قازاقتىڭ كۇنباعىس مايى الەمدىك نارىقتى قالاي جاۋلاپ جاتىر
استانا. قازاقپارات - 2024 -جىلدىڭ قورىتىندىسىنا قاراساق، قازاقستان كۇنباعىس مايىن ەكسپورتتايتىن الەمدەگى توپ-10 ەلدىڭ قاتارىنا ەنىپ، 8-ورىنعا تۇراقتاعان.
ايتسە دە ەلىمىزدە كۇنباعىس ءوسىرۋ تابىستى كاسىپكە جاتا ما، بولاشاعى بار باعىت پا؟ وسى جونىندە Kazinform اگەنتتىگىنىڭ اناليتيكالىق شولۋشىسى تالداۋ جاسادى.
ماي ەكسپورتتاۋ 4,8 ەسە ارتقان
قالاي العاندا دا ەلىمىز مايلى داقىل ونىمدەرىنىڭ الەمدىك نارىعىندا پوزيتسياسىن نىعايتىپ كەلەدى. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، كەيىنگى ءۇش جىلدا ەلىمىزدە كۇنباعىس مايىن ءوندىرۋ كولەمى 2,5 ەسەگە، ال ەكسپورتى 4,8 ەسەگە كوبەيگەن. قاپتالعان ماي يمپورتى كەرىسىنشە %11 عا ازايعان ەكەن.
2024 -جىلى الدىڭعى جىلمەن سالىستىرعاندا كۇنباعىس مايىنىڭ ەكسپورتى %31 عا ءوسىپ، 364,5 مىڭ توننادان 476,5 مىڭ تونناعا جەتتى. ەكسپورتتىڭ باسىم بولىگى وزبەكستان مەن قىتايعا باعىتتالعان، ودان كەيىن تاجىكستان، اۋعانستان، لاتۆيا، يران جانە قىرعىزستان تۇر.
تاجىكستان قازاقستاننان ماي ساتىپ الاتىن ەلدەر قاتارىنا بيىل عانا قوسىلدى. قاڭتار- ءساۋىر ايلارىنىڭ ارالىعىندا بۇل ەلگە 4,4 مىڭ توننا كۇنباعىس مايى جىبەرىلگەن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «مايلى داقىلداردى قايتا وڭدەۋشىلەردىڭ ۇلتتىق قاۋىمداستىعى» ءتوراعاسى يادىكار يبراگيموۆتىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىز اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ مايلى داقىلدار سالاسىنداعى ەكسپورتتىق جوسپاردى تولىق ورىنداپ ۇلگەرگەن. 2023-جىلى قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇكىمەتكە اگروونەركاسىپ كەشەنىندەگى وڭدەلگەن ونىمدەردىڭ ۇلەسىن %70 عا دەيىن ارتتىرۋ مىندەتىن جۇكتەگەن ەدى. سونىمەن قاتار 2025 -جىلعا دەيىن شيكىزاتتىق ەمەس تاۋارلاردىڭ ەكسپورتىن ەكى ەسەگە كوبەيتۋ جونىندە تاپسىرما بەرگەن.
- ءبىز بۇل كورسەتكىشكە 2024-جىلى-اق قول جەتكىزدىك. ەگەر 2020-جىلى ەلىمىزدە توڭماي، ماي ونىمدەرىنىڭ ەكسپورتى 500 مىڭ توننادان ءسال اسسا، 2024 -جىلى بۇل كورسەتكىش 1 ميلليون توننادان اسىپ كەتتى. ياعني، ءبىز توڭماي، ماي ونىمدەرىنىڭ ەكسپورتىن فيزيكالىق كولەم جاعىنان دا، ۆاليۋتالىق ءتۇسىم بويىنشا دا ەكى ەسە ارتتىردىق، - دەدى يادىكار يبراگيموۆ.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، 2023 -جىلى كۇنباعىس تۇقىمىن سىرتقا شىعارۋعا %20 كولەمىندە، ءبىراق ءار تونناعا كەمىندە 100 ەۋرو بولاتىن ەكسپورتتىق باج سالىعى ەنگىزىلدى. وسى ساتتەن باستاپ سالا قارقىندى دامي باستاعان. 2024-جىلى قازاقستان كۇنباعىس مايىن جەتكىزۋدە الەمدىك وندىققا ەندى. قازىر باج سالىعىنا قاراماستان، قىتاي باعىتىنا كۇنباعىس تۇقىمىن ەكسپورتتاۋ جالعاسىپ جاتىر.
بىلتىر وتاندىق كۇنباعىس مايىن ءوندىرۋ كولەمى 2023 -جىلمەن سالىستىرعاندا %18,3 عا ارتقان، ياعني، 534,2 مىڭ توننادان 632,2 مىڭ تونناعا دەيىن ءوستى. ال بيىل قاڭتار- مامىر ارالىعىندا بۇل كورسەتكىش 2024 -جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا %20,7 عا ءوسىپ وتىر. ناقتىراق ايتساق، 274,7 مىڭ توننادان 331,5 مىڭ تونناعا جەتتى.
