قۇراندى قازاقشاعا اۋدارعان، مارقۇم حاليفا التايمەن بولعان سۇحبات
استانا. KAZINFORM - قۇراندى قازاقشاعا اۋدارعان، مارقۇم حاليفا التاي اتامەن بولعان حالىقتىڭ سۇحباتىن ۇسىنامىز.
- قۇراندى نامازدا نەمەسە بىلايعى كەزدەردە قازاقشا وقۋعا بولا ما؟
- بولمايدى. ءبىزدىڭ قازاقشاعا اۋدارعانىمىز قۇراننىڭ ماعىناسى عانا. قۇراندا نە ايتىلعانىن ءتۇسىنىپ، بىلە وتىرىپ وقىسىن دەگەن نيەتپەن ماعىناسىن عانا قازاقشا بولعىزدىق.
- ولىك جاتقان ۇيدە ناماز، قۇران وقۋعا بولا ما؟
- الدىندا، ارتىندا وقي بەرۋگە بولادى. نامازدى سول جەردە، قۇراندى ولىكتىڭ جانىندا ەمەس، باسقا جەردە وقيدى.
جانازا نامازى پارىز حيفايا. قۇران پارىزدا، ءۋاجىپ تە ەمەس…
- قابىر باسىنا ايەلدەر بارسىن با؟
- ايەل قابىرگە بارۋعا، توپىراق سالۋعا بولادى.
جالعىز-اق جىلاماسىن. قابىردى قۇشاقتاماسىن.
- اراقتان ولگەنگە جانازا ناماز وقىلا ما؟
- مۇسىلمان بولسا وقىلادى.
- اۋىزعا ناسىباي سالۋ مەن تەمەكى تارتۋدىڭ قايسىسى دۇرىس؟
- ءبىر موللا ايتقان ەكەن:
«ەل بۇرىن شيكى جەگەن بوقتى، ەندى ءپىسىرىپ جەيتىن بولدى» دەپ. مەن دە سونى قۇپتايمىن.
- جاقىن جاناشىرلارى ولىكتىڭ بەتىن كورگىسى كەلەدى. كورسەتۋ كەرەك پە؟
- كوڭىل ءۇشىن كورسەتۋگە بولادى. كىتاپتا ءبۇيت-ءسۇيت دەلىنبەگەن.
- قاجىعا بارۋعا كەتەتىن قارجىنى مۇسىلمان قوعامىنا بەرسەم ول قاجىلىققا تاتي ما؟
- تاتىمايدى.
- بادەل قاجى دەگەن نە؟
- دەنساۋلىعىڭىز جاراماسا قاجىعا بۇرىن بارعان ادامعا قاراجات بەرىپ مەككەگە قايتا بارعىزساڭىز «بادەل قاجى» دەگەن سول.
- اسىلىپ نەمەسە سۋعا ءتۇسىپ ولگەنگە جانازا ناماز وقىلا ما؟
- وقىلادى.
مىناداي ءتورت ءتۇرلى ادامعا وقىلمايدى.
1. مۇسىلمان ادام يسلام دىنىنەن باس تارتسا.
2. اكە-شەشەسىن جاۋىزدىقپەن ولتىرسە.
3. ءوز وكىمەتىنە قارسى سوعىسىپ ولسە جانە كوپ جاتىپ يىستەنىپ كەتكەن مايىتكە وقىلمايدى.
- جاسىمىزدا ءدىننىڭ ىقپالى بولماعاندىقتان كۇپىرلىكپەن تالاي كۇناعا ۇرىندىق. وسىنى قۇداي الدىندا قايتەمىز دەسەك كەيبىرەۋلەر ايتادى: «اللاھتىڭ كەشىرمەيتىن كۇناسى جوق» دەپ. ال، كەيبىرەۋلەر ايتادى: «بىردەن ىستەلگەن كۇنا كەشىرىلمەيدى» دەيدى. قايسىسى دۇرىس؟
- يسلام دىنىندە ءتاۋبا دەگەن بار. ول وتكەن كۇنالارعا وكىنىپ، ءتاۋباعا كەلىپ، قايتالاپ ىستەمەۋگە سەرت ەتۋ. اللاھ پەندەنىڭ ءتاۋباسىن قابىل ەتسە، كۇناسىن كەشۋى مۇمكىن.
ال، اللاھقا ورتاق قوسسا كەشپەيدى.
- بىزدە ءدىن جويىلعالى 50-60 جىل بولدى. سۇندەتى بارلار از. سۇندەتسىزدەر ءدىن وقۋىن وقۋعا، ناماز وتەۋگە، مال باۋىزداۋعا بولا ما؟
- سۇندەتى جوق ادام مۇسىلمان بولسا مال باۋىزداۋعا بولادى. سۇندەتتەلمەگەن ەدىم دەپ كۇنا ويلاماسىن. نامازىن دا وقىسىن، ءدىندى دە ۇيرەنسىن.
