قازاقستاننان مۇناي-گاز مينەرالدارىن دا الۋعا نيەتتىمىز - يندونەزيا ەلشىسى

2014-جىلى وڭتۇستىك-شىعىس ازيا مەن مۇسىلمان الەمىندەگى ەڭ الىپ مەملەكەتتىڭ ءبىرى يندونەزيا استاناسىن رەسمي تۇردە جاقارتادان نۋسانتارا دەيتىن جاڭا قالاعا كوشىرەدى.

يندونەزيا باسشىلىعى استانا كوشىرۋ ىسىندەگى قازاقستان تاجىريبەسىن زەرتتەۋ ءۇشىن بىرنەشە رەت دەلەگاتسيا جىبەرگەن بولاتىن. اشىق تەڭىزگە شىعا المايتىن قۇرلىقتاعى قازاقستان استاناسى مۇحيت ورتاسىنداعى يندونەزيانىڭ جاڭا استاناسىنا نەسىمەن ۇلگى بولماقشى؟

بۇل ەلدەگى ايگىلى بالي ارالىنا كەلەشەكتە الماتىدان تىكەلەي رەيس قاتىناۋى مۇمكىن. ول ءۇشىن ءبىزدىڭ اۋە كومپانيالار الىسقا توقتاۋسىز ۇشاتىن بورت ساتىپ الۋ كەرەك. ۋكرايناداعى سوعىس وڭتۇستىك-شىعىس ازيامەن قازاقستان اراسىنداعى الىس-بەرىستى رەسەيدىڭ ۆلاديۆوستوگىنان قىتاي جانە يران ارقىلى وتەتىن مارشرۋتتارعا كوشىرگەن. «G-20» - عا مۇشە يندونەزيا قازاقستانمەن اراداعى تاۋار اينالىمىن 1 ميلليارد دوللارعا جەتكىزگىسى كەلەدى. يندونەزيا رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلشىسى موحاماد فادجرۋل راحمان مىرزانىڭ Kazinform اگەنتتىگىنىڭ تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا وسى ماسەلەلەر قوزعالدى.

«استانا اۋىستىرۋدىڭ وزىق ۇلگىسى»

- ەلشى مىرزا، يندونەزيا استاناسىن جاقارتادان نۋسانتارا قالاسىنا كوشىرىپ جاتىر. تاۋەلسىزدىك العانىنا 78 -جىل بولعان مەملەكەتتىڭ ورتالىعىن اۋىستىرۋىنا نە سەبەپ بولدى؟

