قازاقستاننىڭ ورنىقتى دامۋ ماقساتتارى: ج ي مەن سيفرلاندىرۋدىڭ ۇلەسى قانداي

استانا. قازاقپارات - 2015-جىلى ب ۇ ۇ 2030-جىلعا دەيىنگى ورنىقتى دامۋ ماقساتتارىن (و د م) قابىلدادى. وسىلايشا الەم ەلدەرى الداعى 15 جىلدىڭ ىشىندە شۇعىل تۇردە جاھاندىق پروبلەمالاردى شەشۋگە كىرىسىپ كەتتى.

قازاقستان بۇل باستامادان قالىس قالعان جوق، ءوزىنىڭ ۇلتتىق ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىن ايقىندادى. ال ونى ورىنداۋدا جاساندى ينتەللەكتى مەن سيفرلىق تەحنولوگيا قانداي ءرول اتقارادى؟ Kazinform ءتىلشىسى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ اتقارىپ جاتقان جانە جوسپارلانعان جۇمىستارىن نەگىزگە الا وتىرىپ تاقىرىپقا شولۋ ۇسىنادى.

ورنىقتى دامۋ سالاسىنداعى 17 ماقسات پەن 169 مىندەت بارلىق ادامنىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا باعىتتالعان جانە ورنىقتى دامۋدىڭ ءۇش كومپونەنتىنىڭ تەپە-تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتەدى: ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ەكولوگيالىق. بۇل ماقساتتار مەن مىندەتتەر ۇلتتىق ۇكىمەتتەردى ادامزات پەن عالامشارعا زور ءمان بەرەتىن ارەكەتكە شاقىرادى.

جاقىندا پارلامەنت سەناتىنىڭ ءتوراعاسى ماۋلەن اشىمبايەۆتىڭ توراعالىعىمەن ورنىقتى دامۋ سالاسىنداعى ۇلتتىق ماقساتتار مەن مىندەتتەردىڭ ىسكە اسىرىلۋىنا مونيتورينگ جۇرگىزۋ جونىندەگى پارلامەنتتىك كوميسسيانىڭ كەزەكتى وتىرىسى ءوتتى. وندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىن ىسكە اسىرۋ اياسىندا سيفرلىق وزگەرىستەردىڭ ورنىقتى دامۋ ماقساتتارىنا قول جەتكىزۋگە اسەرى تۋرالى ماسەلەلەر تالقىلاندى.

سيفرلىق ترانسفورماتسيا - بۇل تەك تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ەمەس، ول باسقارۋ مەن دامۋعا دەگەن جاڭا كوزقاراس. وسى ورايدا ءاربىر مينيسترلىك ءوز سالاسى بويىنشا ورنىقتى دامۋ ماقساتتارىنا جەتۋگە ناقتى ۇلەس قوسىپ كەلەدى. اتاپ ايتقاندا، سيفرلىق شەشىمدەر ورنىقتى دامۋ ماقساتتارىنىڭ بارلىق باعىتىندا ناقتى ىلگەرىلەۋدى قامتاماسىز ەتىپ جاتىر.

سيفرلاندىرۋ الەمدەگى ورنىقتى دامۋدىڭ 70 پايىزىنا ىقپال ەتەدى

- وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ءۇش جىل ىشىندە قازاقستاندى جاپپاي سيفرلىق ەلگە اينالدىرۋدى مىندەت ەتىپ جۇكتەدى. وسىعان بايلانىستى ۇكىمەت سيفرلاندىرۋ ءىسى مەن جاساندى ينتەللەكتىنى دامىتۋعا ارنالعان Digital Qazaqstan ءبىرتۇتاس ستراتەگياسىن ازىرلەپ، ونى جوسپارلى تۇردە ىسكە اسىرۋعا ءتيىس. شىن مانىندە، سيفرلاندىرۋ - cross-sector- لىق پروتسەسس. ول ەڭ الدىمەن، ەلدىڭ ورنىقتى دامۋىنىڭ كاتاليزاتورى جانە ىرگەلى فاكتورى ەكەنى انىق. سيفرلىق تەحنولوگيالار - ەكونوميكانىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ جانە ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋدىڭ ماڭىزدى تەتىگى. سيفرلىق تەحنولوگيالار ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ مەن ساپالى دەنساۋلىق ساقتاۋدى ايتارلىقتاي دامىتۋعا دا ىقپال ەتە الاتىنى ءسوزسىز. سونداي-اق گەندەرلىك تەڭدىكتى، تەڭگەرىمدى ەكونوميكالىق ءوسۋدى جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن شارالاردى كۇشەيتەدى، - دەدى سەنات ءتوراعاسى ماۋلەن اشىمبايەۆ.

