى قانشاما قىزىقتى ءاپسانا بار. وسى بەينەلەر تۋرالى زەرتتەۋ - سايات ونەرىنىڭ تامىرىن تەرەڭدەتە تۇسەدى.
زەينوللا ساماشەۆ، ارحەولوگ، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى:
- ساياتشىلىق ونەردىڭ تامىرى تەرەڭدە. «تامعالى تاس» سەكىلدى جارتاستاردا بابالارىمىزدىڭ اڭ اتقان، كيىك اۋلاعان سۋرەتتەرى سالىنعان. بۇل ءداستۇر كەيىننەن حالىق ادەبيەتىندە كەڭ كورىنىس تاپقان. ءتىپتى قىران قۇس ەجەلگى تۇركىلەردىڭ مەملەكەتتىك رامىزىنە دە اينالعان. اقساق تەمىردى ساحيبقىران دەگەن مارتەبەلى لاۋازىممەن شاقىرۋدىڭ ءوزى سايات ونەرى مەملەكەتتىڭ نازارىندا بولعان اسكەري-سپورتتىق ۇلكەن ماشىق ەكەنىن تانىتسا كەرەك.
اۆتور: اقەدىل تويشان ۇلى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى.
(2013- جىل)
dmk.kz