- سۇراعىڭىزدىڭ جاۋابى وتە قاراپايىم. جاقارتادا 15 ميلليونعا جۋىق ادام تۇرادى. قازاقستانداعى بۇكىل حالىقتىڭ سانىمەن شامالاس دەۋگە بولادى. ەكىنشىدەن، يندونەزياداعى جالپى حالىقتىڭ سانى 290 ميلليون ادامعا جاقىنداپ كەلەدى. وسى 290 ميلليونعا جۋىق حالىقتىڭ 60 پايىزداعى ياۆا ارالىندا شوعىرلانعان. قازىرگى استانا جاقارتا دا وسى ارالدا. جالپى يندونەزيادا 17700 ارال مەن شاعىن ارال بار. سىزدەردىڭ بۇرىنعى استانالارىڭىز الماتى قالاسى ەلدىڭ وڭتۇستىگىندە بولسا، ءبىزدىڭ جاقارتا ەلدىڭ باتىسىندا تۇر. ەلدىڭ 40 پايىزى ەل اۋماعىنىڭ ورتالىعىندا بولسا، قالعان 60 پايىزى باتىس ايماقتا شوعىرلانعان. سوندا استانانى كوشىرۋىمىزدىڭ ءبىرىنشى سەبەبى - حالىقتىڭ تىعىز قونىستانۋى. ءبىز حالىقتى وسى ورتالىق اۋماققا كوبىرەك قونىستاندىرعىمىز كەلەدى. بۇل بولىكتە كاليمانتان ارالى بار، الەمدەگى ەكىنشى ۇلكەن ارال بولىپ ەسەپتەلەدى. نۋسانتارا قالاسى وسى كاليمانتان ارالىنىڭ شىعىس بولىگىنەن ورىن تەۋىپ جاتىر. ونداعى حالىقتىڭ سانى 5 ميلليون ادامداي بولادى. سوندا قازاقستان استاناسى سياقتى يندونەزيانىڭ جاڭا استاناسى دا ەلدىڭ ورتالىق بولىگىنە كوشىرىلىپ جاتىر. ەلدىڭ قيىر شىعىسى مەن قيىر باتىسىنان جاڭا استاناعا دەيىن 3 ساعاتتا ۇشىپ جەتۋگە بولادى. ياعني، ەلدىڭ استاناسىنا ەلدىڭ ءار تۇكپىرىنەن جەتۋ بۇرعىدان وڭاي بولادى. بۇل جەردە ەكونوميكامىزدىڭ دامۋ باعىتىن دا جاڭاشا جايعاستىرماقپىز. ياۆا ارالى ەل ەكونوميكاسىنىڭ 60 پايىزىن وزىندە ۇستاپ وتىر. ونىڭ 70 پايىزى جاقارتانىڭ ۇلەسىندە. سايكەسىنشە، وسىنشا اقشا قازىرگى استاناعا كەتىپ جاتىر. ياۆا ارالىنىڭ شىعىسىندا سۋماترا ارالى بار. ونىڭ ەل ەكونوميكاسىنداعى ۇلەسى - 20 پايىز. ال الەمدەگى ەكىنشى ۇلكەن كاليمانتان ارالىنىڭ ۇلەسى - 8 پايىز عانا. سوندا استانانى نۋسانتاراعا كوشىرۋدىڭ ءۇش سەبەبى بار. ءبىرىنشىسى - قازىرگى استانانىڭ الماتى سياقتى حالىق تىعىز قونىستانۋى. ەكىنشىسى - ەلدىڭ باس قالاسىن ورتالىعىنا كوشىرۋ. ءۇشىنشىسى - ەكونوميكانىڭ دامۋ باعىتىن دۇرىس جايعاستىرۋ.

- نۋسانتارا قالاسىنىڭ ساۋلەتى استاناعا قاراپ جوبالانىپ جاتىر دەگەن مالىمەت راس پا؟ راس بولسا، ناقتى قانداي ارتىقشىلىقتارىن وزدەرىڭىزگە كوشىرىپ الماقشىسىزدار؟ قالاي دەسەك تە، ءبىز قۇرلىقتىڭ قاق ورتاسىنداعى ەلمىز. سىزدەر جان- جاعىن مۇحيت قورشاپ جاتقان مەملەكەتسىزدەر. مۇحيت ورتاسىنداعى يندونەزيانىڭ استاناسىن قۇرلىق ورتاسىنداعى استاناعا قاراپ سالۋ قانشالىقتى قيسىندى؟

- قازاقستان استاناسىن الماتىدان اقمولاعا كوشىرۋ - الەمدەگى ەڭ ءساتتى جوبا. سىزدەردەن باسقا دا استاناسىن كوشىرگەن ەلدەر بار. ءبىراق ولار ءدال قازاقستانداي ءساتتى ىستەي العان جوق. ول قانداي ەلدەر ەكەنىن بۇل جەردە ايتا المايمىن.

ەل پرەزيدەنتى دجوكو ۆيدودو ماعان قازاقستان استاناسىنىڭ وڭتۇستىكتەن ورتالىققا ءساتتى كوشىرىلۋىن ەگجەي- تەگجەيلى زەرتتەۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى. قانداي قيىندىقتار بولعانىن ءبىلۋىم كەرەك بولدى.

نۋسانتارا قالاسىنىڭ باسشىسى ۆان پەنگ استانا قالاسىنا كەلىپ جەڭىس قاسىمبەك مىرزامەن بىرگە مەموراندۋمدارعا قول قويدى. سول مەموراندۋم اياسىندا ارىپتەستىكتىڭ 15 جوباسى كوزدەلگەن.

بۇل ارىپتەستىكتىڭ ءبىرىنشى مىندەتى استانانىڭ ءوزىن سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىن زەرتتەۋ ەدى. كولىك ماسەلەسى قالاي شەشىلۋ كەرەكتىگىن دە زەرتتەدىك. تۇرعىندارعا ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جەلىسى قالاي جولعا قويىلعانىن انىقتادىق. سونىمەن بىرگە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردى الماتىدان استاناعا كوشۋگە قالاي ىنتالاندىرعاندارىڭىز دا ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى. ولار قانداي نەگىزدەمە بويىنشا كوشتى، كوش اقىسىن قالاي سۋبسيديالادىڭىزدار؟ سونىڭ ءبارىن ءبىلۋ قىزىقتى بولدى. دەمەك، تۇرمىستىق سيپاتتاعى ۇساق-تۇيەك شارۋانىڭ ءبارى قالاي جولعا قويىلعانىن ءبىلۋىمىز كەرەك بولدى.

