قازاقستاننىڭ ورمان اريفمەتيكاسى: قانشا اعاش وتىرعىزىلىپ، قانشاسى وتالادى
استانا. KAZINFORM - قاعاز جۇزىنە قاراسا، ەلىمىزدە ورمان القابى ۇلعايىپ كەلەدى. الايدا، ولاردىڭ قانشاسى شارپىعان قىزىل جالىن سالدارىنان ورتەنىپ، قانشاسى وتالىپ جاتىر؟ ورمان شارۋاشىلىعى ماسەلەسىنە كەلگەندە «دەبەت كرەديتپەن» سايكەس كەلە مە؟ Kazinform اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى وسى ماسەلەنىڭ ءمان- جايىن انىقتاپ كورۋگە تىرىستى.
قازاقستاننىڭ ورمان قورى
ەلىمىزدىڭ ورمانىنا قاتىستى ءسوز قوزعالعان كەزدە ستاتيستيكا قىزىقتى «كۋلبيتتى» كورسەتەدى. ال ونى تەرەڭىرەك زەرتتەي تۇسسەڭىز، «ماترەشكا» اسەرىن كوز الدىڭىزعا الىپ كەلەدى. تسيفردان تسيفر تۋىنداپ، ناتيجەسىندە ورمان قورى مەن ورمان سوزدەرى سينونيم بولماي شىعادى.
دۇرىسىراق تۇسىندىرەيىك. قازاقستاننىڭ ورمان قورى 31,4 ميلليون گەكتاردى قامتيدى. بۇل - ەل اۋماعىنىڭ 11,5 پايىزى. مۇنداي دەرەكتى ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى Kazinform اگەنتتىگىنىڭ رەسمي ساۋالىنا بەرگەن جاۋابىندا كەلتىرەدى. دەگەنمەن، وسى ورمان قورىنىڭ جالپى كولەمىنىڭ تەك 13,9 ميلليون گەكتارىن عانا ورمان القابى جاۋىپ جاتىر. بۇل - جالپى اۋماقتىڭ نەبارى 44,3 پايىزى عانا. دەمەك، ورمان قورىنىڭ جارتىسىنان كوبى تۇپتەپ كەلگەندە ورمان ەمەس.
- مەملەكەتتىك ورمان قورىنىڭ باسىم بولىگى - 74,5 پايىزى (23,3 ميلليون گەكتار) وبلىس اكىمدىكتەرىنىڭ قاراماعىندا، ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار دۇنيەسى كوميتەتىنىڭ قاراماعىندا - 24,8 پايىز (7,8 ميلليون گەكتار)، ال قالعان 0,7 پايىزى (0,3 ميلليون گەكتار) باسقا ۆەدومستۆولارعا تيەسىلى، - دەپ ءمالىم ەتتى مينيسترلىكتەن.
سوڭعى 10 -جىلداعى رەسمي ستاتيستيكا وڭ ديناميكانى كورسەتىپ وتىر: قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ورمان قورى جاڭا جەرلەردىڭ قوسىلۋى مەن قولدانىستاعى ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتاردىڭ كەڭەيۋى ەسەبىنەن 29,3 ميلليون گەكتاردان 31,3 ميلليون گەكتارعا دەيىن، ياعني 7 پايىزعا ارتقان. ورمانمەن جابىلعان اۋماق 1,27 ميلليون گەكتارعا وسكەن.
2021 -جىلدان بەرى قازاقستاندا اۋقىمدى باستاما - مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2 ميلليارد اعاش وتىرعىزۋ جونىندەگى تاپسىرماسى جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى. ەكولوگيا مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس، وسى باستاما اياسىندا 2021 -جىلدان 2024 -جىلعا دەيىن 736,9 مىڭ گەكتار جەرگە اعاش وتىرعىزىلعان. ال 2025 -جىلى 142,5 مىڭ گەكتارعا اعاش وتىرعىزۋ جوسپارلانعان. جالپى العاندا، بەس جىل ىشىندە شامامەن 880 مىڭ گەكتار جەرگە جاڭادان اعاش وتىرعىزۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلمەك. ءبىراق، مۇنىڭ قانشاسى شىن مانىندە تولىققاندى ورمانعا اينالدى؟
- جىل سايىن مەملەكەتتىك ورمان قورى اۋماعىندا شامامەن 40 مىڭ گەكتار جاس وسكىن ورمانمەن جابىلعان اۋماققا اينالادى، - دەپ اتاپ وتەدى ۆەدومستۆودان.
بۇل كورسەتكىش تابىستىڭ ناقتى ولشەمى دە: ماسەلە قانشا كوشەت وتىرعىزىلعانىندا ەمەس، ولاردىڭ نەشەسى «ورمانمەن جابىلعان اۋماق» مارتەبەسىنە جەتىپ، ياعني جەرسىنىپ، ءوسىپ-ونگەنىندە، ەكوجۇيە قالىپتاستىرعانىندا بولىپ تۇر.