- كىم كورىنگەن باۋىزداعان مالدىڭ ەتىن جەي ءجۇرىپ ناماز وقۋعا بولا ما؟
- مالدى مۇمكىن بولعانشا مۇسىلمان ادام «ءبيسسيميللاھ، اللاھۋ اكبار» دەپ باۋىزداسىن.
- ولىك جاتقان ۇيدە ەت، تاماق جەۋگە بولا ما؟
- بولمايدى. ەشۋاقىتتا!
- جاناشىر جاقىن ادامنىڭ قابىرىنىڭ ۇستىنە قالا سالىنسا، سۇيەكتى الىپ باسقا جاققا قويۋعا بولا ما؟
- جەر يەسى زورلاماسا تۇرا بەرگەنى جاقسى. ال، ۇستىنە قالا سالسا الىنادى.
- قۇران وقىپ، جانازا شىعارعان مولدا اقىسىنا مال، باسقا بۇيىم الۋعا ءتيىس پە؟
- «السىن» دەپ ايات، حاديسپەن بەكىتىلمەگەن.
- سۋعا كەتكەن، وتقا جانعان، جوعالىپ كەتكەن ادامعا جانازا نامازىن وقۋعا بولا ما؟
- ولىكتىڭ جارتى دەنەسى، نە باسى بولماسا وقىلمايدى.
- قاجىعا بارۋ بەسىنشى پارىز ەكەن. قاجىعا باراتىن مۇمكىندىك جوق بولسا، پارىز بولىپ قالا بەرە مە؟
- شاماسى كەلەتىن كىسى ءۇشىن پارىز. قارجىسى ءۇي - ءىشىن قامتاماسىز ەتەردەي مۇمكىندىگى بولماسا پارىز بولمايدى.
- ارۋاق تۇسكە كىرسە نە ىستەيمىز؟
- ارۋاق تۇسىڭە كىرسە اتىن اتاپ ايات وقى.
ول قولداپ-قورشاپ ءجۇر دەپ ويلا ما.
ولاي دەسەڭ دىننەن شىعاسىز. ارۋاققا سيىنبا! اللاھقا سيىن!
- يسلام ءدىنى تۇركياعا قانداي يگىلىكتەر بەردى؟
- يسلام ءدىنىن مىقتاپ ۇستاعان كەزدە تۇرىكتەر وسمان يمپەرياسىن قۇرىپ، الەمدى 400 جىل بيلەدى. ءدىن بوساڭسىعان كەزدە دۇشپاندارعا جەم بولدى. دىنگە ەكى جاقتى قاراۋ ەلگە جاقسىلىق اپەرمەيدى. ءدىن ەلدى توپتاستىرادى.
- كەي مولدالار ايەل ادامنىڭ قۇران وقۋىن جاقتىرمايدى؟
- نەگە؟
- ەركەك ادام جوقتا ايەل جانازا شىعارۋىنا دا بولادى.
- بىزدە ولىكتى ەكى رەت جۋىپ دارەتتەندىرەدى، الدىمەن بىرەۋلەر، ونان سوڭ تاعى بىرەۋلەر جۋادى…
- ولگەن ادامدى ەكى ەمەس ءبىر رەت ارۋلاسا بولادى. كىتاپتا ەكى رەت جۋسىن دەگەن جوق. ءبىر رەت ءۇش قايتارا جۋادى.
- ساۋاپ ءۇشىن، زارۋلىكتەن جۋامىز، ءبىر اۋىز ايتار اياتىمىز جوق، وبال بولماس پا؟
- جۋعان جاقسى، ايتۋ شارت ەمەس.
- ءبىز اراپشا ءارىپ بىلمەيمىز. كريلل ارپىمەن قۇران جازىپ الىپ جاتتاۋعا بولا ما؟
- قايسى ءارىپ بولسا دا جازىپ الىپ، ءسوزىن اراپشا جاتتاپ، وقىساڭىز بولادى.