ارينە، ءبىز سىزدەر سياقتى ءبىر قالادان ەكىنشى قالاعا عانا ەمەس، ءبىر ارالدان ەكىنشى ارالعا كوشىپ وتىرمىز. وسى كەزدە قولعا الاتىن ەڭ العاشقى 15 باعىتتاعى جۇمىستى سىزدەردەن ۇلگى ەتەمىز. سول ارقىلى ءىرى قاتەلىكتەردىڭ الدىن العىمىز كەلەدى. 2023-جىلدىڭ 3- ماۋسىمىندا استانا مەن نۋسانتارا قالالارىنىڭ باۋىرلاس قالالار بولاتىنى تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويدىق. بۇل - نۋسانتارا قالاسى شەتەلمەن بىرگە قول قويعان العاشقى مەموراندۋم. 2024-جىلدىڭ 17- تامىزىندا نۋسانتارا قالاسىن استانادان دا جاڭا استانا رەتىندە جاريالايمىز. وسىلايشا «ەڭ جاڭا استانا» مارتەبەسىن سىزدەردەن الىپ قويامىز.

يندونەزياداعى ەڭ تاجىريبەلى، تانىمال ساۋلەتشىنىڭ ءبىرىن بامبانسۋ سانتانو استانا تاريحىنىڭ باستاۋىندا تۇرعان امانجول چيكانايەۆپەن جەكە كەزدەستى. ولار قالانىڭ باس جوسپارىنان باستاپ كارىز جۇيەسىنە دەيىنگى ماسەلەنىڭ ءبارىن كەڭىنەن تالقىلادى. بۇل ەكى استانانىڭ ساۋلەتشىلەرىنىڭ جەكە كەزدەسۋى بولدى.

«LRT سالمايتىن شىعارمىز، ءبىراق Sergek جوباسى تارتىمدى»

- بۇل قالانىڭ نەگىزىن قالاۋعا كيسە كۋراكاۆانىڭ كوپ ەڭبەك سىڭىرگەنىن بىلەمىز. ونىڭ نەگىزگى مىندەتى بۇرىن شاعىن قالانىڭ نەگىزىندە ءسال كەڭىرەك قالا جوسپارلاۋ بولعان. اقمولانىڭ 25 جىل بۇرىن 250 مىڭ ادامدىق شاعىن شاھار بولعانىن بىلەمىز. وسى ارالىقتا ونىڭ حالقى 1,4 ميلليون ادامعا جەتتى. قالانىڭ ديزاينى مەن باس جوسپارى وسىعان دەيىن ءۇش رەت وزگەرگەن ەكەن. بىزدە بىرەگەي جايت بار. نۋسانتارامەن بىرگە حالقىنىڭ سانى 1 ميلليون ادامنان اساتىن باليكپاپان مەن تۇرعىن سانى 1 ميلليونعا جاقىن سامارينگا قالالارىن ءۇشتاعان قۇراپ تۇر. ازىرشە نۋسانتارا قالاسىندا بىردە-ءبىر ادام تۇرمايدى. ويتكەنى ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم تولىق تارتىلىپ بىتكەن جوق. ءبىزدىڭ دەلەگاتسيا استاناداعى «بايتەرەك»، «نۇر-الەم»، «حان شاتىر» سياقتى نىسانداردى ارالاپ كورگەن. قازاقستان جاڭا استاناسىن سالعان كەزدە 60 پايىزى مەملەكەتتىڭ قاتىسۋىمەن جۇرگەن. ال بىزدە مەملەكەتتىڭ قاتىسۋى 20 پايىز عانا بولماق. سىزدەردىڭ قالا قۇرىلىسىنا وسىنشا كوپ ينۆەستوردى قالاي تارتقاندارىڭىز قىزىقتى. سونداي- اق، ماعان استانالارىڭىزدىڭ 25 جىلدىعىنان كەيىن LRT قۇرىلىسىن نەگە باستاعاندارىڭىز قىزىق. ال ءبىز جاڭا استانامىزدا LRT سالۋ ماسەلەسىن تالقىلاپ جاتقان جوقپىز. ءتىپتى ول تۋرالى ويىمىزعا دا كەلمەپتى. استاناعا قاراپ جاڭا استانانى قالايشا ورنىقتى، «اقىلدى»، دامىعان قالا ەتۋگە بولاتىنىن جاقسىراق تۇسىنەمىز دەپ ويلايمىن.