وسى ورايدا سەنات ءتوراعاسى تسيفرلاندىرۋ قارجىلىق ينكليۋزيانى قامتاماسىز ەتۋدەگى مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىن ايتتى. وسىنىڭ ءبارىن ەسكەرىپ، ساراپشىلار تسيفرلاندىرۋ الەمدەگى ورنىقتى دامۋ ماقساتتارىنىڭ نەگىزگى ينديكاتورىنىڭ 70 پايىزىنا قول جەتكىزۋگە ىقپال ەتەتىنىن ايتىپ وتىر.

ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا ەلىمىزدەگى ورنىقتى دامۋ ماقساتتارىنىڭ 93 پايىزى ەلەكتروندى پلاتفورمالار ارقىلى باقىلانادى.

- جالپى، قازاقستاندا IT- ەكوجۇيە حالىقارالىق دەڭگەيدە دامىپ كەلە جاتقانىن ءبارىمىز بىلەمىز. ءبىراق، وعان توقمەيىلسۋگە بولمايدى. سيفرلىق وزگەرىس ءىس جۇزىندە ورنىقتى دامۋ ماقساتتارىنا قول جەتكىزۋگە ءوزىنىڭ تىكەلەي ۇلەسىن قوسۋى كەرەك. سوندىقتان سيفرلىق شەشىمدەردى ولار ناتيجە بەرەتىن، تيىمدىلىكتى، اشىقتىقتى جانە ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىراتىن جەرلەردە پايدالانۋ ايرىقشا ماڭىزعا يە، - دەدى سەنات ءتوراعاسى.

اتاپ ايتقاندا، بۇل سالادا ءتيىمدى قۇقىقتىق بازا قاجەت. وسى ماقساتپەن پارلامەنت تاياۋدا «جاساندى ينتەللەكت تۋرالى» زاڭدى قابىلدادى.

ول جاڭا تەحنولوگيالاردى باسقارۋدىڭ جانە دامىتۋدىڭ زاڭنامالىق بازاسىن قالىپتاستىرۋعا ارنالعان. سونداي-اق، پارلامەنتتە سيفرلىق كودەكستىڭ جوباسى بەلسەندى تالقىلانىپ جاتقانىن اتاپ وتكەن ءجون. بۇل قۇجات - سيفرلىق قۇقىقتىق قاتىناستاردىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىن بەلگىلەيتىن العاشقى كەشەندى زاڭنامالىق اكتى بولادى.

اگروونەركاسىپتىك كەشەندى سيفرلاندىرۋ مەن ورنىقتى دامۋ ماقساتتارى

سيفرلاندىرۋ – و د م- عا قول جەتكىزۋدىڭ نەگىزگى شارتىنا اينالدى. ويتكەنى ول جاھاندىق ماسەلەلەرگە جەدەل شەشىم قابىلداۋعا، باسقارۋدىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە قىزمەتتەرگە تەڭ قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سيفرلىق ترانسفورماتسيا - بۇل تەك تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ەمەس. ول - مەملەكەتتىك باسقارۋ، ەكونوميكا جانە الەۋمەتتىك سالانى تۇبەگەيلى جاڭعىرتۋعا باعىتتالعان كەشەندى وزگەرىستەر جيىنتىعى. وعان بيزنەس-پروتسەستەردى قايتا جوبالاۋ، سيفرلىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ جانە دەرەكتەردى ءتيىمدى پايدالانۋ كىرەدى.