مۇنداي ءوسىم ەلىمىزدە كۇنباعىس ەگۋگە ارنالعان القاپتاردىڭ ۇلعايۋىمەن دە بايلانىستى. 2024 -جىلى مايلى داقىلداردىڭ ەگىس كولەمى 2898 مىڭ گەكتارعا دەيىن ارتتى. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، وتكەن جىلى جالپى ءونىم كولەمى 3337 مىڭ توننانى قۇراپ، ورتاشا ونىمدىلىك 12,2 تس/گا بولدى. ال الدىڭعى 2023 -جىلى بۇل كورسەتكىش 2184 مىڭ توننا بولسا، ونىمدىلىك - 8,8 تس/گا عانا ەدى. رەسمي دەرەكتەردە بيىل مايلى داقىلداردىڭ ەگىس القاپتارى 3,4 ميلليون گەكتارعا جەتكەنى كورسەتىلگەن.
قازاقستاندا وندىرىلگەن وسىمدىك مايلارىنىڭ ەكسپورتى 2024 -جىلى %27,1 عا ءوسىپ، 509 ميلليون دوللارعا باردى.
كۇنباعىس قالدىعىن ەكسپورتتايتىن توپ-3 ەل
كۇنباعىس مايىنىڭ قالدىعى دا ءبىرشاما پايداعا جارايدى. مايدى سىعىپ العاننان كەيىن اقۋىزعا باي قالدىق قالادى. ونى مال مەن قۇسقا ازىق رەتىندە جاراتۋعا بولادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جەم دە وندىرە الامىز.
قازاقستان تەك ءوز قاجەتتىلىگىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ورتالىق ازيا ەلدەرىن دە كۇنباعىستان شىققان جەممەن قامتاماسىز ەتىپ وتىر. ەۋروكوميسسيانىڭ دەرەكتەرىنە قاراساق، قازاقستان كۇنباعىس قالدىعىن ەۋروپالىق وداق ەلدەرىنە ەكسپورتتاۋ بويىنشا توپ-3 ەلدىڭ قاتارىنا ەنگەن. بۇنى دا اۋىز تولتىرىپ ايتار جەتىستىككە سانايمىز.
كۇنباعىس ءوسىرۋ شارۋالارعا ءتيىمدى مە؟
الەمدىك نارىقتاعى سۇرانىستى ەسكەرسەك، مايلى داقىلداردى ءوسىرۋ ءھقازىر وتە ءتيىمدى سالا سانالادى. 2024 -جىلى قازاقستاندا 1,8 ميلليون توننا كۇنباعىس جينالدى، بۇل الەمدەگى ءونىمنىڭ شامامەن %4 ىن قۇرايدى. بۇل كورسەتكىش بويىنشا ەلىمىز رەسەي، ۋكراينا، ەۋروپالىق وداق جانە ارگەنتينادان كەيىن 5-ورىندا تۇر.
يادىكار يبراگيموۆتىڭ ايتۋىنشا، قازىر فەرمەرلەردىڭ باسىم بولىگى مايلى داقىلدارعا، سونىڭ ىشىندە كۇنباعىسقا بەت بۇرىپ جاتىر.
- ماۋسىم باسىندا كۇنباعىس تۇقىمىنىڭ تونناسى شامامەن 160 مىڭ تەڭگە بولسا، كوپ وتپەي 270 مىڭ تەڭگەگە جەتتى. ىشكى نارىقتاعى سۇرانىس فەرمەرلەرگە باسەكەگە قابىلەتتى باعا ۇسىنىپ، ءونىمىن ءتيىمدى وتكىزۋگە جانە داقىلدى باسقا اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا تابىستى ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. فەرمەرلەردىڭ وزدەرى كۇنباعىستى وسىمدىك شارۋاشىلىعىنداعى ەڭ تابىستى داقىل دەپ ەسەپتەيدى، - دەيدى «مايلى داقىلداردى قايتا وڭدەۋشىلەردىڭ ۇلتتىق قاۋىمداستىعىنىڭ» ءتوراعاسى.
ەكونوميكالىق تيىمدىلىك
قازاقستاندىق فەرمەرلەر مۇنىمەن توقتاپ قالماق ەمەس. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى الداعى جىلدارى مايلى داقىلدارعا ارنالعان ەگىس كولەمىن 3,9 ميلليون گەكتارعا دەيىن ۇلعايتىپ، وسىمدىك مايىن ءوندىرۋدى 2030 -جىلعا قاراي 1,2 ميلليون تونناعا جەتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىر. الداعى ۋاقىتتا اينالىم قاراجاتىن شيكىزات ساتىپ الۋعا ءبولۋ جانە جاڭا ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋ جوسپارلانىپتى.
ەلىمىز وسىلايشا الداعى 3-5 جىلدا كۇنباعىس مايىن ەكسپورتتاۋشى ەلدەر اراسىندا الەمدەگى ۇزدىك ۇشتىك قاتارىنا قوسىلۋدى ماقسات ەتىپ وتىر.