- LRT جوباسى نە ءۇشىن قاجەت بولعانىنا تاڭعالدىم دەپ وتىرسىز عوي. ءبىزدىڭ تاراپتان اقىل-كەڭەس بەرگەن ادامدار استانانىڭ قانداي قاتەلىكتەرىن قايتالاماۋعا كەڭەس بەردى؟

- ءبىزدى اۋەل باستا استانانى شاعىن قالا بولادى دەپ جوسپارلاعاندارىڭىز تاڭعالدىردى. ودان كەيىن باس جوسپارى ءۇش رەت وزگەرگەن. مۇندا حالىق سانى 1,4 ميلليون ادامعا جەتەدى دەگەندى ەلەستەتپەگەن دە ەكەن. قالانى جوبالاۋشىلار مۇنداعى حالىق سانى 2060-جىلعا قاراي عانا 1,4 ميلليون ادامعا جەتەدى دەپ ويلاعان. ءبىراق ءقازىردىڭ وزىندە 1,4 ميلليون ادامعا جەتىپ وتىر. جاڭا استانانىڭ حالىقتى ماگنيتشە تارتۋى زاڭدىلىق. سول سياقتى LRT سالۋ يدەياسى دا كەيىن پايدا بولعان ەكەن. كولىك سانى كوبەيگەننەن تۋىنداعان يدەيا دەپ ءتۇسىندىردى. راسىمەن دە تۇسكى اس ۋاقىتى مەن كەشكە قاراي كوشەدە كولىك قاپتاپ كەتەدى.

استانانى 100 مىڭ گەكتار ورمانمەن قورشاپ جاتقاندارىڭىزدى بىلەمىز. سىزدەر جازىق دالادا قولدان ورمان تۇرعىزىپ جاتساڭىزدار، ءبىز جاسىل ورماننىڭ ورتاسىنان قالا ويىپ سالىپ جاتىرمىز. سوندا نۋسانتارا جاپ-جاسىل، ورماندى قالا بولايىن دەپ تۇر. بىزگە استانانىڭ جاسىل بەلدەۋىن ءالى دە جالعاستى قۇرىپ جاتقاندارىڭىز قىزىق.

- وتكەن جولعى قابىلداۋىڭىزدا بيىل قازاقستاندىق ءۇش كومپانيا نۋسانتارا قالاسىنا ينۆەستيتسيا سالۋدى كوزدەيتىن مەموراندۋمعا قول قويعانىن ايتتىڭىز. ول قانداي كومپانيالار؟ ناقتى قاي سالادا، قانشا كولەمدە، قانداي شارتتارمەن ينۆەستيتسيا سالماقشى؟

- سىزگە قازان ايىنداعى جاعدايدى ايتايىن. دەلەگاتسيامەن 25 ادام كەلگەن. ونىڭ بەسەۋى اكىمدىك وكىلى بولدى. دەلەگاتسيانى نۋسانتارا قالاسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى باسقارىپ كەلدى. بيزنەسمەندەر مەن مەديا وكىلدەرى دە بولدى. سول كەزدە نۋسانتارا قالاسىنىڭ باسقارماسىنا نيەتتەستىك تۋرالى مەموراندۋم جولداندى. سونىڭ ىشىندە نۋسانتارانىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا، كولىك جەلىسىن جولعا قويۋعا قازاقستاندىق ەكى كومپانيانىڭ قاتىساتىنى تۋرالى مەموراندۋمدار بار. سونداي-اق، Sergek پەن «Pakqour» كومپانيالارى قول قويعان ەكى مەموراندۋم بار. Sergek-پەن باقىلاۋ كامەرالارى بويىنشا ارىپتەستىك ورناتۋ كوزدەلىپ وتىرسا، «پاركافۋر» كومپانياسىمەن «اقىلدى قالا» جوباسى بويىنشا تاجىريبە الماسقىمىز كەلەدى.

