قازىرگى بالالاردا الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىك تومەن - پسيحولوگ

پەتروپاۆل. KAZINFORM - مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان ءبۇلدىرشىن ەكى ايدىڭ ىشىندە جاڭا تارتىپكە بەيىمدەلىپ، وقۋ ۇردىسىنە قوسىلۋى كەرەك. الايدا ءبۇلدىرشىننىڭ ءالى كۇنگە دەيىن وقۋعا زاۋقى بولماسا، قىڭىرلانىپ، مەكتەپكە بارعىسى كەلمەي جىلاسا - بۇل دۇرىس ەمەس. پسيحولوگ ماريا گەين بالانىڭ ساباققا ىنتاسى بولماۋىنىڭ سەبەپتەرىن ءتۇسىندىردى.

— بالانىڭ ساباققا زاۋقى بولماۋىنا نە سەبەپ؟

— بىرىنشىدەن، بالاعا بەلگىلى ءبىر دايارلىقتان وتپەگەندىكتەن قيىن بولۋى مۇمكىن، ماسەلەن دامىتۋ ورتالىقتارىنا بارعان جوق. سوندىقتان جاڭا ساباقتى تۇسىنبەيدى، قابىلداي المايدى. نيەۆرولوگيالىق سەبەپتەر دە بولۋى مۇمكىن. بالالارداعى ميدىڭ مينيمالدى ديسفۋنكتسياسى (MMD) دەگەن بار. مۇندايدا ەموتسيونالدى تۇراقسىزدىق، ۇيقىنىڭ بۇزىلۋى، موتوريكانىڭ دۇرىس جەتىلمەۋى، سويلەۋ داعدىلارىنىڭ جانە وقۋدان ارتتا قالۋ سياقتى بەلگىلەرى بولادى. بۇل — جۇيكە-پسيحيكانىڭ ەرەكشەلىگى كەڭ تارالعان، ءبىراق بۇل — اۋرۋ ەمەس. اۋىر بوسانعاندا نەمەسە جۇكتىلىك قيىن وتكەندە بالانىڭ نيەۆرولوگيالىق كەيبىر نەيروندارى دۇرىس جۇمىس ىستەمەيدى. مۇندايدا باسقا نەيروندار ءوز مىندەتىمەن قاتار جۇمىس ىستەمەيتىن نەيرونداردىڭ دا فۋنكتسياسىن قوسا اتقارادى. سالدارىنان نەرۆ جۇيەسى كۇش-قۋاتىنىڭ باسىم بولىگى مي دۇرىس جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن جۇمسالىپ، جۇيكە شارشايدى.

مۇنداي نيەۆرولوگيالىق فاكتور قازىرگى ۋاقىتتا مەنىڭ تاجىريبەمدە ءجيى كەزدەسەدى. ارينە، سالدارىنان بالانىڭ ەنەرگياسى بىرنەشە ساباققا جەتپەيدى، سوندىقتان ول تەرەزەگە قارايدى، ساباقتى وقىعىسى كەلمەيدى. ياعني وعان تاپسىرمانى ورىنداۋ قيىن.

بالادا الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىك جوق بولعاندىقتان دا وقىعىسى كەلمەۋى مۇمكىن. بۇل دا كەڭ تارالعان. اتا- انالار ماعان بالالارىن اكەلگەن ۋاقىتتا «بالام مەكتەپكە بارعىسى كەلمەيدى، قىڭىرلانادى، باسقالارمەن توبەلەسەدى» دەيدى. مۇندايدا مەن ولاردان بالانىڭ بەلگىلى ءبىر مىندەتتەرى بار ما، ول مىندەتتى ورىنداماسا جازالايسىزدار ما، ۇيدە تىيىم سالىنعان ارەكەتتەر بار ما، الدە بارىنە كوز جۇما قارايسىزدار ما دەپ سۇرايمىن. اڭگىمە بارىسىندا اتا- انا بالاسى ءۇشىن بارلىعىن وزدەرى ىستەيتىندىگى، ياعني وعان ەشقانداي جاۋاپكەرشىلىك ارتىلماعاندىعى انىقتالادى. سالدارىنان بالادا الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىكتىڭ جەتىسپەۋشىلىگى تۋادى. ۇيدەگى جاعدايدى مەكتەپتە دە قايتالاپ، تۇك ىستەگىسى كەلمەيدى. ءمۇعالىم، ارينە ونى جاي وتىرعىزىپ قويمايدى، وسىدان كەيىن بالا ءۇشىن ءمۇعالىم جامان، ونىڭ مەكتەپكە بارعىسى كەلمەۋىنىڭ ءبىر سەبەبى وسى بولۋى مۇمكىن.

بالا مەكتەپتەگى ۇجىمىنا قاتىستى دا بارعىسى كەلمەۋى مۇمكىن. ۇستازى اۆتوريتارلى بولسا نەمەسە ۇيدەگى ەموتسيونالدىق جاعدايعا بايلانىستى، ۇرىس-كەرىس، پروبلەماعا، جالپى قولايسىز جاعدايعا نارازىلىق رەتىندە دە وقىعىسى كەلمەيدى.

ياعني، ساباقتى وقىعىسى كەلمەۋىنىڭ بىرنەشە سەبەبى بولۋى مۇمكىن، سوندىقتان، ماسەلەنىڭ ءمانىسىن ءبىلۋ قاجەت.

