قازاقتا 40 سانى نەگە كيەلى سانالادى؟
استانا. قازاقپارات - قازاقتىڭ سالت-داستۇرلەرى 40 سانىمەن تىعىز بايلانىستى. ماسەلەن، «بالانى قىرقىنان شىعارۋ» «قايتقان ادامنىڭ قىرقىن بەرۋ»، «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم»، «ايەل قىرىق جاندى». مۇنداي ءجون-جورالعى مەن ىرىم-تىيىمدار قايدان شىققانىن جانە تۇپكى ماعىناسىن ەتنوگراف بولات بوپاي ۇلىنان سۇراپ كوردىك.
«40 سانى كيەلى ەكەنى راس. قازاقتا «قىرىقتىڭ ءبىرى - قىدىر»، «ءبىر كۇن اشىققان ادامنان قىرىق كۇن اقىل سۇراما»، «وتىزىندا وردا بۇزعان قىرىعىندا قىر بۇزبايدى» دەپ بەكەر ايتپاعان. بۇرىندا اتا-بابالارىمىز تابيعاتپەن بايلانىسىپ، تىلسىم دۇنيەنىڭ قىر-سىرىن جاقسى بىلگەن. ۋاقىتپەن ساناسىپ، سالىستىرعان، زەرتتەگەن»، - دەيدى ەتنوگراف.
بالانى قىرقىنان شىعارۋ
ونىڭ ايتۋىنشا، بالا تۋعاننان كەيىن قىرىق كۇن بويى قاتەردە بولادى. 40 كۇندە موينى بەكىپ، ەڭبەگى قاتايادى جانە بالا تولىق قاراقۇلاقتانادى.
«قىزدى 40 كۇنگە جەتكىزبەي 37 نە 39 كۇن تولعاندا، ال ۇل بالانى 40 نە 41 كۇن تولعاندا قىرقىنان شىعارادى. سەبەبى، قىز بالا ۇل بالاعا قاراعاندا تەز شيرايدى. قىز 9 جاسىندا، ۇل 12 جاسىندا باليعاتقا تولاتىنى - سودان. ءراسىمدى وتكىزگەندە الدىمەن كۇمىس نەمەسە اعاش، بولماسا سىرلى تەگەنەگە كۇمىس جۇزىك، تەڭگە بىلەزىك سياقتى زەرگەرلىك بۇيىمدار سالىپ، 40 قاسىق سۋعا شومىلدىرادى جانە 40 تىلەۋ تىلەيدى. شاشى مەن تىرناعىن الادى. ال جاس بوسانعان ايەلدىڭ كۇش-قۋاتى ازايىپ، السىرەپ قالاتىندىقتان، سۋىق تاماق جەگىزبەيدى. سوندىقتان قىرىق كۇن بويى قالجانىڭ ەتىن جەگىزىپ، سورپاسىن ىشكىزگەن. سوسىن كەلىنگە التى بۋىننان تۇراتىن مويىن ومىرتقاسىن ءتىسىن تيگىزبەي، قولىمەن جەگىزەدى دە بوساعاعا ءىلىپ قويادى. بۇل - بالانىڭ موينى تەز قاتايسىن دەگەن ىرىممەن جاسالادى. سونداي-اق قىرىق كۇن بويى ءسابيدى كۇن سايىن سابىن، تۇز، وسىمدىك شوبىمەن، شومىلدىرىپ، مايلاپ وتىرادى»، - دەيدى ب. بوپاي ۇلى.
قايتقان ادامنىڭ قىرقىن بەرۋ. «قايتقان ادامنىڭ جاقىندارى جەتىسىن، قىرقىن جانە جىلىن وتكىزەدى. ءمايىتتى جەرلەگەننەن كەيىن جەتى كۇن سۇراق-جاۋاپ الىنادى. ال قىرىق كۇن وتكەندە ەتى مەن سۇيەگى اجىرايدى ەكەن. سوندىقتان وسىنداي بەلگىلى كۇندەردە مارقۇمعا باعىشتاپ اس بەرۋ قازاق ۇلتىندا ءداستۇر بولىپ قالىپتاسقان»، - دەيدى ول.
قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم. ەتنوگراف تىيىمدى اسىرەسە ۇلدارى كوپ ۇيدەگى قىزدارعا سالاتىنىن اتاپ ءوتتى. قىز بالانى تۋىس-تۋعاندارى ۇزاتىلىپ، اق بوساعا اتتاپ، كەلىپ بولىپ تۇسكەنگە دەيىن، ونىڭ قاۋىپسىزدىگىن، تازالىعىن، ادەپتىلىگىن، ساقتاۋ ءۇشىن قىرىق ۇيدەن تىيعان.
«ايەل قىرىق جاندى». «ايەلدىڭ موينىنا ارتىلعان جۇك - اۋىر. بولمىسىنا ساي تۇرمىستىڭ قاندايىنا بولسا دا توزۋىنە تۋرا كەلەدى. كۇش جاعىنان ءالسىز بولعانىمەن، ىشكى جان دۇنيەسى مەن جۇيكەسى مىقتىراق. ايەلگە دۇنيەگە بالا اكەلىپ، ونى ءوسىرۋ ءۇشىن، تۇرمىس-تىرشىلىككە ءتوزۋ ءۇشىن قىرىق جاننىڭ كەرەك بولاتىنى سوندىقتان. ايەل ەر ادامدارعا قاراعاندا الدەقايدا توزىمدىرەك كەلەدى»، - دەيدى ب. بوپاي ۇلى.
سونداي-اق ەتنوگراف ادامدار باسقا دا ءومىر ءسۇرۋ سالتىندا 40 سانىن ءجيى بايلانىستىراتىنىن اتاپ ءوتتى.
«بۇرىنعى زاماندا بۇركىتتى، جۇيرىك اتتاردى بايگەگە سالعاندا دا قىرىق كۇن باپتاعان. 40 كۇننەن ءبىر كۇن كەم بولسا، الىپ ۇلگەرمەيتىن بولعان. قازىر بۇل ءداستۇر ۇمىتىلعان. ونى تەك اتبەگىلەر مەن قۇسبەگىلەر جاقسى بىلەدى. تاعى ءبىر دەرەك كەلتىرەيىن، ءبىر وڭىرلەردە ەكى جاس ۇيلەنگەندە «توعىز اپارۋ» سالتى بار. ياعني، توعىز قورجىنعا قىمبات اشەكەي، كيىم-كەشەك، ءتاتتى-ءدامدى سالىنادى. ونى جىگىت جاق اپارادى. ال ەرتە كەزدە بايلار وزدەرىن باي ەكەنىن كورسەتۋ ءۇشىن 40 قورجىن اپارعان. ياعني جاعدايلارىن سانمەن بىلدىرتكەن»، - دەپ قوستى مامان.
