قازاق دالاسىندا قۇلاندار قايتا جورتادى
جەر ۇيىعى جەتىسۋدىڭ جاۋھارى، قۇت قونعان كۇرەڭبەل ايماعىنىڭ التىن القاسى - التىنەمەل تاۋلارىندا وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارى ۇلتتىق تابيعي پارك قۇرىلعان. «التىنەمەل» ۇلتتىق تابيعي پاركىنىڭ فلوراسى مەن فاۋناسى ءوز ەلىمىزدىڭ تابيعات جاناشىرلارىنا عانا ەمەس، الىس-جاقىن شەتەلدەن ءجيى كەلەتىن قوناقتارعا دا تاڭداي قاقتىرادى.

قورىقتاعى جابايى جانۋارلار ىشىندە سول العاشقى قۇرىلعان كەزدەن باستاپ قورعاۋعا الىنعان قۇلانداردىڭ ورنى ەرەكشە. قازىر ولاردىڭ سانى ايتارلىقتاي ءوسىپ، پارك اۋماعىندا ءۇيىر-ءۇيىر بولىپ جورتادى. ودان باسقا دا «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر جەتەرلىك. جالپى، بۇگىندە ۇلتتىق تابيعي پاركتىڭ ءىسى ىلگەرىلەپ وتىر. وسىنى جالپاق جۇرتقا پاش ەتۋ ماقساتىندا قورىققا ارنايى شاقىرىلعان 300 گە جۋىق تۋريست ءتۇز تاعىسى قۇلانداردى كورىپ، تاڭعالىپ قايتتى. دۇنيەجۇزىلىك جانۋارلاردى قورعاۋ كۇنى اياسىندا Visit Zhetysu اقپاراتتىق تۋريستىك ورتالىعىنىڭ قولداۋىمەن جەتىسۋ وبلىسىندا تۇڭعىش رەت ۇيىمداستىرىلعان «التىنەمەل - قۇلاندار ولكەسى» فەستيۆالىنە كەلۋشىلەر تابيعاتتىڭ نەبىر تاماشاسىنا كۋا بولۋعا جول اشقاندارعا العىستارىن جاۋدىردى. بۇگىندە ۇلتتىق پاركتەگى قۇلاندار سانى 3,5 مىڭنان اسادى، ولاردىڭ بۇلاي شوعىرلانۋى ەلىمىزدە تەك وسى پاركتىڭ اۋماعىندا عانا كەزدەسەدى.
ۇلتتىق تابيعي پاركتىڭ باس ديرەكتورى قۋات بايتۇربايەۆتىڭ ايتۋىنشا، قۇلاننىڭ قازاقستاندىق ءتۇر تارماقتارى وتكەن عاسىردىڭ 30-جىلدارىندا جويىلىپ كەتكەن دەگەن بولجام ايتىلادى. وعان سول جىلدارى جاپپاي براكونەرلىكتىڭ بەلەڭ الۋى مەن قارقىندى دامىعان مال شارۋاشىلىعىن وركەندەتۋ ماقساتىندا جابايى جانۋارلاردىڭ ەجەلگى تابيعي مەكەندەرىنەن ىعىستىرىلۋى سەبەپ بولعان كورىنەدى. وسىناۋ الاڭداتارلىق كۇردەلى جاعدايدىڭ كۇرمەۋىن تارقاتۋ ءۇشىن جارتى عاسىردان استام ۋاقىت بۇرىن عالىمدار قۇلاندى رەينترودۋكتسيالاۋ جوباسىن قولعا الىپ، ەلىمىزگە تۇركىمەن قۇلاندارى جەتكىزىلگەن ەدى.
قازىر ولاردىڭ سانى ءوستى. سوڭعى جىلدارى جۇرت پرەجاۆالسكي جىلقىسى دەپ اتاپ كەتكەن، قازاق دالاسىن ەجەلدەن مەكەندەگەن كەرقۇلاندار دا اكەلىنىپ، جەرسىندىرىلۋدە.