- قازىر 72 مەملەكەتتىك باسقارۋ سالاسىن قامتيتىن جانە 10 ورنىقتى دامۋ ماقساتىنا باعىتتالعان 20 سيفرلىق ترانسفورماتسيا كارتاسى بەكىتىلدى. قازىر الەۋمەتتىك تۇرعىدان ءالسىز وتباسىلاردىڭ بالالارى «الەۋمەتتىك ءاميان» جۇيەسى ارقىلى تەگىن ىستىق تاماقپەن قامتاماسىز ەتىلەدى. قازىرگى تاڭدا شامامەن 1,4 ميلليون بالا وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ وتىر. بۇل شارا ورنىقتى دامۋ ماقساتىنىڭ 2-باعىتىنا («اشتىقتى جويۋ» ماقساتى) تىكەلەي ىقپال ەتەدى، سەبەبى ول ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتىپ، حالىقتىڭ وسال توپتارىنا ناقتى كومەك كورسەتەدى. اگروونەركاسىپتىك كەشەندە سيفرلاندىرۋ و د م- ءنىڭ ماڭىزدى تەتىگىنە اينالدى. فەرمەرلەرگە سۋبسيديا مەن مەملەكەتتىك قولداۋ الۋ بويىنشا كەڭەس بەرەتىن جاساندى ينتەللەكت كومەكشىسى ەنگىزىلىپ جاتىر. سونىمەن قاتار «ەلەكتروندىق اگروونەركاسىپ كەشەنى (ە- ا و ك)» ەكوجۇيەسى قۇرىلۋ ۇستىندە، ول Smart Farming تەحنولوگياسىنا نەگىزدەلگەن. 2028-جىلعا قاراي اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىنىڭ كەمىندە %50 سيفرلىق باقىلاۋعا الىنادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. بۇل ەگىن ونىمدىلىگىن %20-25 عا ارتتىرىپ، قۇرعاقشىلىق پەن زيانكەستەردەن بولاتىن شىعىندى ازايتادى، - دەدى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى - جاساندى ينتەللەكت جانە سيفرلىق دامۋ ءمينيسترى جاسلان ماديەۆ.

سونىمەن قاتار، مال باسىنىڭ 90 پايىزى RFID- بەلگىلەر مەن جاساندى ينتەللەكت ارقىلى تاڭبالانادى. بۇل شارالار ەلدىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن نىعايتادى. دەمەك، اگروونەركاسىپ كەشەنىن سيفرلاندىرۋ سالانى جاڭعىرتۋدىڭ عانا ەمەس، اشتىقتى جويۋ جانە اۋىل شارۋاشىلىعىن تۇراقتى دامىتۋ جونىندەگى جاھاندىق ماقساتتارعا ناقتى ۇلەسىن قوسادى.

ساپالى ءبىلىم

ساپالى ءبىلىم - تەڭسىزدىكتى ازايتىپ، ەلدىڭ ورنىقتى دامۋىنا جول اشاتىن نەگىزگى فاكتور. وسى باعىتتاعى سيفرلىق ترانسفورماتسيا كارتاسى اياسىندا وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى ءبىرىڭعاي سيفرلىق ەكوجۇيە قالىپتاستىرىپ وتىر. مەكتەپتەردە مۇعالىمدەردىڭ قاعازباستىلىقتان بوساپ، ءبىلىم بەرۋگە كوبىرەك كوڭىل ءبولۋى ءۇشىن جاساندى ينتەللەكت نەگىزىندەگى كومەكشىلەر ەنگىزىلىپ جاتىر.

سونىمەن قاتار، وقۋشىلار مەن پەداگوگتەردىڭ «تسيفرلىق پروفيلدەرىنىڭ ۇلتتىق جۇيەسى» قۇرىلىپ جاتىر. بۇل جۇيە ءار وقۋشىنىڭ جەكە وقۋ تراەكتورياسىن قالىپتاستىرۋعا جانە دامۋ بارىسىن ۇزدىكسىز باقىلاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. جاساندى ينتەللەكتىسى بار سيفرلىق وقۋلىقتار وقۋ ماتەريالىن وقۋشىنىڭ قابىلەتىنە قاراي بەيىمدەيدى. جوعارى جىلدامدىقتاعى ينتەرنەت پەن كومپيۋتەرلىك جابدىقتاردىڭ ارقاسىندا اۋىل مەكتەپتەرى دە قالالىق مەكتەپتەرمەن تەڭ دەڭگەيدە سيفرلىق رەسۋرستارعا قول جەتكىزىپ جاتىر. جاساندى ينتەللەكتىنى تەرەڭدەتىپ وقىتۋ ءۇشىن بىلتىر قازان ايىنان باستاپ «Tomorrow School» مەكتەبى اشىلدى.

بۇل - قازاقستانداعى العاشقى ج ي مەكتەبى، peer-to-peer قاعيداسىنا نەگىزدەلگەن. وقۋ مەرزىمى ەكى جىل، وسى ۋاقىت ىشىندە ستۋدەنتتەر 50 دەن استام جوبانى ورىنداپ، 20 عا جۋىق باعدارلامالاۋ ءتىلىن مەڭگەرەدى. قازىرگى تاڭدا 268 ادام نەگىزگى وقۋ كەزەڭىنەن ءوتىپ جاتىر.

