قازاقستاننىڭ سىرتقى قارىزى قانشا، ودان قانداي قاۋىپ بار؟

قازاقستاننىڭ سىرتقى قارىزى تۋرالى ۇنەمى ايتىلىپ جاتادى. اسىرەسە، قوعامدىق قاراپايىم ورتادا ادامدار مۇنى «ءبىز ءتىپتى كىشكەنتاي مەملەكەتتەر مەن ارالدارعا دا بەرەجاقپىز عوي» دەپ اسىرەلەتىپ ايتۋعا قۇمار.

بۇل قانشالىقتى راس؟ وسى ماقالادا اتالعان تاقىرىپ بويىنشا ءسوز قوزعايمىز. اۋەلى، ەكى ۇعىمعا بولەك توقتالايىق.

«سىرتقى قارىزعا» ەلىمىزدەگى بارلىق ينۆەستيتسيا، فيرماارالىق اقشا قاتىناستارى، بىزدەگى شەتەلدىك كومپانيالار باس كەڭسەلەرىنىڭ قازاقستانداعى فيليالدارىنا جىبەرگەن قارجىسى، ۇكىمەت پەن كۆازيمەملەكەتتىك كومپانيالار العان قارىز كىرەدى. بۇل مەملەكەت پەن حالىق قارىز دەگەندى بىلدىرە مە؟ ارينە، جوق. ءبىز ونىڭ ىشىندەگى مەملەكەتتىك قارىزىنا عانا جاۋاپ بەرەمىز. ال باسقاسىنا الاڭداۋعا سەبەپ جوق. ماسەلەن، بيىل 1- شىلدەدەگى جاعداي بويىنشا ءبىزدىڭ سىرتقى قارىزىمىز 161,8 ميلليارد دوللار بولدى. ونىڭ 131,8 ميللياردى جەكە كومپانيالار مەن فيرمالارعا، ينۆەستيتسيالارعا تيەسىلى. ال قالعان 30 ميلليارد دوللاردىڭ ىشىندە ءسىز بەن بىزگە قاتىستى قارىزدار بار. ياعني، وسى 30 ميلليارد دوللار مەملەكەتتىڭ قاتىسى بار سىرتقى قارىزدارعا جاتادى. ول دا ءارى قاراي بىرنەشە جىككە بولىنەدى. ونىڭ ىشىنەن ۇكىمەت العان سىرتقى قارىز 14,7 ميلليارد دوللار، مەملەكەت باقىلاۋىنداعى بانكتەر مەن قارجىلىق ۇيىمداردىڭ سىرتقى قارىزى 15,3 ميلليارد دوللاردى قۇرادى.

ايتا كەتەيىك، قارىز سىرتقى قارىزدان عانا تۇرمايدى. ۇكىمەت العان ىشكى قارىز دا بار. وسى ۇكىمەت العان ىشكى جانە سىرتقى قارىزدار قوسىلىپ، بارلىعى مەملەكەتتىك بورىش دەپ اتالادى.

بيىل 1- شىلدەدە مەملەكەتتىك بورىش كولەمى 28,5 تريلليون تەڭگە بولىپ بەلگىلەندى. ءبىزدىڭ ىشكى جالپى ءونىمىمىز 118,3 تريلليون تەڭگە دەپ ەسەپتەسەك، بورىش ءى ج ءو- نىڭ 24,1 پايىزىن قۇرايدى. الەمدەگى مەتوديكا بويىنشا بۇل قاۋىپسىز دەپ ەسەپتەلەدى.

ال ءبىزدىڭ بيۋجەتتىك كودەكسكە سايكەس، مەملەكەتتىك قارىز دەڭگەيى ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 30 پايىزىنان اسىپ كەتپەۋى ءتيىس. اتالعان 28,5 تريلليون تەڭگەنىڭ ىشىنەن 7,5 تريلليون تەڭگەسى عانا سىرتقى قارىز. ال قالعانىنىڭ بارلىعى ىشكى قارىز بولىپ ەسەپتەلەدى. ىشكى قارىز ءبىز ءۇشىن قاۋىپسىز. سەبەبى ول تەڭگەمەن بەرىلگەن. ۇكىمەت العان ىشكى قارىز 17 تريلليون تەڭگەگە جەتتى. ىشكى قارىزدى قارجى مينيسترلىگى قازاقستان قور بيرجاسىنا مەملەكەتتىك قۇندى قاعازدار، ياعني قارجىمين وبليگاتسيالارىن ورنالاستىرۋ ارقىلى الادى.

مەملەكەتتىك وبليگاتسيالاردى نارىق ويىنشىلارى، بانكتەر، ساقتاندىرۋ كومپانيالارى الىپ وتىرادى. سەبەبى، ونىڭ قايتۋىنا %100 كەپىلدىك بەرىلگەن جانە ونىڭ كىرىستىلىگى وتە جاقسى. وبليگاتسيالار ارقىلى العان قارىزدى ۇكىمەت بيۋدجەت دەفيتسيتىن جابۋعا جۇمساپ، مەملەكەتتىك قۇندى قاعازدار نارىعىنىڭ دامۋىنا كومەكتەسەدى.

ال ەندى سىرتقى قارىز بەن مەملەكەتتىك بورىش نە ەكەنىن تەرەڭ تۇسىنگەن كەزدە «ءاربىر قازاقستاندىق - ەڭبەكتەگەن بالادان ەڭكەيگەن كارىگە دەيىن شەتەلگە 8 مىڭ دوللار قارىز» دەگەن نەگىزسىز اڭگىمەگە سەنە بەرمەيتىن بولاسىز.

ايتا كەتەيىك، سىرتقى قارىز ستاتيستيكاسىنا قاتىستى رەسمي ءارى ۇنەمى جاڭارتىلىپ وتىراتىن اقپاراتتى ۇلتتىق بانكتىڭ سايتىنان الۋعا بولادى.

halyq-uni.kz