- 70-جىلداردىڭ سوڭىندا تۇرىكمەن قۇلاندارىنىڭ سانى نەبارى 27 باس بولعان، ال قازىر 3566 عا جەتتى. بۇل عالىمداردىڭ، ۇلتتىق پارك قىزمەتكەرلەرىنىڭ، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ وسى ءتۇردى ساقتاپ، كوبەيتۋگە باعىتتالعان كوپجىلدىق بىرلەسكەن جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى ەكەنى ءسوزسىز. سونىڭ ارقاسىندا الداعى كەزدە ءبىز قۇلاننىڭ وسىناۋ ءتۇرىن قوسا العاندا، جابايى جانۋارلاردىڭ سيرەك كەزدەسەتىن باسقا دا بيولوگيالىق تۇرلەرىن باسقا ايماقتارعا تاراتا الامىز. بۇگىنگە دەيىن 304 قۇلاندى تاراتتىق. ءبىرازى «ىلە- بالقاش»، «التىن دالا» رەزەرۆاتتارىنا دا كوشىرىلدى، - دەيدى قۋات نۇراحىم ۇلى.
ۇلتتىق تابيعي پاركتىڭ بيولوگيالىق الۋان تۇرلىلىكتى ساقتاۋ باعىتىنداعى جەتىستىكتەرى حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىلعان. وسىدان ءبىر اي بۇرىن بيوسفەرالىق رەزەرۆاتتارعا جاتاتىن «التىنەمەل» پاركى يۋنەسكو-نىڭ دۇنيەجۇزىلىك مۇرالارى نىساندارى تىزىمىنە ەنگىزىلدى. قازىر ۇلتتىق پاركتە قۇستاردىڭ 260 ءتۇرى مەكەندەيدى، سونىمەن بىرگە قورىق اۋماعىندا قازاقستاننىڭ «قىزىل كىتابىنا» ەنگەن سيرەك كەزدەسەتىن جانە جويىلىپ بارا جاتقان سۇتقورەكتىلەردىڭ 30 پايىزىن كەزدەستىرۋگە بولادى. ارداگەر قىزمەتكەرلەر بۇگىندە الەمدەگى جابايى جىلقىنىڭ ەڭ اقىرعىسى سانالاتىن پرجيەۆالسكيي جىلقىلارى دا قازاقستان بويىنشا تەك وسى ۇلتتىق پارك اۋماعىندا كەزدەسەتىنىن ايتادى. سونداي-اق التىنەمەل اۋماعى - قازىر جالپى بارلىق تۇرىنە جويىلۋ قاۋپى ءتونىپ تۇرعان قاراقۇيرىقتاردىڭ تولدەيتىن جەرى. ۇلتتىق پاركتە قۇلاندار مەن قاراقۇيرىقتار پوپۋلياتسياسىنىڭ ءوسۋ قارقىنى بايقالادى. مۇندا ولاردىڭ ابسوليۋتتىك ەسەبى جۇرگىزىلەدى، سوعان ساي ەسەپتىڭ ناقتىلىعى شامامەن 90 پايىزدان جوعارى. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، ۇلتتىق پاركتە اشىق اسپان استىنداعى مۇراجاي دا بار.
قورشاعان ورتانى قورعاۋعا، سيرەك كەزدەسەتىن اڭ-قۇستاردى ساقتاپ قالۋعا ىقپال ەتۋگە ءتيىستى شاراپاتتى شارانى ۇيىمداستىرۋشىلار ءبىر كۇندەرىن تابيعي پاركتى تاماشالاۋعا ارناعانداردىڭ كورگەندەرى مەن كوڭىلگە تۇيگەندەرىن مىڭدارعا جەتكىزۋ ارقىلى ەلىمىزدەگى ءتۋريزمنىڭ دامۋىنا وڭ اسەر ەتەدى دەپ پايىمدايدى. كەلگەندەر كوڭىلىنەن شىققان سافاري فەستيۆالىن وتكىزۋدى گەوپارك قۇرۋعا جاسالعان قادامداردىڭ ءبىرى، قورشاعان ورتاداعى بيوالۋاندىقتى، سيرەك كەزدەسەتىن ءتۇردى ساقتاۋعا، تابيعاتقا جاناشىرلىقپەن قاراۋدى ناسيحاتتاۋعا جانە جالپى وڭىردە ەكولوگيالىق ءتۋريزمدى دامىتۋعا باعىتتالعان شارا دەپ ساناۋعا بولادى.