- مۇسىلماندار ولىكتى قۇرمەتتەۋگە ارناپ قانداي ءراسىم جاساۋى كەرەك؟
- نەگىزىندە مۇسىلماندار، اسىرەسە قازاقتار ولىككە بايلانىستى ماسەلەلەرگە ناعىز ءدىن كىتابىن ۇستانباي، قولدان جاسالعان ادەتتى ارالاستىرىپ الىپ، سونىڭ قايسىسى بەرتىندە قالىپتاسقان سالت ەكەنىن، ايىرا الماي شاتاسىپ ءجۇر. حالىق اراسىندا ءسىڭىپ قالىپتاسقان ءداستۇردى جويۋ دا وڭاي ەمەس. ارداقتى پايعامبارىمىزدىڭ «ولىكتى قۇرمەتتەڭدەر» دەگەن مۇباراك ءسوزىن ەسكەرە وتىرىپ، بۇل جونىندە ءدىني كىتاپتارعا جۇگىنۋ كەرەك. ءدىني كىتاپتاردا دالەل بولماعان تەك عانا حالىق اراسىندا قالىپتاسقان ءداستۇردى ساۋاپ دەپ ورىنداۋدى «بيدعات» دەپ اتايدى. ارداقتى پايعامبارىمىز:
«كۇللى بيدعات - اداسقاندىق، اداسقاننىڭ ءتۇبى - توزاققا اپارادى» دەگەن.
- ولىكتى جەرلەۋگە بايلانىستى نە ايتار ەدىڭىز؟
- مۇمكىن بولعانشا تەز جەرلەۋ كەرەك. ۇيگە قوندىرىپ تۇنەتۋ دەگەندى كىتاپتاردا جازباعان. مال سويۋ، قوناق كۇتۋ دۇرىس ەمەس. ازالى، قايعىلى ادامدارعا باسقا كورشى ۇيلەر تاماق ءپىسىرىپ بەرۋى كەرەك.
- جەتىسى، قىرقىن بەرۋ، جىلدىق دەگەن بار بىزدە، ءارقايسىسى ءۇشىن مال سويىلادى. وسى قالاي؟
- يسلام دىنىندە ولىكتىڭ جەتىسى، قىرقى، جىلدىعى دەگەن ءسوز جوق. بۇل تەك حالىق اراسىندا تاراعان ادەت. يسلام ءدىنى بويىنشا ءۇش كۇن عانا ازا تۇتۋ، 7 كۇنگە دەيىن قايىر-ساداقا بەرۋ بار.
- ولگەن ادام (ءمايت) قابىرگە قالاي قويىلادى؟
- بەتى قىبىلاعا قاراتىلىپ، وڭ جاق بەتى استىنا كەلىپ، وڭ جامباسىمەن جاتقىزىلىپ قويىلادى. كوردىڭ ءىشى ولپى-سولپى بولماعانى جاقسى.
- مولدالارعا نە بەرگەن دۇرىس؟
- جانازا شىعارعان، قۇران وقىعان ادامدارعا پالەن نارسە بەرەسىڭ دەگەن ءسوز كىتاپتا جوق. تەك وتەلمەگەن ورازا، ناماز ءۇشىن مارقۇمنىڭ مۇراگەرلەرى ىسقات، پىديە بەرۋگە بولادى دەگەن ءپاتۋا بار. ونى مەشىتكە بەرگەن ءلازىم.
- ولىكتى ارۋلاعان ادامدارعا كيىم بەرەمىز، وسى دۇرىس پا؟
- بۇل كىتاپتا ايتىلماعان.
- مارقۇمنىڭ قوناعى دەپ كوپ ادامدى كۇتىپ كەيدە قولايىنا جاقپاي قالاتىندار بار، وسى قالاي؟
- ولىكتى ۇيگە قوندىرىپ كۇزەتۋدى، سول ۇيدە جينالىپ تاماق ءىشۋدى كىتاپتا جازباعان.
- ولگەن ادام ءۇشىن نەشە شىراقتى قانشا كۇن جاعۋعا بولادى؟
- ولگەن كىسىگە ارناپ شىراق جاعۋ يسلام دىنىندە جوق.
- اقيرەتكە ءبوز (مارليا) تاپپاي جۇرتشىلىق زارۋشىلىك كورىپ ءجۇر. وسىنى قايتەدى؟
- مارل ءتىرى كىسىگە كيىم بولا ما، جەيدە، دامبال ەتىپ كيۋگە بولا ما؟ بولماسا ولىگە دە كيىم بولمايدى. ولىكتى تىرىدە كيىم بولاتىن شۇبەرەكپەن وراعان دۇرىس. مارل ءتارىزدى جۇقا ماتەريال كەبىندەۋگە جارامايدى.