قالعانى - ءالى ءوسىپ-جەتىلۋى كەرەك جاس كوشەتتەر. ولاردى قۇرعاقشىلىقتان، ورتتەن، زيانكەستەردەن جانە ادام ارەكەتىنەن قورعاۋ قاجەت.
ايتا كەتۋ كەرەك، بۇعان دەيىن كەيبىر اكىمدىكتەر وتىرعىزىلعان كوشەتتەردىڭ سانى تۋرالى جالعان اقپارات بەرگەنى تىركەلگەن.
6 مىڭ ورمان ءورتى
ءبىر جەردە جاس ورمان كوشەتتەرى وتىرعىزىلىپ جاتسا، ەندى بىرىندە ەسكى ورمان القاپتارى ءورت قۇشاعىنا ورانىپ جاتىر. سوڭعى 10 جىلدا قازاقستاندا 6 مىڭنان استام ورمان ءورتى تىركەلىپ، 800 مىڭ گەكتاردان استام اۋماقتى شارپىعان. ونىڭ ىشىندە 250 مىڭ گەكتارى ورماندى القاپ بولعان.
- ونىڭ ىشىندە جوعارعى ورتپەن (ورمان تولىعىمەن جويىلعان) قامتىلعانى - 95 مىڭ گەكتار، ال تومەنگى ورتپەن (ورمان جويىلماعان) قامتىلعانى - 155 مىڭ گەكتار ورمان. 10 -جىل ىشىندەگى كەلتىرىلگەن زالال شامامەن 190 ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى، - دەپ اتاپ ءوتتى ەكولوگيا مينيسترلىگى.
بۇل تسيفرلاردىڭ ءارقايسىسى - ەكوجۇيەنىڭ قانشالىقتى وسال ەكەنىن كورسەتەتىن دابىل. بۇل - جاي عانا ورتەنگەن اعاشتار ەمەس، فلورا مەن فاۋنانىڭ جوعالۋى، توپىراقتىڭ توزۋى جانە كومىرتەك شىعارىندىلارىنىڭ ارتۋى. ەكى جىل بۇرىنعى «سەمەي ورمانى» رەزەرۆاتى اۋماعىندا عانا بولعان ءبىر عانا ءورتتىڭ وزىندە 60 مىڭ گەكتاردان استام ورمان جانىپ كەتتى. تەرگەۋ ناتيجەسىندە انىقتالعانداي، ءورت ءسوندىرۋ تەحنيكاسى نورماتيۆتەرگە ساي بولماعان، ال ەرتە ارەكەت ەتۋ جۇيەسى مۇلدەم جۇمىس ىستەمەگەن.
اعاشتاردىڭ ۇشار باسىنا دەيىن قىزىل جالىن شارپىعان ورماننىڭ جاعدايى نە بولادى دەگەن زاڭدى ساۋال تۋىندايدى. ءورت اعاشتى شارپىعان كەزدە سىرتقى قابىعى جانادى. ال مۇنداي ورمان قايتا قالپىنا كەلە الا ما؟
- اعاشتاردىڭ جوعارعى ءورت ءتۇرى مەن قارقىندىلىعىنا بايلانىستى زاقىمدانۋىن باعالاۋ ماقساتىندا ورمان قورى اۋماعىنداعى ورتتەردىڭ كەلتىرگەن زالالىن ەسەپتەۋ، انىقتاۋ جانە وتەۋ ەرەجەلەرىنە سايكەس (قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترىنىڭ 2015 -جىلعى 27-قاڭتارداعى № 18-02/42 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن)، اعاشتاردىڭ كەيىنگى تولىق نەمەسە ءىشىنارا قۋراۋى باعالانادى، - دەپ اتاپ وتەدى مينيسترلىك.
وسىدان كەيىن عىلىمي ۇيىمداردى تارتا وتىرىپ، ورمان پاتولوگيالىق تەكسەرۋ جۇرگىزىلەدى. تەكسەرۋ ناتيجەسىندە سانيتارلىق نەمەسە وزگە دە كەسۋ تۇرلەرى، سونداي- اق قورعانىش شارالارى - حيميالىق وڭدەۋدەن باستاپ بيولوگيالىق تاسىلدەرگە دەيىن - قولدانۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانادى.
- سونىمەن قاتار، تاجىريبە كورسەتكەندەي، قىلقان جاپىراقتى ورماندار جوعارعى ورتتەن كەيىن وزدىگىنەن قالپىنا كەلمەيدى، - دەپ اتاپ وتكەن ەكولوگيا مينيسترلىگى ورتتەن كەيىن كەسۋ جۇرگىزىلگەن جەرلەردە تابيعي قالپىنا كەلۋ بەلگىلەرى تىركەلگەنىن جوققا شىعارمايدى.
ورمان وتالادى، جاڭقالار ۇشادى
رەسمي دەرەكتەرگە قاراعاندا، ەلىمىزدە ورمان اعاشتارىن زاڭسىز كەسۋ فاكتىلەرىنىڭ سانى تومەندەپ كەلەدى. ۇسىنىلعان ەسەپ كوڭىلگە سەنىم ۇيالاتادى.