ۇلتتىق پارك اۋماعىندا بيىلعى ماۋسىم ايىندا اشىلعان ۆيزيت- ورتالىق تا وسى باعىتتاعى يگى ماقساتتاردى ىسكە اسىرۋعا ىقپال ەتۋدە. ۆيزيت- ورتالىقتىڭ كافەسى بار، Wi-Fi قوسىلعان، مۇندا ارنايى كادەسىيلار دا ساتىلادى. ماڭىندا اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، دەمالاتىن شاعىن شاتىرلار، جانۋارلاردى سىرتتاي باقىلاۋعا ارنالعان شولۋ مۇناراسى، باعىتتاعىشتار مەن اقپاراتتىق قالقاندار ورناتىلىپ، 10 گلەمپينگ سالىنعان.
سونىڭ ارقاسىندا تابيعي پارك، ونىڭ فلوراسى مەن فاۋناسى، گەولوگيالىق جانە مادەني-تاريحي كورنەكتى ورىندارى، جاياۋ ءجۇرۋ باعىتتارى جانە ءجۇرىپ- تۇرۋ مەن قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى تۋرالى تولىق اقپارات الىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار گيد- ەكسكۋرسوۆودتىڭ قىزمەتىنە تاپسىرىس بەرە الاسىز. ەكسكۋرسياعا شىعىپ، ءتىپتى تۇنەۋگە دە قالۋعا بولادى. بۇل جوباعا شامامەن 2 ميلليارد تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتىلىپتى.
- ىندەتكە دەيىن ءبىزدىڭ ۇلتتىق ساياباققا جىلىنا 35 مىڭعا دەيىن تۋريست كەلەتىن. وتكەن جىلدارى تىم ازايىپ كەتتى. بيىل قايتا جاندانىپ، 16 مىڭنان استام ادام كەلدى. سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ارقاسىندا قىزمەتكەرلەر قۇرامى ۇلعايتىلىپ، جالاقى 100 پايىزعا ءوستى. ماتەريالدىق- تەحنيكالىق بازانى دامىتۋعا دا كوڭىل بولىنۋدە. مىسالى، بيىل ءورتتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن 10 تراكتور ساتىپ الىندى. مۇنىڭ ءبارى ۇلتتىق پارككە دەگەن قىزىعۋشىلىقتى ارتتىرۋعا عانا ەمەس، ونىڭ ودان ءارى دامۋىنا، ەڭ باستىسى - بىرەگەي تابيعاتىمىزدىڭ بيوالۋانتۇرلىلىگىن ساقتاۋعا ىقپال ەتەدى، - دەيدى ۇلتتىق پاركتىڭ باس ديرەكتورى.
فەستيۆالدە قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق حالىق اسپاپتار وركەسترى ونەر كورسەتتى. مۋزىكانتتاردىڭ اشىق اسپان استىنداعى كونتسەرتى دالانى ەرەكشە كۇيگە بولەدى. سونداي-اق سپورتتىق جارىستار ۇيىمداستىرىلىپ، جەڭىسكە جەتكەندەر ماراپاتتالدى.
فەستيۆالدى كورەرمەن رەتىندە جاقىن ماڭداعى مەكتەپتەردىڭ وقۋشىلارى، جەرگىلىكتى تۇرعىندار، ارداگەرلەر مەن ۇلتتىق پارك قىزمەتكەرلەرى، سونداي-اق اۋدان باسشىلىعى، زوولوگيا ينستيتۋتىنىڭ، «تۇران» تەلەارناسىنىڭ، تۋريستىك ۇيىمدار مەن ب ا ق وكىلدەرى، بارلىعى 300 گە جۋىق ادام تاماشالادى.
جەتىسۋ وبلىسىندا «التىنەمەل» جانە «جوڭعار الاتاۋ» مەملەكەتتىك ۇلتتىق پاركتەرىنىڭ الەۋەتى نەگىزىندە ەكولوگيالىق تۋريزمدى دامىتۋعا مۇمكىندىك بار. «التىنەمەلدىڭ» باستى كورنەكتى جەرلەرى - ءانشى «ايعايقۇم»، «بەسشاتىر» قورعانى، ش. ءۋاليحانوۆ بۇلاعى، اقتاۋ جانە قاتۋتاۋ تاۋلارى، جاسىلكول كولى. «جوڭعار الاتاۋى» تابيعي ۇلتتىق پاركىنىڭ اۋماعىندا دا تۋريستەردى قىزىقتىراتىن ورىندار جەتەرلىك. بۇل پاركتى دامىتۋعا دا 1,6 ميلليارد تەڭگە ينۆەستيسيا تارتىلىپ، سەگىز جوبا ىسكە اسىرىلۋدا.
بولات اباعان، جەتىسۋ وبلىسى
«ايقىن» اقپارات