سونداي-اق قازاقستاندىق ءبىر كومپانيا يندونەزيامەن بىرلەسكەن قۇرىلىس كاسىپورىن اشپاقشى.

- BI Group كومپانياسى تۋرالى ايتىپ وتىرسىز با؟

- جوق. مەنىڭ ايتىپ وتىرعانىم Asia Constructions دەيتىن قۇرىلىس كومپانياسى. ال BI Group كومپانياسىمەن ارىپتەستىك بويىنشا بولەك جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر. ولار ءالى ءبىزدىڭ شارتتارعا كەلىسىم بەرگەن جوق. BI Group- تىڭ ۆەتنام مەن مالايزيادا وكىلدىكتەرى بار. ەندىگى قادامدارى يندونەزيا بولاتىن سياقتى.

كەلەشەكتە استانا تاراپىمەن تاعى ءۇش مەموراندۋم مەن 7 نيەتتەستىك كەلىسىم بەكىتىلەدى دەپ وتىرمىز. يندونەزيانىڭ مەملەكەتتىك كومپانيالارى قازاقستاندىق كاسىپورىندارمەن مۇناي- گاز سالاسىندا ارىپتەستىك ورناتقىسى كەلەدى.

بىزدەگى Pertamina دەيتىن ەڭ ۇلكەن مەملەكەتتىك مۇناي-گاز كومپانياسى مەن «ماي اي دي» مۇناي كومپانياسى قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلىپ، ينۆەستيتسيا سالعىسى كەلەتىنىن ايتتى.

- الەمدە، سونىڭ ىشىندە ازيادا Sergek سياقتى تەحنولوگيا ۇسىناتىن كومپانيا كوپ. نەلىكتەن Sergek-كە تاڭداۋلارىڭىز ءتۇسىپ وتىر؟

- Sergek-كە قاتىستى ايتساق، نۋسانتارا قالاسىندا پيلوتتىق جوبانى ىسكە اسىرماقپىز. كەيىن ول يندونەزيانىڭ باسقا دا ءىرى قالالارىنا تاراتىلۋى مۇمكىن. قازاقستاننىڭ وزىندە عانا 9 قالادا ورناتىلعان ەكەن. جالپى وڭتۇستىك-شىعىس ازيادا جاقسى دامىپ كەلە جاتقان تەحنولوگيا رەتىندە تانىمال. مۇنداعىلار بىزگە بارىپ مامانداردى وقىتادى.

«باليگە تىكەلەي رەيس اشۋعا ابدەن بولادى»

- قازاقستانعا تۋريست رەتىندە كەلگەن يندونەزيالىقتارعا 30 كۇنگە دەيىن ۆيزاسىز رەجيم ۇسىنىلىپ وتىر. قازاقستاندىقتار نەگە يندونەزياعا ۆيزاسىز بارا المايدى؟ جىل سايىن ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ بالي سياقتى ايگىلى ايماقتارعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتىپ كەلە جاتقانىن بىلەتىن شىعارسىز؟

- پاندەمياعا دەيىن قازاقستان ازاماتتارىنا ۆيزاسىز رەجيم بولعانىن بىلەسىز دەپ ويلايمىن. پاندەميادان كەيىن ءبىزدىڭ ۇكىمەت ازىرگە سينگاپۋر، مالايزيا، برۋنەي، ميانما سياقتى وڭتۇستىك-شىعىس ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ قاۋىمداستىعىنا كىرەتىن 20 ەلگە عانا ۆيزاسىز رەجيم ۇسىنىپ وتىر. قالعان ەلدەردىڭ ازاماتتارىن ۆيزامەن عانا كىرگىزەمىز. قازاقستان دا سول قاتاردا. ءقازىر پاندەمياعا دەيىن ۆيزاسىز رەجيم بولعان ەلدەرمەن سول بايلانىستى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن پىسىقتاپ جاتىرمىز. ونىڭ ىشىندە قازاقستان دا بار. ۆيزاسىز رەجيم جوق بولعانىنا قاراماستان بالي ارالىنا 7 مىڭعا جۋىق قازاقستاندىق تۋريست كەلىپ ۇلگەرگەن. بۇل - زور الەۋەت دەپ ويلايمىن.