- سوڭعى جىلدارى ورماندى زاڭسىز كەسۋ فاكتىلەرىنىڭ ازايۋى بايقالادى. اۋماقتى قورعاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك ينسپەكتورلار تاراپىنان اعاشتاردى زاڭسىز كەسۋگە جول بەرمەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. سونداي- اق، مەملەكەتتىك ورمان كۇزەتى حالىق اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن كۇشەيتىپ، اڭگىمەلەسۋ مەن دارىستەر وتكىزىپ كەلەدى، - دەدى ۆەدومستۆودان.
بۇعان قوسا، مينيسترلىك «قازاقستان عارىش ساپارى» ۇ ك» ا ق- مەن بىرلەسىپ، ورمان قورىن زاڭسىز كەسۋ فاكتىلەرىن انىقتاۋ ءۇشىن تۇراقتى تۇردە عارىشتىق مونيتورينگ جۇرگىزىلەتىنىن اتاپ وتەدى.
شىندىعىندا دا، قازاقستاندا ورمان قورعاۋ سالاسىنداعى زاڭناما كۇشەيتىلدى. ايىپپۇل كولەمى بىرنەشە ەسە ارتتى، سانكتسيالار قاتاڭداتىلدى، نورمالار ناقتىلاندى.
- ورمان اعاشتارىن زاڭسىز كەسۋ فاكتىلەرىن ازايتۋ ماقساتىندا ق ر اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنە (381-1، 386 جانە 505-باپتار) وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. ول زاڭسىز اعاش كەسۋ، جويۋ نەمەسە اعاشتار مەن بۇتالاردى زاقىمداۋ ءۇشىن سالىناتىن ايىپپۇلدى بەس ەسە ارتتىرۋدى كوزدەيدى. بۇل ايىپپۇلدار قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلگەن جەرگە (ەلدى مەكەن، ورمان قورى، ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتار) جانە قۇقىق بۇزۋشىنىڭ ساناتىنا (جەكە تۇلعا، كاسىپكەرلىك سۋبەكتىسى، لاۋازىمدى تۇلعا) بايلانىستى ەسەپتەلەدى، - دەپ تۇسىندىرەدى مينيسترلىك.
سالىستىرۋ ءۇشىن بىرنەشە دەرەك كەلتىرسەك: ەگەر 2015 -جىلى 650 زاڭسىز اعاش كەسۋ فاكتىسى (19,4 مىڭ تەكشە مەتر) تىركەلسە، 2024 -جىلى - 180 فاكتى (8,6 مىڭ تەكشە مەتر)، ال 2025 -جىلدىڭ 27-ماۋسىمىنداعى جاعداي بويىنشا - 86 فاكتى (2,6 مىڭ تەكشە مەتر) بولعان.
كولەمى قىسقارىپ كەلەدى. دەگەنمەن، زاڭدى تۇردە كەسىلەتىن ورتتەن زارداپ شەككەن اعاشتاردىڭ كولەمى - جۇزدەگەن مىڭ تەكشە مەتر.
ەكولوگيا مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس، تەك 2020 -جىلدان 2024 -جىلعا دەيىنگى ارالىقتا مەملەكەتتىك ورمان قورى اۋماعىندا 1,6 ميلليون تەكشە مەتر ورتتەن زاقىمدانعان اعاش كەسىلگەن. بۇل - وتە كوپ. ەگەر ءبىر جاڭا ۇلگىدەگى ورمان تاسيتىن ۆاگوننىڭ جۇك سىيىمدىلىعى 158 تەكشە مەتر دەپ ەسەپتەسەك، وندا بۇل - كەمىندە 10 مىڭنان استام تەمىرجول ۆاگونىنا تەڭ كولەمدەگى اعاش.
Tabigat.gov.kz سايتىنان ورمان كەسۋ جۇمىستارىنىڭ ينتەراكتيۆتى كارتاسىمەن تانىسۋعا بولادى. كارتادا اعاش كەسۋ نۇكتەلەرى ءتۇرلى تۇستەرمەن بەلگىلەنگەن:
. قىزىل - زاڭسىز كەسۋ
. سارى - ينسپەكتور تەكسەرىپ جاتىر نەمەسە مالىمەت جوق
. كوك - رۇقسات ەتىلگەن كەسۋ.
ءبىراق، ورمان ءۇشىن ونى براكونەر مە، الدە ورمان بيلەتى بار زاڭدى اعاش كەسۋشى مە، كىم وتاعانى ءبارىبىر. ويتكەنى، اعاش قالاي دەسەك تە قۇلايدى.
2023 -جىلعى ءىرى ورمان ورتىنەن كەيىن «سەمەي ورمانى» رەزەرۆاتىن ءتىلسىز جاۋدان قورعاۋ بويىنشا قانداي جۇمىستار اتقارىلدى؟ بۇل ساۋالعا ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار دۇنيەسى كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ماقسات ەلەمەسوۆ جاۋاپ بەردى.
اۆتور
مارلان جيەمباي