— بالاعا ءۇي جۇمىسىن ءماجبۇرلى تۇردە ورىنداتقان دۇرىس پا؟

— «ماجبۇرلەۋ» دەگەن ءسوزدى قولدانباس بۇرىن، الدىندا ايتقانىما ورالساق — بالانىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى. بالانىڭ كۇندەلىكتى مىندەتى بولۋى كەرەك، ورىنداماعان جاعدايدا جازاسى بولۋى قاجەت. وسىندايدا عانا بالا بويىندا جاۋاپكەرشىلىك قالىپتاسادى. بالا مەكتەپتەن كەلىسىمەن وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى ورىنداپ، ەشقانداي ماجبۇرلەۋسىز ءۇي تاپسىرماسىنا كىرىسەدى. اتا- انانىڭ مىندەتى — ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى قورقىتىپ، ءماجبۇرلى تۇردە ىستەتۋ ەمەس، بالاعا ونىڭ وزىنە بەكىتىلگەن جاۋاپتى مىندەت ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ، قالىپتاستىرۋ.

جالپى، ەگەر بالا بۇرىن ەشقانداي دامىتۋ ورتالىقتارىنا بارماسا، ءۇي جۇمىسىن ىستەپ كورمەسە، ارينە، كومەكتەسىپ، تاپسىرمانى ونىمەن بىرگە وتىرىپ ورىنداۋ كەرەك. بارسا دا، 1-سىنىپ وقۋشىسىنا اتا-انانىڭ كومەگى قاجەت، باقىلاۋ كەرەك.

— بالانىڭ مەكتەپپەن قانداي دا ءبىر ماسەلەسى بار ەكەنىن قالاي بىلۋگە بولادى؟

— بالانىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىندا، ءوزىن ۇستاۋىندا وزگەرىستى بايقاساڭىز وعان ارەكەت ەتۋ ماڭىزدى. مىسالى بۇرىن كوڭىلدى ءجۇرىپ، سوڭعى ۋاقىتتا مىنەزى تۇيىقتالسا، ۇيقىسى بۇزىلسا نەمەسە كوپ ۇيىقتاپ، تاماق ىشپەسە، ياعني بالا بويىنداعى قانداي دا ءبىر كۇرت وزگەرىس — ءبىزدىڭ ارالاسۋىمىزدى قاجەت ەتەدى.

ەڭ الدىمەن ارينە بالامەن اشىلىپ سويلەسۋ كەرەك، ايتسا جاقسى، ال ەگەر نە بولىپ جاتقانىن ءوزى تۇسىنبەسە، نە بولماسا ايتا الماسا پسيحولوگقا بارعان دۇرىس.

— بالا اگرەسسياسى قايدان پايدا بولادى، ونىمەن قالاي كۇرەسۋ كەرەك؟

— بالا بويىندا نە بار، ونىڭ ءبارى — اتا-اناسىنان. دەنساۋلىعىنا قاتىستى، نيەۆرولوگيالىق ماسەلەلەردى قاراستىرماعاندا. ماعان وسىنداي ماسەلەمەن كەلگەندە، مەن كوپ جاعدايدا اكە- شەشەسىن تەكسەرەمىن. اتا-انانىڭ قارىم-قاتىناسى، بالانى تاربيەلەۋدەگى ولقىلىقتار انىقتالىپ جاتادى. ولار — اكە-شەشەسىنىڭ اۆتوريتارلىعى، فرۋستراتسيا — بالانىڭ سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرماۋ، ياعني ءبىر زاتتى قاتتى قالاپ سۇرادى، ءبىراق ونى الىپ بەرمەدى.

مەكتەپتەگى بۋللينگ تە سەبەپ بولۋى مۇمكىن. بالا مۇعالىمىنە نەمەسە سىنىپتاستارىنا جاۋاپ بەرە المايدى، ىشىندە بۋلىعىپ، كەيىن ءبىر الەۋمەتتىك ورتادا جينالعان اگرەسسياسى شىعۋى مۇمكىن.

— اتا- انا بالاسىن قالاي تىڭداتا الادى؟

— بالانىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى بولماي، ونى تارتىپكە سالۋ قيىن. ونىڭ كۇن ءتارتىبى، بەلگىلى ءبىر مىندەتتەرى، جازا — ۇرىپ-سوعۋ ەمەس، مىسالى مۋلتفيلم كورۋ ۋاقىتىن شەكتەۋ نەمەسە ويناۋعا جىبەرمەۋ سياقتى، ىنتالاندىرۋ بولۋ كەرەك. ويىنشىق، ۇناعان زاتتارىن بەي- بەرەكەت اپەرە بەرمەي، بەلگىلى ءبىر مەرەكەگە ورايلاستىرۋ. اقشانى جاراتۋدى ۇيرەتۋ، ءبىر اپتاعا بەلگىلى ءبىر سومانى بەرىپ، ەركىندىك بەرۋ. ول وسىلايشا جوسپارلاپ ۇيرەنەدى. مىسالى دۇكەنگە بارعاندا ءتاتتى الىپ بەرۋدى سۇراسا، ونى وزىنە بولىنگەن اقشادان الۋدى ۇسىنۋ. بارلىعىن بىردەن جۇمساپ قويسا، كەلەسى جولى ۇنەمدەيتىن بولادى. بالا تەرىس ارەكەتتەرىنىڭ سالدارىن كورىپ، سەزىنۋى كەرەك.

— بىزگە ۋاقىت ءبولىپ، سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت!

اۆتوراقەركە داۋرەنبەك قىزى