- ال باليگە قازاقستاننان تىكەلەي رەيس اشۋ قانشالىقتى مۇمكىن؟

- قازاقستان سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى الىبەك باقايەۆپەن جەكە كەزدەسىپ، Air Astana كومپانياسىنىڭ باس ديرەكتورىمەن سويلەستىم. ولاردىڭ ءبارى ۆيزاسىز رەجيم تۋرالى سۇرادى. قازاقستان تۋريستىك قاۋىمداستىعىنىڭ باس ديرەكتورى راشيدا شايكەنوۆا حانىم دا ۆيزاسىز رەجيم ماسەلەسىن تەزىرەك شەشۋدى ۇسىندى. وسى وتىنىشتەردىڭ ءبارىن يندونەزيا تاراپىنا جولدادىم. مەن بۇل ماسەلەنىڭ ەكىجاقتى بايلانىستارعا قالاي اسەر ەتىپ جاتقانىن ءتۇسىنىپ وتىرمىن. Air Astana باسشىلىعى تايلاند قازاقستاندىقتارعا ۆيزاسىز رەجيمدى ىسكە قوسقاننىڭ ارقاسىندا تىكەلەي رەيستەردىڭ سانى اپتاسىنا 11 دەن 18 گە دەيىن وسكەنىن ايتىپ وتىر.

ەكى اپتا بۇرىن Air Astana كومپانياسىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورىمەن كەزدەستىم. تايلاند پەن الماتى اراسىنداعى تىكەلەي رەيستەردىڭ ۇشۋ ۋاقىتى 8-9 ساعاتتان باستالادى. ال بالي مەن الماتى اراسىندا تىكەلەي رەيس اشساق، 9-10 ساعات ۋاقىت ۇشۋ كەرەك بولادى. قازىر Air Astana-دا وعان جارامدى ۇشاق جوق ەكەن. 2025-جىلدىڭ اياعىنا جاڭا بورتتار الماقشى. بالكىم سول كەزدە بۇل مۇمكىن بولاتىن شىعار. بۇل - ابدەن مۇمكىن دۇنيە، ياعني ساياسي پروبلەما جوق، تەك تەحنيكالىق ساتتەر بار. سونى رەتتەسە بولدى.

Air Astana كومپانياسىمەن جانە قازاقستان تۋريستىك قاۋىمداستىعىمەن يندونەزيالىقتاردىڭ تۇركىستانعا كەلۋىنە جاعداي جاساۋ جايىندا دا سويلەسكەنبىز. تۇركىستاننان تاشكەنتكە، تاشكەنتتەن سامارقاندقا جەتۋگە بولادى. وسىنداي مارشرۋت ۇيىمداستىرۋىڭ مۇمكىندىگى بار. ۇمرا قاجىلىققا باراتىن ادام سانى شەكتەۋلى. سوندىقتان بىزدەگى مۇسىلماندار ءۇشىن تۇركياداعى ايا سوفيا مەشىتىنە، دۋبايعا كوپ اعىلادى. ءبىز وسىلارمەن قاتار تۇركىستان- تاشكەنت- سامارقاند مارشرۋتىن ۇسىنساق دەيمىز. بۇل ءدىني تۋريزمدەگى جاڭا باعىت بولار ەدى.

- ءومىربايانىڭىزعا قاراساق، جۋرناليست بولىپ ءجۇرىپ ديپلوماتياعا بەت بۇرىپسىز. بۇل يندونەزيادا ديپلوماتتاردى ىرىكتەۋدىڭ ەرەكشە جۇيەسى بار دەگەن ءسوز بە؟ جول ورتاسىندا ماماندىق اۋىستىرۋىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟

- راس، مەن جۋرناليستيكاعا ستۋدەنت كەزىمدە كەلدىم. ءوزىم وقىعان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەت جۋرنالىنىڭ رەداكتورى دا بولدىم. كەيىن ەكونوميكالىق جۋرنالدا جۋرناليست بولدىم. سونىمەن بىرگە ۇلتتىق جانە جەكە مەنشىك تەلەارنالاردا جۇرگىزۋشى بولىپ جۇمىس ىستەدىم. بىرنەشە جۇمىستى قاتار الىپ جۇرەتىنمىن. نەگىزگى ماماندىعىم تەحنيكالىق باعىتتا بولدى. ديكتورلىق كەيىن كەلە مەن ءۇشىن قوسىمشا جۇمىسقا اينالدى. ءبىراق كەيىن PhD دوكتورلىق ديسسەرتاتسيامدى ەكونوميكا ساياساتى باعىتىندا قورعادىم. تاقىرىبى «حالىقارالىق ساياسات كوممۋنيكاتسيا» بولاتىن. قۇرىلىس سالاسىنداعى جەكە كومپانيادا جۇمىس ىستەگەن كەزىم دە بولدى. بۇل كومپانيا يندونەزيا پرەزيدەنتى جانىنداعى كوميتەتپەن قاناتتاسىپ جۇمىس ىستەيتىن. PhD ديسسەرتاتسيامنىڭ تاقىرىبى كومەكتەسكەن شىعار، پرەزيدەنت ماعان باسپا ءسوز حاتشىسى بولۋدى ۇسىندى. ەكى جىل باسپا ءسوز حاتشىسى رەتىندە جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن مەنى قازاقستانعا ەلشى ەتىپ جىبەردى. سوندا يندونەزيادا ەلشى بولۋدىڭ ەكى جولى بار. ءبىرى - ديپلوماتيالىق جول بولسا، ەكىنشىسى - مەنىكى سياقتى جەكەلەگەن جاعدايلار.

«سوعىس لوگيستيكانى وزگەرتىپ كەتتى»

- ايگىلى امەريكالىق ساياساتكەر زبيگنيەۆ بجەزينسكي «ۇلى شاحمات تاقتاسى» دەيتىن كىتابىندا يندونەزيانى ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ ەكونوميكالىق ورتالىعى بولاتىن ەلدەردىڭ ءبىرى رەتىندە اتاپ كەتكەن ەدى. قالاي ويلايسىز، ساياساتتانۋشىنىڭ سول ساۋەگەيلىگىن ورىنداۋعا يندونەزياعا نە جەتپەي تۇر؟

- يندونەزيا كىتاپتا ايتىلعان الاڭداعى ماڭىزدى ويىنشىعا اينالدى دەپ ويلايمىن. 2020-جىلى دامىعان 20 ەلدىڭ «G20» ۇيىمىنا مۇشە اتاندى. ەكونوميكاسى جاقسى دامىپ تۇرعان ۇزدىك 15 مەملەكەتتىڭ ىشىنە كىرەدى. 2045-جىلى الەمنىڭ بەسىنشى نەمەسە التىنشى ەكونوميكاسى بولۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. مەن وسى ماسەلە بويىنشا يندونەزيانىڭ ەكونوميكا ءمينيسترى باحالا مانسۋريمەن سويلەستىم. ول دا 2045-جىلى يندونەزيا قىتاي، ا ق ش، گەرمانيا جانە جاپونيادان كەيىنگى ەكونوميكاعا اينالۋدى كوزدەيتىنىن ايتتى. دەمەك، يندونەزيا وڭىردەگى ايماقتاعى ماڭىزدى ەكونوميكا عانا ەمەس، الەمدەگى ماڭىزدى ەكونوميكا بولۋعا ۇمتىلىپ وتىر. ول ءۇشىن ەكونوميكانىڭ ىشكى الەۋەتتەرىن پايدالانامىز.

- ەكى اراداعى ساۋدا اينالىمى 700 ميلليون دوللارعا جەتىپتى. ونىڭ ىشىندە ەڭ ۇزدىك 5 ەكسپورت تاۋارىن، ەڭ ۇزدىك 5 يمپورت تاۋارىن اتاڭىزشى.

- 2021-جىلى ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 291 ميلليون دوللار بولعان. 2022-جىلى 700 ميلليون دوللار بولدى. 2024-جىلى 1 ميلليارد دوللار بولادى دەپ وتىرمىز. قازاقستان نارىعىنان بىزگە قاجەت 5 ۇزدىك تاۋاردىڭ باسىندا مينەرالدار مەن ماشيناجاساۋ ونىمدەرى تۇر. قازاقستاننان ەڭ كوپ ەكسپورتتالاتىن ءونىم - فەرروقورىتپا. ونى تەمىردى بەكەمدەۋگە پايدالانامىز. بۇل ەلىمىزدىڭ ينفراقۇرىلىمىن جاقسارتۋ ءۇشىن كەرەك. سونداي-اق، سىزدەردەن اسبەست كوپ الامىز. سونداي-اق، ەلەكتر قۇرىلعىلارىن كوپ يمپورتتاپ وتىرمىز. ناقتى ايتساق، ەلەكتر ەنەرگياسى سالاسىنداعى قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرىن، ەسەپتەۋ قۇرالدارىن سىزدەردەن الامىز. سپورتتىق پاراشيۋتتەردى دە بىزگە قازاقستان ەكسپورتتايدى.

