قازاقستاننىڭ رەسپۋبليكالىق بيۋجەت كىرىسى 1,4 تريلليون تەڭگەگە ارتتى
استانا. KAZINFORM - بيىل 9 ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ەلدىڭ فيسكالدىق جاعدايى ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتىڭ جەدەلدەۋى، سالىق بازاسىنىڭ كەڭەيۋى جانە تۇتىنۋدىڭ تۇراقتى ءوسۋىنىڭ ارقاسىندا ايتارلىقتاي جاقساردى.
بۇل تۋرالى قازاقستان قارجىگەرلەر قاۋىمداستىعىنىڭ اناليتيكالىق ورتالىعى حابارلايدى.
الايدا، ءوسىم ەكىجاقتى سيپاتقا يە، ويتكەنى، ىرگەلى فاكتورلارمەن قاتار جوعارى قۇرىلىمدىق تاۋەلدىلىكتىڭ ساقتالۋىن دا قامتيدى دەپ وتىر ساراپشىلار.
جالپى سالىق تۇسىمدەرى ەكى تاڭبالى ءوسىم كورسەتىپ، مەملەكەتتىڭ اعىمداعى فيسكالدىق پوزيتسياسىن ەداۋىر نىعايتتى. بارلىعى 19,1 تريلليون تەڭگە سالىق جينالدى، بۇل كورسەتكىش وتكەن جىلدىڭ 9 ايىمەن سالىستىرعاندا 15,5 پايىزعا ارتىق.
سالىق تۇسىمدەرىنىڭ ەڭ جوعارى ءوسىمى رەسپۋبليكالىق بيۋجەتتە تىركەلدى (1,8 تريلليون تەڭگە). ونىڭ 90 پايىزدان استامى ق ق س (قوسىلعان قۇن سالىعى) تۇسىمدەرى، (727 ميلليارد تەڭگە)، كورپوراتيۆتىك تابىس سالىعى (713 ميلليارد تەڭگە)، ىسكەرلىك بەلسەندىلىك پەن ينفلياتسيانىڭ ءوسۋ كورسەتكىشتەرى، ودان ءارى مۇناي ءوندىرىسى (13,2 پايىزعا ارتتى) جانە 75,7 ميلليون تونناعا جەتۋىنە بايلانىستى كەدەندىك باجدار (206 ميلليارد تەڭگە).
جەرگىلىكتى بيۋجەتتەر بويىنشا (915 ميلليارد تەڭگە) نەگىزگى ءوسىم جەكە تابىس سالىعى (312 ميلليارد تەڭگە)، الەۋمەتتىك سالىق (204 ميلليارد تەڭگە) جانە اكسيزدەر (143 ميلليارد تەڭگە) ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتىلدى.
جوعارىدا اتالعان ۋاقىت ىشىندە جالاقى دەڭگەيى (11,3 پايىز)، جۇمىسپەن قامتۋ (103 مىڭ ادام) ارتقانى بايقالادى. سونداي-اق 2025-جىلعى 1-قاڭتاردان باستاپ الەۋمەتتىك سالىق مولشەرلەمەسىنىڭ 11 پايىزعا دەيىن ۇلعايۋى اسەر ەتتى. سونىمەن قاتار شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ سالىق بازاسى 119,8 مىڭعا كەڭەيدى. ودان بولەك جەكەلەگەن اكسيزدىك تاۋارلارعا ىشكى تۇتىنۋ دا وسكەن.
الايدا، ۇلتتىق قورعا تۇسەتىن سالىق تۇسىمدەرى 5 پايىزعا نەمەسە 153 ميلليارد تەڭگەگە تومەندەدى. بۇل نەگىزىنەن رەنتالىق سالىق پەن كورپوراتيۆتىك تابىس سالىعىنان تۇسىمدەردىڭ ازايۋى ەسەبىنەن بولدى، ياعني مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى. سوعان قاراماستان رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى بيۋجەتتەرگە تۇسەتىن جوعارى سالىق تۇسىمدەرىنىڭ ارقاسىندا ەلدەگى جىلدىق سالىق جيناۋ جوسپارىنىڭ ورىندالۋى 68 پايىزعا جەتتى (بىلتىر 61 پايىز بولعان).