بۇدان بولەك، 12-18 جاس ارالىعىنداعى وقۋشىلارعا ارنالعان «TUMO كرەاتيۆتى تەحنولوگيالار ورتالىعى» اشىلادى. باعدارلاما 11 باعىتتى قامتيدى: گەنەراتيۆتى جاساندى ينتەللەكت، انيماتسيا، 3D مودەلدەۋ، روبوتوتەحنيكا جانە باسقا دا زاماناۋي باعىتتار.

ناتيجەسىندە الداعى جىلدارى 1 ميلليوننان استام ادام جاساندى ينتەللەكت داعدىلارىن مەڭگەرەدى.

تەڭسىزدىكتى ازايتۋ

جاسلان مادييەۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان ازاماتتارعا مەملەكەتتىك قىزمەتتەر مەن الەۋمەتتىك مۇمكىندىكتەرگە تەڭ قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتەتىن سيفرلىق شەشىمدەردى جۇيەلى تۇردە ەنگىزىپ كەلەدى. ماڭىزدى جوبالاردىڭ ءبىرى - «eGov Ay». بۇل ينتەللەكتۋالدى كومەكشى ازاماتتارعا مەملەكەتتىك قىزمەتتەر، ولاردىڭ كورسەتىلۋ ءتارتىبى مەن ەرەجەلەرى تۋرالى جەدەل اقپارات الۋعا كومەكتەسەدى. ناتيجەسىندە، حالىق پەن مەملەكەت اراسىنداعى بايلانىس بارىنشا جەڭىل ءارى تۇسىنىكتى بولا ءتۇستى.

سونىمەن قاتار، «اكىمدەردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەر بويىنشا شەشىم قابىلداۋ جۇيەسى» ىسكە قوسىلدى. بۇل جۇيە بۇۇ ادىستەمەسىنە سايكەس جاسالعان جانە وتباسىلاردىڭ ءال-اۋقاتىن باعالايتىن سكورينگىلىك مودەلگە نەگىزدەلگەن. ول 20 دان استام دەرەككوزدى پايدالانىپ، وتباسىلاردى 5 الەۋمەتتىك ساناتقا بولەدى. جاساندى ينتەللەكتىنىڭ كومەگىمەن شىنايى مۇقتاج وتباسىلاردى دەر كەزىندە انىقتاپ، ناقتى كومەك كورسەتۋگە مۇمكىندىك تۋدى.

- «الەۋمەتتىك ءاميان» جوباسى دا وسى باعىتتا ۇلكەن سەرپىلىس جاسادى. ۆاۋچەرلىك جۇيە ارقىلى «مەكتەپ وقۋشىلارىنا تەگىن ىستىق تاماق بەرۋ»، «ءدارى-دارمەك الۋ»، «الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك الۋ» سياقتى پرواكتيۆتى مەملەكەتتىك قىزمەتتەر اۆتوماتتى تۇردە كورسەتىلىپ جاتىر. سونىمەن قاتار «وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردى قولداۋ جونىندەگى تالدامالىق جۇيە» ىسكە قوسىلدى. بۇل جۇيە قازاقستاندىق كاسىپورىندارعا كەشەندى قولداۋ كورسەتىپ، ولاردىڭ تۇراقتى دامۋى مەن ءوندىرىس كولەمىن ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وسى سيفرلىق باستامالاردىڭ بارلىعى و د م 10 - «تەڭسىزدىكتى ازايتۋ» ماقساتىنا ناقتى ۇلەس قوسۋدا جانە الەۋمەتتىك ادىلەتتى قوعام قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان، - دەيدى ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى.

قوعامدىق ورىنداردا تاۋلىك بويى بەينەباقىلاۋ قوسىلادى

بەيبىتشىلىك پەن ادىلەتتى قوعام ورناتۋدا، مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋدا زاماناۋي تەحنولوگيالاردىڭ ءرولى ەرەكشە. اتاپ ايتقاندا، جاساندى ينتەللەكت قۇقىقتىق قىزمەتتەردىڭ ساپاسىن ارتتىرىپ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىسىن جەدەلدەتۋگە جانە ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا كومەكتەسەدى. وسى باعىتتا مينيسترلىك قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن بىرلەسىپ ءبىرقاتار جوبانى ىسكە اسىرىپ جاتىر. ونىڭ اراسىندا «قۇقىقتىق كەڭەس بەرۋ ج ي- اگەنتى» ازاماتتاردىڭ سۇراقتارىنا ناقتى جانە جەدەل جاۋاپ بەرىپ، قۇقىقتىق اقپاراتقا قولجەتىمدىلىكتى جەڭىلدەتەدى.