الداعى 3-4 جىلدا قازاقستاننان مۇناي- گاز مينەرالدارىن دا الۋعا نيەتتەنىپ وتىرمىز. مينەرالداردىڭ ىشىندە ليتي مەن كوبالتتىڭ ۇلەسى باسىم ەكەنىن ايتا الامىن. ارينە، ودان كەيىن ءبيداي يمپورتتايمىز.

- مۇناي-گاز يمپورتىن ۇلعايتساق دەگەندى ايتتىڭىز. لوگيستيكا ماسەلەسىن قالاي شەشپەكسىزدەر؟

- قىتايداعى شانحاي قالاسىنىڭ ماڭىندا ليانيۋنگان پورتى بار. الماتىدان سول پورت ارقىلى شىعارۋعا بولادى. سونداي-اق، يراننىڭ باندەر- ابباس پورتىن پايدالانامىز. وعان كاسپي مەن تۇرىكمەنستان ارقىلى شىعا الامىز. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى الماتىدان پاكىستان اۋماعى ارقىلى وتەتىن ورتا ءدالىز باعىتىن دا ۇسىنىپ وتىر. ۋكرايناداعى سوعىسقا دەيىن تاۋاردىڭ كوبى رەسەيدىڭ ۆلاديۆوستوگى ارقىلى وتەتىن. قازىر ونىڭ ورنىنا وسى ەكى باعىتتا پايدالانىپ ءجۇرمىز. نەگىزى ەڭ ىڭعايلى باعىت رەسەي ارقىلى بولاتىن.

ال يندونەزيادان قازاقستانعا پالما مايى، ەكران بۇيىمدارىن، پروەكتورلار، كومپيۋتەر، قاعاز، توقىما بۇيىمدارىن، كەسپەنىڭ ءتۇر-ءتۇرىن، كوكوس ءسۇتى مەن مايىن يمپورتتايمىز.

2024-جىلى يندونەزيا ەركىن ساۋدا ايماعىنا كىرمەكشى. ونىڭ ىشىندە قازاقستان دا بار. وسى الاڭ ارقىلى اراداعى تاۋار اينالىمىن 1 ميلليارد دوللارعا دەيىن جەتكىزە الامىز.

قازاقستان - ورتالىق ازياداعى ەڭ باي ءارى اۋقىمى ۇلكەن ەل بولسا، يندونەزيا - وڭتۇستىك-شىعىس ازياداعى باي ءارى ۇلكەن مەملەكەت. بۇل ەكى ەلگە وسى ايماقتار اراسىندا مىعىم ەكونوميكالىق كوپىر ورناتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

لوگيستيكا دەگەننەن شىعادى، ءقازىر ەكونوميكالىق الىس-بەرىستە كرەاتيۆتىك-سيفرلىق يندۋستريا ءونىمىنىڭ ۇلەسى ارتىپ كەلەدى. فيلمدەر، كينەماتوگرافيا، ويىن يندۋسترياسى مەن ستارتاپتار ساۋداسى قىزىپ تۇر. وسى تۇرعىدان العاندا استانانىڭ اشىق تەڭىزگە جولى جوق ەلدىڭ ورتالىعى ەكەنى ءبىز ءۇشىن سونشالىق ءبىر كۇردەلى پروبلەما ەمەس. زەيىنمەن بايلانىستى ونىمدەرگە مۇناي مەن گاز سياقتى شەكارا، لوگيستيكا توسقاۋىل بولا المايدى. ول سونىسىمەن دە تارتىمدى ءارى ءتيىمدى. ءبىزدىڭ نەگىزگى باسىم باعىتىمىز - وسى سالالار.

كەلەسى جىلى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ مىرزانىڭ يندونەزياعا ساپارىن ۇيىمداستىرساق دەگەن جوسپار بار. قارىمتا رەتىندە پرەزيدەنت دجوكو ۆيدودو مىرزانىڭ قازاقستانعا ساپارى جوسپارلانعان.

- سۇحباتقا ۋاقىت بولگەنىڭىزگە راحمەت!

ەسىمجان ناقتىباي