- ءبىزدىڭ جاقتىڭ مولدالارىندا قانداي ءمىن بار ەكەن؟
- نامازعا تۇرۋدى بىلمەيتىندەر كوپ. «بىزدىكى بولادى، قۇداي قابىل كورەدى» دەپ ەتىكپەن نامازعا تۇراتىندار بار. بەس ۋاق ناماز ءۇشىن دارەتتەنگەندە اياقتى نە ءۇشىن جۋامىز؟ جاينامازدىڭ شەتىن اياقپەن باسىپ تۇرىپ ناماز وقۋ ءۇشىن جۋامىز. نامازعا ەتىك جارامايدى ەمەس، ەتىكتىڭ ارام بولۋى جارامايدى. ەتىكتى تازالاپ جۋىپ الىپ وقىساڭ ءبىر ءسارى. كەبىس، ءماسىنىڭ ءمانى وسىندا. جاينامازعا باس تا، اياق تا ءتيىپ تۇرۋ شارت قوي. جاي تازا شۇبەرەك جايناماز بولا بەرەدى. ءبىراق باس پەن اياققا جەتەتىن ۇزىن بولسىن.
- «جەتى اۋليە» دەگەن نە؟
- جەتى اۋليە تۇركيانىڭ تارسۋس دەگەن جەرىندە. بىرنەشە جىلدىڭ الدىندا سول جەردى كوزبەن كوردىم. يسا پايعامباردىڭ تۇسىندا بولعان وقيعا. دۋەحينۋس دەگەن پاتشا بولىپتى. سول پاتشا ادامداردى پۇتقا تابىندىرماق بولعاندا، وعان باعىنباي بەس ادام قاشىپ شىعادى. ولارعا قوي جايىپ جۇرگەن شوپان ىلەسەدى. شوپاننىڭ ءيتى ەرەدى. وسىمەن جەتەۋ بولادى. يەسى يتىنە «كەت» دەيدى. بولماي ەرەدى. ۇرادى، اياعىن سىندىرادى. قىڭسىلاعان سوڭ ءيتىن كوتەرىپ الادى. جەتەۋى تاۋعا تىعىلادى.
بۇل وقيعا «ءىنجىل» مەن «ءتاۋراتتا» دا جازىلعان. جەتەۋى ۇڭگىردە جاسىرىنىپ ۇزاق ۇيقىعا كەتەدى. زامان وتكەندە ءبارى ويانادى. «بۇل ۇڭگىرگە قاشان كەلدىك؟» دەسەدى.
«كەشە تاڭەرتەڭ» دەيدى. «جوق، مىنە ءتۇس اۋعان ەكەن. ءالى كۇن باتپاپتى» دەسەدى. قارنى اشقاندىقتارىن ايتادى. قالتالارىندا اقشا بار ەكەن. سونى بەرىپ بىرەۋىن بازارعا جىبەرەدى. بازارعا بارعان ادام تاماق الماققا اقشاسىن شىعارادى.
«وي، سەن، ەسكى اقشانى قايدان الىپ ءجۇرسىڭ؟ بۇل وسىدان 300 جىل بۇرىنعى اقشا عوي!» دەپ ادامدار وعان دۇرسە قويا بەرەدى. سويتسە الگى جەتەۋى 300 جىل ۇيىقتاپ ويانىپتى. الگى ادام قايتا قايتىپ ۇڭگىرىن تابادى. جەتەۋى قايتادان ماڭگى ۇيقىعا كەتەدى. مىنە، سول قاسيەتتى جەر - جەتى اۋليە اتانىپتى. ۇڭگىردىڭ ءىشى كەڭ، اۋىز جاعىندا ءيتتىڭ سۋرەتى بار، ءيت كاپىرلىكتەن قاشىپ ازاپتى ساپار شەككەن. سول التى ادامعا سەرىك بولعاندىقتان جەتىنشى اۋليە اتانعان ەكەن.
- بۇل جاقتاعى ەل-جۇرتىڭىزعا نە ايتار ەدىڭىز؟
- بۇل قايران ەلدىڭ باسىنان جارتى عاسىردان استام جان تۇرشىگەرلىك اۋىر جاعداي وتكەن. اسىرەسە، دىنگە قاتاڭ تيىم سالىنىپ مولدا اتاۋلىنىڭ كوزى جويىلىپ، ءدىني ەرەجەلەردى ورىنداۋ قىلمىس بولىپتى. قۇران كارىمنىڭ 94-سۇرەسىنىڭ 5-6 اياتتارىندا:
«نەگىزىندە اۋىرلىقپەن بىرگە ءبىر جەڭىلدىك بار. شىن مانىندە قيىنشىلىقپەن بىرگە ءبىر وڭايلىق بار» دەيدى. مىنە، اللاھقا سانسىز شۇكىرلىك، سول وڭايلىق تۋدى. دىنگە ەركىندىك بولدى. بارلىعىڭىز دۇعادا بولىڭىزدار!
ەي، اللاھ! كوك پەن جەردىڭ تۇرعىندارىنىڭ ءبىر وزىڭە بوي ۇسىنعاندارىنىڭ بارشاسىنا مارحامەت ەت!
ءامين! اللاھۋ اكبار!