رەسپۋبليكالىق بيۋجەتتىڭ شىعىستارىنا كەلسەك، 7,6 پايىزعا نەمەسە 1,3 تريلليون تەڭگەگە ءوستى. بۇل قاراجات الەۋمەتتىك كومەك پەن قامسىزداندىرۋعا، ترانسفەرتتەرگە جانە قارىزدى جابۋعا باعىتتالدى. جەرگىلىكتى بيۋدجەت شىعىستارى 15,7 پايىزعا نەمەسە 1,6 تريلليون تەڭگەگە ارتقان، سالالارعا كەلسەك، ءبىلىم بەرۋ، تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق جانە قارجى اكتيۆتەرىن ساتىپ الۋ.
شىعىستاردىڭ ءوسىمى كىرىستەردەن وزىق بولعاندىقتان، جيىنتىق شىعىس كىرىستەن 5,8 تريلليون تەڭگەگە اسىپ ءتۇستى، بۇل بيۋجەت تاپشىلىعىن جويۋ مەن قارىزداردى وتەۋ ءۇشىن جەدەل قارىز الۋعا اكەلدى. تاپشىلىقتى جويۋ ءۇشىن 6,5 تريلليون تەڭگە جاڭا قارىز تارتىلدى (1,2 تريلليون تەڭگەگە ءوسىم). جىلدىق جوسپار 75 پايىزعا ورىندالدى.
سونداي-اق 9 اي ىشىندە ۇلتتىق قوردان رەسپۋبليكالىق بيۋجەتكە 4,2 تريلليون تەڭگە ترانسفەرت ءبولىندى، بۇل جىلدىق جوسپاردىڭ 80 پايىزىن قۇرايدى. قاراشاداعى ءوتىنىمدى ەسكەرسەك، جەلتوقسان ايىنا شامامەن 700 ميلليون دوللار كولەمىندەگى قاراجات الىنباي قالادى. ۇلتتىق قور اكتيۆتەرىنىڭ 6,6 پايىزعا ءوسىپ، 62,7 ميلليارد دوللارعا جەتۋى سالىق تۇسىمدەرىنىڭ ازايۋىنا قاراماستان، تەك ينۆەستيتسيالىق تابىستىڭ جوعارى بولۋىمەن 2025-جىلدىڭ توعىز ايىندا 6,5 ميلليارد دوللارمەن قامتاماسىز ەتىلدى.
ۇلتتىق قور اكتيۆتەرى فيسكالدىق ەمەس، نارىق فاكتورلارىنىڭ ەسەبىنەن ءوسىپ وتىر، بۇل ءوز كەزەگىندە جاھاندىق قارجى كونيۋنكتۋراسىنا تاۋەلدى ەتەدى.
- رەسپۋبليكالىق بيۋجەتتەگى نەگىزگى سالىق تۇرلەرى بويىنشا ءوسىم ىشكى تۇتىنۋدىڭ جاندانۋىن جانە سىرتقى ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتىڭ ارتۋىن، سونىڭ ىشىندە مۇناي ءوندىرۋدىڭ ءوسۋىن كورسەتەدى. الايدا قوسىلعان قۇن سالىعىنىڭ (ق ق س بارلىق سالىقتىڭ 43 پايىزى) جانە شيكىزات سەكتورىنىڭ (21 پايىزى) جوعارى ۇلەسى ۇزاق جىلدار بويى ورتالىق بيۋجەتتىڭ ىشكى تۇتىنۋشىلىق سۇرانىس پەن ەكسپورتتىق كونيۋنكتۋراعا تاۋەلدىلىگىن كورسەتەتىن قۇرىلىمدىق وسالدىق، - دەلىنگەن حابارلامادا.
