قازاقستاننىڭ بەدەلىن نىعايتتى: ديپلوماتياداعى تانىمال ايەلدەر
استانا. KAZINFORM - حالىقارالىق ايەلدەر كۇنىندە سىرتقى ساياسات قىزمەتىندەگى بەلگىلى ديپلومات-ايەلدەر، سونداي-اق ەلىمىزدى الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە تانىتىپ جۇرگەن نازىك جاندى ديپلوماتتار تۋرالى اڭگىمەلەپ بەرۋدى ءجون كوردىك.
قازاقستاندىق ديپلوماتيانىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋ جولىن گەندەرلىك تەڭدىك تۇرعىسىنان بىرەگەي دەپ ساناۋعا بولادى. شىنىندا دا، بارلىق ۋاقىتتا ءوز مەملەكەتتەرىنىڭ سىرتقى ساياسي ماسەلەلەرىن ايەلدەرگە جۇرگىزۋگە سەنىپ تاپسىرعان ەلدەر كوپ بولعان جوق. بۇگىنگى تاڭدا سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى اراسىندا ولاردىڭ سانى 25 پايىزدان اسپايدى. كەڭەس داۋىرىندە مۇنداي پرەتسەدەنتتەر سيرەك بولدى. ولاردىڭ قاتارىندا 1966-جىلى قازاق ك س ر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بالجان بولتىرىكوۆانىڭ تاعايىندالۋى بار. ول بۇۇ تريبۋناسىنا كوتەرىلگەن العاشقى قازاق قىزى رەتىندە، باس اسسامبلەيا سەسسياسىندا كەڭەستىك ديپلوماتتار دەلەگاتسياسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە تاريحقا ەندى.
- ب. بولتىرىكوۆانىڭ جارقىن مانسابى ءوزىن ديپلوماتيالىق سالادا جۇزەگە اسىرۋعا ۇمتىلعان كوپتەگەن قازاقستاندىق ايەلدەر مەن قىزداردى شابىتتاندىردى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. كەيىنگى جىلدارى سوتسياليستىك قازاقستانداعى ديپلومات ايەلدەردىڭ پايىزى جوعارى بولماعانىنا قاراماستان، ولارعا جاۋاپتى لاۋازىمدار سەنىپ تاپسىرىلدى. ال 20 جىلدان استام ۋاقىت وتكەن سوڭ، ياعني 1989-جىلى ەلشى اقمارال ارىستانبەكوۆا قازاق ك س ر- ىندە سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولدى. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك الۋ كەزەڭى جاھاندىق سىرتقى ساياسي ۇدەرىستەردىڭ تاريحى ءۇشىن گەندەرلىك تەڭدىكتى تەڭەستىرۋ فاكتىسىمەن ەرەكشەلەندى: قازاقستان ب ۇ ۇ- عا كىرگەن ساتتەن باستاپ جالپى 33 جىلدىڭ ىشىندە 17 جىل بويى ەلىمىزدىڭ اتىنان وسى بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىمدا ايەلدەر وكىلدىك ەتتى. وسىلايشا، ب ۇ ۇ جانىنداعى قازاقستاننىڭ العاشقى تۇراقتى وكىلى رەتىندە وسى لاۋازىمدى جەتى جىل اتقارعان ەلشى ا. ارىستانبەكوۆا بولدى. ول سول كەزدە ب ۇ ۇ- عا كىرگەن 176 مەملەكەت اراسىندا ءتورتىنشى ايەل ەلشى بولدى، - دەلىنگەن ق ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىندە.
ب ۇ ۇ- نىڭ ءتۇرلى الاڭدارىندا حالىقارالىق قۇقىق، ادام قۇقىقتارى، قاۋىپسىزدىك پەن بەيبىتشىلىكتى نىعايتۋ جونىندەگى ماڭىزدى باستامالارمەن ءسوز سويلەگەن اقمارال حايدار قىزى ءبىزدىڭ جاس تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ حالىقارالىق بەدەلىن قالىپتاستىرۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوستى.
اتاپ ايتقاندا، ا. ارىستانبەكوۆانىڭ بۇۇ جانىنداعى قازاقستاننىڭ تۇراقتى وكىلى رەتىندەگى مۇراگەرى ءمادينا جاربوسىنوۆا بولدى. ونىڭ وسى لاۋازىمداعى قىزمەتى 1999-2003-جىلدار ارالىعىندا قازاقستاننىڭ ءتۇرلى سالالارداعى، اسىرەسە ايەلدەر مەن بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋداعى كوپجاقتى ىنتىماقتاستىعىن كەڭەيتىپ، جانداندىردى. 2025-2028-جىلدارى م. جاربوسىنوۆا ايەلدەرگە قاتىستى كەمسىتۋشىلىكتىڭ بارلىق فورمالارىن جويۋ جونىندەگى ب ۇ ۇ كوميتەتىنىڭ (CEDAW) مۇشەسى رەتىندە ءوز قىزمەتىن حالىقارالىق دەڭگەيدە جالعاستىرادى.