- الداعى ۋاقىتتا «ۇلتتىق بەينەباقىلاۋ جۇيەسىن» ەنگىزۋ جوسپارلانعان. بۇل جۇيە جاساندى ينتەللەكت ارقىلى قوعامدىق ورىنداردا تاۋلىك بويى بەينەباقىلاۋدى قامتاماسىز ەتەدى. جۇيە ادامداردىڭ بەت-الپەتىن، كولىك نومىرلەرىن اۆتوماتتى تۇردە تانيدى، كۇمان تۋدىراتىن جاعدايلاردى - توبەلەس، ادامداردىڭ جينالۋى نەمەسە ۇمىت قالعان زاتتاردى تىركەيدى. وسىنىڭ ارقاسىندا قوعامدىق قاۋىپسىزدىك دەڭگەيى ەداۋىر ارتىپ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ ارەكەت ەتۋ جىلدامدىعى كۇشەيەدى. وسى جوبالار ودم 16 - «بەيبىتشىلىك، ادىلەت جانە ءتيىمدى ينستيتۋتتار» ماقساتىنا جەتۋدىڭ ناقتى تەتىگى سانالادى، - دەدى جاساندى ينتەللەكت ءمينيسترى.

كليماتتىڭ وزگەرۋىنە قارسى ءىس-قيمىل جانە ودم

كليماتتىڭ وزگەرۋى تەحنولوگيالىق شەشىمدەردى ەنگىزۋدى قاجەت ەتەدى. وسى تۇرعىدا ەكولوگيالىق قاتەرلەردى دەر كەزىندە انىقتاپ، ولارعا جەدەل ارەكەت ەتۋ ءۇشىن جاساندى ينتەللەكتى ەرەكشە ءرول اتقارادى. بۇگىندە بۇل باعىتتا بىرنەشە زاماناۋي شەشىمدەر ىسكە اسىرىلىپ جاتىر.

- «قوقىس ورىندارىن انىقتايتىن ج ي- اگەنت» - درونداردان، كامەرالار مەن سپۋتنيكتەردەن الىنعان سۋرەتتەردى تالداپ، زاڭسىز قوقىس ۇيىندىلەرىن اۆتوماتتى تۇردە انىقتايدى، لاستانۋ كولەمىن باعالايدى جانە ءتيىستى قىزمەتتەرگە حابار بەرەدى. بۇل شەشىم قورشاعان ورتانى تازالاۋ ۇدەرىسىن ەداۋىر جەدەلدەتتى. سونىمەن قاتار، «قورشاعان ورتا مەن تابيعي رەسۋرستاردىڭ ۇلتتىق دەرەكتەر بانكى» - بۇل تابيعي رەسۋرستار مەن ەكوجۇيەلەردىڭ جاعدايىن قامتيتىن گەواقپاراتتىق پلاتفورما. وندا ورمان قورى، جانۋارلار الەمى جانە ەكولوگيالىق باقىلاۋ دەرەكتەرى بىرىكتىرىلگەن. ال «ورمان ورتتەرىن ەرتە انىقتاۋ اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەسى» - داتچيكتەر مەن سپۋتنيكتىك بەينەلەردەن كەلىپ تۇسەتىن اقپاراتتى ناقتى ۋاقىت رەجيمىندە تالداپ، ءورت وشاقتارىن اۆتوماتتى تۇردە انىقتايدى. جەدەل ارەكەت ەتۋ ورمان القاپتارىنىڭ جويىلۋىنا جول بەرمەي، تابيعات پەن كليماتقا كەلەتىن زالالدى ايتارلىقتاي ازايتادى، - دەدى جاسلان ماديەۆ.

ەسكە سالساق، بيىل شىلدە ايىندا قازاقستان ب ۇ ۇ شتاب-پاتەرىندە ورنىقتى دامۋ جونىندەگى جوعارى دەڭگەيدەگى ساياسي فورۋمعا قاتىسىپ، ورنىقتى دامۋ ماقساتتارىن ىسكە اسىرۋ بويىنشا ءۇشىنشى ەرىكتى ۇلتتىق شولۋىن تانىستىردى. شولۋدى ق ر ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ ۇيلەستىرۋىمەن جانە قازاقستانداعى ب ۇ ۇ دامۋ باعدارلاماسىنىڭ كومەگىمەن دايىنداعان.

اۆتور رۋسلان عابباسوۆ