جەرگىلىكتى بيۋجەتتەرگە تۇسەتىن سالىقتاردىڭ ءوسۋى نەعۇرلىم تۇراقتى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سيپاتقا يە. بۇل دەگەنىمىز جۇمىسپەن قامتۋدىڭ ارتۋى، ناقتى جالاقىنىڭ جانە سالىق مولشەرلەمەلەرىنىڭ ءوسۋى، سونداي- اق شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ فيسكالدىق بازاسىنىڭ كەڭەيۋى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، بۇل وڭىرلىك ەكونوميكانىڭ جالپى فيسكالدىق تۇراقتىلىققا قوسقان ۇلەسىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن، قارجىنى ورتالىقسىزداندىرۋ، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ دەربەستىگىن ارتتىرۋ جانە سالىق بازاسىن كەڭەيتۋ جونىندەگى شارالاردىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتەدى. ايتا كەتەيىك، جەرگىلىكتى بيۋجەتتەرگە سالىق جيناۋ بويىنشا جىلدىق جوسپاردىڭ ورىندالۋى 79 پايىزعا جەتتى، بۇل رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەگى 66 پايىز كورسەتكىشتەن جوعارى.
- دەگەنمەن مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋى ۇلتتىق قوردىڭ سىرتقى قۇبىلمالى جاعدايعا وسالدىعىن تاعى دا كورسەتتى. سالىق تۇسىمدەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك ازايۋى اياسىندا جوسپارلى ترانسفەرتتەردىڭ جوعارى دەڭگەيدە ساقتالۋى قور بالانسىنا قىسىمدى كۇشەيتەدى جانە ونىڭ اكتيۆتەرىنىڭ ءوسۋىن ايتارلىقتاي تەجەيدى. 2026-جىلى ۇلتتىق قوردان بەرىلەتىن ترانسفەرتتەردىڭ قىسقارۋى (2025-جىلعى 5,3 تريلليون تەڭگەدەن 2,8 تريلليون تەڭگەگە دەيىن) ونىڭ اكتيۆتەرىنىڭ ءوسۋىن قولداپ قانا قويماي، بيۋجەت ساياساتىنىڭ ىنتالاندىرۋ مودەلىنەن نەعۇرلىم جيناقى ءارى تۇراقتى تاسىلگە اۋىسقانىن بىلدىرەدى. بۇل شەشىم بيۋجەت ساياساتىنىڭ ستراتەگيالىق وزگەرىسىن، ياعني بيۋجەتتىڭ كىرىس بولىگىنىڭ دەربەستىگىن ارتتىرۋدى جانە ۇلتتىق قور ترانسفەرتتەرىنە تاۋەلدىلىكتى ازايتۋدى كورسەتەدى. سونىمەن بىرگە ەكونوميكاعا قۇيىلاتىن قارجى كولەمىنىڭ قىسقارۋى سالىقتىق اكىمشىلەندىرۋدى كۇشەيتۋدى، مۇنايعا قاتىسى جوق تۇسىمدەردى ۇلعايتۋدى جانە شەكتەۋلى مەملەكەتتىك قاراجاتتى باسىم سەكتورلار مەن الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتى قولداۋعا نەعۇرلىم ءتيىمدى ءارى نىسانالى باعىتتا جۇمساۋدى تالاپ ەتەدى، - دەپ قورىتىندىلادى ساراپشىلار.
ەسكە سالا كەتسەك، وسى جازدا پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى - ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى سەرىك جۇمانعارين ەندى رەسپۋبليكالىق بيۋجەت تەك ءىرى جوبالارعا بولىنەتىنىن ايتقان ەدى.
ال قازاندا ءماجىلىس وڭىرلەردىڭ رەسپۋبليكالىق بيۋجەت قاراجاتىنا تاۋەلدىلىگىن تومەندەتۋگە قاتىستى زاڭدى قابىلدادى.