تاعى ءبىر تانىمال ايەل-ديپلومات - ەلشى ءبىرعانىم ءايتىموۆا 2007-جىلدان 2013-جىلعا دەيىن قازاقستاننىڭ ب ۇ ۇ جانىنداعى تۇراقتى وكىلى ستراتەگيالىق لاۋازىمىن اتقاردى. ونىڭ جۇمىسى ەلىمىزدىڭ بەيبىتشىلىكتى، قاۋىپسىزدىكتى، گەندەرلىك تەڭدىكتى جانە تۇراقتى دامۋدى قامتاماسىز ەتۋدەگى ءرولىن كۇشەيتۋگە ىقپال ەتتى. ونىڭ جاھاندىق حالىقارالىق كۇن تارتىبىندەگى كوپتەگەن ماسەلەلەر بويىنشا بەلسەندى ۇستانىمى ب ۇ ۇ قىزمەتىنىڭ قاعيداتتارى مەن حالىقارالىق قۇقىقتى ۇستاناتىن ەل رەتىندەگى قازاقستاننىڭ بەدەلىن نىعايتتى.
- بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرىنىڭ الەمدىك قوعامداستىق ءۇشىن وزەكتىلىگىنىڭ ارتۋى قازاقستاندىق ديپلومات ايەلدەر مەن اسكەري بايقاۋشى ايەلدەردىڭ بۇۇ بىتىمگەرشىلىك ۇدەرىستەرى مەن ميسسيالارىنا ۇلكەن دەڭگەيدە قاتىسۋىنا اكەلدى. بۇدان باسقا، ديپلومات ايەلدەردىڭ الەۋەتى ب ۇ ۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ بەيبىتشىلىك جانە ايەلدەر قاۋىپسىزدىگى ماسەلەلەرى جونىندەگى 1325-قارارىن ورىنداۋ جونىندەگى ۇلتتىق ءىس-قيمىل جوسپارىن ىسكە اسىرۋعا باعىتتالاتىن بولادى. قازاقستان پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى ايگۇل قۇسپان قازاقستاندىق ديپلوماتيانىڭ تاعى ءبىر كورنەكتى وكىلى رەتىندە بەلگىلى. ا. قۇسپان - بۇل كوميتەتتى باسقارعان العاشقى ايەل ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. مۇنداي جوعارى سەنىم وعان ديپلومات مانسابىنداعى كوپ جىلدىق تاجىريبەسىنىڭ ارقاسىندا بەرىلدى. ول قازاقستاننىڭ بەلگياداعى ەلشىسى، ەو جانە ناتو جانىنداعى وكىلدىكتىڭ باسشىسى بولىپ جۇمىس ىستەدى. ونىڭ ديپلوماتيالىق توپتارداعى كاسىبيلىگى مەن بەدەلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ، سونداي- اق شەت مەملەكەتتەردىڭ مەملەكەتتىك ناگرادالارىمەن جوعارى باعالانعان. 2001 -جىلى ا. قۇسپانعا ليۋكسەمبۋرگ ۇلى گەرتسوگتىگىنىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعى - «ەمەن ءتاجى» وردەنى بەرىلدى، - دەپ اتالىپ وتكەن ق ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى اقپاراتىندا.
ب ۇ ۇ- دان باسقا، قازاقستاننىڭ ايەل ديپلوماتتارى باسقا حالىقارالىق ۇيىمداردا بەلسەندى جۇمىس ىستەدى. مىسالى، ەلشى جانار ايتجانوۆا قازاقستاننىڭ دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمى مەن حالىقارالىق ۇيىمدارداعى وكىلى بولدى. ونىڭ قىزمەتتىك تىزىمىندە قازاقستاننىڭ ەۋروپا وداعىنداعى جانە بەلگياداعى، سونداي-اق باسقا دا ەلدەردەگى ديپلوماتيالىق جۇمىسىنان باسقا - قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق ينتەگراتسيا ىستەرى جونىندەگى ءمينيسترى، ەكونوميكالىق دامۋ جانە ساۋدا ءمينيسترى لاۋازىمدارى بار. ارينە، ونىڭ باي تاجىريبەسى قازاقستاننىڭ سىرتقى ەكونوميكالىق بايلانىستارىن نىعايتۋعا ىقپال ەتتى.
قازىرگى كەزدە قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى قۇرىلىمىندا ديپلومات ايەلدەردىڭ شامامەن 22 پايىزى جوعارى لاۋازىمدارعا يە جانە ودان ءارى مانساپتىق ءوسۋ ءۇشىن ۇلكەن الەۋەتى بار. سونىمەن قاتار، جىل سايىن ولاردىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. بۇل ۇلتتىق ديپلوماتياداعى ايەلدەردىڭ كوبەيۋىنە جانە ىقپالىنىڭ ارتۋىنا نەگىز بولماق.
2022-جىلدان باستاپ 24-ماۋسىمدا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس اسسامبلەياسىنىڭ باستاماسى بويىنشا حالىقارالىق ديپلوماتياداعى ايەلدەر كۇنى اتاپ وتىلەدى.
بۇل كۇن ايەلدەر كوشباسشىلىعىن ايقىن كورسەتۋگە، ديپلوماتيالىق سالاداعى جەتىستىكتەرىن مويىنداۋعا جانە شەشىمدەر قابىلداۋ مەن ساياسي ءومىردىڭ بارلىق سالالارىندا ايەلدەردىڭ تولىق جانە تەڭ قاتىسۋىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ءالى دە قاجەت جولدى كورسەتۋگە باعىتتالعان.