يادىكار يبراگيموۆ ەلىمىزگە يمپورتتالاتىن توڭماي، ماي ونىمدەرىنىڭ كولەمى تۋرالى دا ايتىپ بەردى. ونىڭ مالىمەتىنشە، جىل سايىن الەم ەلدەرى شامامەن 43 ميلليون توننا توڭماي، ماي ونىمدەرىن يمپورتتايدى. بۇل - قازاقستاننىڭ وتكەن ماۋسىمدا ەكسپورتتاعان كولەمىنەن 42 ەسە كوپ.
- مىسالى، قىتاي جىل سايىن شامامەن 18 ميلليون توننا وسىمدىك مايى مەن قالدىعىن ساتىپ الادى. ورتالىق ازيا نارىعى قازاقستان مەن اۋعانستاندى قوسپاعاندا جىل سايىن شامامەن 1,5 ميلليون توننا وسىمدىك مايى مەن قالدىعىن تۇتىنادى. يران نارىعى جىلىنا شامامەن 3,5 ميلليون توننا وسىمدىك مايى مەن قالدىعىن يمپورتتايدى. ال ەۋروپا ەلدەرى جىل سايىن شامامەن 20 ميلليون توننا قالدىق، ياعني، جەم ساتىپ الادى. مۇنىڭ بارلىعىن قوسقاندا 43 ميلليون توننا كولەم شىعادى. وسىنىڭ ءبارى قازاقستان ءۇشىن وراسان زور ەكسپورتتىق الەۋەت بارىن كورسەتەدى، - دەدى ول.
يبراگيموۆتىڭ ايتۋىنشا، قىتاي باعىتى بويىنشا قازاقستاننىڭ ۇلەسى %2 دان دا از. تومەن كورسەتكىش ەكەنى تۇسىنىكتى. دەگەنمەن ساراپشىلاردىڭ بولجاۋىنشا، الداعى بىرنەشە ماۋسىمدا ەلىمىز بۇل ۇلەستى بىرنەشە ەسەگە ارتتىرا الادى.
وسىمدىك مايى مەن قالدىق ەكسپورتىنان بولەك، وتاندىق وندىرۋشىلەر تەرەڭ وڭدەۋمەن دە اينالىسا باستادى. ساراپشى قازىر قازاقستاندا ماي رافيناتسياسى بويىنشا جوبالار قولعا الىنىپ جاتقانىن تىلگە تيەك ەتتى.
- 2025 -جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن قۋاتتىلىعى جىلىنا 231 توننا بولاتىن ەكى رافيناتسيا جوباسىن ىسكە قوسۋ جوسپارلانعان. رافيناتسيا ەلىمىزگە قاپتالعان ماي كولەمىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مۇنداي ءونىم ەكسپورتقا جاقسى وتەدى. ءوندىرىس كولەمى ارتقان سايىن ەكسپورت تا ۇلعايادى. مىسالى، اۋعانستان، تۇرىكمەنستان، قىرعىزستان سياقتى ەلدەر كوبىنە دايىن ءونىم ساتىپ الادى، - دەدى ساراپشى.
تەرەڭ وڭدەلگەن ونىمدەر، مىسالى، توڭماي، سپرەدتەر، مارگارين ءوندىرۋ تۋرالى ايتاتىن بولساق، «مايلى داقىلداردى قايتا وڭدەۋشىلەر قاۋىمداستىعى» بۇل باعىتتا قازاقستان ءۇشىن قوسىمشا نارىقتار اشىلادى دەپ سەنىپ وتىر.
- كۇنباعىس مايىن ەكسپورتتاۋ بويىنشا الەمدە 8-ورىنعا جايعاسۋىمىز - حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىندالۋ. ءبىراق ءبىز ءۇشىن بۇل شەگى بولماۋ كەرەك. ءبىز كۇنباعىس مايىن ەكسپورتتايتىن ەلدەر اراسىندا توپ-3 كە ەنۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇل ءۇشىن بىزدە بارلىق رەسۋرس بار، ويتكەنى قازىر رەسپۋبليكا بويىنشا كۇنباعىس ەگۋگە جارامدى جەر كولەمى 4 ميلليون گەكتاردان اسادى. جىلىنا 1,7-1,8 ميلليون توننا ماي وندىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ەگەر ءبىز سونىڭ 1,5 ميلليون تونناسىن ەكسپورتتاي الساق، الەمدەگى توپ-3 كورسەتكىشىنە جەتەمىز. ءبىرىنشى ورىندا ۋكراينا، ال ەكىنشى ورىندا رەسەي ەكەنى بەلگىلى. ەندى قازاقستان ۇزدىك ۇشتىككە شىعۋى مۇمكىن،- دەپ قورىتىندىلادى ساراپشى.
جالپى، توڭماي، ماي سالاسى قازاقستاننىڭ اگروونەركاسىپتىك كەشەنىندەگى ەڭ ماڭىزدى ءارى بولاشاعى بار باعىتتاردىڭ ءبىرى سانالىپ وتىر. بۇل سالا جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا، ءوندىرىس پەن شيكىزاتتىق ەمەس ءونىم ەكسپورتىنىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتىپ، ەل ەكونوميكاسىنا ەلەۋلى دەمەۋ كورسەتۋى مۇمكىن.
